2021
Kei Utu Pē ʻa e Ngaahi Leleí
Sune 2021


Ngaahi Peesi Fakalotofonuá

Kei Utu Pē ʻa e Ngaahi Leleí

Ako ke moʻui lelei mo longomoʻui ʻi Haʻamoa

ʻI he taimi ne fakahoko ai e polokalama Kai Moʻui Lelei mo Longomoʻui ʻi ha siteiki ofi mai, ne ʻosi hohaʻa pē ʻa Sisitā Sinafoaʻilunga Lifate Taati Leiʻataua ki he moʻui leleí. Naʻá ne fakakaukau mo hono ngaahi kaungāmeʻa mei he Uooti ʻApia Haʻamoa Pesenga 6 ke nau kau ki ai—ke sio pe ʻe lava ʻe he kalasí ni ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau fai ha ngaahi liliu mahuʻinga ki he tōʻonga moʻuí.

ʻOku pehē ʻe Sinafoaʻilunga, “Naʻá ku fie ʻilo lahi ange ki he meʻakai moʻui leleí pea mo fakaholo, pea naʻá ku fakaʻamu foki ke tā ha sīpinga lelei maʻa hoku husepānití mo e familí.”

Naʻe fokotuʻu ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ha kalasi ki he Kai Moʻui Leleí pea Longomoʻui (Eat Healthy and Be Active, EHBA) ko ha tali ki ha palopalema ʻoku fakautuutu ʻi he Pasifikí ʻi he mahaki ko e suká mo e ngaahi mahaki ʻoku ʻikai pipihí. ʻOku fakatefito ʻa e akó ʻi he saienisi fakafaitoʻo ʻi he ʻēlia ʻo e moʻui leleí mo e meʻakai fakatupu iví, kae pehē ki he ngaahi fakahinohino ʻa e Siasí ki he moʻui lelei fakatuʻasinó mo fakalaumālié, ʻa ia ʻoku ʻiloa ko e Lea ʻo e Potó. ʻOku fakahoko ia ʻo fakafou ʻi heʻetau ngaahi polokalama Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá pea kuo faʻu ia ʻo fakatautefito maʻá e kāingalotu he ʻĒlia Pasifikí.

ʻI ha uike ʻe 12 kuo fakahoko ai ʻe he kalasi EHBA ʻa Sinafoaʻilungá ha lēsoni tuʻo taha he uike, pea ʻoku nau fakataha tuʻo tolu he uike ke fakahoko ha ʻū kalasi fakamālohisino. ʻOku nau fio fakataha ʻa e Zumba mo e Tabata—ko ha fakamālohisino longomoʻui ʻaupito. Tuʻunga ʻi he manako ʻa Sinafoaʻilunga he meʻá ni, naʻá ne haʻu ai ki he kalasi fakamālohisino kotoa pē pea naʻá ne faʻa nofo fuoloa hili e kalasí ke fakahoko mo ha ngaahi fakamālohisino kehe.

Ka ʻoku ʻikai ko ia pē. Naʻe fakahoko ʻe he kulupu EHBA ko ʻení ha ngaahi feʻauhi ʻi he kotoa ʻo ʻenau polokalamá. Hangē ko ʻení, ko ha feʻauhi ʻe taha ko e taʻe kai kakanoʻi manu ʻi ha uike ʻe 6. Ko ha feʻauhi ʻe niʻihi ne kau ai e inu lēmani mo e vai sinisā he pongipongi kotoa pē, ko e kai ha peleti pē ʻe taha he houa kai takitaha, mo e kai lahi he houa pongipongí kae kai siʻisiʻi pē he efiafí. Kuo tukupā ʻa Sinafoaʻilunga ke ne inu vai ʻataʻatā mo fakasiʻisiʻi ʻene kai kakanoʻi manú.

ʻOkú ne pehē,“Kuó u ako e founga ke ʻai ai e maʻu meʻatokoni moʻui leleí ko ha konga ʻo ʻeku tōʻonga moʻuí. ʻOku ou lava ʻo kai moʻui lelei mo inu e vaí ke lahi—ʻikai ke toe inu meʻa kasa—pea ko e taimi ʻoku ou feimeʻatokoni efiafi ai maʻa hoku fāmilí, kuo pau ke u tānaki maʻu pē ki ai ʻa e vesitapoló he ʻoku ou fakaʻamu ke kai ʻe hoku fāmilí ʻa e meʻakai [moʻui lelei] tatau ʻoku ou kaí.”

Ko ha meʻa foʻou ne ako ʻe Sinafoaʻilunga mei he kalasi ko ʻení ko e founga ke mapuleʻi ai e loto-mafasiá. ʻOku tokoni moʻoni ʻa e meʻakai fakatupu moʻui leleí mo e fakamālohisinó, ka naʻá ne toe ako foki ʻi he ngaahi tūkunga fakamafasiá, te ne lava pē ʻo “tangutu hifo ʻo fakakaukau fakalelei [ki ha ngaahi meʻa]. Pea lotu foki ki he ʻOtuá ki ha tokoni.”

ʻI he fakaʻosinga ʻo e 2020, naʻe lavaʻi lelei ai ʻe Sinafoaʻilunga ʻa ʻene kalasi Kai Moʻui Lelei pea Longomoʻuí, pea ʻokú ne kei utu pē ʻa e ngaahi lelei ʻo e meʻa kotoa pē kuó ne akó.

ʻOkú ne pehē, “ʻOku ou lava he taimí ni ʻo tui ha konga lahi ʻo hoku valá pea ʻoku ou lava foki ʻo fai ʻeku ngaahi ngāué ʻi he ʻahó kakato. Ka ko e kimuʻá, naʻe ʻikai ke u lava ʻo fakaʻosi ha ngāue ʻe taha pe ua he ʻaho, koeʻuhí he naʻá ku fuʻu fakapikopiko ke lue pea naʻa mo e punou ki laló naʻe faingataʻa ia.”

ʻOkú ne kei ngāue pē mo hono fāmilí—ko hono husepānití, ko ʻene faʻeé mo hono ongo ʻilamutú—ke fakalotolahiʻi kinautolu ke nau muimui ʻi heʻene tā sīpinga ʻo e toʻonga moʻui lelei mo longomoʻui angé. ʻOkú ne fakatauange ʻe kau ʻa e tokotaha kotoa pē ʻokú ne maʻu ha faingamālié ki he polokalama Kai Moʻui lelei pea Longomoʻuí.

ʻOkú ne pehē, “Kuo hoko e kalasí ni ko ha tāpuaki lahi ia maʻaku. Kuó ne tokoniʻi au ke u fakamuʻomuʻa ʻa e moʻui leleí maʻaku mo hoku fāmilí, pea ʻokú ne fakahaaʻi mai ai ʻa e ʻofa lahi ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻiate kitautolú.”

Paaki