Fāriu atu i te Fatu ra

Nā te ’episekōpo W.Christopher Waddell

Tauturu Piti i roto i te ’Episekōpora’a Fa’atere Rahi

E’ita tā tātou e nehenehe e ārai i te mau mea ato’a e tupu mai i ni’a iho ia tātou, e mana hope rā tō tātou i ni’a te huru ’a pāhono ai tātou i te mau tāuira’a i roto i to tātou orara’a.

I te pu’e tau fa’atupura’a rā’au nō te matahiti 1998, ’ua ti’a ’ia māua Carol ’ia ’āmui atu te hō’ē tere ’ohipa ’e te tau fa’afa’aeara’a a te ’utuāfare, ’e ’ia ’āfa’i ato’a i tā māua e māha tamari’i, ’oia ato’a i tō’u metua ho’ovai vahine ivi ’āpī, i Hawaii nō te tahi tau mahana.

I te pō hou tō mātou revara’a i Hawaii, ’ua ro’ohia tā māua tamaiti ’o Jonathon, e māha ’āva’e te pa’ari, i te ma’i tari’a ha’apē i nā tari’a e piti, e ’ua parauhia mai ’ia māua ē, e’ita tāna e nehenehe e rātere e toru ’aore rā e māha mahana. ’Ua fa’aotihia a’era ē, e fa’aea ’o Carol i te fare ’e ’o Jonathon, ’e e rātere au e te toe’a o te ’utuāfare.

Tā’u tāpa’o fa’a’ite mātāmua ē, e ’ere teie te rāterera’a tā’u i feruri, ’ua tupu ïa i muri noa a’e i tō mātou taera’a. ’A ori haere ai mātou nā ni’a i te hō’ē purumu, i raro a’e i te māramarama o te ’āva’e, ’e te moana i mua ia mātou, fāriu atura vau nō te fa’a’ite i te hō’ē mana’o nō ni’a i te hāviti o te motu, i taua taime ra mai tē moemoeā te huru, tei mua iho vau i te mata o tō’u metua ho’ovai vahine ’eiaha rā tō Carol—e parau vau ē, ’ua here rahi au iāna. ’Aita vau i feruri mai te reira. ’Aita ato’a ’o Carol i mana’o ē, nō tāna tau fa’afa’aeara’a, e fa’aea noa ’oia i te fare ’oia ana’e e tā māua tamaiti ma’i.

Tē vai ra te tahi taime, i roto i tō tātou orara’a, e vai tātou i ni’a i te hō’ē purumu mana’o-’ore-hia, i mua i te mau mea hau atu i te fifi i te hō’ē tau fa’afa’aeara’a i mutu. Pinepine te tahi mau ’ohipa e tupu mai ’aita e roa’a ia tātou i te ārai, nāhea tātou i te pāhono, o te ha’afifi paha i te orara’a tā tātou i fa’anaho ’aore rā i ti’aturi ?

I te 6 nō tiunu 1944, ’ua haere ’o Hyrum Shumway, e tāpa’o piti (lieutenant) ’āpī i roto i te nu’u Marite, i Omaha Beach i roto i te parau nō te mahana ’arora’a D. ’Ua tau ’oia mā te pe’ape’a ’ore, terā rā i te 27 nō tiurai, i roto i te haerera’a i mua o te nu’u ’āmui, ’ua pēpē maita’i ’oia nā roto i te hārurura’a te hō’ē tūpita pere’o’o pā auri. I te reira taime, ’ua fifi roa tōna orara’a ’e tōna ananahi i te pae tōro’a utuutu ma’i. I muri a’e i te mau tāpūra’a rau, tei tauturu iāna ’ia ora i tōna mau pēpē rārahi, ’aita i ti’a i te taea’e Shumway ’ia ’ite mata fa’ahou. Nāhea ’oia i te pāhono ?

I muri a’e e toru matahiti i roto i te hō’ē fare ma’i fa’aorara’a, ’ua ho’i ’oia i te fare i Lovell, Wyoming. ’Ua ’ite ’oia ē, tōna moemoeā ’ia riro mai ’ei taote utuutu ma’i, e’ita ïa e tupu fa’ahou, terā rā, tē vai ra tōna hina’aro pūai ’ia haere i mua, ’ia fa’aipoipo, ’e ’ia pāturu i tōna ’utuāfare.

I te hōpe’a, ’ua ’itehia te hō’ē ’ohipa nāna i Baltimore, Maryland, e fa’aa’o ’e ’ei ta’ata ’aravihi nō te ’ohipa nō te matapō. I roto i tōna iho fa’aho’ira’a i roto i te orara’a mātarohia, ’ua ha’api’i mai ’oia ē, e rave rahi atu mau mea e ti’a i te matapō ’ia rave i tāna iho i feruri nā, ’e i roto i nā matahiti e va’u tōna vaira’a mai te reira, ’ua rahi atu te mau matapō tāna i tu’u i roto i te ’ohipa, hau atu i tā te tahi mau fa’aa’o i roto i te fenua.

I teienei mā te ti’aturi ē, e roa’a iāna ’ia fa’a’amu i te hō’ē ’utuāfare, ’ua parau ’o Hyrum i tāna vahine here ē, « mai te mea e tai’o ’oe i te rata uira, e fa’anaho i te mau tōtini ’e e fa’ahoro i te pere’o’o uira, e nehenehe tā’u e rave i te toe’a o te ’ohipa ». ’Aita i māoro, ’ua tā’atihia rāua i roto i te hiero nō Roto Miti ’e i te pae hōpe’a, ’ua fāri’i i te ha’amaita’ira’a ’ia fānau e va’u tamari’i.

I te matahiti 1954, ’ua ho’i te ’utuāfare Shumway i Wyoming, i reira tō te taea’e Shumway ravera’a i te ’ohipa e 32 matahiti te māoro ’ei ra’atira ha’api’ira’a nā te hau nō te turi ’e te matapō. I roto i taua ārea taime ra, ’ua tāvini ’oia e hitu matahiti ’ei ’episekōpo nō te paroisa hō’ē nō Cheyenne, ’e i muri a’e, 17 matahiti ’ei pātereareha. I muri a’e i tōna fa’atuha’ara’ahia, ’ua tāvini ato’a te taea’e ’e te tuahine Shumway ’ei nā ta’ata fa’aipoipo i roto i te misiōni nō London Apato’a i Peretāne.

’Ua pohe ’o Hyrum Shumway i te ’āva’e māti 2011, mā te vaiiho mai hō’ē fatura’a ’āi’a o te fa’aro’o ’e te ti’aturi i roto i te Fatu, noa atu i roto i te mau fifi teimaha, i te hō’ē hua’ai tamari’i rahi, te mo’otua ’e te hina.¹

’Ua tāuihia paha te orara’a ’o Hyrum Shumway e te tama’i, ’aita roa rā ’oia i fē’a’a i tōna natura hanahana ’e i tōna pūai mure ’ore. Mai iāna, e mau tamaiti ’e e mau tamāhine vārua tātou nā te Atua, ’e « ’ua fāri’i tātou i tāna fa’anahora’a e ti‘a ai ’ia [tātou] ’ia roa’a te hō’ē tino tāhuti ’e ’ia roa’a ho‘i te ’itera’a rau i te fenua nei nō te haere i mua e tae atu ai i te maita’i-roa-ra’a ’e ’ia fa’atupu ho‘i i tō [tātou] haere’a hanahana ’ei mau ta’ata ’āi‘a nō te ora mure ’ore ».² ’Aita roa e tāuira’a, e tāmatara’a, ’aore rā e pāto’ira’a, e nehenehe e fa’a’ino i te reira haere’a mure ’ore—tā tātou ana’e mau mā’itira’a, ’a fa’a’ohipa ai tātou i tō tātou ti’amāra’a.

Te mau tauira’a ’e te mau tāmatara’a e tupu mai, o tā tātou e fārerei i te tāhuti nei e tae mai nā roto e rave rahi huru ’e te fāito ’e e ha’aputapū ta’a ’ē ’ia tātou tāta’itahi. Mai ’ia ’outou, ’ua ’ite au i te tahi mau hoa ’e te ’utuāfare i te fa’arurura’a i te mau tāmatara’a nō :

Te pohera’a o te hō’ē tei herehia.
Hō’ē fa’ata’ara’a fifi.
Penei a’e ’aita roa e noa’a te rāve’a nō te fa’aipoipo.
Hō’ē ma’i ’aore rā hō’ē pēpē rahi.
’E ’oia ato’a te mau ’ati natura, mai tā tātou i ’ite ’aita i māoro a’e nei.

’E mea roa atu ā te tapura. Noa atu ē, ’ua tū’ati ihoa te mau « tauira’a » tāta’itahi i ni’a i te huru o tō tātou iho orara’a, tē vai ra rā hō’ē mea i ’aifāito i roto i te tāmatara’a ’aore rā te tauto’ora’a—e roa’a te tīa’ira’a ’e te hau i te mau taime ato’a nā roto i te tusia tāra’ehara a Iesu Mesia. E hōro’a mai te tāra’ehara a Iesu Mesia i te mau rāve’a fa’a’āfarora’a ’e te fa’aorara’a i te tino pēpē tāta’itahi, i te vārua pe’ape’a ’e i te ’ā’au ’oto.

’Ua ’ite ’oia, nā roto i te hō’ē rāve’a e ’ore roa te hō’ē ta’ata ’ē atu e ta’a, e aha tā tātou e hina’aro, tātou tāta’itahi, ’ia ti’a ia tātou ’ia haere i mua i roto i te tāuira’a. Ta’a ’ē atu i te mau hoa ’e i tei herehia e tātou, e’ita te Fa’aora e here noa ia tātou, e nehenehe rā tāna e hirina’i maita’i ia tātou, nō te mea ’ua vai nā ’oia i te vāhi tei reira tātou i teienei. Hau atu i te aufaura’a i te ho’o ’e te mamaera’a nō tā tātou mau hara, ’ua haere ato’a Iesu Mesia nā te mau ’ē’a ato’a, ’ua fārerei i te mau huru tāmatara’a ato’a, ’ua fa’aruru i te mau ’ati ato’a—i te tino, i te ’ā’au ’aore rā i te vārua—e’ita roa tātou e fārerei i te tāhuti nei.

’Ua ha’api’i mai te peresideni Boyd K. Packer : « ’Aita te ’ā’au aroha ’e te aroha o Iesu Mesia i tā’ōtiʻahia i te feiā i hara … tē vai ato’a nei rā te parau fafau nō te hau mure ’ore i te mau ta’ata ato’a e fāri’i ’e e pe’e iāna… O tōna ’ā’au aroha te rā’au fa’aora mana hope, nō te ta’ata hara ’ore ato’a hoʻi tei pēpē »³

I roto i teie orara’a tāhuti nei, e’ita tā tātou e nehenehe e ārai i te mau mea ato’a e tupu mai i ni’a ia tātou, e nehenehe rā tā tātou e ārai i tē huru ’a pāhono ai tātou i te mau tāuira’a i roto i tō tātou orara’a. ’Aita te reira e parau nei ē, ’aita te mau tauto’ora’a ’e te mau tāmatara’a e ha’ape’ape’a ia tātou, e e mea ’ōhie ’ia ārai i te reira. ’Aita ato’a te reira e parau nei ē, e’ita tātou e fārerei i te māuiui ’e te ’oto. Te aura’a rā, tē vai ra te tumu nō te tīa’ira’a, e aua’e te tāra’ehara a Iesu Mesia, e nehenehe tā tātou e haere i mua ’e ’ia ’ite mai te mau mahana maita’i a’e—’oia te mau mahana tei ’ī i te ’oa’oa, te māramarama ’e te poupou.

Tē tai’o nei tātou i roto i te Mosia i te ’ā’amu ’o Alama, te tahu’a tahito ’o te ari’i Noa, e tōna mau ta’ata tei « fa’aarahia e te Fatu … e haere atura i te medebara ra nā mua atu i te mau nu’u a te ari’i ra o Noa ». E va’u a’era mahana, « tae atura rātou … i te tahi fenua nehenehe ’e te ha’amāuruuru » i reira, « pātia ihora rātou i tō rātou mau ti’ahapa ’e ’ua ha’amata ihora ho’i rātou i te fa’a’apu i te fenua, ’e i te hāmani i te mau fare ».⁴

E au ra e mea maita’i tō rātou orara’a. ’Ua fāri’i rātou i te ’evanelia a Iesu Mesia. ’Ua bāpetizohia rātou ’a fafau ai rātou ē, e tāvini rātou i te Fatu ’e e ha’apa’o ho’i i tāna mau fa’auera’a. ’E « ’ua tupu rātou i te rahi ra, e ’ua maita’i ho’i rātou i taua fenua ra ».⁵

Terā rā, ’aita i maoro ’ua tāui te terera’a o tō rātou orara’a. « ’E inaha, tei te mau ’ōti’a o te fenua ra te tahi nu’u a te ’ati Lamana ».⁶ ’Aita i maoro ’ua topa Alama ’e tōna mau ta’ata i roto i te fa’atītīra’a, ’e « nō te rahi o tō rātou ra fa’ahepohepora’ahia, i ha’amata ai rātou i te pi’i hua atu i te Atua ». Hau atu i te reira, ’ua fa’aue tō rātou feiā haru ia rātou ’ia fa’aea i te pure, ’ia ’ore ana’e, « o te ta’ata … tei ’itea i te purera’a atu i tōna ra Atua, e taparahihia ’oia ».⁷ ’Aita Alama ’e tōna mau ta’ata i rave i te hō’ē mea e ro’ohia ai rātou i te fifi ’āpī. Nāhea rātou i te pāhono ?

’Aita rātou i fa’ahapa i te Atua, ’ua fāriu atu rā rātou iāna ra ’e ’ua « nini’i hua atu ra i tō rātou ’ā’au iāna ». ’Ei pāhonora’a i tō rātou fa’aro’o ’e i tā rātou mau pure, ’ua pāhono mai ra te Fatu : « ’Ia māhanahana maita’i… E nā’u ho’i e ha’amāmā i te mau hōpoi’a teiaha i tu’uhia i ni‘a i tō ’outou tāpono, e’ita roa o tō ’outou tāpono e māuiui ». ’Aita i maoro i muri iho, « nā te Atua rātou i fa’aitoito, i tīa‘i ia rātou i te fa’a’oroma’i i te mau ’ati mā te paruparu ’ore, ’e ’ua auraro ihora rātou mā te ’ā’au tae ’e te fa’a’oroma’i i te hina’aro ato’a ’o te Fatu »⁸ Noa atu ē, ’aita ā rātou i fa’aorahia i te fa’atītīra’a, nā roto i tō rātou fāriura’a i te Fatu, ’aita rā i fāriu ’ē i te Fatu, ’ua ha’amaita’ihia rātou ’ia au i tō rātou ra mau hina’aro ’e ’ia au i te pa’ari o te Fatu.

Mai tā Elder Dallin H. Oaks i ha’api’i mai : « ’Ua rau huru te mau ha’amaita’ira’a o te fa’aorara’a, e au te reira mau ha’amaita’ira’a i tō tātou mau hina’aro tāta‘itahi, mai iāna i ’ite i te reira o tei here rahi ia tātou. I te tahi taime e tīnai te ‘fa’aorara’a’ i tō tātou ma‘i ’aore rā, e ha’amāmā ’oia i tā tātou hopoi‘a. I te tahi taime rā, e ‘fa’aorahia’ tātou nā roto i tō tātou fāri’ira’a i te pūai ’aore rā te hāro’aro’a ’aore rā te fa’a’oroma’i nō te amo i te hopoi‘a i tu’uhia i ni‘a ia tātou ».⁹

I te hōpe’a, « nō tō rātou fa’aro’o rahi ’e tō rātou fa’a’oroma’i », ’ua fa’aora te Fatu ia Alama ’e tōna mau ta’ata, « ’ua nini’i atura rātou i tō rātou māuruuru … i tāvini nā ho’i rātou, e ’aore i ti’a i te tahi i te fa’aora ia rātou, maori rā te Fatu tō rātou Atua ra ».¹⁰

Tē mea ’oto rā ’oia ho’i, pinepine roa, e fāriu ’ē atu te feiā i roto i te fifi rahi i tō rātou puna tauturu hō’ē roa—tō tātou Fa’aora, ’o Iesu Mesia. Tē ha’api’i mai nei te hō’ē ’ā’amu mātarohia i roto i te pāpa’ira’a mo’a nō ni’a i te ophi veo ia tātou ē, tei ia tātou te mā’itira’a ’ia fa’aruru ana’e tātou i te mau tāmatara’a. I muri a’e i te pātiara’ahia e rave rahi mau tamari’i ’Īserā’ela nā te « ophi auahi pererau »,¹¹ « ua fa’ati’ahia a’era te hō’ē tāpa’o i ni’a … e ’o te hi’o ra … e ora ïa. [O te hō’ē ïa mā’itira’a]. ’E rave rahi ho’i tei hi’o, e ’ua ora atura.

« … E rave rahi ho’i tei ’ore i hi’o nō te ’eta’eta ’o to rātou ’ā’au, i pohe ai ratou ».¹²

Mai ia ’Īserā’ela i tahito ra, te fa’aitoito-ato’a-hia nei tātou ’ia hi’o i ni’a i te Fa’aora ’e ’ia ora—inaha, e mea ’ōhie ho’i tōna tugo ’e e mea māmā tāna hōpoi’a.

’Ua ha’api’i mai Alama tamaiti i teie parau mau mo’a ’a parau ai ’oia ē, « ’o te ti‘aturi i te Atua ra, e fa’ati‘ahia ïa rātou i tō rātou mau ’ati, ’e tō rātou ahoaho, ’e tō rātou mau pohe, ’e e fa’ateiteihia rātou i te mahana hōpe’a ra ».¹³

I teie mau mahana hōpe’a nei, ’ua hōro’a mai te Fatu ia tātou e rave rahi mau rāve’a tauturu, tā tātou « mau ophi veo », tei fa’ata’a-pā’āto’a-hia nō te tauturu ia tātou ’ia hi’o atu i te Mesia ra e ’ia tu’u i tō tātou ti’aturi i roto iāna. Te fa’arurura’a i te mau tāmatara’a o te orara’a, e ’ere ïa te tāu’a-’ore-ra’a i te mau mea e tupu ra, i te mā’itira’a rā, i hea tātou e rōtahi ai, ’e e aha te niu tā tātou e mā’iti i te patu.

Teie taua mau rāve’a tauturu ra, e ’ere rā i te reira ana’e :

Tuatāpapa-tāmau-ra’a i te mau pāpa’ira’a mo’a ’e te mau ha’api’ira’a a te mau peropheta ora.
Te pure-pinepine-ra’a mā te ’ā’au tae ’e te ha’apaera’a i te mā’a.
Te ravera’a i te ’ōro‘a mo’a mā te ti‘amā.
Te haere-tāmau-ra’a i te hiero.
Te mau ha’amaita’ira’a o te ’autahu’ara’a.
Te mau parau a’o pa’ari nā te feiā ’aravihi.
’E ’oia ato’a te mau rā’au rāpa’au, mai te mea ’ua tano maita’i te hōro’ara’ahia ’e ’ua fa’a’ōhipahia mai tei ha’amanahia.

Noa atu te mau tāuira’a i roto i te huru orara’a e tae mai i ni’a i tō tātou ’ē’a, ’e noa atu te haere’a mana’o-’ore-hia tā tātou e fārerei, nāhea tātou ’ia pāhono o te hō’ē ïa mā’itira’a. Te fāriura’a i ni’a i te Fa’aora ’e te tāpe’ara’a i tōna rima toro, ’o tā tātou ïa mā’itira’a maita’i a’e.

’Ua ha’api’i mai Elder Richard G.Scott i teie parau mau mure ’ore : « Parau mau, te ’oa’oa vai māite, ’āpitihia mai i te pūai, te itoito ’e te ’aravihi nō te upo’oti’a i ni’a i te mau fifi teimaha, e roa’a te reira nā roto mai i te hō’ē orara’a i rōtahihia i ni’a ’ia Iesu Mesia… E ’ere i te mea pāpū te mau hōpe’ara’a nō te hō’ē pō, are’a i roto i te taime a te Fatu, e mea pāpū roa ïa ē, e tae mai te mau rāve’a, e upo’oti’a te hau, ’e e fa’a’īhia te vāhi pau ».¹⁴

Te fa’a’ite pāpū atu nei au i teie mau parau mau. I te i‘oa o Iesu Mesia, ’āmene.