Ieie ni Koauanako Matiare
Ngke ti ieie ribuakon kiriatiibu n te ran ae ora ae maiu, n tatabemaniia ti kabwaia man te kairiiri irouia membwa aika a kakaonimaki ni buokiira ni kawaira n okira mweengara i karawa.
Taan boborau i taari n taai akekei a mwananga i taari ni kairaki man tein taai, namwakaina, ao itoi. N te tairiki a teimatoa ni karekei mataia iaon te Itoi ni Meang, ni nnena are e katauraoa te atinroo mai karawa ibukiia kaimoa, ni buokiia n ieie n te kawai ae eti ni karokoia n tokin kawaia.
I aban Mwatiare ni Marawan te Betebeke, kaimoa a kunea te kawai teuana. Iai, tein te nao, ke utin taari, are e buti rimarenan atiibu ao te aba n teina ae aki bibitaki. Te tia borau ae mwaatai e kona ni mwananga tebubua te maire n ira tein utin te nao—n ai aron te kawai ae ti teuana—man te abamwakoro teuana ke te atimwakoro nakon are imwiina. Naake a ataia bwa e uti maia taari ao te tabo are e buti nako iai e kona ni kaira te tia mwangana ni kamanoa raoi nakon tokin kawaina.
Ibukiia membwa n te Ekaretia, Iesu Kristo bon te katooto ae kororaoi, are koauan otaia e kairiira. Ana tua ao ana otenanti, n aron utin airan taari, e kona ni kairiira ni kamanoira nakon mweengara i karawa. Ibukira ni kabane, iai tabeman are aia ibuobuoki ao aia mwakuri ni boutoka inanon te kaotioti ma taben te Mwatita n te Boborau. Ni karaki aika imwiina, teniman membwa aika I-Mwatiare a tibwaa aroia ni buokiia ni borauakina maiuia n the tabo ae kiribwaa ao te buaka are e kairiia nakon Kristo.
Aia Kairoro Aine aika a Raraoi
Hirobo Obeketang e rara n tekateka iaon ana kaintekateka ao ni moangare. Ngaia ma buuna, Linda, a tibwa tia ni karaoa aia kainutu n te tairiki ma natiia aika aman ao mitinare aine. A kamwarakeia naba mitinare n te katairiki n te ika, ni bootaki ma mataia ao bukiia—te katei ni Mwatiare, atuun kawan Marshall Islands. Ngke e kabwarabwara maiuna Hirobo, e kaota kukureina ibukin te Ekaretia, te euangkerio, ao ana utu, riki kainnabana.
N Tuun 2009. Teuana te bong imwain katean te Titeiki i Mwatiare, ao Hirobo e weteaki bwa e na riki bwa te moan tia koroboki n tararua. Hirobo, ngkai te beretitenti ae boou n te titeiki Arlington Tibon e kabwarabwara arona, “e bon rangi ni matoatoa,” temanna mai ibuakoia taan kairiiri aika kakaonimaki n aba aika uarereke.
Ma Hirobo te moan ni kaotinakoa anne ni karokoa ngkai ma tiaki anne bukina. Ni bon kouana, e angan buuna te kamoamoa ibukina bwa ngaia ae matoatoa—aingaia are e karika te bitaki nakon maiuna. E kabwarabwaraa, “I bwabetitoaki ngke waniua au ririki, ma ngke e koro 16, I aki bati ni kakaonimaki.”
Tabeua te ririki imwiina ngaia ao Linda a uaia ni maeka, e ngae ngke a tuai ni mare. Linda bon tiaki te membwa n te Ekaretia. Inanon 2000, teutana imwiina ngke e ataia bwa Hirobo e a tia ni bwabetitoaki ngke e uarereke, e a tabe ni katikaki nanona nakon te Ekaretia ao e a waaki ni marooro ma mitinare aine.
“E kamatebwai inanon uoua te ririki ao e a baireia bwa e tangiria ni bwabetitoaki,” E kauringnga Hirobo. “Ti riai ni mareaki moa, ma akea nanou ni kan mareaki. I nanououa; I a bon katikaki nakon ana kariiri te aonnaba. I aki oota ni kakaawakin te utu, ao I aki rangi n tabe ke ni kan ongora iroun temanna.”
Linda, e ngae ngke e aki bwabetitoaki, e kaikawaia natina n te Ekaretia. Ni katoa ririki e titirakina Hirobo bwa e na mare ma ngaia bwa e aonga ni bwabetitoaki; ni katoa tai ao e taekina I aki. Imwiin ririki uoman natiia aine a bwabetitoaki, ma Hirobo e aki ira aia bwabetiito.
Imwiina, inanon 2006, natiia ae ruaiwa ana ririki, Takao, e mate n te katikitiki ao te kabuebue ae korakora. E nakon 300 membwa man te mwakoro a roko n ira te taunimate ni boutoka te utu.
“Aia boutoka e bon rangi ni bubura nakoiu,” E taekinna Hirobo. “I a tabe n iango bwa tao te Atua e tuangai te bwai teuana.”
E a tabe n iangoa aron rikin aki bwabetitoan buuna, e ngae ngke ngaia te membwa n te Ekaretia. “E a tabe ni korakora man korakora. E bon rangi n riinga nanou,” e ururing rikaaki.
“Ngaia are I a tekateka man iango arou inanon nuukan maiu. I titirakinai, ‘Nna reitinako ni karaoa ae I karaoia? Iai au tai ni mwakuri ibukin te Atua n iteran maiu?’ I a waaki n tataro ao n iangoa aron okiu nakon te ekaretia ni waaki ni mwakuri ibukin te Atua.”
Hirobo e a waaki ni kamatebwai ma mitinare ao ni manga reiakinii berita aika a tabu. Beretitenti Nelson Bleak man te Mition i Mwatiare n aban Mwatiare e a iraorao ma ngaia, n aroia membwa ake tabeman, n ikotaki ma te beretitenti n te mwakoro beretitenti Arlington Tibon. N tokina, e motika nanona bwa e nang oki, ao te bwai are imwiina, e aki tii ira te bootaki n toa ma e irii naba Reirei n Tabati ao bootaki n te nakoanibonga. N tokina, Hirobo e motika nanona.
“Ngkana I oki, I taku, ‘Ai bon aio. Aio te bwai ae Nna karaoia.’ Ao e bita maiu ni kabane.”
Hirobo ao Linda a mareaki n 30 n Aokati, 2008. E waekoa ni karekea te nakoanibonga ae te Aaron ao e bwabetitoa buuna. Uoua te namwakaina imwiina Hirobo e karekea te Nakoanibonga ae te Merekitereka ao e weteaki bwa te tia koroboki ni kakoroi mwiin mooti n te mwakoro.
Hirobo e taraa buuna ao e moangare. “E aki kakoaua ngke ngai are I bwabetitoia,” e taku. Iangoia—waniua ana ririki, man 2000 nakon 2008. E bon rangi ni miimi.”
Ana Banna ni Katooto te Karo ae Raoiroi
N tabetai te tia kairira, n ai aron te tia boborau i taari, e mwakuri ni kaan ma ngaira, n reireiniira bwaai aika ti kainnanoi n atai bwa ti aonga ni kona ni borauakin maiu. Ni bwaai aika a mwaiti n tokin kawain te tia boborau i taari, aio man katean te banna ni katooto ibukira bwa ti na irii. N aron ana keiti taman Patricia, ae Frank.
Imwiin kaitiboona ma mitinare, Frank e a waaki n tainako ni kaoiia nakon aia katairiki. Imwiina e a waaki ni karekei rerei. Ma akea riki n ana utu ae e tangiria ni karaoi bwaai ma te Ekaretia. “Ngkana ti nooria mitinare bwa a roko,” e taku Patricia, “ti bane ni birinako—ngai ma tariu ao mwaneu.”
Imwiina Frank e bwabetitoaki n Turai 2007 iroun te beretitenti n te mition, Nelson Bleak. Bon te tai ae moan te kakaawaki irouia Patricia ao tarina ma mwanena.
“I noora tamau bwa e tabe ni bitaki,” e taku “I ataia bwa ngkana te euangkerio e kona n riinga nanon tamau, e kona naba n riinga nanou ao ni bita maiu. Ngaia are I a baireia bwa nna kamatebwai ma mitinare aine, ao a kaewenakoai bwa nna kamatebwaia Ana Boki Moomon ao te Baibara. Mwaneu ao ngai ti un imwain anne, ao I tuai man kabwaraa ana bure. Imwiina ao I wareki koroboki aika a tabu are ngkana ko kabwarai aia bure tabeman, te Atua e na kabwara am bure.” (Tara 3 Nibwaai 13:14–15.)
Patricia e a ataia bwa e riai ni kabwaraa ana bure mwanena bwa e aonga ni waaki ni bita maiuna, n itiaki, ao ni karekea te rau. Ngaia are e a karaoia.
“Imwiin are I kanakoi anuau aika a buakaka ao ni bitaki nakon te aomata ae bou ae kawakin tuua, I rangi ni kukurei. I ataia bwa Nna bwabetitoaki bwa I aonga n riki bwa kain te Ekaretia ae koaua.” E taku. “Te Ekaretia e katukai iaon te kawai ae e eti. E kaokoroai man anua aika buakaka. E reireinai bwa nna karineia au karo, n tiku n te reirei, ao n teimatoa n te kawai ae e eti.”
Ana Kairoro te Mwaane ae Raoiroi
Lydia Kaminaga, n ai aron Hirobo Obeketang, e bungiaki inanon te Ekaretia ma e aki kakaonimaki ngke tebwi tabun ana ririki. Ma karakinan mwanangana e bon kamiimi n arona ae rianako.
Lydia ao buuna, Kaminaga Kaminaga, a uaia n rikirake inanon te Ekaretia. “I bon aki kona n nanououa n ana reirei te Ekaretia,” e taku Kaminaga. “I kakakoauai n tainako.”
Ma te maiu iai okorona ibukin Lydia. Ngke e roko n te kaitiua ni koraki, e taku, “Bon tii ngai kain te Moomon n au reirei, ao I namakina te aki kubaraki. I karaoa are a karaoia raraou. E bure au rinerine.”
Ana karo Lydia a kanakoa nako Provo, Utah, USA, ni maeka ma ana utu, ma te kantaninga are e na bita maiun Lydia ni maiuakina te euangkerio. E ngae ngke e reiakinii bwaai ake e buokia n taai rimwii ni maiuna, n te tai anne e aki nano ni waaki ni kakukurei n te Ekaretia.
Lydia e oki rikaaki nako Mwatiare inanon Tianuare 2002, bon te namakaina imwiin okin Kaminaga man ana mition i Tiabaan. A kaitibo n te tai ae uarereke imwiina. E ngae ngke Lydia e aki maiuakina katein te Ekaretia, Kaminaga e teimatoa n roko n ana auti bwa angkoa e na kawara ai natina te mwaane, Gary Zackious.
N tokina, Kaminaga e motika nanona bwa e na tuangiia ana karo ibukin bwa e na kairia ni marooro—n te aro ae raoiroi, waaki aika itiaki—ma Lydia. E ngae ngke a bon aki kubaria, Kaminaga e taekinna “tokina e tuangiia, ‘Iai ana tai ni bitaki.’ Ngke I taekina anne, e bitaki te namakin inanon te ruu. E tang tamana man taku, ‘Ia tia n tai nako ni kan kaokia nakon te Ekaretia. Ko kona ni kataia.’”
N te moan tai Lydia e aki rangi n taua ma nanona iroun Kaminaga. Ibukina ngkai, bon te mitinare ae e a tibwa oki ao ngaia e a tia n aki kakaonimaki.
“Ma e noora te bwai teuana ae I aki nooria,” E kabwarabwaraa Lydia. Ngkai akea raona ae e nanako ma ngaia, e kariaia n nako ma teuaei. “E kairai ni kaokai. N riki bwa raona ngai, Nna katei au kainibaire ni kaetii. E kauringai au berita ae tabu are I karaoia n te bwabetiito. E kauringai ni bwaai ni kabane ake I rangi n tatangirii, n aron warekan koroboki aika a tabu ao kainutu. Kaminaga ao ngai ti uaia ni karaoi mwakuri n ibuobuoki. Ti kaai ni wareka Ana Boki Moomon. Ti iira te fireside. E kaotii aro nakoiu ni maiu n okoro. Te nako n taromauri tiaki ti te bootaki n toa ma te Reirei n Tabati ao te Botaki n Aine naba.”
Ngke a uaia ni kabanei aia tai n nanako e bon rangi n tamaroa ao n tabekiia rake, maiun Lydia e a tabe ni bitaki ao ana koaua ea rikirake. E ngae n anne, e bon riai naba ni kaitiakii bwaai nako.
“E bon matoatoa te oki,” e kaotia raoi. “Te rairannano e bon aki beebete, ma au koaua e bon rangi ni matoatoa n te rairannano. Ni kawai aika a mwaiti, arora n nanako bon kinaakira riki imarenara ao okiran te ekaretia, n noori bwaai n te aro ae kaokoro.”
“Bon taekan te reitaki,” e ikotia Kaminaga.
Lydia ma Kaminaga a mareaki n Nobembwa 28, 2002. Te ririki are imwiina a kabaeaki n te tembora i Laie ao a reirei n te Brigham Young University–Hawaii. Ngkai a maeka i Mwatiare ma natiia teniman. Lydia e riki bwa te Tia Reirei n Tabati n aia uoote irouia ataeinimwane ao ataeinnaine, ao Kaminaga e riki bwa te Beretitenti irouia Ataenimwaane.
Ngke a kaoti aia koaua Hirobo, Patricia, ao Lydia, ngke a rinanon te tataonakinnano ao te totoko ao a ukoukora ana kakabwaia te Uea, a konai bwaai aika a mwaiti. Naake a ira te Tia Kamaiu ao ni kakauongo nakon ana wirikiriki te Tamnei ae Raoiroi a kona, n aroia taan boborau n taai ake rimoa ni kairiia ni mwanangaia nakon mwengaia, e karaoi ni kabane bitaki ni maiun temanna.
Mai eta n te angamaing: Hirobo Obeketang (e oti naba ma ana utu n te iteraniba are mai imwaina) mwakuri bwa te manatia n te oteero. Inano: Patricia Horiuchi te tia kairiiri i Marshall’ moan maungatabu kairake aika tuai iein n Tuun 2009 (inano n te angatai).
“E matoatoa au koaua n te rairannano,” e taku Lydia Kaminaga, kaotaki ikai ma kainnabana, Kaminaga, ao natiia te aine, Wellisa.
Tamnei iroun Joshua J. Perkey, tii ake a koreaki; tamnein te booti n ieie © Getty Images