Mioyo Iliyochomwa na Majeraha ya Kina: Kuelewa Unyanyasaji katika Familia

Na Jason B. Whiting, PhD

Shule ya Maisha na Familia ya Chuo Kikuu cha Brigham Young

Mifumo isiyo na afya inaweza kukua katika uhusiano wowote ule. Kuitambua kunaweza kufichua unyanyasaji au kuuzuia kabla ya kuanza.

Hivi karibuni niliitwa na baba aliyevunjika moyo. Binti yake Jenna (majina yamebadilishwa) alikuwa mbali chuoni akiwa na uhusiano mpya, na ulikuwa ukienda haraka. Mpenzi wake, Jake, alikuwa akiharakisha kufunga ndoa na kuwekea ukomo mawasiliano ya Jenna na wazazi wake. Jenna aliwaomba msamaha, akielezea kuwa ni mapenzi mazito ya Jake na hamu ya kutumia muda kama wanandoa.

Familia ya Jenna ilifadhaika wakati ilipogundua kwamba Jake alikuwa na mke wa zamani na mtoto ambao hakumweleza Jenna. Walimwita yule mke wa zamani, ambaye alisema Jake alikuwa na hasira mbaya na alikuwa mwenye wivu. Jake alipogundua alikasirika. Alisema wazazi wa Jenna walikuwa “wanamdhibiti” na alikumbushia wakati ambapo hawakukubali utani wa kashfa alioufanya kuhusu uwezo wa kufikiri wa Jenna. Jake kwa kejeli alisisitiza kwamba Jenna afanye maamuzi yake mwenyewe kwa kuzuia mawasiliano nao. Wazazi wa Jenna walikata tamaa wakati simu na ujumbe wao sasa havikuwa vikijibiwa.

Kila mtu anataka familia yenye furaha, lakini hata wakati watu wanapojaribu kuishi injili, uhusiano unaweza kuwa mbaya. Baadhi ya changamoto ni matokeo ya kutokuelewana na misuguano ya kawaida kwenye familia. Walakini, katika nyumba zenye afya, watu huombana radhi kwa tabia mbaya na kuziba mipasuko, wakati katika hali zisizo na afya, kuna mifumo inayoendelea ya ukatili au uonevu ambao unakuwa unyanyasaji.

Unyanyasaji wa Nyumbani na Injili

“Mmevunja mioyo ya wake zenu wapole, na kuvunja tumaini la watoto wenu” (Yakobo 2:35).

Unyanyasaji unajumuisha vitendo vilivyokusudiwa kuumiza au kudhibiti. Unajumuisha mlolongo wa tabia ambazo zinaweza kujumuisha kupuuza, kudanganya, ukosoaji wa maneno, na vurugu za kimwili au za kijinsia.² Kwa bahati mbaya, tabia ya unyanyasaji ni ya kawaida, na baadhi ya wasomi wanakadiria kuwa karibu robo ya watoto ulimwenguni wameonewa vibaya kimwili, kijinsia au kihisia.² Watu wazima pia wana viwango vya juu vya unyanyasaji, na takriban 1 kati ya wanawake 4 na 1 kati ya wanaume 10 wanapitia vurugu za kimwili kutoka kwa mwenzi.

Unyanyasaji unaweza kutokea katika uhusiano wowote, na wote mwanamume na mwanamke wanaweza kuwa wakosaji. Walakini, wanaume wana uwezekano mkubwa wa kudhibiti na kufanya vurugu kali za kimwili na kijinsia, na wanawake wana uwezekano mkubwa wa kutishwa, kutawaliwa, au kuumizwa vibaya na mwenzi wake.³

Unyanyasaji unaumiza roho ya mkosaji na mwathirika na ni kinyume na mafundisho ya Mwokozi. Manabii wa sasa wameeleza kwamba wale “wanao wanyanyasa wenza au watoto … siku moja watawajibika mbele za Mungu.”⁴ Wanyanyasaji mara nyingi hupuuza au kuinyonya kanuni za injili. Kwa mfano, niliwashauri wenzi ambapo mume alijikita kwenye maswala ya kihisia na kuchezea kamari akiba yao, lakini badala ya kuomba msamaha, alimshinikiza mkewe asamehe na akasisitiza kuwa mkewe angekuwa na “dhambi kubwa zaidi” ikiwa mke hatamsamehe. Alipuuza maumivu ya mke na kudai kuwa yeye alikuwa sahihi kwa Mungu vinginevyo asingekuwa mfanyakazi wa hekaluni. Wakati mkewe alipoongea na viongozi wa Kanisa, yeye alificha usaliti wake na kukuza wasiwasi wa mke, akisema mkewe alikuwa mwenye huzuni. Mume alikuwa akikataa “kanuni za… heshima, upendo, [na] huruma”⁵ na akimtendea vibaya mkewe. Juhudi zake za kuishi kanuni za injili hazikuweza kurekebisha matatizo aliyokuwa akiyatengeneza.Kila mmoja wetu anaweza kujiingiza kwenye tabia mbaya. Kuna sifa fulani zinazojulikana kwa kila aina ya unyanyasaji, na kadiri uwavyo mkali zaidi na mara kwa mara, ndivyo kupungua kwa afya ya uhusiano kutakavyokuwa. Hapa kuna mifumo mitano ya kawaida ya unyanyasaji ambayo inaweza kukusaidia kutambua tabia mbaya kwako mwenyewe na kwa wengine.

1. Ukatili

Kwa ndimi zao wametumia udanganyifu; sumu ya manyoya iko chini ya midomo yao:… midomo [ yao] imejaa laana na uchungu” (Warumi 3:13–14).

mwanamume mmoja alikuja kuniona kwa ajili ya tiba dhidi ya matakwa ya mke wake, ambaye alimdhihaki kwa “kuhitaji msaada.” Kanisani alikuwa mcheshi na mcha Mungu, lakini nyumbani kwake alikuwa mkali kama mjeledi. Alikosoa mapato yake na kuita kazi yake ya ualimu kama “kazi ya msichana.” Alimwambia mwanawe, “Natumai hautakuwa mwoga kama baba yako,” na alitumia kila siku kwenye simu kuzungumza na mama yake, ambapo waliwadhalilisha waume zao. Watu wakosoaji wanahisi wana haki ya kusababisha uchungu na “kupenda kuwaona wengine wakiteseka” (Mafundisho na Maagano 121:13). Wanafamilia hawa huvunja amri za Yesu za “msihukumu” na “msilaumu” (Luka 6:37) pale wanapodhalilisha wanapoonyesha karaha au kuita majina.

2. Udanganyifu

“Wewe unaongozwa na roho wa uwongo, na umeweka mbali Roho wa Mungu” (Alma 30:42).

Udanganyifu hueneza unyanyasaji pale wakosaji wanapopunguza ukubwa wa vitendo vyao, kulaumu wengine, na kuchezesha maneno. waathiriwa hawa waliokanganywa, kama mmoja wa washiriki wa utafiti wangu alivyoelezea: “[Mume wangu angeweza] kupandwa na mhemko halafu akafanya jambo la kuomba msamaha kisha akasema, ‘Kweli ni kosa lako hata hivyo’ … angeendelea tena na tena na hadi nami nikaanza kuamini hivyo.”⁶ Kukataa huku kwa ukweli wa mwingine huitwa kuwasha gesi, na huwaacha waathiriwa wakiwa na mkanganyiko na kukosa usalama juu ya kumbukumbu na maoni yao. Kama aina zingine za udanganyifu, kuwasha gesi hutumiwa kudhibiti mazungumzo na kuweka mbele uwongo.

Wale wanao wanyanyasa wengine ni hodari wa kupinga kukubali kwamba ni wenye kuumiza na mara nyingi watadai kuwa wao ndio waathiriwa. Wakati Jenna alipoelezea wasiwasi kuhusu ukosoaji wa Jake kwa wazazi wake, Jake alikasirika na kusisitiza kwamba Jenna alikuwa “akimtukana.” Jake alikuwa ni miongoni mwa “wale wanaolia kwamba uvunjaji wa sheria umetendeka … na wao wenyewe ni wana wa uasi” (Mafundisho na Maagano 121:17). Siyo tu alikuza hadithi yake ya uwongo bali pia alichukia ukweli.⁷

3. Visingizio

“Kukiri makosa yako na ule ubaya ambao umetenda” (Alma 39:13).

Mtu mnyenyekevu hujisikia majuto kwa kuumiza wengine na kutubu na hufanya vizuri zaidi. Mtu ambaye ni mnyanyasaji anapinga wito wa dhamiri kwa udhuru. Kama mmoja wa washiriki wa utafiti wangu alivyokumbuka, “Ningejisikia vibaya juu ya unyanyasaji huo wa kimwili, na kisha baadaye ningefikiria isingetokea kama tu angekuwa amefunga mdomo wake.” “Huzuni yake haikuwa ya toba”(Mormoni 2:13) lakini badala yake alisukumwa kando na hasira kali na lawama.

Katika kutoa tiba, niliwahi kumwambia mke kuwa sikuwahi kumshuhudia akionyesha huzuni ya kimungu kwa miaka ya kumkosoa mumewe. Jibu lake halikuwa majuto bali kununa: “Vizuri, hapa kuna jambo lingine ambalo silifanyi” Watu wanyanyasaji hukataa uwajibikaji na ni wenye hamaki na wanaojitetea. Wao hukasirishwa kwa urahisi na vitu vidogo.

4. Kiburi

“Kwa unyenyekevu kila mtu amhesabu mwenziwe kuwa bora kuliko nafsi yake” (Wafilipi 2:3).

Kiburi ni pamoja na kujiona mwenye haki na ubinafsi. Mwanamume mmoja aliwapiga mkewe na watoto wake kila wakati alipofikiria walikuwa “hawamuheshimu.” Ikiwa maoni yao hayaendani na yake, walikuwa “wakimdharau” yeye au “hawakuwa watiifu.” Kiburi kina ushindani na huzingatia wadhifa na kushinda. Kwa upande mwingine, familia yenye afya inashirikiana, pale ambapo kuna usawa wa haki, na washiriki “kila kila mmoja anamtendea mwingine haki” (4 Nefi 1:2). Wanandoa wanapaswa kuwa wabia walio sawa,⁸ ambapo kila mmoja ana kauli na maoni yote yanathaminiwa.

5. Dhibiti

“Wakati … tunapotumia udhibiti au utawala au ulazimishaji juu ya nafsi za wanadamu, … mbingu hujitoa zenyewe” (Mafundisho na Maagano 121:37).

Ingawa tunathamini haki ya kujiamulia, inashangaza ni mara ngapi washiriki wa familia huambiana jinsi ya kufikiria, kuhisi, na kutenda. Baadhi hata wanadhibiti kupitia kuogofya, aibu, kuondoa upendo, au vitisho. Mume mmoja alikuwa na matarajio magumu ya kwamba mke wake anapaswa kuandaa kifungua kinywa kila siku kwa wakati fulani, kutimiza maombi fulani ya kimahaba, na kumsikiliza kuhusu “wasiwasi” wake, ambao kwa kawaida ulihusisha jinsi gani mke angejiboresha. Alifuatilia matumizi yake na alikasirika ikiwa hakujibu haraka ujumbe wake.

Mama mwingine alielezea kukatishwa tamaa mara nyingi kwa binti yake wa miaka kumi na kitu wakati wowote msichana huyo alipoonyesha huzuni au hakufanya kulingana na viwango vya mama. Ikiwa matarajio hayakufikiwa, au ikiwa mumewe alionyesha wasiwasi, yeye aliwanyamazia kimya wote.

Matumaini na Uponyaji

“Nimesikia maombi yako, na nimeona machozi yako: tazama, nitakuponya” (2 Wafalme 20:5).

Ingawa unyanyasaji unavunja moyo, mabadiliko daima yanawezekana. Waathiriwa wanaweza kuzifikia nyenzo za kiroho na za kitaalam na kutafuta nguvu ya Upatanisho wa Mwokozi ili kuponya majeraha yao. Ili kupata msaada, nenda abuse.ChurchofJesusChrist.org

Wale ambao wamekuwa wanyanyasaji lazima watubu na kuomba msaada. Hii inahitaji kwenda “chini kwenye unyenyekevu” (3 Nefi 12:2) na kukubali uwajibikaji kamili kwa ajili ya tabia zao. Mabadiliko yanachukua zaidi ya ahadi za muda mfupi na juhudi za juu juu. Uchungu wa toba ya kina ni wa kuumiza moyo , na wengine hawatakubali kufanya hivyo, kitu ambacho kinawaacha wathiriwa kwenye maamuzi magumu juu ya jinsi ya kujilinda.⁹

Baba yetu wa Mbingu anatujali sisi kama vile baba aliyesumbuka ambaye aliniita kuhusu binti yake. Upendo wa Mungu ni “mpana kama milele” (Musa 7:41), na Anaumia sana wakati watoto Wake wanapoumizana wao kwa wao. Katika mazungumzo ya upole na Henoko, Yeye analia. “Hao ndugu zako; ni kazi ya mikono yangu mwenyewe,… na nimewamuru, kwamba wapendane, … lakini tazama, hawana mapenzi, na wanaichukia damu yao wenyewe” (Musa 7:32–33). Kuna kilio mbinguni na duniani wakati miili na roho zinapojeruhiwa. Walakini, kwa unyenyekevu, nguvu ya Mungu, na msaada wa wataalamu wakati unapohitajika, inawezekana kuacha tabia yenye kuharibu na kujenga nyumba yenye heshima, usalama, na upendo.

Nawezaje Kusaidia? Kwa ajili ya Marafiki na Viongozi

“[Sisi] tupo tayari kuomboleza na wale wanaoomboleza; ndiyo, na kuwafariji wale ambao wanahitaji kufarijiwa” (Mosia 18:9).

Wengi wetu tunawajua waathiriwa wa unyanyasaji, iwe tunafahamu au la. Viongozi watafuatwa na waumini wa kata wenye maumivu, na karibia kila mtu ana marafiki au familia ambayo imetendewa mabaya. Watu wa nje kawaida ni wenye huruma lakini huenda wasijue jinsi ya kusaidia. Hapa kuna miongozo ya kuzingatia tunapowatumikia wale wanaosumbuka.

Kuwa mwenye kusaidia, na siyo maelekezo Inasikitisha kusikia juu ya maumivu, na tunaweza kuguswa na hisia kali na ushauri, kama: “Unahitaji kuondoka sasa” au, “wasiliana na wakili.” Ni mara chache sana kushinikiza husaidia, isipokuwa pale ambapo watu hawako salama kimwili. Katika visa hivi, ni muhimu kuwasiliana na wasimamizi wa sheria, malazi ya wanawake, au namba za simu za dharura. Wakati watoto wanaposhuhudia au wanapata unyanyasaji wa mwili au kijinsia, huduma za ulinzi wa mtoto zinapaswa pia kujulishwa. Walakini, katika mizozo mingi, waathirika wananufaika na msaada kuliko kulazimisha, ambayo ina athari ya kuwanyamazisha au kutoheshimu haki yao ya kijiamulia. Wale walio katika hali ya sumu wanakabiliwa na chaguzi ngumu na kwa kawaida wamekwisha zizingatia kwa kirefu. Sikiliza kwa uangalifu ili kuelewa maelezo na uulize maswali kuliko rundo la shinikizo.

Usihukumu au kuhubiri. Katika Kanisa tuna maadili ya hali ya juu kuhusu familia, na wengi wanahisi kama hawayaishi. Katika familia zilizo na mwingiliano wa kimatatizo, pengo hili linakuzwa, likiwapeleka kwenye aibu zaidi na usiri. Wale wanaotamani kufanya mambo kuwa bora mara nyingi huwa ndio wanaodhulumiwa na kulaumiwa. Inaweza kuongeza lawama binafsi wakati watu wa nje wanaposema mambo kama: “Je! Umefanya jambo kuwaweka mbali?” au “Ikiwa wewe ni mvumilivu na unasamehe, nina hakika itakuwa bora.” Hii ni sababu mojawapo wale walio katika msukosuko wanasita kuijadili—hawataki kuonekana kama waathirika au kujisikia vibaya juu ya mapungufu yao wenyewe.

Kuchulia kwa Uzito Baadhi ambao wanafunguka wanaelezea juu ya kuonewa kwao wanakabiliwa na nadharia ya kushuku au mashaka. Hii inaweza kutokea kwa sababu watu wa nje hawana utambuzi kamili na mara nyingi utambuzi wenye dosari. Kwa mfano, kuna hadithi kwamba vurugu hufanywa tu na wahalifu ambao wanaonekana kuwa tishio. Walakini, unyanyasaji mwingi katika familia hufanyika kutoka kwa watu wengine wa kawaida ambao wanaweza kuonekana wazuri kwa jamii. Tunapambana na ukweli huu. Je, inawezekanaje rafiki yetu ambaye ni mwalimu mzuri wa Shule ya Jumapili pia akawa na upande mweusi awapo nyumbani? Ikiwa hadithi haioani dhana ya mwanzo ya msikilizaji, inaweza kupuuzwa au kupunguzwa. Hata hivyo utafiti unaonyesha kwamba shutuma za uwongo za udhalilishaji, haswa kutoka kwa wale ambao hawana nguvu katika familia, ni nadra, na wathiriwa wengi hawasemi hata kidogo. Chukulia ripoti zote za unyanyasaji kwa umakini na anza kutokana na msimamo wa kuamini.

Usikimbilie kwenye hukumu. Viongozi na wataalamu mara nyingi husikia hadithi zinazopingana kutoka kwa wanafamilia, na inajaribu kuegema pande mmoja. Katika visa vingine, kuna waathiriwa dhahiri na wakosaji, lakini katika vingine kuna makosa kwa pande nyingi na ukweli ni vigumu kuutengua. Kuongeza kwenye mkanganyiko ni ukweli kwamba wakati ni muhimu kuamini waathiriwa, wengi wanaonyanyasa ni wacheshi na watadai pia kuwa wao ni waathiriwa na wanaweza kuwapaka rangi waathiriwa wao kama wachokozi. Kwa mfano, mwenzi anayedhibiti anaweza kuzuia ziara kwa askofu au mshauri kwa kupiga simu mapema ili kupanda hadithi za kuharibu dhidi ya wenzi wao. Watu wa nje mara nyingi hufikiria wanaweza kugundua uwongo, lakini wadanganyifu sugu huvaa sura ya kinafiki yenye kushawishi sana. Bwana anawaonya viongozi “wanafiki miongoni mwenu, ambao wamewadanganya baadhi yenu (Mafundisho na Maagano 50:7), na wakati mwingine udanganyifu huu unawachanganya wale wanaojaribu kusaidia.

Angalia bendera nyekundu Kuna tofauti nyingi za jinsi unyanyasaji hufanyika katika familia, lakini kuna ishara kadhaa za tahadhari ambazo zinapaswa kujadiliwa kwa kina zaidi ikiwa kiongozi au rafiki anasikia. Hizi ni pamoja na vitu vilivyoonyeshwa katika makala hii: ukatili, udanganyifu, udhuru, kiburi, na udhibiti. Kwa kuongezea, ni ishara mbaya ikiwa kuna wivu, ufuatiliaji, udhi, hadithi zinazopingana sana, shuruti kuhusiana na urafiki au pesa, au kukataa kupata msaada. Vurugu zozote za kimwili au za kingono zinapaswa daima kuchukuliwa kwa umakini na kujadiliwa na wataalamu. Ikiwa watoto wanahusika kama wathiriwa au mashahidi, unyanyasaji huo lazima uripotiwe.

Kwa bahati nzuri, viwango vya unyanyasaji wa nyumbani vinapungua katika nchi nyingi, na mwamko wa umma wa kila aina ya shambulio umeongezeka.¹ Walakini, wengi bado wanateseka peke yao, na “vilio vya mioyo yao vinamfikia Mungu” (Yakobo 2:35). Acha sisi tuifikie mioyo hii inayoumia kwa upendo na msaada kama wa Kristo.