Na Raivotu ni Nodra Vueti na Mate

Mai vei Peresitedi M. Russell Ballard

Peresitedi Vakatawa ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua

Au vakadinadinataka ni dina na raivotu a ciqoma o Peresitedi Joseph F. Smith. Au vakadinadinataka ni rawa ni kila na tamata yadua ni dina.

Kemuni na taciqu kei na ganequ, a vakarautaki na noqu vosa ni se bera ni mai takali na watiqu lomani o Babara. Keitou sa vakavinavinaka vakamatavuvale vei kemuni ena nomuni loloma kei na veikauwaitaki. Sa noqu masu ni na vakalougatataki au na Turaga niu vosa vei kemuni ena mataka oqo.

Ena Okotova 1918, ena 100 na yabaki sa oti, a ciqoma o Peresitedi Joseph F. Smith e dua na raivotu lagilagi. Ni oti rauta ni 65 na yabaki ni veiqaravi yalodina vua na Turaga o Jisu Karisito ena Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, ni vo e vica na macawa me mate ena 19 ni Noveba, 1918, a dabe toka ena nona rumu ka vakananuma vakatitobu na isoro ni veivakaduavatataki nei Jisu Karisito ka wilika tiko na ivakamacala ni iApositolo o Pita baleta nona veiqaravi na iVakabula ena vuravura ni yalo ni oti Nona Tucaketale.

E vola: “Niu wilika a lauti au sara vakalevu. … Ni’u sa vakananuma tiko na veika oqo … , sa dolavi na mata ni yaloqu, ka sa curumi au na Yalo ni Turaga, ka’u raici ira na lewevuqa era sa mate.”¹ Na itukutuku taucoko ni raivotu e volai tu ena Vunau kei na Veiyalayalati wase 138.

Meu na tukuna mada eso na ivakamacala me rawa ni da vakila vinaka na nona vakarautaki o Joseph F. me ciqoma na ivakatakila vakasakiti oqo.

Ena gauna e Peresitedi kina ni Lotu, a sikovi Nauvoo ena 1906 ka laki vakananuma kina e dua na ka a yaco ni se qai yabaki lima. E kaya o koya, “Oqo sara ga na vanua au a duri tu kina ena nodrau vodo ose cake mai [o Josefa, na tamaqu lailai, kei tamaqu, o Hyrum] ena nodrau ilakolako ki Carthage. Ni dabe toka ga ena nona ose a kala sobu mai na nona idabedabe o tamaqu ka tomiki au cake. A reguci au ena vakamoce ka biuti au sobu tale, kau raica nona sa gole yani.”²

Ena gauna tarava a raici rau kina o Joseph F., ena nona keveti koya na tinana o Mary Fielding, me raica nodrau davo veitikivi na a labati vakaloloma ena vuku ni nodrau vakabauta ena Valeniveivesu mai Carthage Jail ena 27 ni June, 1844.

Ni oti e rua na yabaki, eratou a biuta nodratou vale mai Nauvu o Joseph F., kei na nona matavuvale kei tinana yalodina, o Mary Fielding Smith, ki Winter Quarters. E dina ni se bera ni yabaki walu, a gadrevi me draivataka o Joseph F. e dua na timi yadru mai Montrose, Iowa, ki Winter Quarters qai gole sara yani ki na Buca o Salt Lake Valley, me yaco yani ni sa voleka me yabaki 10. Au nuitaka ni o ni vakarorogo tiko na gonetagane kei na cauravou ka kila na itavi kei na veika a namaki vei Joseph F. ni se gonetagane.

Ni oti ga e va na yabaki, ena 1852, ni yabaki 13, a mai leqa na tinana lomani—ratou sa luveniyali kina o Joseph kei iratou na tacina.³

A kacivi o Joseph me kaulotu ki na veiyanuyanu e Awai ena 1854 ni sa yabaki 15. Na kaulotu oqo ka taura e sivia ni tolu na yabaki, sa itekivu ni bula ni veiqaravi ena Lotu.

Ena nona lesu tale ki Utah, a vakamau o Joseph F. ena 1859.⁴ Ena vica na yabaki ka tarava, a vakasinaiti na nona bula ena cakacaka, itavi vakamatavuvale, kei na rua tale na kaulotu. Ena 1 ni Julai, 1866, ni yabaki 27, a veisau vakadua na bula nei Joseph F. ena nona tabaki me iApositolo mai vei Peresitedi Brigham Young. Ena Okotova ni yabaki ka tarava, a vakatawana e dua na itutu lala ena Matabose ni Le Tinikarua.⁵ A veiqaravi vakadaunivakasala vei Brigham Young, John Taylor, Wilford Woodruff, kei Lorenzo Snow ni se bera ni qai Peresitedi ena 1901.⁶

Rau a kidavaka o Joseph F. kei na watina o Julina na imatai ni luvedrau, o Mercy Josephine, ki na nodrau matavuvale.⁷ Se qai yabaki rua veimama o koya ena gauna a takali kina. Ni oti ga vakalailai, a vola o Joseph F., “Sa mai vula dua ena noa nona … sa mai takali noqu daulomani o Josephine. Isa! ke a rawa niu vakabulai koya me tubu cake ki na bula vakamarama. Au dau nanumi koya e veisiga kau sa galili dina. … Kemuni na Kalou ni vosota noqu malumalumu kevaka e cala meu lomani ira noqu lalai ena ivakarau au lomani ira kina.”⁸

Ena gauna ni nona bula, a vakayalia na tamana, tinana, dua na tacina kei na rua na ganena, rua na watina, kei na 13 na luvena o Peresitedi Smith. Koya sa kila vinaka na mosi kei na takali yani o ira koya lomana.

Ena gauna e mate kina na luvena tagane o Albert Jesse, a volavola o Joseph F. vei ganena o Martha Ann ni sa vakatakekere vua na Turaga me vakabulai koya ka taroga, se “Cava na vuna e yaco kina? Isa. Kemuni na Kalou na cava e va kina qo?”⁹

Ena nona masu ena gauna oya, a sega ni saumi mai vei Joseph F. me baleta na ka oqo.¹⁰ E tukuna o koya vei Martha Ann “ni [sa vaka] e dei tu e uluda” ena ulutaga ni mate kei na vuravura ni yalo. Ia, e tudei ka sega ni yavalati rawa na nona vakabauta na yalayala tawamudu ni Turaga.

Ena Nona gauna ga na Turaga, a qai soli mai vei Peresitedi Smith na ikuri ni isaunitaro, vakacegu, kei na kila baleta na vuravura ni yalo a vaqara voli ena raivotu vakasakiti a ciqoma ena Okotova 1918.

A mosimosi dina vua na yabaki oya. A mosita voli na iwiliwili ni mate ena iKarua ni iValu Levu ka tubucake tikoga ki na sivia e 20 na milioni na tamata. Kena ikuri, e dua na mate veitauvi a takavi vuravura voli ka sa kauta nodra bula e rauta ni 100 na milioni.

Ena loma ni yabaki, a mai yali tale kina nodratou bula e lewe tolu nona lewe ni matavuvale vakamareqeti. A mate vakasauri o Elder Hyrum Mack Smith ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua na imatai ni luvena tagane ka tukaqu, ena kacabote ni appendiks.

E vola o Peresitedi Smith: “Au sega ni rawa ni vosa—[qanunu] ena yaluma! Sa kavoro na utoqu; ka cevaruru ena vaqara bula! … Isa! Au lomani koya! Au na lomani koya tiko me tawamudu. Ena vakakina ka na vakatiko kina me tawamudu vei ira kece na luvequ tagane kei na yalewa, ia o koya na imatai ni luvequ tagane, na imatai me kauta mai vei au na reki kei na inuinui ni dua na yaca dokai ka tawamudu vei ira na tamata. Au vakavinavinaka vua na Kalou mai boto ni yaloqu ena vukuna! Ia Isa! Au gadrevi koya! Eda gadrevi koya kece! A yaga vakalevu sara ena Lotu. … Ia oqo … Isa! na cava beka meu cakava! Isa! Ni vukei au na Kalou!”¹¹

Ena vula ka tarava, a mate na vugoi Peresitedi Smith, o Alonzo Kesler, ena dua na vakacalaka.¹² A vola ena nona ivolaniveisiga o Peresitedi Smith, “Na vakacalaka rerevaki ka vakamosiyalo oqo, sa baci kauta tale mai ki na noqu matavuvale taucoko e dua na o loaloa.”¹³

Ni oti e vitu na vula, ena Sepiteba ni 1918, a mate kina na vugoi Peresitedi Smith ka noqu bubu, o Ida Bowman Smith, ni vakasucuma oti na ikalima ni luvena, na tamaqu lailai o Hyrum.¹⁴

O koya ena 3 ni Okotova, 1918, ni sa sotava oti mai na yaluma levu ena nodra sa mate e milioni vakamilioni e vuravura mai na ivalu kei na tauvimate vakakina nodra mate na lewe ni nona matavuvale, a ciqoma o Peresitedi Smith na ivakatakila ka vakatokai me “raivotu ni nodra vueti na mate.”

A vakaibalebaletaka tiko na ivakatakila oqori ena siga ka tarava ena soqoni idola ni koniferedi raraba ni Okotova. Sa malumalumu sara kina na bula nei Peresitedi Smith, ia a vosa vakalekaleka: “Au na sega, au na sega sara ni tovolea meu na tukuna e levu na ka e tu ena noqu vakasama ena mataka oqo, kau na vakadaroya ki na dua tale na gauna e muri, ke vakakina na loma ni Turaga, na noqu tovolea meu tukuna vei kemuni na veika e tu ena noqu vakasama, ka tu e yaloqu. Au a sega ni tiko duadua voli ena lima na vula sa oti. Au a tiko voli ena yalo ni masumasu, ni vakatakekere, na vakabauta kei na yalogu; kau sa veitaratara tikoga kina kei na Yalo ni Turaga.”¹⁵

Na ivakatakila a ciqoma ena ika 3 ni Okotova a vakacegu kina na yalona ka sauma e vuqa na taro. O keda talega e rawa ni da vakacegui ka vulica e levu na ka baleta noda veisiga ni mataka vakakina vei ira noda daulomani ni da mate ka lako yani ki na vuravura ni yalo ena noda vulica na ivakatakila ka vakananuma na kena bibi ena ivakarau ni noda bula e veisiga.

E dua vei ira na ka a raica o Peresitedi Smith na nona veisiko na iVakabula vei ira na yalodina ena vuravura ni yalo ni oti Nona mate ena kauveilatai. Au cavuta mai na vosa ni raivotu:

“Ia raica, mai vei ira ga na buladodonu, a conaka kina ko koya na nona ilawalawa ka lesi ira na nona italai, era vakaisulu ena kaukauwa kei na dodonu, ka talai ira me ra lako yani ka kauta na rarama ni kosipeli ki vei ira era tu ena butobuto, io vei ira kecega na yalo ni tamata;¹⁶ ia sa vakaoqori na kena vunautaki na kosipeli vei ira na mate. …

“Sa vakavulici me ra vakabauta na Kalou, veivutuni mai na ivalavala ca, veisosomitaki ena papitaiso me baleta na bokoci ni ivalavala ca, kei na isolisoli ni Yalo Tabu ena veitabaki ni liga,

Kei na ivakavuvuli kece tale ni kosipeli e yaga me ra kila me qai rawa kina ni ra lewai me vaka na tamata ena bula vakayago, ia me ra bula me vaka na Kalou ena yalodra.

“Raica era okata ko ira era sa mate me gauna ni nodra tiko vakabobula na yali tu vakadede ni yalodra mai na yagodra.

“Raica a vakavulici ira oqo na Turaga, ka solia vei ira na kaukauwa me ra tucake tale ga ni sa tucake oti mai na mate ko koya, me ra curu ki na matanitu nei Tamana, ka ra vakaisalataki ena tawa mate rawa kei na bula tawamudu,

“Ka ra qai tomana mai na gauna ko ya ka lako yani na nodra cakacaka me vaka sa yalataka tu na Turaga, ka vakaivotavota ena veivakalougatataki kece sara sa maroroi tu me baleti ira era lomani koya.”¹⁷

Ena raivotu, a raica kina o Peresitedi Smith, na tamana o Hyrum, kei na Parofita o Josefa Simici. Sa oti e 74 na yabaki ena nona a raici rau mai Nauvu ni se gonetagane lailai. E rawa ni da na raitayaloyalotaka nona reki ena nona raica na tamana lomani kei na tamana lailai. E rairai ni a uqeti ka vakacegui me kila ni yalo taucoko era na rawata na ivatuka ni yagodra ka ra sa nanamaki tu ki na siga sa yalataki ni ra na tucake tale mai kina. Sa vakatakilai taucoko ena raivotu na titobu kei na rabailevu ni nona ituvatuva na Tamada Vakalomalagi baleti ira na Luvena kei na loloma veivueti i Karisito kei na mana sega ni vakatauvatani rawa ni Nona Veisorovaki.¹⁸

Ena ika 100 ni ivakananumi bibi oqo, au sureti kemuni mo ni wilika ena vakanananu titobu na ivakatakila oqo. Ni o kitaka vakakina, me vakalougatataki kemuni na Turaga mo ni kila vakavinaka cake ka marautaka nona loloma kei na nona ituvatuva ni veivakabulai kei na marau na Kalou baleti ira na Luvena.

Au vakadinadinataka ni dina na raivotu a ciqoma o Peresitedi Joseph F. Smith. Au vakadinadinataka ni rawa ni wilika na tamata yadua ka kila ni dina. O ira era sega ni ciqoma na kila oqo ena bula oqo era na qai kila na kena dina ni da sa yaco kece yani ki na vuravura ni yalo. E kea, ena lomana ka vakacaucautaka na Kalou kei na Turaga o Jisu Karisito na tamata kecega me baleta na ituvatuva cecere ni veivakabulai kei na veivakalougatataki ni tucake tale sa yalataki, ni na cokoti vata tale na yago kei na yalo me sega tale vakadua ni veitawasei.¹⁹

Au vakavinavinaka sara vakalevu niu kila na vanua e tiko kina o Barbara ka keitou na tiko vata tale vakamatavuvale me tawamudu. Sa noqu masu malumalumu me tikoga kei keda yadua na veitokoni kei na vakacegu ni Turaga ena yaca i Jisu Karisito, emeni.

iDusidusi

1. Vunau kei na Veiyalayalati 138:6, 11

2. Joseph F. Smith, ena Preston Nibley, The Presidents of the Church (1959), 228.

3. Raica na Joseph Fielding Smith, Life of Joseph F. Smith (1938),12.

4. A vakamautaki Levira Clark ena 1859, Julina Lambson ena 1866, Sarah Richards ena 1868, Edna Lambson ena 1871, Alice Kimball ena 1883, kei Mary Schwartz ena 1884.

5. A kacivi o Joseph F. Smith me dua tale na daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada (Brigham Young, Heber C. Kimball kei Daniel H. Wells). A veiqaravi talega vaka iKarua ni Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada vei iratou e tolu na Peresitedi ni Lotu, oka kina o Peresitedi John Taylor, Wilford Woodruff, kei Lorenzo Snow.

6. A veiqaravi vakadaunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada o Joseph F. Smith ena veiliutaki nei Brigham Young ka veiqaravi vaka iKarua ni Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada ena nodratou veiliutaki o John Taylor, Wilford Woodruff, kei Lorenzo Snow. O koya na imatai ni Peresitedi ni Lotu me sa veiqaravi oti ena Mataveiliutaki Taumada ni se bera ni kacivi me Peresitedi.

7. O Mercy Josephine, na imatai ni luvei Joseph F., a sucu ena ika 14 ni Okosita, 1867, ka mate ena 6 ni June, 1870.

8. iVolaniveisiga nei Joseph F. Smith, 7 ni Julai, 1870, Church History Library, The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints, Salt Lake City, Utah.

9. Josefa F. Smith vei Martha Ann Smith Harris, Aug. 26, 1883, Church History Library; see Richard Ne itzel Holzapfel and David M. Whitchurch, My Dear Sister: The Letters between Joseph F. Smith kei Sister Martha Ann (2018), 290–91.

10. Ena vuqa na gauna, a dusimaki Joseph F. Smith na Turaga ena nona bula yadua kei na nona veiqaravi vaka iApositolo kei na Peresitedi ni Lotu ena tadra veivakauqeti, na ivakatakila, kei na raivotu. E vakavuqa ni dau volai ena nona ivolaniveisiga, nona ivunau, nona vakanananu, kei na itukutuku volai ni Lotu.

11. Joseph F. Smith, journal, Jan. 23, 1918, Church History Library; spelling and capitalization modernized; see Joseph Fielding Smith, Life of Joseph F. Smith, 473–74.

12. Raica na “A. [P.] Kesler Is Killed in Fall from a Building,” Ogden Standard, 5 ni Fepe., 1918.

13. iVolaniveisiga nei Joseph F. Smith, 4 ni Fepe., 1918, Church History Library.

14. “Ida Bowman Smith,” Salt Lake Herald-Republican 26 ni Sepi., 1918, 4.

15. Joseph F. Smith, ena Conference Report, Okot. 1918, 2.

16. Raica na idusidusi ena “Tinada uasivi ko Ivi” kei na “luvena yalewa yalodina era a … qarava na Kalou bula ka dina” (Vunau kei na Veiyalayalati 138:39).

17. Vunau kei na Veiyalayalati 138:30, 33–34, 50–52.

18. Na itukutuku ni imatai ni raivotu a rairai taumada ena itabataba ena 30 ni Noveba, 1918 ni Deseret News, ni oti e 11 na siga mai na nona mate o Peresitedi Smith ena 19 ni Noveba. A tabaki ena Improvement Era kei na Relief Society Magazineni Janueri 1919, na Utah Genealogical and Historical Magazine na Young Women’s Journalkei na Millennial Star ni Tiseba.

19. E dina ni ra na tucake tale na luve ni veivakarusai, era na sega ni lomana ka vakacaucautaka na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito me vakataki ira era na rawata na matanitu lagilagi. Raica na Alama 22:18; Vunau kei na Veiyalayalati 82:32–35.