Kapitulo 27

Dios ang Nagtimon

kamot nagpatokar og radyo nga panahon sa mga 1940

“Ngari sa akong balay karong gabii. Gusto kong makadungog ka og usa ka butang,” ang disesays anyos nga si Helmut Hübener mihagawhaw ngadto sa iyang higala nga si Karl-Heinz Schnibbe. Usa kadto ka Dominggo sa gabii sa ting-init sa 1941, ug ang batan-ong mga lalaki nagtambong og miting sa sakramento diha sa ilang branch sa Hamburg, Germany.

Ang desisyete anyos nga Kark-Heinz adunay daghang mga higala diha sa branch, apan labi siyang nalingaw sa paggahin og panahon uban ni Helmuth. Siya maantigo ug masaligon––hilabihan ka intelihente nga gianggaan siya ni Karl-Heinz og “ang propesor.” Ang iyang pagpamatuod ug pasalig ngadto sa Simbahan lig-on, ug makatubag siya og mga pangutana mahitungod sa ebanghelyo sa kasayon. Tungod kay ang iyang inahan mitrabaho og dugay nga mga oras, mipuyo si Helmuth sa iyang mga apohan, kinsa mga miyembro usab sa branch. Ang iyang ama-ama usa ka maunungon nga Nazi, ug si Helmuth dili gusto nga magpaduol kaniya.¹

Nianang gabii, si Karl-Heinz sa hilom misulod sa apartment ni Helmuth ug nakaplagan ang iyang higalang nagbako nga naglingkod naminaw sa radyo. “Kini adunay shortwave,” miingon si Helmuth. Kadaghanan sa mga pamilyang German adunay mas barato nga mga radyo nga hinatag sa gobyerno sa Nazi, nga may mas diyutay nga mga estasyon ug limitado ang pagdawat og signal. Apan ang magulang nga lalaki ni Helmuth, usa ka sundalo sa kasundalohang German, midala niining taas og kalidad nga radyo gikan sa France human mabuntog sa pwersa sa Nazi ang nasod sa unang tuig sa gubat.²

“Unsay imong madungog diha niini?” nangutana si Karl-Heinz. “France?”

“Oo,” miingon si Helmuth, “ug England usab.”

“Nabuang ka?” Miingon si Karl-Heinz. Nahibalo siya nga si Helmuth interesado sa mga balita ug politika, apan ang pagpaminaw sa radyo og mga sibya sa kaaway sa panahon sa gubat makapabilanggo sa usa ka tawo o gani mapatay.³

Gitunol ni Helmuth kang Karl-Heinz ang usa ka dokumento nga iyang gisulat, puno sa mga balita mahitungod sa mga kalamposan sa militar sa Great Britain ug sa Soviet Union.

“Diin ka nakakuha niini?” Nangutana si Karl-Heinz human mabasa ang papel. “Dili kini posible. Kini hingpit nga baligtad sa atong militar nga mga sibya.”

Gitubag ni Helmuth pinaagi sa pagpalong sa suga ug sa pagpatingog sa radyo, gihinay pag-ayo ang tingog. Ang kasundalohang German kanunay nga mitrabaho sa paggubot sa mga signal sa Allied, apan si Helmuth mihimo og iyang kaugalingon nga antena, nagtugot sa batang mga lalaki sa pagpaminaw sa gidili nga mga sibya diretso gikan sa Great Britain.

Sa dihang ang relo mibagting og alas dyes, may usa ka karat nga tingog diha sa ngitngit: “Ang BBC London mohatod og mga balita sa pinulongang German.”⁴ Ang programa mihisgot sa usa ka bag-ohay nga pagsulong sa German didto sa Soviet Union. Ang mga pamantalaang Nazi mireport sa kampanya isip usa ka kadaugan, nga wala panumbalinga ang kapildihan sa German. Ang British walay lipud-lipod nga misulti sa mga naangol sa Allied ug sa Axis.

“Ako kumbinsido nga sila nagsulti sa tinuod ug kita nagbakak,” miingon si Helmuth. “Ang atong mga balita ingon og daghan kaayong panghambog––daghang propaganda.”

Nahingangha si Karl-Heinz. Kasagaran si Helmuth miingon nga ang mga Nazi dili kasaligan. Gani siya miapil og panaghisgot sa politika kabahin sa hilisgotan uban sa mga hingkod sa simbahan. Apan si Karl-Heinz nagdumili sa pagtuo sa iyang tinedyer nga higala kabahin sa mga pulong sa mga opisyal sa gobyerno.

Karon kini ingon og si Helmuth husto.⁵

Sa Disyembre 7, 1941, si Kay Ikegami ug ang iyang pamilya naghulat sa ilang Hinapon nga Sunday School nga mosugod diha sa usa ka gamay nga chapel sa King Street sa Honolulu, Hawaii. Sa panahon nga si Kay unang misugod sa pagtambong sa klase kauban sa ubang Japanese American nga mga Santos, kini diyutay ra. Apan human matukod ang Japanese Mission sa Hawaii upat ka tuig ang milabay, ang gidaghanon sa Hinapon nga mga Sunday School mitubo ngadto sa lima sa Honolulu lamang. Si Kay mao ang superintendente sa Sunday School nga nagklase diha sa King Street.⁶

Dihay mas diyutay nga mga tawo sa klase kay sa kasagaran niini nga buntag. Samtang sila naghulat alang sa miting nga mosugod, si Jay C. Jensen, kinsa miilis ni Hilton Robertson isip presidente sa Japanese Mission, dali-dali nga misulod sa pultahan. “Ang Japan miatake sa Pearl Harbor,” miingon siya.

Ang nawong ni Kay nangluspad. “Oy dili,” miingon siya. “Dili kini mahimong tinuod.”⁷

Bisan og natawo sa Japan, si Kay mipuyo sa Estados Unidos sukad sa iyang pagkabata, ug ang iyang kaugalingong mga anak nangatawo didto. Ang hunahuna nga ang iyang yutang natawhan nag-atake sa nasod nga siya ug ang iyang pamilya mitawag og pinuy-anan hilabihan ka makaguol.⁸

Sa alas otso niana nga buntag, si Presidente Jensen nagtambongan og laing Hinapon nga Sunday School nga nagklase duol sa Pearl Harbor, usa ka dakong U.S. naval base duol sa siyudad. Sa gawas, ang mga eroplano nanglupad ngadto ug ngari nga nagporma, ug pipila niini nanghulog og mga bomba. Gipakaingon niya og ang U.S. militar nagpahigayon og pagbansay-bansay sa mga maniobra sa gubat, busa wala siya kaayo manumbaling mahitungod sa kagubot. Sa dihang siya mipauli, hinoon, ang iyang asawa, si Eva, midali-dali sa gawas ug gisultihan siya nga ang Pearl Harbor giatake.

Nagduda, gipatingog niya ang radyo––nga nahibaloan na lamang nga siya [si Eva] husto. “Palayo sa mga kadalanan!” mipasidaan ang usa ka tigsibya sa radyo. Ang Hapong mga eroplano anaa pa sa kahanginan ug nanghulog og mga bomba. Apan siya ug si Sister Jensen naguol mahitungod ni Kay ug sa iyang Sunday School, busa sila kinahanglang modali–dali ngadto sa King Street.

“Pagdalig pauli ug pasalipod,” gisultihan ni Presidente Jensen si Kay. Dali nga nagbulag ang klase ug ang tanan mibiya sa gambalay. Wala madugay, usa ka bomba mitugpa usa ka gatos ka metros lamang ang gilay-on, nagsunog sa daghang estraktura.⁹

Sa mga adlaw nga misunod, ang Estados Unidos mipadayag og gubat sa Japan ug sa kaabin niini nga Germany, nagtapos sa pagkawalay gilabanan sa Amerika diha sa panagbangi. Ang gobyerno mibutang sa Hawaii ubos sa pig-ot nga martial law, misira sa publiko nga mga eskwelahan, mituki sa mga pamantalaan, ug gihashasan ang tanang mogawas nga koreyo. Ang tanan nga diha sa isla ubos ngadto sa oras nga mosulod na sa panimalay [curfew], apan ang mga Hapon kinsa dili U.S. nga mga lungsuranon gikinahanglang maanaa na sa panimalay inig ka alas otso sa matag gabii, mas sayo og usa ka oras kay sa ubang mga lumulupyo. Gidili usab sa gobyerno ang paggamit sa pinulongang Hapon diha sa publiko.¹⁰

Atol niini nga panahon, ang kinse anyos nga anak nga lalaki ni Kay, si David, nahimong walay direksyon pinaagi sa kalit nga kausaban sa kinabuhi sa iyang pamilya. “Ang mga adlaw tanan laay,” gisulat niya sa iyang journal. “Nangandoy ako nga adunay eskwela na usab.” Misulay siya sa pag-adto ngadto sa iyang eskwelahan, nanghinaot sa pagkuha sa usa ka libreriya nga libro diha sa iyang tipiganan, apan ang mga sundalo nag-ali sa dalan.

Naguol mahitungod sa umaabot nga mga atake gikan sa Hapon, ang mga tawo sa isla misugod sa pagtukod og gamay nga mga salipdanan sa ilawom sa yuta alang sa pagpanalipod batok sa mga bomba sa kaaway. Si Kay ug ang iyang asawa, si Matsuye, mihangyo ni David sa pagtabang kanila sa pagtukod og usa ka salipdanan diha sa luyo sa ilang nataran. Misugod sila pagkalot og kanal alang sa salipdanan gamay og kulang nga mausa ka semana sa wala pay Pasko. Ang trabaho malisod ug hinay, ilabi na kon ilang kuhaon ang mga dagkong bato gikan sa yuta. Human manguha og dugang nga tabang, ang pamilya nakahimo sa paghuman og tukod sa salipdanan sa buntag sa Pasko.

Nahupay si David nga ang makapaluya nga trabaho nahuman, apan siya nakigbisog sa paglingaw sa nahibilin nga adlaw nga walay trabaho. “Wala kay gana nga mosaulog tungod sa gubat,” siya naguol.¹¹

Pipila ka semana ang milabay sukad sa mga pagbomba, wala nay dugang nga mga pag-atake. Apan malisod ang dili paghangad sa langit, mangita og mga eroplano nga gimarkahan sa timaan sa Hapon nga nagsaka nga adlaw.¹²

Usa ka Dominggo sa gabii, balik sa Germany, si Karl-Heinz ug Rudi Wobbe mihulat ni Helmuth Hubener nga moabot alang sa miting sa sakramento diha sa Hamburg Branch.¹³ Sa milabay nga pipila ka bulan si Karl-Heinz ug ang kinse anyos nga si Rudi kanunay nga mitabang ni Helmuth sa pagpanghatag og gagmay nga mga papel nga sinulatan og batok sa Nazi libot sa siyudad. Isip usa ka klerk sa branch, diha sa balay ni Helmuth ang makinilya sa branch busa makahimo siya og mga sulat ngadto sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga mga sundalo, ug sa kasagaran gamiton niya kini sa paghimo og gagmay nga sinulatang mga papel, nga adunay baga nga pagkasulat nga ulohang mga linya sama sa “Sila Wala Magsulti Kaninyo sa Tanan” o “Hitler, ang Mamumuno!”¹⁴

Ang pagpanghatag sa sinulatang gagmay nga mga papel usa ka dakong pagbudhi sa gobyerno, usa ka krimen nga kasilotan pinaagi sa kamatayon, apan ang batan-ong mga lalaki hangtod karon nakalikay sa mga awtoridad. Ang wala pagsimba ni Helmuth nakasamok, hinoon. Naghunahuna si Karl-Heinz tingali kaha ang iyang higala nasakit. Ang miting mipadayon ingon sa naandan hangtod ang presidente sa branch si Arthur Zander, usa ka miyembro sa Partido sa Nazi, mihangyo sa kongregasyon sa pagpabilin sa ilang mga lingkoranan human sa panapos nga pag-ampo.

“Usa ka miyembro sa atong branch, si Helmuth Hübener, gidakop sa Gestapo,” miingon si Presidente Zander. “Ang akong impormasyon kulang kaayo, apan ako nahibalo nga kini politika. Mao lamang kana.”¹⁵

Nagtinutokay si Karl-Heinz ug si Rudi. Ang mga Santos nga milingkod duol kanila naghinagawhaway sa kakurat. Kon sila man miuyon o wala ni Hitler, daghan kanila mituo nga kini ilang katungdanan sa pagtahod sa gobyerno ug sa mga balaod niini.¹⁶ Ug nahibalo sila nga ang dayag nga pakigbatok ngadto sa mga Nazi gikan sa usa ka miyembro sa branch, bisan unsa ka bayanihon o ka maayo og tumong, makabutang kanilang tanan sa kuyaw.

Sa pagpamauli, ang mga ginikanan ni Karl-Heinz naghunahuna kon unsay posible nga nahimo ni Helmuth. Walay gisulti bisan unsa si Karl-Heinz. Siya, si Rudi ug si Helmuth mihimo og kasabotan nga kon usa kanila madakpan kana nga tawo modawat sa tanang sala ug dili maghingalan sa uban. Misalig si Karl-Heinz nga si Helmuth motamod sa ilang kasabotan, apan siya nahadlok. Adunay dungog ang Gestapo sa pagpasakit og mga bilanggo aron sa pagkuha og impormasyon nga ilang gusto.¹⁷

Milabay ang duha ka adlaw, nagtrabaho si Karl-Heinz sa dihang iyang giablihan ang tuktok sa pultahan. Duha ka Gestapo nga polis nagsul-ob og taas nga panit nga kapote mipakita sa ilang mga tsapa.

“Ikaw ba si Karl-Hainz Schnibbe?” usa kanila nangutana.

Si Karl-Heinz miingon og oo.

“Kuyog kanamo,” naggiya kaniya ngadto sa usa ka itom nga Mercedes. Sa wala madugay nakita ni Karl-Heinz ang iyang kaugalingon nga napiit sa luyong lingkoranan tali sa duha ka polis samtang nagpadagan sila ngadto sa iyang apartment. Naninguha siya sa paglikay nga mapasanginlan ang iyang kaugalingon samtang sila nagsukna kaniya.

Sa dihang miabot na gyud sila sa iyang panimalay, mapasalamaton si Karl-Heinz nga ang iyang amahan tua sa trabaho ug ang iyang inahan tua sa dentista. Ang mga polis misiksik sa apartment sulod sa usa ka oras, nag-abli og mga libro ug nagli-li ilawom sa mga katre, apan si Karl-Heinz mabinantayon sa dili pagdala og bisan unsa nga ebidensiya sa panimalay. Wala silay nakaplagan.

Apan wala nila siya buhii. Hinoon, ilang gibutang og balik siya sa sakyanan. “Kon ikaw mamakak,” miingon ang usa sa mga polis, “bunalan ka namo hangtod madugmok ka.”¹⁸

Nianang gabii, miabot si Karl-Heinz sa usa ka bilanggoan diha sa kadaplinan sa Hamburg. Human siya gipakita sa iyang selda, usa ka opisyal nga adunay garote ug pusil miabli sa pultahan.

“Nganong ania ka dinhi?” nangutana ang opisyal.

Miingon si Karl-Heinz nga wala siya kahibalo.

Giigo sa opisyal ang iyang nawong sa tuhogan sa yawe. “Kahibalo ka na karon?” misinggit siya.

“Wala sir,” mitubag si Karl-Heinz, nga nahadlok. “Akong gipasabot, oo, sir!”

Gibunalan siya pag-usab sa opisyal, ug niini nga higayon mihural si Karl-Heinz ngadto sa kasakit. “Sumala sa giingon ako naminaw ngadto sa sibya sa kaaway,” miingon siya.¹⁹

Niana nga gabii nanghinaot si Karl-Heinz alang sa kalinaw ug kahilom, apan ang opisyal dili mohunong sa pag-abli og kalit sa pultahan, pagpasiga sa suga, pagpugos kaniya sa pagdagan ngadto sa bongbong ug pagsulti sa iyang ngalan. Sa dihang sa kataposan gibiyaan siya diha sa kangitngit, ang iyang mga mata nagdilaab sa kakapoy. Apan dili siya makatulog. Naghunahuna siya sa iyang mga ginikanan ug unsa kaha sila ka naguol. Aduna ba silay ideya nga siya karon usa na ka binilanggo?

Lapoy sa lawas ug kalag, gikulob ni Karl-Heinz ang iyang nawong sa iyang unlan ug mihilak.²⁰

Sa Pebrero 1942, si Amy Brown Lyman milingkod atubangan sa usa ka mikropono diha sa dili hayag nga Salt Lake Tabernacle, nag-andam sa pagrekord og usa ka espesyal nga mensahe alang sa ikagatosan nga anibersaryo sa Relief Society. Pipila lamang ka tawo ang diha sa pagsaksi sa iyang pagrekord, ug ang iyang treynta ka tuig isip lider sa Relief Society mihatag kaniya og daghang mga oportunidad alang sa pakigpulong sa publiko. Apan kini usa ka bag-ong kasinatian, ug ginerbyos siya.²¹

Giset-apart si Amy isip kinatibuk-ang presidente sa Relief Society sa Enero 1, 1940, pipila lamang ka semana sa wala pa atakeha si Heber J. Grant sa iyang stroke. Sukad niana, ang panglawas ni Presidente Grant mipadayon sa paglambo.²² Apan ang kaluwasan ug kaayohan sa katawhan sa tibuok kalibotan wala sukad mahimong mas kuyaw. Ang gubat mikaylap sa pagkatinuod sa tanang bahin sa kalibotan samtang ang United Kingdom, ang Estados Unidos, ang Soviet Union, China, ug ang ilang mga kaanib nakig-away batok sa mga pwersa sa Germany, Italy, Japan, ug sa ilang mga kaanib.²³

Samtang ang mga sundalong Amerikano nangandam sa pakig-away sa langyaw nga mga dapit, ang gobyerno sa Estados Unidos mihangyo sa mga lungsoranon niini diha sa panimalay sa pagsakripisyo agi og suporta sa paningkamot sa gubat. Sa Enero, ang Unang Kapangulohan mianunsiyo nga ang mga organisasyon sa Simbahan sama sa Relief Society kinahanglan nga ikansela ang tanang mga kombensiyon sa stake sa Canada, Mexico, ug sa Estados Unidos sa pagkunhod sa mga galastohan ug sa pagdaginot sa lana.²⁴

Tungod niini nga rason, nagrekord si Amy sa iyang mensahe kay sa paghatag niini sa personal. Sa orihinal, siya ug ang ubang mga lider sa Relief Society nagpaabot sa paghimo og usa ka dako nga ikagatosan nga kasaulogan sa Marso 1942, ang anibersaryo sa unang Relief Society sa Nauvoo. Nagplano usab ang Relief Society sa paghimo og tulo ka adlaw nga komperensiya sa Abril, magpasiugda og siyam ka mga pasundayag sa usa ka parada sa mga babaye nga nagsul-ob og mabulukong mga bestida sa panahon [pageant] nga gitawag og Gatosan nga Kahayag sa Babaye [Woman’s Century of Light], ug magpasiugda og usa ka konsiyerto sa kinse ka gatos nga “nag-awit nga mga inahan” diha sa Tabernakulo.²⁵

Human makansela kadtong mga kalihokan, ang kinatibuk-ang hunta [general board] sa Relief Society miawhag sa indibidwal nga mga ward ug mga branch sa paghimo sa ilang kaugalingong gamay nga mga pagpundok ug sa paghunahuna sa pagtanom hinoon og usa ka “gatosan nga kahoy” [centennial tree] isip usa ka paagi sa paghinumdom sa okasyon.²⁶

Ang board nakahukom usab sa pagpadala og usa ka dose ka pulgada nga plaka sa ponograpo nga naglangkob sa mga pulong ni Amy ingon man ang usa ka mubo nga mensahe gikan ni Presidente Grant ngadto sa tanang mga Relief Society sa Estados Unidos, Mexico, ug Canada. Bisan og ang gubat mihimo niini nga malisod sa pagpadala sa mga rekording ngadto sa mga kababayen-an sa ubang mga nasod, ang Relief Society miplano sa pagpadala sa mga rekord ngadto kanila sa higayon nga ang mga kondisyon maarang-arang.²⁷

Sa dihang ang higayon miabot sa paghatag sa iyang pamulong, klaro kaayo nga namulong si Amy diha sa mikropono. “Bisan og ang gubat anaa sa daghang mga kayutaan,” miingon siya, “kining ikagatosang adlaw nga natawhan wala makalimti.” Dayon siya namulong sa dako kaayong buluhaton sa Relief Society, ang kasaysayan niini sa serbisyo ug hugot nga pagtuo, ug ang mga hagit niini karon nga panahon.

“Sa 1942, samtang kita nagsugod og usa ka bag-ong gatosan sa Relief Society,” siya miingon, “atong makita ang kalibotan nga puno sa kagubot ug kasamok. Kini klaro nga ang mga tawo bisan asa kinahanglang mohimo og mga sakripisyo––mga sakripisyo nga ang kasusama ug kabangis daghang wala gayod magdamgo.”

“Niining malisod nga mga panahon ang mga kababayen-an sa Relief Society dili makaplagan nga magkulang,” mipadayon siya, “ug sila dili gayod magduha-duha apan nga sa kataposan kana nga kahibalo ug kalinaw modaog ibabaw sa kawalay alamag ug sa gubat.”²⁸

Human matapos ang iyang pakigpulong, mapasalamaton si Amy nga siya nakahimo sa pagpadala sa iyang pahayag ngadto sa kababayen-an kinsa nagpuyo liboan ka kilometro ka layo––kababayen-an kinsa dili unta makatambong sa mga komperensiya ug mga parada diha sa Siyudad sa Salt Lake, bisan sa malinawong panahon.

Nagdahom si Amy nga ang 1942 mahimong usa ka tuig sa pagmaya sa Relief Society sa tibuok Simbahan. Hinoon, kini siguradong nahimo nga usa ka tuig sa sakripisyo, pag-antos, ug sa pagdawat og bag-o nga mga responsibilidad. Sa gihapon, samtang ang iyang mensahe miadto sa kababayen-an sa Relief Society, siya miaghat kanila sa pagsalig diha sa Ginoo ug sa paghago diha sa Iyang kawsa.

“Himoon nato niining adlawa ang pagpahinungod pag-usab sa atong mga kaugalingon ngadto sa atong kaugalingong espesyal nga buluhaton ug misyon,” miingon siya, “ug ngadto sa kauswagan sa ebanghelyo sa atong Ginoo ug Agalon, si Jesukristo.”²⁹

Sa laing bahin, sa Tilsit, Germany, ang baynte-uno anyos nga si Helga Meiszus misuporta sa paningkamot sa gubat pinaagi sa paghatod og streusel nga mga cake ngadto sa mga sundalo ug sa pagbisita sa samaran nga mga lalaki ma-Dominggo tali sa iyang mga miting sa Simbahan. Usa ka adlaw niana, samtang nagbisita sa usa ka duol nga ospital, nakahimamat siya og usa ka samaran nga sundalong Santos sa Ulahing mga Adlaw nga ginganlan og Gerhard Birth. Sa wala madugay nagdawat siya og nagsunod-sunod nga sulat gikan kaniya.

Bisan og kausa lamang sila nagkita, gidapit ni Gerhard si Helga sa pag-adto sa iyang lungsod nga natawhan ug sa pagpalabay sa Pasko uban sa iyang pamilya. Sa una, wala siya maghunahuna nga kinahanglang dawaton niya ang pagdapit. Dayon ang iyang igsoong lalaki si Siegfred, kinsa kauban niya sa trabaho sa usa ka lokal nga tindahan sa mga antepara, miusab sa iyang hunahuna. “Mga miyembro sila sa Simbahan, ug gidapit ka nila,” miingon siya. “Nganong dili ka?”³⁰

Busa si Helga miadto ug nalingaw nga nagkaila si Gerhard ug sa iyang dako nga pamilya. Ang batan-ong lalaki klaro nga nahigugma kaniya, apan wala niya [ni Helga] tan-awa ang ilang relasyon nga naglambo ngadto sa usa ka butang.³¹ Giatubang ang gubat ug ang usa ka walay kasigurohang kaugmaon, ang batan-ong mga tawo kasagarang nagdali-dali ngadto sa kaminyoon. Kon si Helga mihimo sa sama, siya ug si Gerhard may purohang adunay gamay nga panahon sa panag-uban sa dili pa siya pabalikon ngadto sa panggubatan. Ug ang gubat dili maayo ang dagan alang sa Germany. Giatake ni Hitler ang Soviet Union sa Hunyo 1941, apan pipila ka semana sa wala pay Pasko, ang kasundalohan sa Soviet ug ang usa ka mapait nga tingtugnaw sa Russia mibugaw sa mga Nazi sa Moscow.³²

Wala madugay human si Helga mipauli sa Tilsit, nakadawat siya og sulat gikan ni Gerhard, niini nga higayon mitanyag og kaminyoon. Misulat siya og balik, gitan-aw nga komedya ang iyang pagtanyag. Apan sa iyang sunod nga sulat, gipaniguro niya siya [si Helga] sa iyang ka sinsero. “Magsinaaray kita,” misulat siya.

Midumili si Helga sa una, apan sa kadugayan gidawat niya ang iyang tanyag. Nagustohan ug gidayeg niya si Gerhard. Siya ang kamagulangan sa onse ka anak ug matinud-anon ngadto sa iyang mga ginikanan ug sa Simbahan. Siya usab may maayong edukasyon, daghan og ambisyon, ug usa ka maayo kaayo og tingog nga mokanta. Makita niya sila nga mag-ambitay og maayong kinabuhi nga mag-uban.

Usa ka Dominggo sa wala dangti og dugay, mipauli si Helga sa panimalay gikan sa miting sa Simbahan nga nakit-an ang usa ka telegrama gikan ni Gerhard diha sa iyang huluganan sa sulat. Gitawag siya [si Gerhard] og balik ngadto sa panggubatan, ug ang iyang tren molabay sa Tilsit, sa tanang dapit pa gyod, sa iyang pagpadulong ngadto sa Soviet Union. Gusto ni Gerhard nga mosugat siya [si Helga] sa estasyon sa tren ug unya magpakasal diha sa lungsod.

Ang hunahuna nga moadto nga mag-inusara ngadto sa estasyon sa pagsugat og usa ka sundalo makapaulaw ni Helga, busa siya mihangyo sa usa ka higala nga ginganlan og Waltraut sa pagkuyog kaniya. Sa gitakda nga panahon, ilang nakaplagan si Gerhard diha sa estasyon uban sa usa ka grupo sa mga sundalo. Ingon og nalipay siya [si Gerhard] sa pagkakita kaniya, apan gitimbaya niya [si Gerhard] og usa ka yanong lamano. Dayon miatubang si Helga ngadto ni Waltraut, tingali manghinaot nga makuhaan ang ka bakikaw nga panagkita, apan si Waltraut nawagtang, nagbiya kanilang duha lamang.

Nakadawat og pagtugot si Gerhard nga magpabilin sa Tilsit og pipila ka adlaw samtang ang iyang yunit nagpadulong ngadto sa panggubatan. Sa Pebrero 11, 1942, siya ug si Helga miadto sa korte aron magpakasal. Tugnaw kini apan nindot sa gawas, ug samtang sila naglakaw, ilang madungog ang kagukob sa niebe ilawom sa ilang mga tiil. Diha sa korte, ang mga sakop sa pamilya ug mga higala gikan sa branch mitipon kanila alang sa seremonya.

Sa sunod nga Dominggo, si Gerhard mikanta og solo diha sa Simbahan. Ang Tilsit Branch mas labaw ka gamay na karon nga daghang mga lalaki ang natawag ngadto sa militar nga serbisyo. Ang kaugalingong amahan ni Helga natawag sa militar nga serbisyo human dayon sa pag-atake sa Poland, hinoon siya nahiuli na sa panimalay. Ang iyang igsoong lalaki, si Siegfried igo na sa ka hingkod sa pakig-away, hinoon, ug sa dili madugay ang iyang igsoong lalaki si Henry mahimong mao usab.

Samtang naminaw si Helga ni Gerhard nga nagkanta, natandog ang iyang pagbati. “Mga kasayon sa kinabuhi sa dili madugay molabay,” ang mga pulong sa himno mipahinumdom sa gamay nga branch. “Ang mga kalipay niini diyutay.”

Human sa miting, gihatod ni Helga ang iyang bana ngadto sa estasyon sa tren, ug sila nagpanamilitay. Misulat si Gerhard kaniya hapit kada adlaw sulod sa usa ka bulan ug tunga. Dayon, pipila ka semana human ang iyang mga sulat mihunong, nadawat niya [ni Helga] ang balita nga siya namatay diha sa panggubatan.³³

Nianang Abril, si Presidente J. Reuben Clark mibarog atubangan sa usa ka gamay nga mananambongay sa kinatibuk-ang komperensiya diha sa Assembly Hall sa Temple Square. Tungod sa mga pagdili sa pagbiyahe, ang mga general authority ug mga stake president ang personal lamang nga mitambong sa miting. Ang mga Santos kinsa nagpuyo sa Utah ug sa naglibot nga dapit makapaminaw diha sa radyo, samtang kadtong kinsa nagpuyo sa mas layo kinahanglang maghulat alang sa mga pakigpulong nga mamantala ug maapud-apod diha sa report sa komperensiya sa Simbahan. Ang mga Santos kinsa nagpuyo sa mga nasod diin ang gubat grabe, sa laing bahin, walay paagi bisan unsaon nga makakuha sa mga pakigpulong. Sa gihapon, gibati ni Presidente Clark nga ang iyang mensahe, nga gihatag alang sa Unang Kapangulohan, kinahanglang mosulti og diretso ngadto sa tanang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, walay pagsapayan kon hain sila nagpuyo.

“Sa karon nga gubat, matarong nga mga lalaki sa Simbahan sa magkaatbang nga mga kampo nangamatay, ang pipila adunay mahinungdanong pagkabayani, alang sa ilang kaugalingong nasod,” siya mipadayag.³⁴ Ang iyang umagad nga lalaki si Mervyn Bennion maoy usa nga nawala ang kinabuhi atol sa pag-atake sa mga Hapon sa Pearl Harbor upat ka bulan lamang ang milabay. Gimahal ni Presidente Clark si Mervyn sama nga usa sa iyang kaugalingon mga anak, ug ang iyang kamatayon nakapaguol kaniya og maayo. Apan ingon kalisod sama sa nahimong kamatayon ni Mervyn, si Presidente Clark nahupay pinaagi sa Espiritu diha sa iyang kaguol, ug siya nahibalo nga dili siya makatugyan ngadto sa mga pagbati sa kasuko, daotang tinguha, o panimalos.³⁵

“Kaalaot ang mahimong bahin niadtong kinsa nagtanom og kayugot diha sa mga kasingkasing sa mga kabatan-onan ug sa mga katawhan,” siya miingon. “Ang kayugot nagagikan ni Satanas, ang gugma nagagikan sa Dios. Kinahanglan gayod nga atong abugon ang kayugot gikan sa atong mga kasingkasing, tanan kanato, ug dili kini tugotan sa pagsulod pag-usab.”

Dayon siya mikutlo gikan sa seksiyon 98 sa Doktrina ug mga Pakigsaad: “Busa, isalikway ang gubat ug ipahayag ang kalinaw.” Ang panagbangi tali sa mga nasod kinahanglang husayon sa malinawon nga paagi, siya mipadayag. “Ang Simbahan mao ug kinahanglan gayod nga batok sa gubat.”³⁶

Ang panagbangi nakahimo og sakit sa kasingkasing ug pag-antos diha sa mga kinabuhi sa mga Santos sa tibuok kalibotan ug nakapugong sa pagtubo sa Simbahan. Ang mga Santos sa Europe ug ang mga misyonaryo kinsa miserbisyo taliwala kanila migahin og duha ka dekada sukad sa kataposang gubat sa pagpakaylap sa ebanghelyo ug sa pagpalig-on sa Simbahan. Karon daghang mga branch ang nakigbisog nga magpabiling maghiusa.

Ang mga Santos sa Estados Unidos nakigbisog usab, hinoon dili sama ang matang. Ang gobyerno nga pagrasyon og gasolina ug goma nagpugong kon kapila ang mga Santos makahimo sa pagkita nga magkauban. Ang tanang mga lalaki nga nag-edad og diseotso ngadto sa saysenta y kwatro kinahanglang magparehistro alang sa serbisyo militar. Sa dili madugay mas diyutay nga batan-ong mga tawo ang maanaa alang sa misyonaryo nga serbisyo, ug ang mga lider sa Simbahan mibutang og kinutoban sa full-time nga misyonaryong buhat sa Amihanan ug Habagatang Amerika ug sa mga Isla sa Hawaii.³⁷

Ingon ka dako ang pagsupak sa Unang Kapangulohan sa gubat, nasabtan usab nila nga ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw adunay katungdanan sa pagpanalipod sa mga nasod diin sila nagpuyo. Ug bisan sa masakit nga pagkawala sa iyang umagad nga lalaki ngadto sa usa ka kalit nga pag-atake sa kaaway, si Presidente Clark mihatag og gibug-aton nga ang mga Santos sa magkaaway nga kampo gihatagan og kaangayan sa pagtubag sa tawag sa ilang tagsatagsa nga mga nasod.

“Kini nga Simbahan usa ka tibuok kalibotan nga Simbahan. Ang matinud-anong mga miyembro niini anaa sa magkaaway nga mga kampo, miingon siya. “Sa matag kampo sila nagtuo nga sila nakig-away alang sa panimalay, ug sa nasod, ug sa kagawasan. Sa matag kampo, ang atong mga kaigsoonan nag-ampo ngadto sa samang Dios, diha sa samang ngalan alang sa kadaogan. Ang duha ka kampo dili sa hingpit husto, tingali ni usa ang walay kasaypanan.”

“Ang Dios mopiho diha sa Iyang kaugalingong panahon ug sa Iyang kaugalingong harianong paagi sa hustisya ug katarong sa panagbangi,” siya mipahayag. “Dios ang nagtimon.”³⁸