Kapitulo 22

Mahangturong Ganti

Pamilya sa mga Daniel naglakaw ngadto sa ilang panimalay, naggunitay sa mga kamot

Sa buntag sa Mayo 17, 1933, si John ug Leah Widstoe nimata sa ilang unang pagtan-aw sa Balaang Yuta [Holy Land]. Gikan sa ilang bintana sa tren, nakita nila ang usa ka pansil, patag nga napuno sa bato nga gisal-angan og giugmad nga mga darohan ug mga prutasan. Si John, kinsa migahin og mga tuig sa pagtuon sa siyensiya sa pang-uma diha sa mga kamingawan, nadani sa talan-awon. “Hilabihan ka makapadani,” gisulat niya sa iyang journal.

Human nga mibalik ngadto sa London sa tinglarag sa 1931, ang mga Widstoe mipadayon sa ilang responsibilidad sa European Mission. Sa karon sila paingon ngadto sa Haifa, usa ka siyudad sa silangang baybayon sa Dagat sa Mediterania, sa pag-set apart sa usa ka tawo nga ginganlan og Badwagan Piranian ug sa iyang asawa, si Bertha, sa pagpangulo sa Palestine-Syrian Mission sa Simbahan.¹ Ang misyon, nga sa dili madugay modumala sa upat ka mga branch diha sa rehiyon, maoy usa sa labing gamay diha sa Simbahan. Si Badwagan usa ka Armenian, sama sa kasagarang mga Santos diha sa Taliwalang Silangan [Middle East], ug si Bertha Swiss. Ang duha mipasakop sa Simbahan sa milabay nga kataposang dekada.²

Sa una, wala magplano si Leah sa pag-adto sa Palestine uban ni John. Ang pagkahugno sa ekonomiya mikaylap sa tibuok kalibotan, nagguba sa mga komunidad nga nagpaayo pa gikan sa gubat sa tibuok kalibotan. Ang panalapi sa mga Widstoe gamay, ug ang usa ka biyahe tabok sa laing kontinente dili barato. Apan namugos si John nga si Leah mouban kaniya.

“Atong gihimo tanan sa atong kinabuhi nga nag-uban ug kini nga biyahe kinahanglan gayod nga dili lahi,” miingon siya. “Makalingkawas kita sa ‘problema sa panalapi’ sa laing paagi.”³

Human moabot sa Haifa, ang mga Widstoe nakigkita sa mga Piranian ug sa ilang desisayis anyos nga anak nga babaye, si Ausdrig. Nadani si John sa bag-ong presidente. Usa ka larinong mamumulong sa Armenian ug German, si Badwagan usab adunay pipila ka kahibalo sa Turkish, Russian, ug Iningles. Si “Brother Piranian,” mireport si John, usa ka intelihente, kugihan, sinsero nga tawo.”⁴

Si Leah sama ka nadani ni Bertha. Siya adunay lig-on nga pagpamatuod sa ebanghelyo ug madasigong makakat-on kon unsaon pagtabang ang mga babaye diha sa misyon sa pag-apil pa og hingpit sa ilang mga Relief Society ug mga YLMIA. Mituo si Leah nga kini nga mga organisasyon mga importante alang sa paglig-on sa Simbahan dinha sa dapit. “Kon kini nga mga babaye mahimong aktibo ug malipayon pinaagi sa mga programa sa Relief Society o Bee-Hive ug Gleaner nga Batang Babaye,” siya naghunahuna, “ mahimo silang maayong mga tig-proselyte alang sa kamatuoran.”

Usahay gibati ni Leah ang kalisod sa pag-awhag sa mga asawa sa mga presidente sa misyon sa pagtugot sa lokal nga mga babaye sa pagpadagan sa ilang kaugalingong mga organisasyon. Apan samtang si Bertha ug Leah nag-uban sa pagtrabaho, ang tinguha ni Bertha sa pagbuhat sa hustong butang ug mahimong usa ka maayong lider nakita. Sa panahon nga si John ug Leah andam na sa pagbiya sa Haifa, nahibalo si Leah nga si Bertha mobuhat og maayo kaayong trabaho.⁵

Gikan sa Haifa, si Leah ug John mibiyahe ngadto sa Tel Aviv ug dayon ngadto sa Jerusalem. Giplano nila nga maglakaw sa paglibot sa Kasadpang Paril [Western Wall], ang kataposang salin sa karaang templo sa Jerusalem. Human miabot sa ilang balay sak-anan, bisan pa niana, nakadawat si John og daghang sulat ug misugod sa pagbasa og hilom sa duha ka telegrama. Ang mga sulod niini hilabihan ka makapasubo, apan si Leah malipayon, busa iyang gipadaplin ang mga sulat ug mibiya sila sa hotel.

Ang paglibot midala kanila subay sa karaan, hiwi nga mga dalan ug ngadto sa mabulukong mga tiyanggihan nga nagdasok ang mga tawo. Didto sa Kasadpang Paril, naobserbahan nila ang Judeo nga mga babaye ug mga lalaki nga nag-ampo ug nagbangutan tungod sa pagkahugno sa templo sa milabay nga daghang mga siglo. Samtang nagtan-aw si Leah, namatikdan niya nga pipila sa mga bisita nagsuksok og sinulat sa gagmayng biniyaan nga mga papel nga mga pag-ampo diha tali sa mga bato sa paril.

Nianang pagkagabii, gitan-aw nila ang nagsalop nga adlaw gikan sa Bukid sa mga Olibo [Mount of Olives], dili layo sa tanaman diin ang Manluluwas miantos tungod sa mga sala sa tanang mga katawhan. Si John nabalaka gihapon sa mga telegrama ug wala malingaw ang iyang kaugalingon, apan si Leah naukyab nga anaa sa sagradong siyudad.

Wala madugay, human mabalik ngadto sa ilang kwarto, sa kataposan gisultihan ni John si Leah kon unsay nakapasamok kaniya. Ang mga telegrama nga iyang nadawat gikan ni Presidente Heber J. Grant, kinsa misulat sa pagsulti kanila nga ang inahan ni Leah namatay kaniadtong Mayo 27, ang adlaw human sila mibiya sa Haifa. Gilangan ni John ang pagsulti ni Leah tungod kay siya [si Leah] malipayon kaayo sa dihang miabot sila sa Jerusalem, ug dili siya [si John] makahimo sa pagguba sa iyang kalipay.⁶

Ang balita nakapahiugnok ni Leah. Nahibalo siya nga si Susa dugay nang dili maayo ang gibati, apan siya walay ideya nga ang sakit seryoso kaayo. Ang iyang utok sa kalit mingitngit ug masukulon. Nganong kinahanglan siyang malayo kaayo sa pagkamatay sa iyang inahan? Kanunay siyang naglantaw nga magkahiusa uban kaniya ug mag-istorya kaniya mahitungod sa iyang mga kasinatian sa misyon. Karon ang tanan nausab. Ang iyang kalipay nawala.⁷

Puno sa kaguol, nakigbisog siya sa kagabhion ug sa sunod nga adlaw. Ang mao lamang nga kahupayan nga siya aduna mao ang paghunahuna sa iyang inahan, kinsa mihalad og daghang panahon ngadto sa buhat sa templo, malipayon nga nakighiusa sa iyang namatay nga mga minahal. Nahinumdom siya sa usa ka makalingaw nga balak nga gisulat ni Susa pipila ka panahon ang milabay:

Kon ako mobiya na niining kalibotan
Ug ang “pakiaykiay” dili na makit-an
Ayaw kaguol, ayaw paghilak, ayaw pagbakho, ayaw pangagho
Tingali nakakita ako og mas maayong trabaho.

Sa Hunyo 5, mipadala si Leah og usa ka sulat ngadto ni Presidente Grant, nagpasalamat kaniya alang sa kalooy nga kanunay niyang gipakita ni Susa. “Ang kinabuhi ni Mama miabot sa hingkod nga pangidaron ug buhong sa kalamposan,” siya misulat. “Nag-ampo ako nga ang mga anak ni Mama, matag usa kanamo, unta mahigugma ug magpuyo alang sa kamatuoran sama sa iyang gibuhat.”⁸

Wala madugay niana nga tuig, diha sa Habagatang Africa [South Africa] si William Daniels matinud-anong naghimo sa iyang mga katungdanan isip presidente sa Love Branch sa Cape Town. Bisan og dili siya makapahigayon og mga ordinansa sa pagkapari, siya makadumala sa mga miting ma-Lunes sa gabii, makadumala og buluhaton sa branch, makatambag sa mga Santos ubos sa iyang pag-amuma, ug makatambong og mga komperensiya sa misyon sa pagkapangulo kauban sa ubang mga presidente sa branch sa Habagatang Africa.

Usa ka adlaw niana, nasakit og grabe si William. Nasiguro niya nga ang sakit dali ra nga mawala, busa wala dayon siya mangayo og panalangin sa mga misyonaryo. Migrabe ang iyang sakit, hinoon, ug nabalaka ang iyang mga doktor. Hapit na siya ma-setenta anyos, ug ang iyang kasingkasing luya.

Milabay ang unom ka semana una si William sa kataposan mipahibalo sa mission home sa paghangyo og usa ka panalangin. Wala dinha si Presidente Dalton, busa laing misyonaryo ang mianha sa pagpanalangin kaniya. Human sa panalangin mibati og kaarang-arang si William sa makadiyot, apan ang sakit sa wala madugay mibalik. Niini nga panahon nakaanha si Presidente Dalton ug naghatag kaniya og usa ka panalangin.

Nabalaka alang sa kinabuhi ni William, gidala ni Presidente Dalton ang iyang asawa, si Geneve, ug ang ilang mga anak sa paghupay sa ilang higala. Sa dihang nakita ni Presidente Dalton ang kahimtang ni William, mihilak siya. Ang pamilya miluhod liyok sa katre, ug ang singko anyos nga si George Dalton mihalad sa pag-ampo. Dayon gidihogan ni Presidente Dalton ang ulo ni William og lana ug mihatag kaniya og panalangin. Misaad siya ni William nga siya makabalik pag-usab og simba kauban sa mga Santos sa Cape Town.

Pila ka semana ang milabay, mibalik si Presidente Dalton ngadto sa siyudad ug nakaplagan si William nga maayo igo nga makabiyahe. Nag-uban silang miadto sa Sunday School sa Mowbray Branch, diin ang mga Santos midapit ni William sa pakigpulong ngadto kanila. Uban sa pipila ka tabang, misaka siya sa baroganan ug mihatag sa iyang pagpamatuod kabahin sa gahom sa hugot nga pagtuo sa pagpang-ayo. Human sa miting, ang tanan nga diha sa kwarto, bata ug tigulang, milamano kaniya. Ug sa wala madugay siya hingpit nga nakabalik ngadto sa iyang mga katungdanan diha sa Love Branch.

Nagmaya si William diha sa mga misyonaryo ug sa nakaayo nga mga panalangin nga iyang nadawat gikan kanila. “Gibati nako nga mas bulahan kay sa hari uban sa iyang tanang bahandi,” makausa gisulti niya sa branch. “Nagpasalamat ako sa Ginoo alang sa pribilehiyo nga makabaton niining maayo nga mga tawo sa akong panimalay, ug sa hugot nga pagtuo nga ako aduna diha sa mga elder alang sa pagdihog kanako.”⁹

Human naarang-arang ang iyang panglawas, gisulat ni William ang iyang pagpamatuod alang sa pamantalaan sa misyon, Habagatang Mensahero sa Cumorah [Cumorah’s Southern Messenger]. Samtang gihunahuna niya ang iyang mga kasinatian sa Simbahan, iyang giasoy og balik ang iyang pagkakabig, ang iyang nakapausab sa kinabuhi nga pagbisita ngadto sa Siyudad sa Salt Lake, ug ang iyang bag-ohay nga kasinatian sa gahom sa pagkapari.

“Ang akong pagpamatuod mao nga ako nahibalo nga si Joseph Smith nahimong usa ka propeta sa Dios sa ulahing mga adlaw,” mipamatuod siya, “ug nga ang gipahiuli nga ebanghelyo naglangkob og walay lain kon dili ang mga pagtulun-an ni Kristo Mismo.”

“Ako nahibalo nga ang Dios buhi ug nakadungog ug nagtubag sa mga pag-ampo,” siya misulat. “Si Jesus mao ang nabanhaw nga Manunubos ug sa pagkatinuod ang Anak sa atong tinuod ug buhi nga Amahan sa Langit.”¹⁰

Wala madugay human sa pagkamatay sa iyang ugangang babaye, nakadawat si John Widstoe og usa ka sulat gikan ni Presidente Grant. “Maghisgot kabahin sa inyong pagpauli, ako manghinaot nga ikaw mosulat kanako uban ang hingpit nga pagkaprangka,” kini mabasa. “Ayaw pag-ukon-ukon sa pagsulti kanako kon mas palabihon ba ninyo ang pagpauli aron dinhi makig-uban sa inyong mga minahal. Ikaw nagpahimutang og usa ka primera klase nga misyon.”

Si John wala makahibalo kon unsay itubag. Sa laing bahin, siya og si Leah nakaserbisyo na sulod sa unom ka tuig––doble ang gidugayon sa ubang bag-ohay nga mga presidente sa Europe Mission. Nahibalo usab si John nga ang ilang pamilya sa Utah gimingaw ug nagkinahanglan kanila, ilabi na karon nga si Susa wala na.¹¹

Sa laing bahin, siya ug si Leah mibati og ka komportable sa Europe ug nalingaw sa misyonaryo nga pagserbisyo. Sa tinuod mingawon si Leah sa trabaho. Ang iyang impluwensiya sa Simbahan sa Europe makita bisan asa. Nalig-on niya ang mga organisasyon sa lokal nga mga kababayen-an, naawhag ang matinud-anong pagsunod sa Pulong sa Kaalam, ug nahimo ang mga leksiyon sa Relief Society nga kalabot ngadto sa mga tawo sa Europe. Mao pay iyang pagkahuman sa iyang European nga edisyon sa tamdanan nga basahon sa Bee-Hive nga Batang mga Babaye, nga makahuluganong mipayano ug mipahiangay sa programa sa MIA aron sa pagtubag sa mga panginahanglan sa batan-ong mga babaye sa tibuok kontinente.¹²

Ang misyon nag-atubang usab og bag-ong mga hagit. Samtang ang pagkaunlod sa ekonomiya mikaylap sa tibuok kalibotan, ang kwarta sa ikapulo sa Europe mihagsa, ug ang pipila ka mga branch nawad-an sa ilang mga balay tigumanan, wala makabayad sa abang. Ang Pagkahugno sa Ekonomiya kusog nga mipaubos sa gidaghanon sa mga misyonaryo kinsa makahimo sa pagserbisyo, ug daghang mga pamilya ang nagkinahanglan sa ilang anak nga mga lalaki diha sa panimalay sa pagtabang sa pagsangkap. Sa 1932, 399 lamang ka mga lalaki ang nakahimo sa pagdawat og mga tawag sa mission, kon itandi sa gidaghanon sa mga misyonaryo matag tuig sa mga 1920. Uban sa pwersa sa misyonaryo nga hilabihang pagkunhod, labing maayo ba sa Simbahan kon si John ug si Leah, kinsa daghan kaayo og kasinatian nga naangkon sa dugay nang pagserbisyo sa Europe, mopadayon sa pagpangulo sa European Mission?

Gisultihan ni John si Presidente Grant nga siya ug si Leah uyon nga ihatag ngadto sa propeta ang desisyon. “Kanunay nakong nakita nga ang paagi sa Ginoo mas maayo kay sa akoa,” misulat siya.¹³

Sa Hulyo 18, nakadawat si John og telegrama nagpahayag nga si apostol Joseph F. Merill gitawag sa pagpuli kaniya isip presidente sa European Mission. Bisan og malisod ang pagbiya, gibati ni John ug Leah ang kamaayo mahitungod sa desisyon. Sa pagka-Septyembre, nagkapuliki sila sa pag-andam alang sa ilang pagbiya, si Leah nagdumala sa palakaw diha sa mission home sa London samtang si John mibiyahe ngadto sa mga kontinente sa Europe sa pagsusi sa mga kahimtang sa kataposang higayon.¹⁴

Ang kataposang hunong ni John mao ang usa ka pagbisita ngadto sa buhatan sa misyon sa Berlin, Germany. Si Adolf Hitler natudlo sayo niana nga tuig isip pangulo sa nasod [chancellor], ug ang iyang Nazi nga Partido nagkahugot ang pagdumala sa nasod. Ang Unang Kapangulohan, nabalaka mahitungod niini nga mga panghitabo, mihangyo ni John sa pagreport sa kahimtang sa nasod ug kon ang mga misyonaryo sa Germany luwas ba.

Si John mismo nagbantay og maayo sa pagsaka ni Hitler ngadto sa gahom ug ang epekto niini diha sa Germany. Daghang mga German ang nakigbisog pa human sa pagkapilde sa gubat sa milabay nga kinse ka tuig, ug lawom ang kasuko sa mabangis nga kastigo nga gipahamtang diha kanila sa mananaog. “Ang politikanhong pagbati ug panghunahuna sa German nga mga tawo klaro ug mailhan,” mipahibalo si John sa Unang Kapangulohan. “Nanghinaot ako nga ang impluwensya sa Nazi matapos na ug dili matukod diha sa tibuok katukuran sa katilingaban.”¹⁵

Human moabot sa Berlin, nahingangha si John sa unsa ka dako ang pagkausab sulod sa mga dekada sukad nga siya usa ka estudyante dinhi. Ang siyudad ingon og usa ka kampo sa militar, nga may mga simbolo ni Hitler ug sa Nazi nga Partido bisan asa nga dapit, lakip sa buhatan sa misyon. Ang bandera nga Nazi nagbitay diha sa bongbong,” mipahibalo si John sa Unang Kapangulohan, “nanghinaot ako nga dili agi og pagdawat sa tanan nga mga gibuhat sa gobyerno karon sa Germany, apan isip ebidensiya sa kamatuoran nga kita nagbulig subay sa balaod nga gobyerno sa nasod diin kita nagpuyo.”

Samtang si John nakigsulti sa mga presidente sa duha ka misyon sa Germany, gibati niya ang giusab nga pasalig nga ang Simbahan walay umaabot nga kuyaw diha sa nasod. Ang Gestapo––ang tinago nga polis sa Nazi––mi-eksamen sa mga rekord sa opisina sa misyon sa Berlin, ingon man ang mga libro pinansyal sa daghang mga branch, apan kutob niini ingon og sila natagbaw nga ang Simbahan walay gihimo sa pagsabotahe sa ilang gobyerno.¹⁶

Sa gihapon si John nahadlok nga si Hitler naggiya sa German nga mga tawo ngadto sa laing gubat. Ang lokal nga mga Santos nahuman na sa pagpangandam sa pagbantay sa mga branch ug sa pagbantay sa mga miyembro sa Simbahan kon ang kagubot mahitabo. Ug gitambagan ni John ang mga presidente sa misyon sa paghimo og mga plano sa pagbalhin sa mga misyonaryo sa gawas sa Germany sulod sa duha o tulo ka oras, kon gikinahanglan. Gihunahuna usab niya nga kini maalamon alang sa Unang Kapangulohan sa pagpugong sa gidaghanon sa mga misyonaryo nga moadto sa Germany sa umaabot.

Human sa duha ka adlaw nga mga miting, mibiya si John sa buhatan sa Berlin sa pagbiyahe ngadto sa London. Miagi siya sa usa ka pamilyar nga agianan subay sa Unter den Linden, usa ka dalan diha sa tunga-tunga sa Berlin nga ginganlan sunod sa linden nga mga kahoy nga naglaray sa mga agianan. Samtang siya nagpadulong ngadto sa estasyonan sa tren, usa ka dako nga pundok sa mga sundalo nakita, nagmartsa nga ang mga tiil pinataas, pinatul-id ug pinatuskig agi sa siyudad sa pagpuli sa mga sundalo kinsa sa pagkakaron nagbantay.

Tanan libot kanila, liboan ka mga dumadapig ni Hitler nagdasok sa mga kadalanan, nagpatuyang sa gibati.¹⁷

Sa tingpamulak sa 1934, sila ni Len ug Mary Hope, ang Afrikano Amerikano nga mga Santos kinsa mipasakop sa Simbahan sa Alabama, namuyo sa mga hilit nga dapit sa Cincinnati, Ohio. Ang magtiayon mibalhin sa ilang pamilya ngadto nga dapit sa ting-init sa 1928 aron pagpangita og trabaho, ug si Len dali nga nakakuha og permanenting trabaho sa usa ka pabrika. Sila karon adunay lima ka mga anak ug may umaabot nga lain.¹⁸

Ang Cincinnati usa ka amihanang siyudad nga nag-utlanan sa usa ka habagatang estado, ug kadaghanan sa mga dapit sa siyudad ingon ka pig-ot nga gipanglain sama sa bisan hain nga dapit sa Habagatan. Tungod kay sila Itom, ang mga Hope wala tugoti sa pagpuyo sa piho nga mga kasilinganan, pagpuyo sa piho nga mga hotel, o pagkaon sa piho nga mga restawran. Ang mga sinehan nagbutang og lahi nga lingkoranan alang sa Itom nga manan-away. Pipila sa mga eskwelahan, mga kolehiyo, ug mga unibersidad diha sa siyudad nagbabag sa Itom nga mga estudyante o nagpugong og maayo sa ilang mga oportunidad sa edukasyon. Pipila ka relihiyosong mga pundok adunay puti ug Itom nga mga kongregasyon.¹⁹

Sa dihang unang miabot ang mga Hope sa lungsod, mitambong sila og mga miting uban sa Cincinnati Branch. Tungod kay walay tibuok Simbahan nga palisiya kabahin sa pagpalain sa kaliwat, ang mga ward ug mga branch usahay mihimo og ilang kaugalingong mga palisiya pinasikad sa lokal nga mga kahimtang. Sa una, kini ingon og ang Cincinnati Branch mahimong moabi-abi sa pamilya. Apan usa ka grupo sa mga miyembro misulti sa presidente sa branch nga si Charles Anderson nga sila mohunong sa pagtambong sa mga miting kon ang mga Hope magpadayon sa pag-anha.

Gusto ni Charles si Len ug Mary, ug siya nahibalo nga kini sayop sa paghangyo kanila sa dili pagsimba. Mibalhin siya sa Cincinnati gikan sa Siyudad sa Salt Lake, diin ang gamay nga pumupuyo sa mga Itom nga Santos misimba nga nag-usa uban sa ilang puti nga mga silingan. Apan nahibalo usab siya nga ang problema sa kaliwatan [racism] lawom diha dapit sa Cincinnati, ug wala siya maghunahuna nga siya makausab kon unsay gibati sa mga tawo.²⁰

Ang mga utlanan sa branch bag-ohay lamang nga giusab, nagdala og daghang habagatang mga Santos sulod sa pagkatinugyanan ni Charles. Apan dili lamang ang habagatang mga Santos kinsa misupak sa mga Hope nga mosimba. Pipila sa dugay na nga mga miyembro sa branch kinsa nakaila ni Charles sulod sa mga katuigan misulti usab sa ilang mga kahadlok nga ang paghiusa sa branch mohatag sa mga kritiko sa Simbahan og bag-ong rason sa pagbiay-biay sa mga Santos.²¹

Uban sa magul-anong kasingkasing, miadto si Charles sa panimalay sa mga Hope ug misulti kanila sa pagsupak sa mga miyembro sa branch. “Kini ang labing malisod nga pagbisita nga akong nahimo sukad sa akong kinabuhi ngadto ni bisan kinsa,” miangkon siya. Misaad siya sa pagtabang sa pamilya nga magpabiling konektado sa Simbahan. “Buhaton nato ang tanan nga atong mahimo,” miingon siya. “Maghimo kita og espesyal nga biyahe sa pag-anhi kada bulan sa pagdala sa sakramento nganhi kaninyo ug maghimo og serbisyo sa Simbahan dinhi sa inyong panimalay.”

Puno sa kasubo sa desisyon ni Charles, sila ni Len ug Mary mihunong sa pagsimba gawas lang sa mga komperensiya sa district ug ubang espesyal nga mga panghitabo. Sa unang Dominggo sa kada bulan, maghimo sila og miting sa pagpamatuod diha sa ilang panimalay alang sa mga misyonaryo ug bisan kinsang uban nga miyembro sa branch kinsa gustong moanha ug mosimba uban kanila. Ang pamilya nalingaw usab sa mga pagbisita nga wala magsabot [informal visits] gikan sa lokal nga mga Santos.²² Ang mga Hope nagpuyo sa usa ka hamugaway nga upat ka kwarto nga balay nga may dako nga beranda ug puti nga siklat nga koral. Kini nahimutang sa naglabing Aprikano Amerikano nga mga kasilinganan mga napulog unom ka kilometro habagatan sa balay tigumanan sa branch, ug usa ka trambiya [streetcar] gikan sa Cincinnati makadala og mga bisita ngadto kutob sa 1.6 ka kilometro nga laktunon.²³

Sa ilang binulan nga mga miting ma-Dominggo, ang mga Hope miambit sa sakramento ug mihatag sa ilang mga pagpamatuod, kinamagulangan ngadto sa kinamanghuran. Usahay ang may talento nga batang mga babaye nga Hope manganta o magtugtog sa piyano. Human sa kada miting, ang mga Hope modalit og lamiang pagkaon sama sa gihudno nga pabo, pan nga hinimo sa mais, salad nga patatas, ug ubang giluto diha sa panimalay nga mga pagkaon.²⁴

Sa mga Santos kinsa mibisita sa mga Hope mao sila si Charles ug ang iyang mga magtatambag, sila si Christian Bang ug Alvin Gilliam. Usahay sila si Christine Anderson ug Rosa Bang mouban sa ilang mga bana inig bisita. Ang klerk sa branch nga si Vernon Cahall, iyang asawa, si Edith, ug mga miyembro sa branch nga sila si Robert Meier ug Raymond Chapin moanha, kasagaran kauban ang ilang mga pamilya.²⁵ Ang misyonaryong mga sister, kinsa mitudlo sa mga klase sa Primary diha sa mga panimalay sa daghang mga miyembro sa branch, may mga klase usab sa Primary alang sa mga batang Hope. Si Elizabeth ang kinamagulangang Bang nga anak nga babaye usahay motabang. Panagsa, ang mga Hope mobisita kauban ang mga misyonaryo o mga miyembro sa branch diha sa ubang mga dapit, sama sa Cincinnati Zoo.²⁶

Sa Abril 8, 1934, nanganak si Mary Hope og batang lalaki. Kaniadto, ang mga Hope kanunay nagsiguro nga ang ilang mga masuso gipanalanginan, ug kini nga panahon dili lahi. Duha ka bulan human matawo si Vernon, sila si Charles Anderson ug ang klerk sa branch miadto sa panimalay sa mga Hope alang sa laing miting sa sakramento. Pagkahuman, mihatag si Charles sa batang lalaki og usa ka panalangin.²⁷

Sa dihang siya mipamatuod, kasagaran iasoy ni Len ang iyang pagkakabig ngadto sa gipahiuli nga ebanghelyo. Siya nahibalo nga siya ug si Mary sobra nga napanalanginan sukad nga mianha sa Cincinnati. Samtang ang Pagkahugno sa Ekonomiya mibilin og daghang mga silingan nga walay trabaho, siya wala kawad-i og usa ka adlaw nga walay trabaho. Dili siya dako og sweldo, apan kanunay siyang nagbayad og hingpit nga ikapulo.

Mipahayag usab siya og hugot nga pagtuo sa umaabot. “Nasayod ako nga dili ako makabaton sa pagkapari,” misulti siya makausa, “apan gibati ko ang hustisya sa Dios nga sa umaabot kini ihatag ngari kanako, ug ako tugotan sa pagpadayon ngadto sa akong mahangturong ganti uban sa matinud-anon kinsa naghupot niini.”

Siya ug si Mary andam sa paghulat alang niana nga adlaw. Ang Ginoo nasayod sa ilang mga kasingkasing.²⁸

Sa laing bahin, sa Tilsit, Germany, ang katorse anyos nga si Helga Meiszus dili makalikay sa pagsud-ong unsa ka dako ang kausaban sa iyang lungsod sukad ang mga Nazi miilog sa gahom. Nahadlok siya kaniadto nga maglakaw sa pagpauli gikan sa Simbahan magabii tungod sa kadaghang mga tawo nga naglaroy-laroy sa dalan. Ang ekonomiya ngil-ad, ug daghang mga tawo ang walay trabaho ug walay mabuhat. Tingali sila dili kuyaw apan si Helga kanunay nga nahadlok nga sila mopasakit kaniya.

Dayon miabot si Hitler ug ang ekonomiya milambo. Dili na lisod ang trabaho, ug ang kadalanan dili kuyaw. Unsa pay nakaayo, misugod ang mga tawo sa pagbati og garbo nga nahimo og balik nga German. Si Hitler usa ka gamhanang mamumulong, ug ang iyang mainiton sa pagbati nga mga pulong midasig og daghan uban sa ideya nga ang Germany motunga pag-usab isip usa ka gamhanang nasod nga molahutay sulod sa liboan ka mga tuig. Sa dihang mibugwak siya og mga bakak, namulong kabahin sa mga pagkunsabo, ug gipasanginlan ang mga Judeo sa mga problema sa Germany, daghang mga tawo ang mituo kaniya.

Sama sa uban diha sa ilang mga nasod, ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga German naghupot og nagkalain-laing mga opinyon mahitungod ni Hitler. Ang pipila misuporta kaniya, samtang ang uban mabinantayon sa iyang pagsaka sa gahom ug sa iyang kasilag sa mga Judeo. Ang pamilya ni Helga dili kaayo politikanhon ug dili dayag ang pakigbatok sa Nazi nga Partido. Gani ang iyang mga ginikanan naghunahuna nga si Hitler usa ka sayop nga lider alang sa Germany. Ang iyang amahan, ilabi na, dili gusto nga pugson sa paggamit sa “Mabuhay Hitler” isip usa ka abi-abi. Siya nangusog sa paggamit sa kinaraang “maayong buntag” o “maayong adlaw” hinoon––bisan og ang uban wala miuyon.

Si Helga, hinoon, wala mahadlok sa pagsulti og “Mabuhay Hitler” o sa pag-isa sa iyang kamot sa saludo nga Nazi. Unsa kaha kon adunay usa ka tawo nga makakita kaniya nga midumili? Masulod siya sa kasamok. Mahadlok kaayo siya nga mopaila, sa pagkatinuod, nga siya usahay naninguha sa dili gyod paghunahuna mahitungod ni Hitler, naguol nga ang mga Nazi sa laing paagi makabasa sa iyang hunahuna ug mosilot kaniya.

Sa gihapon, siya nalingaw sa pasundayag sa Nazi nga Partido. Dihay mga sayaw nga Nazi ug naka-uniporme nga mga grupo sa kasundalohang nagparada sa kadalanan. Ang mga Nazi gustong mosilsil og nasyonalismo ug pagkamatinuoron sa mga kabatan-onan diha sa nasod, busa kanunay silang migamit og lingaw-lingaw, makapalihok nga musika, ug ubang porma sa propaganda sa pagdani kanila.²⁹

Mga ingon niini nga panahon, nahimo si Helga nga Bee-Hive nga Batang Babaye nga bag-ohay lamang nga giusab sa Simbahan ang ngalan sa Young Women’s Mutual Improvement Association. Ubos sa paggiya sa usa ka hamtong nga lider, ang mga sakop sa iyang klase naghimo og mga tumong ug nakakuha og mabulukong mga selyo [seal] nga ibutang diha sa ilang edisyon sa German nga pinulongan sa Bee-Hive nga tamdanang basahon. Gimahal ni Helga ang iyang manwal, naghimo niini nga iyang kaugalingon pinaagi sa pagkolor og itom ug puti sa mga hulagway niini ug sa paggamit og pen o lapis sa pagmarka sa iyang nahuman nga mga tumong og X.

Namarkahan ni Helga ang dosenang mga tumong samtang gitrabaho niya pinaagi sa tamdanang basahon. Ginganlan niya ang mga natuman sa limang bantugang mga musikero, natulog og sayo ug mibangon og sayo, mipamatuod diha sa tulo ka miting sa puasa ug pagpamatuod, ug giila ang labing importante nga mga paagi nga ang mga pagtulon-an sa Simbahan lahi gikan sa Kristiyanong mga tinuohan. Mipili usab siya og usa ka Bee-Hive nga ngalan ug simbolo alang sa iyang kaugalingon. Ang ngalan nga iyang gipili mao ang Edelmut, German alang sa “kahalangdon.” Ang iyang simbolo mao ang edelweiss, usa ka gamay, talagsaong bulak nga mitubo ibabaw sa mga Alps.³⁰

Usa ka adlaw, mipauli si Helga sa panimalay nga naghinamhinam. Mga representante gikan sa Nazi nga Partido nga kalihokan sa kabatan-onan alang sa mga batan-ong mga babaye––ang Bund Deutscher Mädel, o Panag-abin sa mga Batang Babaye nga German [League of German Girls]—nanawag og bag-ong sakop diha sa kasilinganan, ug daghan sa mga higala ni Helga nagpasakop.

“Ay, Mutti,” misulti si Helga sa iyang inahan. “Gusto ko nga moadto ug magpasakop sa grupo.” Ang panag-abin mitanyag sa tanang matang sa mga leksiyon ug mga kalihokan ug mimantala sa ilang kaugalingong magasin. Gani adunay mga istorya kabahin sa ski nga mga biyahe, nga gastohan sa gobyerno. Ang batang mga babaye misul-ob og puti kaayo nga mga blosa ug dulom nga mga sayal.

“Helgalein, ikaw usa ka Bee-Hive nga Batang Babaye,” miingon ang iyang inahan. “Dili kinahanglan nga ikaw masakop niana nga grupo.”

Nahibalo si Helga nga ang iyang inahan husto. Ang dili pagpasakop sa Panag-abin sa mga Batang Babaye nga German sa makausa na usab mopalahi kaniya gikan sa mga higala. Apan ang programa sa Bee-Hive nagtabang kaniya sa pagtuman sa matarong nga mga tumong ug mahimong mas maayong Santos sa Ulahing mga Adlaw. Ni si Hitler ni ang iyang panag-abin makahimo niana.³¹