Kasaysayan sa Simbahan
Kapitulo 14: Mga Tuburan sa Kahayag ug Paglaom


“Mga Tuboran sa Kahayag ug Paglaom,” kapitulo 14 sa Mga Santos: Ang Istorya sa Simbahan ni Jesukristo sa Ulahing mga Adlaw, Volume 3, Maisogon, Halangdon, ug Gawasnon, 1893–1955 (2021)

Kapitulo 14: “Mga Tuboran sa Kahayag ug Paglaom”

Kapitulo 14

Mga Tuboran sa Kahayag ug Paglaom

Imahe
Tigulang nga babaye diha sa atubangan sa kabayo nga nagguyod og karwahe ug balay tipiganan

Human mibiya sa higdaanan ni Joseph F. Smith, si Heber J. Grant mipauli. Dili siya makatulog, mao nga gibasa niya og balik-balik ang pakigpulong ni Presidente Smith sa labing bag-ong komperensiya, nagbakho kon makahunahuna siya sa himatyon nga propeta. Sa bata pa, iyang gikalipay kon si Joseph F. Smith, sa kaniadto usa pa ka batan-ong apostol, mamulong sa iyang ward. Bisan karon, si Heber nahingangha sa pagsangyaw sa presidente. Siya mituo nga ang iyang kaugalingong mga wali mabaw ra kon itandi.

Si Heber nakatulog pasado alas sais y medya sa sunod buntag. Sa dihang mimata na siya, iyang nahibaloan nga si Presidente Smith namatay sa pneumonia.1

Ang pamilya ug mga higala sa propeta nagpundok sa menteryo pipila ka adlaw ang milabay. Tungod sa trangkaso nga mikatap sa tibuok Utah, ang hunta sa kahimsog sa estado midumili sa tanang pangpubliko nga panagtigom mao nga ang mga nagbangutan mipahigayon og pribado nga tulumanon diha sa lubnganan.2 Si Heber mipasidungog sa iyang higala uban sa usa ka mubong pagpahinungod. “Siya ang klase sa tawo nga gusto nakong maparehasan,” miingon siya. “Wala pay tawo nga sukad nabuhi nga nagbaton og mas gamhanan nga pagpamatuod sa buhing Dios ug sa atong Manunubos”3

Pagka Nobyembre 23, 1918, ang adlaw human sa lubong, ang apostoles ug ang tigdumalang patriyarka mi-set apart ni Heber isip presidente sa Simbahan, uban ni Anthon Lund ug Charles Penrose isip iyang mga magtatambag.4 Samtang ang iyang mga higala mipahayag og kamasaligon sa iyang pagpangulo, si Heber adunay mga panagana mahitungod sa pagsunod sa mga lakang ni Presidente Smith. Bisan og siya nakaserbisyo sa Korum sa Napulong Duha ka Apostoles sukad sa edad nga bayente singko, si Heber wala pa gayod makaserbisyo diha sa Unang Kapangulohan. Si Presidente Smith, sa laing bahin, miserbisyo isip usa ka magtatambag sulod na sa mga dekada sa wala pa ang iyang calling isip presidente sa Simbahan.5

Ang kapangulohan ni Joseph F. Smith puno usab sa kalamposan. Ang mga miyembro sa simbahan hapit midoble atol sa iyang administrasyon ug karon dul-an na sa lima ka gatos ka libo. Misugod siya og kinatibuk-ang pagreporma sa mga korum sa pagkapari, naghatag og katin-awan sa mga katungdanan sa Aaronic nga Pagkapari ug mihimo og sumbanan sa mga miting ug mga leksiyon alang sa mga korum sa Simbahan ug mga organisasyon.6 Mitabang usab siya sa mga tawo nga makita ang Simbahan diha sa mas maayong kahayag pinaagi sa pakighinabi sa press ug pagpamulong kabahin sa mga kontrobersiya sa miagi nga mga binuhatan ug mga pagtulon-an sa Simbahan. Ug niadtong 1915, gisugdan niya ang mga “gabii sa panimalay,” naghangyo sa mga pamilya sa paggahin og usa ka gabii sa matag bulan alang sa pag-ampo, pagpanganta, pagtudlo sa ebanghelyo, ug mga dula.7

Nabug-atan niining legasiya, si Heber mas nagkalisod na nga makatulog. Aron mapagaan ang palas-anon sa iyang bag-ong calling, siya ug ang iyang mga magtatambag misangon sa pipila sa daghang responsibilidad ni Presidente Smith sa pagpangulo ngadto sa uban. Miserbisyo si Heber isip presidente sa Kinatibuk-ang Hunta sa Edukasyon sa Simbahan, sama ni Presidente Smith kaniadto, apan mitawag siya ni apostol David O. McKay aron mahimong kinatibuk-ang superintendente sa Sunday School. Mitudlo usab siya ni apostol Anthony Ivins sa pagpangulo sa Young Men’s Mutual Improvement Association [Asosasyon sa Mutual nga Paglambo sa Young Men].8 Apan tungod kay si Heber adunay katuigan nga kasinatian isip negosyante sa bangko ug insurance, mipili siya nga modumala sa mga kompanya nga gidumala sa Simbahan.9

Sa gihapon, siya nagpabilin nga mabalak-on. Sa pagpursiger sa mga higala ug sa isig ka lider sa Simbahan, siya ug ang iyang asawa, si Augusta, mibakasyon ngadto sa kabaybayonan sa California. Didto si Heber nakatulog na og tarong sa unang higayon sukad sa pagkamatay ni Presidente Smith. Sa dihang siya ug si Augusta mibalik sa Siyudad sa Salt Lake pipila ka semana ang milabay, nakapahulay na siya ug andam na nga mobalik sa trabaho.10

Atol sa sayong bahin sa 1919, ang pandemya nga trangkaso nakapugong ni Heber sa pagpamulong sa mga Santos kutob sa iyang gusto. Kapin na sa liboan ka miyembro sa Simbahan ang nangamatay gumikan sa flu, ug si Heber ug ang iyang mga magtatambag mihukom sa pagsibog sa kinatibuk-ang komperensiya ngadto sa unang semana sa Hunyo bunga usab sa kabalaka sa pangpublikong kahimsog. Sila usab nakakuha og kahupayan sa pagkahibalo nga si Presidente Smith mipaila og dinasig nga mga gimbuhaton nga makapanalipod sa kahimsog sa mga Santos kon magsugod na usab sila sa pagpahigayon og regular nga mga miting sa sakramento.

Kadaghanan sa tibuok kasaysayan sa Simbahan, sama pananglit, ang mga Santos moinom gikan sa komon nga kopa kon moambit sa sakramento. Apan sa sayong bahin sa 1910, samtang ang impormasyon mahitungod sa mga kagaw mas naila na, si Presidente Smith mirekomendar og indibidwal nga kopa sa sakramento nga ginama sa bildo o metal. Nakita ni Heber ang mga benepisyo sa kahimsog sa maong kausaban sa pagbatok sa makatakod nga mga sakit.11

Niadtong Nobyembre, human miarang-arang na ang kahimtang sa pandemya sa kalibotan, mibiyahe si Heber ngadto sa Hawaii sa pagpahinungod sa templo sa Laie. Sa makausa pa, dili niya malikayan ang pagtandi sa iyang kaugalingon ngadto ni Presidente Smith, kinsa namulong sa pinulongan sa mga tawo ug nakasabot sa ilang kustombre.12

Ang templo napuno hangtod miawas alang sa pagpahinungod. Para sa daghang tawo, ang kalihokan nianang adlawa mao ang pagtapos sa daghang katuigan sa matinguhaong pag-ampo ug matinud-anong pagserbisyo. Ang mga Santos kinsa mibalhin ngadto sa kolonya sa mga Hawaiiano didto sa losepa, Utah, aron mas maduol sa Salt Lake Temple karon mibiya sa maong pinuy-anan ug mibalik sa ilang yutang natawhan aron sa pagsimba ug pagserbisyo diha sa bag-ong templo.

Sama sa nag-una kaniya, si Heber nangandam nang daan og pag-ampo alang sa pagpahinungod. Samtang siya midiktar sa pag-ampo ngadto sa iyang kalihim, iyang nabati ang pagdasig sa Espiritu. “Kini nga pag-ampo mas maayo pa kaayo kay sa naandan kong mga pag-ampo,” misulti siya ni Augusta, “nga ako nagpasalamat sa Ginoo sa tibuok kong kasingkasing alang sa Iyang tabang ngari kanako sa pag-andam niini.”13

Nagbarog sulod sa celestial nga lawak mapasalamaton kaayo siya nga namulong kabahin ni Joseph F. Smith, ni George Q. Cannon, ni Jonathan Napela, ug sa uban kinsa miestablisar sa Simbahan didto sa Hawaii. Mihangyo siya sa Ginoo sa pagpanalangin sa mga miyembro sa Simbahan didto sa Pacific Islands uban sa gahom aron makuha ang ilang mga kapanganakan [genealogy] ug mopahigayon sa makaluwas nga mga ordinansa alang sa ilang mga patay.14

Pagkahuman, si Heber misulat sa iyang mga anak nga babaye mahitungod sa kasinatian. “Ako adunay igo-igong kabalaka ug kahadlok nga lagmit adunay pagkunhod sa pagdasig sa atong mga panagtigom agig pagkomparar sa unsay kahimtang sa dihang si Presidente Smith gikauban pa kanato,” miangkon siya. “Hinoon, akong gibati karon, nga wala diay rason nga ako mabalaka.”15


Samtang si Heber J. Grant didto sa Hawaii, ang kinatibuk-ang secretary sa Relief Society nga si Amy Brown Lyman mibalik gikan sa pagpamulong diha sa usa ka komperensiya sa mga propesyonal nga mga social worker. Kapin sa milabayng tulo ka tuig, mitambong siya sa susamang mga komperensiya aron makat-on sa labing bag-ong mga pamaagi sa pagtabang sa mga kabos ug timawa. Mituo siya nga ang bag-ong mga paagi makatabang sa pagpalambo sa buhat sa gugma nga gihimo sa Relief Society, diin sa bag-ohay lang mas misalig sa mga organisasyon sa gawas, sama sa Red Cross, aron moabag sa nanlimbasog nga mga Santos.16

Si Amy nahimong interesado sa katilingbanong buhat sa nahaunang katuigan sa dihang ang iyang bana, si Richard Lyman, nagtuon sa pagka-enhinyero didto sa Chicago. Nianang tungora, daghang mga lungsoranon sa Estados Unidos nga mahunahunaon sa reporma nga kusganong misuporta sa siyentipikong mga alibyo alang sa kawad-on, imortalidad, politikanhon nga kurapsyon, ug sa ubang mga problemang katilingbanon. Si Amy nakigtambayayong sa pipila ka mga grupo sa charity samtang didto sa Chicago, ug sila midasig kaniya sa pagbuhat og susamang buhat didto sa Utah.17

Ang kinatibuk-ang hunta sa Relief Society sukad pa sa una mipili na ni Amy sa pagpangulo sa bag-ong naporma nga Social Service Department sa Simbahan sa pagdumala og tabang ngadto sa timawa nga mga Santos, pagbansay sa mga sakop sa Relief Society sa modernong mga pamaagi sa kahupayan, ug pagpakigsabot uban sa manggihatagon [charitable] nga mga organisasyon. Kini nga pagkapili misapaw sa pagserbisyo ni Amy diha sa Social Advisory Committee sa Simbahan, nga gilangkoban sa mga sakop sa Napulog Duha ug sa mga representante gikan sa matag organisasyon sa Simbahan ug diin nagtinguha sa pagpalambo sa mga moral ug temporal nga kaayohan sa mga miyembro sa Simbahan.18

Human sa pagbalik gikan sa komperensiya kabahin sa katilingbanong buhat, naningkamot si Amy sa pagbuhat sa unsay iyang nakat-onan. Apan dili tanan diha sa kinatibuk-ang hunta sa Relief Society ang madasigon [enthusiastic] kaayo. Sanglit ang pipila ka mga social worker gisweldohan, si Susa Gates nagtuo nga gikomersiyo niini ang usa ka butang nga unta boluntaryo. Nabalaka usab siya nga ang social work mopuli sa gipadayag nga sumbanan alang sa pagpatuman sa manggihatagon [charitable] nga pagserbisyo sa Simbahan, uban sa mga bishop nga mao ang tinugyanan sa pagkolekta ug pagpang-apod-apod ngadto sa mga timawa. Apan ang nakapabalaka kaayo niya mao nga ang katilingbanong buhat ingon og nagpunting ra bahin sa temporal nga kaayohan kaysa sa espirituwal nga kalamboan sa mga anak sa Dios, usa ka sukaranang bato sa mahinungdanon kaayong mensahe sa Relief Society.19

Ang hunta mikonsiderar sa panglantaw nilang duha ni Susa ug Amy ug sa kataposan nagkasinabot sa usa ka gikauyonan nga sugyot. Wala sila maghunahuna nga ang mga organisasyon sama sa Red Cross kinahanglang mag-una sa pag-atiman sa timawa nga mga Santos sanglit mao kadto ang sagradong katungdanan sa Relief Society sa pagbuhat sa ingon. Apan sila miaprobar sa pagbansay sa mga Relief Society sa ward sa modernong mga pamaagi sa katilingbanong buhat, nag-empleyo og limitadong gidaghanon sa gisweldohan nga mga social worker, ug nagrebyo sa matag hangyo alang sa abag aron pagsiguro nga ang tabang naapod-apod sa tukmang paagi. Ang mga Bishop mao gihapon ang labing responsable alang sa pagdesisyon kon asa paingon ang mga halad sa puasa, apan sabotan nila ang mga paningkamot uban sa mga presidente sa Relief Society ug sa mga social worker.20

Sa sinugdanan sa 1920, ang mga sakop sa Relief Society mituon og binulan nga kurso sa social work. Ang Social Advisory Committee miorganisar usab og unom ka semana nga summer institute didto sa Brigham Young University sa pagbansay sa bag-ong mga social worker. Dul-an sa setenta ka mga representante gikan sa saysintay singko ka mga Relief Society sa stake ang mitambong sa institute. Sila nakakat-on kon unsaon sa pagtabang ang mga timawa sa indibidwal o pamilya ug nagtino sa labing maayong paagi sa pagtabang. Si Amy midumala sa mga klase sa institute kabahin sa panglawas, kaayohan sa pamilya, ug sa may kalabotan nga mga hilisgotan. Ang institute mikuha usab og batid kabahin sa katilingbanong buhat gikan sa Siyudad sa New York aron sa paghatag og mga lektyur.

Sa dihang natapos ang kurso niadtong Hulyo 1920, ang kababayen-an nakadawat og unom ka oras nga kredito sa kolehiyo alang sa pagkompleto niini. Sa katagbawan ni Amy, sila makabalik na karon ngadto sa ilang mga lokal nga mga Relief Society ug mopaambit kon unsa ang ilang nakat-onan, nga nakapauswag sa buhat sa organisasyon taliwala sa mga Santos.21


Tulo ka buwan human sa summer nga institute, si Presidente Grant mipahibalo nga ang apostol nga si David O. Mckay mobiyahe sa tibuok Asia ug sa Pacific aron makahibalo og dugang mahitungod sa mga panginahanglan sa mga Santos didtong dapita. “Siya mohimo og usa ka kinatibuk-ang pag-survey sa mga misyon, motuon sa mga kahimtang didto, magpundok og mga datos, ug sa laktod, magkuha og kinatibuk-ang impormasyon,” misulti si Presidente Grant sa Deseret News. Si Hugh Cannon, usa ka presidente sa stake sa Siyudad sa Salt Lake, magsilbing kompanyon ni Elder Mckay sa biyahe.22

Ang duha ka lalaki mibiya sa Siyudad sa Salt Lake pagka Disyembre 4, 1920, ug mihapit og una sa Japan, puloy-anan sa gibana-bana nga 130 ka mga Santos. Sila dayon milibot sa Korean Peninsula ug mibisita sa China, diin si Elder McKay mipahinungod sa yuta alang sa umaabot nga misyonaryo nga buhat. Gikan didto sila mibisita sa mga Santos sa Hawaii ug miobserbar sa seremonya sa pag-isa sa bandera nga gipahigayon sa Hawaiiano, Amerikano, Tsino, ug Pilipino nga mga bata gikan sa Laie Mission School, usa sa daghang gagmayng eskwelahan nga gipanag-iya sa Simbahan nga giplanohan ni Elder Mckay nga obserbahan atol sa iyang mga biyahe.23

Ang seremonya midasig sa apostol, kinsa adunay usa ka espesyal nga kaikag sa mga eskwelahan sa Simbahan.24 Si Presidente Grant bag-ohay lang nga mitawag kaniya nga mahimong komisyoner sa edukasyon sa Simbahan, ang bag-ong posisyon nga mikomplemento sa iyang buhat isip kinatibuk-ang presidente sa Sunday School. Isip komisyoner, si Elder McKay midumala sa sistemang edukasyon sa Simbahan, nga miagi og daghang kausaban.

Sa kapin sa traynta ka tuig, ang Simbahan midumala og mga akademya nga gipadagan og stake didto sa Mexico, Canada, ug sa Estados Unidos ingon man mga eskwelahan nga gipadagan og misyon didto sa Pacific. Hinoon, sulod sa miaging dekada, ang batan-ong mga Santos sa sulod ug libot sa Utah misugod sa pagtambong sa libreng pampubliko nga mga high school sa talagsaong gidaghanon. Sanglit kining mga eskwelahan wala naghatag og mga relihiyosong mga panudlo, daghang stake ang nagpahigayon og “seminary” duol sa lokal nga high school aron sa pagpadayon sa paghatag og relihiyoso nga edukasyon ngadto sa mga estudyante nga Santos sa Ulahing mga Adlaw.

Ang kalamposan sa programa sa seminary nakaaghat ni Elder McKay sa pagsugod sa pagsira sa mga akademya sa stake. Apan nagtuo gihapon siya nga ang eskwelahan sa Laie ug ubang internasyonal nga misyon nga mga eskwelahan, lakip sa Juárez Stake Academy sa Mexico, naghimo og mahinungdanong buhat ug kinahanglan mopadayon sa pagdawat og suporta sa Simbahan.25

Gikan sa Hawaii, mibiyahe sila ngadto sa Tahiti ug dayon sa amihanang isla sa New Zealand, sa Te Ika-a-Māui. Didto misakay sila og tren paingon sa lungsod sa Huntly, dili layo gikan sa usa ka dakong tugwayanan diin ang mga Santos nga Māori nagpahigayon og tinuig nga komperensiya sa Simbahan ug kapistahan. Wala pay apostol ang nakabisita sukad sa New Zealand sa una, ug ang mga Santos mitambong sa ginatos aron maminaw ni Elder McKay nga mamulong. Duha ka dagkong mga tolda ug pipila ka gagmay nga tolda ang gipabarog diha sa tugwayanan sa baka aron masulod ang tanan.

Sa dihang miabot na si Elder McKay ug si Presidente Cannon sa komperensiya, si Sid Christy, usa ka apo ni Hirini ug Mere Whaanga, midagan sa pagtagbo kanila. Si Sid nagdako didto sa Utah ug bag-ohay lang nga mibalik sa New Zealand. Siya migiya sa duha ka lalaki ngadto sa mga tolda. Sa iyang pagbuhat sa ingon, nadungog nila ang mga maabi-abihon nga singgit sa “Haere Mai! [Dali Kamo!] Haere Mai!” sa tibuok palibot nila.26

Sa pagkasunod adlaw, si Elder McKay namulong sa mga Santos sulod sa usa sa dagkong mga tolda. Samtang daghang mga Santos nga Māori makapamulong og Iningles, nabalaka siya nga pipila sa mga tawo sa kongregasyon dili makasabot niya, ug siya mipahayag og kaguol nga siya dili makapamulong ngadto kanila sa ilang kaugalingong pinulongan. “Ako mag-ampo nga samtang ako mamulong sa akong kaugalingong pinulongan, kamo mahimong makaangkon og gasa sa paghubad ug pagsabot,” miingon siya. “Ang Espiritu sa Ginoo mohatag og pagsaksi nganha kaninyo sa mga pulong nga akong ihatag kaninyo ubos sa inspirasyon sa Ginoo.”27

Samtang ang apostol namulong mahitungod sa panaghiusa diha sa Simbahan, nakamatngon siya nga daghang mga Santos ang naminaw og maayo. Nakakita siya sa mga luha sa ilang mga mata, ug siya nasayod nga ang pipila nila nadasig sa pagsabot sa mga kahulogan sa iyang mga pulong. Sa dihang nahuman siya, ang iyang tighubad, usa ka Māori nga ginganlan og Stuart Meha, misaysay sa pinakamahinungdanong mga punto sa wali alang sa mga Santos kinsa wala makasabot niini.28

Pipila ka adlaw ang milabay, si Elder McKay namulong pag-usab sa komperensiya. Misangyaw siya kabahin sa puli nga buhat alang sa mga patay. Karon nga ang templo natukod na sa Hawaii, ang mga Santos sa New Zealand mas dali nang makahimo sa mga ordinansa sa templo. Apan ang Hawaii liboan pa gihapon ka milya ang gilay-on ug dili mabisita kon walay dakong sakripisyo.

“Ako walay pagduha-duha sa akong kasingkasing nga kamo makaangkon og usa ka templo,” misulti siya kanila. Gusto siya nga ang mga Santos mangandam sa ilang kaugalingon alang niana nga adlaw. “Kinahanglan kamo mangandam alang niini.”29


Sa sayong bahin sa 1921, ang kwarentay nuwebe anyos nga si John Widtsoe anaa na sa kataposang bahin sa iyang ikalimang tuig isip presidente sa Unibersidad sa Utah. Pagkahuman nga natangtang gikan sa Agricultural College sa Utah niadtong 1905 ug nagtudlo og kadiyot sa Brigham Young University, siya mibalik ngadto sa Agricultural College isip bag-ong presidente niini. Siya dayon ang gipili nga presidente sa Unibersidad sa Utah niadtong 1916, busa siya ug si Leah mibalhin uban sa ilang tulo ka anak ngadto sa Siyudad sa Salt Lake.

Sa dihang sila unang miabot ngadto sa siyudad, ang mama ni John, si Anna, ang iyang iyaan si Petroline, ug ang iyang igsoong lalaki, si Osborne, nagpuyo duol ra sa usag usa. Si Osborne, kinsa minyo nga dunay duha ka anak, mao ang pangulo sa English Department sa unibersidad.30

Apan ang ilang panahon wala milungtad og dugay. Si Anna nasakit niadtong tingpamulak sa 1919. Sa dihang ang kahimtang ni Anna migrabe niadtong ting-init, mitawag siya ni John ug ni Osborne. “Ang gipahiuli nga ebanghelyo nahimong dakong kalipay sa akong kinabuhi,” misulti siya sa iyang mga anak nga lalaki. “Palihog ipamatuod kana alang kanako ngadto sa tanan kinsa maminaw.”

Namatay siya pipila ka semana ang milabay diha sa kiliran sa iyang igsoong babaye, mga anak, ug mga apo. Si Heber J. Grant, kinsa miserbisyo isip presidente sa European Mission atol sa misyon ni Anna ngadto sa Norway, namulong sa tulumanon sa paglubong. Samtang si John naghunahuna mahitungod sa kinabuhi sa iyang mama, ang iyang kasingkasing naghingapin sa pasalamat alang kaniya.

“Siya misakripisyo og labaw kaayo kay sa matukib sa pulong alang sa iyang kaugalingon ug niadtong nagkinahanglan og tabang,” misulat siya sa iyang journal. “Ang iyang debosyon ngadto sa kawsa sa kamatuoran hilabilan ka putli.”31

Mga walo lang ka bulan ang milabay, si Osborne miantos og kalit nga hemorrhage [pagdugo] sa utok. Namatay siya pagkasunod adlaw. “Ang akong bugtong igsoong lalaki namatay,” si John nagbangotan. “Nag-inusara na kaayo ako.”32

Pagka Marso 17, 1921, usa ka tuig human sa lubong ni Osborne, nahibaloan ni John nga si apostol Richard Lyman naningkamot sa pagtawag kaniya sa tibuok buntag. Mitawag dayon si John kaniya sa telepono. “Anhia dayon ko sa opisina sa walay paglangay,” dinalian nga sulti ni Richard.33

Mibiya dayon si John ug nakigkita ni Richard sa bag-ong gambalay sa administrasyon sa Simbahan.34 Milabang dayon sila sa atbang sa karsada ngadto sa Salt Lake Temple, diin ang Unang Kapangulohan ug ang Korum sa Napulog Duha ka Apostoles diha sa usa ka miting. Milingkod si John uban kanila, wala kahibalo nganong anaa siya didto. Isip usa ka sakop sa kinatibuk-ang hunta sa YMMIA, siya kanunayng nakigtigom sa mga sakop sa labing kinatas-an nga mga konseho sa Simbahan. Apan kini mao ang regular nga miting sa Huwebes sa Unang Kapangulohan ug sa Napulog Duha, ug siya dili kasagaran nga dinapit niini.

Si Presidente Grant, kinsa nangulo sa miting, mihisgot og pipila ka butang sa buluhaton sa Simbahan. Dayon miatubang siya ngadto ni John ug mitawag kaniya sa paghulip sa bakante diha sa Napulog Duha nga nabakantehan tungod sa bag-ohayng pagkamatay ni Anthon Lund. “Andam ka ba sa pagdawat sa tawag?” Nangutana si Presidente Grant.

Ang oras ingon og kalit lang mihunong alang ni John. Ang mga hunahuna sa umaabot misantop sa iyang hunahuna. Kon siya modawat sa tawag, siya nasayod, ang iyang kinabuhi maiya na sa Ginoo. Ang iyang trabaho sa akademya dili na importante, bisan pa man sa katuigan nga iyang gipahinungod nini. Ug unsaon na lang ang iyang personal nga mga limitasyon? Gani takos ba kaha siya sa tawag?

Sa gihapon, siya nasayod nga ang ebanghelyo miangkon na sa iyang kinabuhi. Sa walay dugang pagduha-duha, miingon siya og, “Oo.”35

Si Presidente Grant miorden dayon kaniya, nagsaad kaniya og dugang kalig-on ug gahom sa Dios. Siya mipanalangin ni John tungod sa iyang pagpaminaw sa tambag sa iyang inahan ug sa kanunayng pagkamapainubsanon ug katakos sa pagsabot tali sa kalibotanong kaalam ug sa mga kamatuoran sa ebanghelyo. Ug siya namulong kabahin sa buhat nga himoon ni John isip usa ka apostol. “Kon mobiyahe ka sa nagkalain-laing mga stake o sa mga nasod sa kalibotan,” ang propeta misaad, “ikaw makaangkon sa gugma ug kamasaligon sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw ug sa pagtahod niadtong dili sa atong pagtuo kinsa imong ikahibalag.”36

Si John mibiya sa templo, nga andam na sa pagsugod og bag-ong hugna sa iyang kinabuhi. Dili kini mahimong sayon. Siya ug si Leah aduna pay mga utang, ang iyang kinamagulangan nga mga anak andam na sa pagserbisyo og mga misyon, ug iyang ibaylo ang iyang sweldo sa unibersidad alang sa igo-igong suhol nga madawat sa kinatibuk-ang awtoridad alang sa ilang full-time nga pagserbisyo. Apan siya determinado sa paghatag sa tanan nga anaa kaniya ngadto sa Ginoo.37

Si Leah andam usab. “Ang akong kinabuhi mahimong lahi na, ako nakaamgo, nga kon akong tugotan ang akong kaugalingon, maguol sa daghan nga kinahanglanon nga pagkalagyo,” misulti siya ni Presidente Grant sa wala madugay human niana, “apan akong gitutokan ang kahigayonan sa pagtrabaho dili lang alang sa akong katawhan sama sa akong gibuhat sa miagi, apan mas direkta ngadto kanila.”

“Walay pagmahay diha sa akong kasingkasing,” siya midugang, “alang sa bisan unsang kausaban sa panalapi, o sa pangpublikong trabaho, o sa inadlaw-adlaw nga mga katungdanan nga mahimong moabot kanako isip asawa sa tawo kinsa natawag ngadto sa iyang talagsaong pagserbisyo.”38


Naghingapin ang kalipay ni Susa Gates sa dihang iyang nahibaloan ang mahitungod tawag sa iyang umagad ngadto sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles. Ang iyang unang mga kahadlok nga unahon ni John ang iyang trabaho kay sa iyang pamilya ug sa Simbahan kay dugay nang nawala, gihulipan sa usa ka lawom ug manunuton nga gugma alang kaniya ug sa iyang debosyon ngadto ni Leah, sa ilang mga anak, ug sa gipahiuli nga ebanghelyo.

Puno sa tambag, siya misulat ni John og usa ka taas nga sulat, nagpahayag sa iyang mga paglaom alang sa iyang bag-ong pagpangalagad. Nabalaka gihapon siya mahitungod sa mga kausaban nga nahitabo diha sa Relief Society ug sa ubang organisasyon sa Simbahan. “Ang kalibotan anaa sa usa ka kahimtang sa espirituhanong kagutom karon,” misulti siya ni John. Mituo siya nga nagkadaghan ang mga tawo diha sa Simbahan nga nagtan-aw sa kaluwasan isip usa ka butang bahin sa intelektuwal ug desente nga kalamboan kay sa espirituhanong kauswagan.

Siya miawhag sa iyang umagad sa pagpukaw sa mga kalalakin-an ug kababayen-an nga nangatulog sa espirituhanong paagi, kinsa nakaangkon na sa “binhi sa kinabuhing dayon” nga natisok diha kanila. “Ikaw ang mougmad niini, ikaw nga usa ka batid nga mag-uuma [agriculturist],” siya misulat. “Total, anaa sa matag kalag ang usa ka gamay, lawom nga pundo sa kamatuoran ug gugma sa Dios nga nagkinahanglan lang og gamayng tabang sa pagkuha sa babag aron magamit ang tinubdan sa kahayag ug paglaom.”39

Ang tawag ni John miabot sa higayon nga nabati ni Susa nga ang iyang kaugalingong impluwensiya sa Simbahan nagkawala na, ilabi na samtang si Amy Lyman ug ang uban mipadayon sa pagpangulo sa Relief Society sa bag-o nga direksiyon. Nanghinaot sa paghatag og bag-ong kinabuhi ngadto sa organisasyon, ang pipila sa mga sakop sa hunta sa Relief Society miaghat ni Heber J. Grant sa pag-release ni Emmeline Wells isip ang kinatibuk-ang presidente sa Relief Society.

Karon nubentay tres anyos na, si Emmeline mao lang ang bugtong opisyal sa Simbahan nga nakaila ni propeta Joseph Smith nga buhi pa gihapon. Talandogon na ang lawas ug dili na maayo ang kahimsog, kanunay na siyang naglubog sa higdaanan, daghang higayon nga mapasagdan ni Clarissa Williams, ang iyang unang magtatambag, ang pagpahigayon sa buluhaton sa Relief Society atol sa mga tigom sa hunta.

Ang mga magtatambag ni Heber ug ang Korum sa Napulog Duha ka Apostoles mituo usab nga ang Relief Society nagkinahanglan og bag-ong pangulo. Apan nagpanuko si Heber sa pag-release ni Emmeline, ug siya mihangyo sa pagpasensya. Ang tanang kinatibuk-ang presidente sa Relief Society sukad ni Eliza R. Snow miserbisyo hangtod sa kamatayon. Ug siya mihigugma ug midayeg ni Emmeline. Sa dihang ang iyang mama mao pa ang presidente sa Relief Society sa Thirteenth Ward sa Siyudad sa Salt Lake—usa ka posisyon nga iyang gihuptan sulod sa traynta ka tuig—si Emmeline nahimo niyang kalihim. Ang asawa ni Heber nga si Emily, kinsa namatay usab kapin na sa dekada ang milabay, usa ka sakop sa pamilyang Wells, ug si Heber mibati og dakong koneksiyon ngadto kanila. Unsaon man niya paghunahuna sa pag-release ni Emmeline?40

Human sa pagtambag og dugang pa uban sa mga sakop sa kinatibuk-ang hunta, hinoon, ang Unang Kapangulohan ug ang Napulog Duha mihukom nga ikaayo og labing maayo sa Relief Society ang pag-release ni Emmeline. Personal nga gipadangat ni Heber ang pag-release ni Emmeline diha sa iyang panimalay. Kalma siya nga midawat sa balita, apan nasakitan siya pag-ayo niini.41 Pagkasunod adlaw, sa komperensiya sa Relief Society niadtong tingpamulak sa 1921, si Clarissa Williams gipaluyohan isip ang bag-ong kinatibuk-ang presidente sa Relief Society. Kadaghanan sa mga sakop sa kinatibuk-ang hunta gi-release usab ug natawag ang bag-ong mga sakop nga gipuli kanila.42

Si Susa usa sa kababayen-an kinsa mipabilin diha sa kinatibuk-ang hunta pagkahuman sa pag-organisar pag-usab. Mituo siya nga husto si Presidente Grant sa pag-release ni Emmeline, apan siya naguol mahitungod sa unsay mahitabo sa sunod. Pagka Abril 14, 1921, atol sa unang miting sa bag-ong hunta, si Clarissa mipahibalo og pipila ka mga kausaban ngadto sa organisasyon. Ang labing mahinungdanon mao ang pagkapili ni Amy Lyman isip ang tigdumalang direktor sa mga kalihokan sa Relief Society, naghatag kaniya sa kinatibuk-ang pagdumala sa tanang kalihokan sulod sa mga departamento niini, lakip sa Relief Society Magazine. Si Susa mipabilin sa iyang puwesto isip editor sa peryodiko, apan ubos sa direksiyon ni Clarissa, ang posisyon nahimong tinuig nga pagkapili. Ang kaugmaon ni Susa diha sa magasin dili na garantisado.

Nabalaka sa mga kausaban, si Susa naghunahuna kon kini aduna bay kalabotan sa iyang kakulangan sa pag-uyon sa panglantaw ni Amy kabahin sa katilingbanong pagserbisyo.43

Paglabay sa unom ka adlaw, mibisita si Susa ni Emmeline, kinsa karon naggahin og mas dakong panahon sa higdaanan ug kanunayng nagbakho tungod sa iyang pagka-release. Ang iyang mga anak nga mga babaye nga sila si Annie ug Belle mipabilin diha sa iyang kiliran kanunay, naningkamot sa paghupay kaniya. Gibuhat ni Susa ang labing maayo sa pagdasig sa iyang tigulang nga higala. “Tiya Em,” miingon siya, “ang tanan nahigugma kanimo.”

“Nanghinaot ko nga tinuod na,” tubag ni Emmeline. “Kon dili, wala koy mahimo.”44

Malinawon siya nga mitaliwan pagka Abril 25, ug si Susa misulat og madasigon nga pagpasidungog alang sa Improvement Era. Gidayeg niya ang daghang katuigan ni Emmeline isip usa ka magbabalak, usa ka editor sa Woman’s Exponent, ug usa ka maunongong adbokasiya alang sa kasakit sa kababayen-an, nga bag-ohay lang nasulat ngadto sa balaod diha sa Konstitusyon sa Estados Unidos. Apan si Susa mitagana sa iyang kinanindotan nga pagdayeg alang sa buhat ni Emmeline diha sa pagpundo og lugas, usa ka buluhaton nga nadawat ni Emmeline gikan ni Brigham Young niadtong 1876. Ang lugas sa Relief Society, matod ni Susa, nakatabang sa nag-antos nga mga tawo sa tibuok kalibotan.

“Ang dominante nga kinaiya sa kinabuhi ni Mrs. Wells mao ang iyang pagkadeterminado,” misulat siya. “Taas ang iyang ambisyon, ang iyang mga tumong halangdon; apan pinaagi niining tanan nagsubay ang kamatuoran sa iyang pagpamatuod, nga nanalipod kaniya, ug nakapahimo kaniya nga kahayag nga gipahimutang sa bungtod.”45

  1. Heber J. Grant ngadto sa “Family of President Joseph F. Smith,” Nob. 20, 1918, Joseph F. ug Alice K. Smith Family Correspondence, CHL; Frank W. Otterstrom, “Tributes of Honor,” Deseret Evening News, Nob. 30, 1918, seksiyon 4, vii; Heber J. Grant, Remarks at YMMIA Board Meeting, Ene. 29, 1919, Letterpress Copybook, volume 54, 585–87, Koleksiyon ni Heber J. Grant, CHL; Death for Joseph Fielding Smith, Nob. 19, 1918, Utah Department of Health, Office of Vital Records and Statistics, Utah State Archives and Records Service, Salt Lake City; tan-awa usab sa Heber J. Grant, Remarks, Ene. 29, 1919, Letterpress Copybook, volume 54, 586; Heber J. Grant ngadto ni Homer Durham ug Eudora Widtsoe Durham, Dis. 30, 1941, Letterpress Copybook, volume 80, 706; Heber J. Grant to Reed Smoot, Ago. 28, 1918, Koleksiyon ni Heber J. Grant, CHL; and Heber J. Grant, in One Hundredth Annual Conference, 22.

  2. Lund, Journal, Nob. 19–22, 1918; “Prest. Joseph F. Smith Followed to Grave by Magnificent Cortege,” Deseret Evening News, Nob. 22, 1918, seksiyon 2, [1]; “State Board of Health Issues Drastic Order,” Salt Lake Telegram, Okt. 9, 1918, 1.

  3. “Prest. Joseph F. Smith Followed to Grave by Magnificent Cortege,” Deseret Evening News, Nob. 22, 1918, seksiyon 2, [1]; Frank W. Otterstrom, “Tributes of Honor,” Deseret Evening News, Nob. 30, 1918, seksiyon 4, vii; “Thousands Pay Last Honor to Church Leader,” Salt Lake Herald, Nob. 23, 1918, 3.

  4. Lund, Journal, Nob. 23, 1918; Talmage, Journal, Nob. 23, 1918. Hisgotanan: Heber J. Grant

  5. Heber M. Wells ngadto ni Heber J. Grant, Nob. 27, 1918; John A. Widtsoe ngadto ni Heber J. Grant, Nob. 23, 1918; Heber J. Grant ngadto ni Charles A. Callis, Ene. 14, 1919, Letterpress Copybook, volume 54, 84; Heber J. Grant ngadto ni Isaac A. Russell, Ene. 12, 1922, Letterpress Copybook, volume 58, 806; Heber J. Grant ngadto ni Edward H. Felt, Mar. 4, 1919, Letterpress Copybook, volume 54, 245; Heber J. Grant ngadto ni Samuel Woolley, Abr. 24, 1919, Letterpress Copybook, volume 54, 726, Koleksiyon ni Heber J. Grant. CHL.

  6. Hisgotanan: Adjustments to Priesthood Organization

  7. Deseret News 1989–90 Church Almanac, 204; Alexander, Mormonism in Transition, 114–19; Lund, “Joseph F. Smith and the Origins of the Church Historic Sites Program,” 342–58; Unang Kapangulohan, To the Presidents of Stakes, Bishops and Parents in Zion. Hisgotanan: Family Home Evening

  8. Heber J. Grant ngadto ni George Romney, Nob. 24, 1918; Heber J. Grant ngadto ni James Lawry, Hunyo 21, 1919, Heber J. Grant Collection, CHL; “Many Offices Were Held by Joseph Smith,” Salt Lake Herald, Nob. 20, 1918, 6; Church Board of Education, Minutes, Nob. 27, 1918; Lund, Journal, Nob. 27, 1918. Hisgotanan: David O. McKay

  9. “Grant Is Bank President,” Salt Lake Tribune, Dis. 6, 1918, 16; “New Head of the Utah-Idaho Sugar,” Ogden (UT) Standard, Dis. 12, 1918, 4; Zion’s Cooperative Mercantile Institution, Minutes, Dis. 19, 1918, 236–37. Hisgotanan: Church Finances

  10. Frank W. Otterstrom, “Tributes of Honor,” Deseret Evening News, Nob. 30, 1918, seksiyon 4, vii; Charles W. Penrose to Heber J. Grant, Dis. 5, 1918; Heber J. Grant ngadto ni Joshua F. Grant, Dis. 14, 1918; Heber J. Grant ngadto ni Junius F. Wells, Dis. 12, 1918; Heber J. Grant ngadto ni S. A. Whitney, Dis. 24, 1918, Koleksiyon ni Heber J. Grant, CHL.

  11. “Spring Session of Conference Is Called Off,” Salt Lake Herald, Mar. 21, 1919, [16]; “Conference Is to Be Held in Salt Lake,” Ogden (UT) Standard, Abr. 19, 1919, 2; Heber J. Grant ngadto ni Augusta Winters Grant, Mar. 20, 1919, Koleksiyon ni Heber J. Grantn, CHL; “Spirit of the Lord Attends Elders of Church,” Deseret Evening News, Mar. 15, 1919, seksiyon 4, vii; Heber J. Grant, in Eighty-Ninth Annual Conference, 74; Bray, “The Lord’s Supper during the Progressive Era,” 88–104. Hisgotanan: Mga Panagtigom alang sa Sakramento

  12. Heber J. Grant to “My Dearly Beloved Daughters,” Dis. 1, 1919, Letterpress Copybook, volume 55, 259, Koleksiyon ni Heber J. Grant Collection, CHL. Hisgotanan: Influenza Pandemic of 1918

  13. Christensen, Stories of the Temple in La‘ie, 33; Heber J. Grant to “My Dearly Beloved Daughters,” Dis. 1, 1919, Letterpress Copybook, volume 55, 259; Heber J. Grant ngadto ni Augusta Winters Grant, Nob. 29, 1919, Heber J. Grant Collection, CHL; Saints, volume 1, chapter 21; volume 2, chapter 44; Britsch, Moramona, 241–44.

  14. Heber J. Grant, “The Dedicatory Prayer in the Hawaii Temple,” Improvement Era, Peb. 1920, 23:281–88; Christensen, Stories of the Temple in La‘ie, 35–38.

  15. Heber J. Grant to “My Dearly Beloved Daughters,” Dis. 1, 1919, Letterpress Copybook, volume 55, 259, Koleksiyon ni Heber J. Grant, CHL. Kinutlo gi-edit aron maklaro; “siya” sa orihinal giilisan ngadto sa “Presidente Smith.” Hisgotanan: Hawaii; Temple Dedications and Dedicatory Prayers

  16. Kinatibuk-ang Hunta sa Relief Society, Minutes, Nob. 20, 1919, 292; Lyman, “Social Service Work in the Relief Society,” 3–8; Hall, Faded Legacy, 79–82; McDannell, Sister Saints, 46–47. Hisgotanan: Amy Brown Lyman

  17. McGerr, Fierce Discontent, xiii–xvi, 79–80, 256–59; Flanagan, America Reformed, 283–86; Lyman, In Retrospect, 30; Hall, Faded Legacy, 48–50.

  18. Lyman, “Social Service Work in the Relief Society,” 1–2, 6; Alexander, “Latter-day Saint Social Advisory Committee,” 19–39. Mga Hisgotanan: Relief Society; Welfare Programs

  19. Kinatibuk-ang Hunta sa Relif Society, Minutes, Okt. 23, 1919, 267–71; Susa Young Gates, “Address to the Relief Society Board,” 3–7, Relief Society Files, Susa Young Gates Papers, CHL; Derr, Cannon, and Beecher, Women of Covenant, 222.

  20. Cannon and Derr, “Resolving Differences/Achieving Unity,” 130–31; Derr, Cannon, and Beecher, Women of Covenant, 241–42. Mga Hisgotanan: Fasting; Bishop

  21. Lyman, “Social Service Work in the Relief Society,” 8–11; Amy Brown Lyman, “Class in Charities and Relief Work,” Relief Society Magazine, Ago. 1920, 7:437–40; Amy Brown Lyman, “In Retrospect,” Relief Society Magazine, Hulyo 1942, 29:464; Derr, “History of Social Services,” 30–31; tan-awa usab sa, sama pananglit, “Guide Lessons,” Relief Society Magazine, Ene. 1920, 7:59–62; Peb. 1920, 7:118–24.

  22. “Two Church Workers Will Tour Missions of Pacific Islands,” Deseret News, Okt. 15, 1920, 5; Hugh J. Cannon, Journal, Dis. 4, 1920. Hisgotanan: David O. McKay

  23. Hugh J. Cannon, Journal, Dis. 4, 1920–Peb. 7, 1921; McKay, Journal, Ene. 9, 1921, ug Peb. 7, 1921; Neilson, To the Peripheries of Mormondom, xix–xxxii; Neilson and Teuscher, Pacific Apostle, xxvi–xxx, xl, 78; Britsch, From the East, 60–61; Plewe, Mapping Mormonism, 141.

  24. McKay, Journal, Peb. 7, 1921, sa Neilson ug Teuscher, Pacific Apostle, 77–80.

  25. Church Board of Education, Minutes, Peb 24, 1920; Mar. 3, 1920; Mar. 18, 1926; By Study and Also by Faith, 33, 36–38, 597–99; Taylor, “Report of Sermons of Elder David O. McKay,” 12; Hatch, Colonia Juarez, 229–38. Mga Hisgotanan: Church Academies; Seminaries and Institutes

  26. McKay, Journal, Abr. 21–22, 1921, sa Neilson ug Teuscher, Pacific Apostle, 103–11, 113, 118; Newton, Tiki and Temple, 162; David O. McKay, “Hui Tau,” Improvement Era, Hulyo 1921, 24:769–77.

  27. Newton, Tiki and Temple, 164; McKay, Journal, Abr. 23, 1921, sa Neilson ug Teuscher, Pacific Apostle, 123.

  28. McKay, Journal, Abr. 23, 1921, sa Neilson and Teuscher, Pacific Apostle, 123; Taylor, “Report of Sermons of Elder David O. McKay,” 1–3; Young, Oral History Interview, 9–10; Cowan, “An Apostle in Oceania,” 193–95. Hisgotanan: Gift of Tongues

  29. Taylor, “Report of Sermons of Elder David O. McKay,” 12. Hisgotanan: New Zealand

  30. Widtsoe, In the Gospel Net, 127; Widtsoe, In a Sunlit Land, 85–87, 97–98, 124–27, 156.

  31. Widtsoe, In the Gospel Net, 127–30; Widtsoe, Diary, Mayo 28, 1919; Hunyo 12–Hulyo 11, 1919.

  32. Widtsoe, Diary, Mar. 13–17, 1920.

  33. Widtsoe, In a Sunlit Land, 156. Ang kinutlo gi-edit aron mas sayon basahon; sa orihinal adunay “Siya mihangyo nako sa pag-adto sa iyang opisina sa walay langan.”

  34. Hisgotanan: Church Headquarters

  35. John A. Widtsoe ngadto ni James E. Addicott, Okt. 3, 1921, John A. Widtsoe Papers, CHL; Widtsoe, In a Sunlit Land, 156–57. Ang kinutlo gi-edit aron mas sayon basahon; “Andam ba ako nga modawat sa tawag?” sa orihinal giusab ngadto sa “Andam ka ba nga modawat sa tawag?”

  36. Widtsoe, In a Sunlit Land, 156–57; Grant, Journal, Mar. 17, 1921.

  37. Widtsoe, In a Sunlit Land, 157, 161–62; Joseph F. Smith, in Seventy-Seventh Annual Conference, 7–8. Hisgotanan: Church Finances

  38. Leah D. Widtsoe to Heber J. Grant, Hunyo 30, 1921, Koleksiyon ni Heber J. Grant, CHL. Mga Hisgotanan John and Leah Widtsoe; Quorum of the Twelve

  39. Grant, Journal, Mar. 17, 1921; Susa Young Gates to John A. Widtsoe, Mar. 31, 1921, Susa Young Gates Papers, CHL.

  40. Heber J. Grant ngadto ni Isaac Russell, Peb. 17, 1922, Isaac Russell Papers, Special Collections, Green Library, Stanford University, Stanford, CA; Heber J. Grant ngadto ni Annie Wells Cannon, Abr. 25, 1921; Heber J. Grant ngadto ni Frances Grant, Mayo 18, 1921, Heber J. Grant Collection, CHL; Susa Young Gates to Elizabeth Claridge McCune, Peb. 10, 1921; Mayo 6, 1921, Relief Society, Susa Young Gates Files, CHL; Madsen, Emmeline B. Wells, 480–81, 484–86, 488–90.

  41. Heber J. Grant ngadto ni Isaac Russell, Peb. 17, 1922, Isaac Russell Papers, Special Collections, Cecil H. Green Library, Stanford University, Stanford, CA; Annie Wells Cannon, Journal, Abr. 2, 1921; Madsen, Emmeline B. Wells, 490–91.

  42. Relief Society General Board, Minutes, Abr. 2, 1921, 42–43; “Is Chosen by Head Church Official,” Salt Lake Telegram, Abr. 2, 1921, 2. Hisgotanan: Relief Society

  43. Kinatibuk-ang Hunta sa Relief Society, Minutes, Abr. 14, 1921, 51; Susa Young Gates ngadto ni Elizabeth Claridge McCune, Abr. 20, 1921; Mayo 6, 1921, Relief Society, Susa Young Gates Files, CHL; Susa Young Gates, Journal, 1921–22, mga sinulat nga walay petsa human sa Peb. 3, 1932. Hisgotanan: Amy Brown Lyman

  44. Annie Wells Cannon, Journal, Abr. 2–20, 1921.

  45. Annie Wells Cannon, Journal, Abr. 24–25, 1921; Susa Young Gates, “President Emmeline B. Wells,” Improvement Era, Hunyo 1921, 24:718–21. HIsgotanan: Emmeline B. Wells

Iprinta