Lekcja 20

Wielożeństwo

Wprowadzenie

Małżeństwo pomiędzy jednym mężczyzną a jedną kobietą to prawo Pana, z wyjątkiem przypadków, w których nakazuje inaczej (zob. Jakub 2:27–30). Prorok Józef Smith otrzymał przykazanie, aby przywrócić praktykę wielożeństwa, która była potem kontynuowana w Kościele przez ponad pół wieku, do chwili, kiedy Prezydent Wilford Woodruff otrzymał od Pana objawienie, aby jej zaprzestać. Wielożeństwo było znaczącą próbą wiary dla Józefa Smitha i dla większości ludzi, którzy je praktykowali. Kiedy uczniowie wykażą się wiarą, zrozumieją, że praktykowanie wielożeństwa w dniach ostatnich było częścią Przywrócenia wszystkich rzeczy.

Dodatkowe źródła

„Plural Marriage in The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics.
„Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics.
„Plural Marriage and Families in Early Utah”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics.
„The Manifesto and the End of Plural Marriage”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics.

Uwaga: Zagadnienia opisane w zakładce Gospel Topics [Tematy ewangelii] zapewnią ci znacznie więcej materiału, niż będziesz w stanie nauczać w wyznaczonym czasie. Weź to pod uwagę, kiedy będziesz przygotowywać się do tej lekcji.

Propozycje dotyczące nauczania

Jakub 2:27–30; Nauki i Przymierza 132:1–2, 34–48, 54, 63

Pan objawił praktykę wielożeństwa

Wyjaśnij, że w roku 1831, podczas pracy nad natchnionym tłumaczeniem Starego Testamentu — które zwane jest Tłumaczeniem Józefa Smitha — Józef przeczytał, że niektórzy starożytni prorocy praktykowali wielożeństwo (zwane inaczej poligamią). Do tych proroków zaliczali się Abraham, Jakub, Mojżesz i Dawid. Józef Smith studiował i rozważał pisma święte, aby dowiedzieć się, w jaki sposób stosowanie tej praktyki było usprawiedliwione (zob. NiP 132:1–2). Pan udzielił odpowiedzi na jego pytania w objawieniu znanym obecnie jako rozdział: Nauki i Przymierza 132. Mimo że data tego objawienia przypada na 12 lipca 1843 roku, to Józef Smith prawdopodobnie otrzymywał zasady zapisane w tym rozdziale w przeciągu pewnego okresu czasu, począwszy od 1831 roku.

Poproś kilkoro uczniów, aby po kolei czytali na głos fragment: Nauki i Przymierza 132:34–36. Pozostałych poproś, aby śledzili tekst w swoich pismach świętych i wyszukali powodu, dla którego Abraham i Sara zaczęli praktykować wielożeństwo.

Dlaczego Sara, zgodnie z wersetem 34., podarowała Abrahamowi kolejną żonę? Czego, na podstawie tego przykładu, uczymy się na temat praktyki wielożeństwa? (Kiedy uczniowie będą udzielać odpowiedzi, zapisz na tablicy następującą zasadę: Wielożeństwo jest usprawiedliwione tylko wtedy, kiedy Pan je nakaże).

Poproś jednego z uczniów o przeczytanie na głos wersetów: Jakub 2:27, 30. Podkreśl następującą zasadę: Małżeństwo pomiędzy jednym mężczyzną a jedną kobietą to prawo Pana, z wyjątkiem przypadków, w których nakaże On inaczej. Zwróć uwagę uczniów na to, że w wersetach tych Pan podaje również powód, dla którego praktykowane było wielożeństwo — było nim wychowanie potomków dla Pana przez zwiększenie liczby dzieci zrodzonych z wiernych rodziców (zob. także NiP 132:63).

Wyjaśnij, że Pan objawił Józefowi Smithowi, jak zapisano we fragmencie: Nauki i Przymierza 132:37–43, że kiedy Jego lud praktykuje wielożeństwo — zgodnie z Jego przykazaniem — nie jest wówczas winny grzechu cudzołóstwa. Aczkolwiek każdy, kto praktykuje wielożeństwo bez otrzymania przykazania od Pana z ust Jego proroka, popełnia cudzołóstwo. Zwróć uwagę uczniów na to, że słowo zniszczona w wersetach 41. i 54. oznacza, że osoby, które naruszą swoje święte przymierza, w tym przymierze małżeństwa, zostaną odsunięte od Boga i Jego ludu przymierza (zob. także Dzieje Apostolskie 3:22–23; 1 Nefi 22:20).

Poproś uczniów, aby po cichu przeczytali werset: Nauki i Przymierza 132:40 i znaleźli kolejny powód, dla którego Pan nakazał praktykowanie wielożeństwa.

Co, według wersetu 40., Pan zamierzał uczynić w ostatniej dyspensacji? („[Przywrócić] wszystkie rzeczy”).

Wyjaśnij, że słowa „wszystkie rzeczy” odnoszą się do praw i obrzędów ewangelii, które zostały objawione w poprzednich dyspensacjach. Zapisz na tablicy następującą prawdę: Przykazanie nakazujące posłuszeństwo prawu wielożeństwa w dniach ostatnich było częścią Przywrócenia wszystkich rzeczy (zob. także Dzieje Apostolskie 3:20–21).

Poproś jednego z uczniów o przeczytanie na głos wersetów: Nauki i Przymierza 132:45, 48. Poproś pozostałych, aby śledzili tekst w swoich pismach świętych i wyszukali, co umożliwiło Józefowi Smithowi uczestnictwo w Przywróceniu wszystkich rzeczy. Wyłóż i wyjaśnij uczniom następującą zasadę: Wielożeństwo może być usprawiedliwione jedynie przez Prezydenta Kościoła, który dzierży klucze kapłaństwa.

Rozdaj uczniom egzemplarze ulotki, która znajduje się na końcu tej lekcji. Poproś jednego z uczniów, aby przeczytał na głos pierwszą część zatytułowaną „Wielożeństwo”.

W jaki sposób wiedza, że zasada wielożeństwa została dana Prorokowi Józefowi Smithowi przez objawienie, może pomóc wam lepiej zrozumieć, dlaczego wielożeństwo praktykowano we wczesnych latach Kościoła?

Praktyka wielożeństwa było próbą wiary

Poproś połowę klasy, aby po cichu przeczytała część ulotki zatytułowaną „Trudne przykazanie”. Druga połowa klasy niech przeczyta część zatytułowaną „Próba wiary”. Przedyskutujcie odpowiedzi na następujące pytania:

Z jakich powodów Prorok Józef Smith i inni mogli być niechętni wprowadzeniu praktyki wielożeństwa?
Czego musieli doświadczyć Józef Smith, Lucy Walker oraz inne osoby, aby w końcu przezwyciężyć olbrzymie trudności, przyjąć prawo wielożeństwa i zacząć żyć zgodnie z nim?

Poproś kilkoro uczniów, aby po kolei czytali na głos część ulotki zatytułowaną „Józef Smith i wielożeństwo”.

Wyjaśnij uczniom, że nie mamy wielu informacji na temat praktyki wielożeństwa we wczesnych latach Kościoła. Na przykład, nasze obecne zrozumienie pojęcia zapieczętowanie nie pokrywa się dokładnie z jego definicją w latach 40. XIX wieku, kiedy to praktyka zapieczętowania była nadal czymś nowym i niektóre elementy z nią związane nie były do końca zrozumiałe. Kiedy słyszymy słowo zapieczętowanie, to automatycznie myślimy o małżeństwie, ale dla Józefa Smitha i pierwszych Świętych zapieczętowanie nie zawsze oznaczało małżeństwo w pełnym tego słowa znaczeniu, czyli wspólnego życia w roli męża i żony. Wiele szczegółów dotyczących praktyki wielożeństwa było utrzymywanych w tajemnicy i w związku z tym przekazy historyczne nie zawierają odpowiedzi na wiele pytań związanych z tym tematem. Zachęć uczniów, aby przestudiowali Materiały do studiowania dla uczniów, które znajdują się na końcu tej lekcji, aby mogli dowiedzieć się więcej na temat wielożeństwa.

Możesz przypomnieć uczniom, że kiedy będą studiować tematykę wielożeństwa, powinni mieć na uwadze wzór, który stosował Prorok Józef Smith, zgłębiając wiedzę o ewangelii. Studiował, rozważał i modlił się o wiedzę. Uczniowie powinni mieć również na uwadze fakt, że wiele nieprawdziwych informacji na temat wielożeństwa znajduje się w Internecie oraz w wielu publikacjach. Niektórzy autorzy, pisząc o Kościele i jego historii, przedstawiają informacje wyrwane z kontekstu lub zawierające tylko część prawdy, które mogą być źle zrozumiane. Intencją niektórych z tych informacji jest chęć zniszczenia wiary.

Deklaracja Oficjalna — 1

Pan objawił, że święci w dniach ostatnich powinni zaprzestać praktykowania wielożeństwa

Wyjaśnij, że praktyka wielożeństwa rozpowszechniła się, kiedy święci przybyli na terytorium Utah, a następnie, zgodnie z objawieniem, została zakończona. Poproś uczniów, aby po kolei czytali na głos część ulotki zatytułowaną „Sprzeciw wobec wielożeństwa” i „Drugi Manifest”.

Z jakimi trudnościami musieli zmierzyć się pierwsi święci w dniach ostatnich ze względu na to, że byli posłuszni przykazaniu Pana nakazującemu praktykę wielożeństwa?

Poproś kilkoro uczniów, aby po kolei czytali na głos dwa ostatnie akapity z Deklaracji Oficjalnej — 1, która znajduje się w Naukach i Przymierzach, oraz pierwszy i ósmy akapit z „Wyjątków z trzech przemówień wygłoszonych przez Prezydenta Wilforda Woodruffa odnośnie manifestu”, które zapisane są po Deklaracji Oficjalnej — 1. Następnie zapytaj:

Czego Prezydent Woodruff nauczał świętych? (Niektóre z zasad, których nauczał, to: Pan nigdy nie zezwoli, aby Prezydent Kościoła sprowadził Kościół na złą drogę. Pan prowadzi Swój Kościół poprzez objawienia dawane Prezydentowi Kościoła).

Następująca wypowiedź może być przydatna w celu wyjaśnienia, dlaczego zaprzestano praktyki wielożeństwa:

„Prezydent George Q. Cannon tak oto postrzegał proces objawienia, w wyniku którego powstał Manifest: ‘Rada Prezydenta Kościoła musi kroczyć tak, jak wy kroczycie. Podejmować kroki, tak jak wy to czynicie. Musi polegać na objawieniach od Boga, kiedy je otrzymuje. Nie jest jej dane dostrzegać koniec od początku tak, jak widzi go Pan’. ‘Jedyne, co możemy uczynić’ — ciągnął Cannon, wypowiadając się o Radzie Prezydenta Kościoła — ‘to poszukiwać zamysłu i woli Boga, a kiedy je otrzymamy — mimo że mogą towarzyszyć im wszelkie uczucia, jakich już wcześniej doświadczyliśmy — nie mamy innego wyjścia poza podjęciem kroków, które wskazuje nam Bóg i zaufaniem Mu’” („The Manifesto and the End of Plural Marriage”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics).

Zakończ lekcję, zadając uczniom pytania:

Jakiej odpowiedzi udzielilibyście, na podstawie zdobytej wiedzy, osobie, która pyta się was, czy święci w dniach ostatnich praktykują wielożeństwo?

Możesz przeczytać następującą wypowiedź Prezydenta Gordona B. Hinckleya (1910–2008):

„Jeżeli dowiadujemy się, że któryś z naszych członków praktykuje wielożeństwo, osoba ta zostaje ekskomunikowana, co stanowi najpoważniejszą karę, jaką może nałożyć Kościół […]. Ponad sto lat temu Bóg jasno objawił prorokowi Wilfordowi Woodruffowi, że praktyka wielożeństwa powinna być zakończona, co oznacza, że od tamtej pory stosowanie jej jest wbrew prawu Boga. Nawet w krajach, w których prawo cywilne lub religijne zezwala na poligamię, Kościół naucza, że małżeństwo musi być monogamiczne i osoby praktykujące wielożeństwo nie są przyjmowane do grona jego członków” („What Are People Asking about Us?” Ensign, listopad 1998, str. 71–72).

Następujący akapit może być również pomocny, kiedy będziecie omawiać obecne praktyki Kościoła:

„Zgodnie z naukami Józefa Smitha Kościół zezwala na to, aby wdowiec mógł zostać zapieczętowany do innej kobiety, kiedy wkracza z nią w związek małżeński. Ponadto członkowie mają prawo do dokonywania obrzędów w zastępstwie za zmarłych mężczyzn i kobiety, którzy wielokrotnie zawierali związki małżeńskie na ziemi, zapieczętowując ich do wszystkich współmałżonków, z którymi byli legalnie zaślubieni. Dokładna natura tych związków w życiu po śmierci nie jest nam znana, ale wiele powiązań rodzinnych zostanie wtedy uporządkowanych. Święci w dniach ostatnich zachęcani są do tego, aby ufać mądrości naszego Ojca Niebieskiego, który kocha Swoje dzieci i wszystko, co czyni, robi dla ich wzrostu i zbawienia” („Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics).

Zanim zakończysz lekcję, możesz powiedzieć uczniom, że niektóre osoby, które odstąpiły od Kościoła, praktykują dzisiaj wielożeństwo. Nakłaniają oni ludzi, aby modlili się i zastanowili się, czy praktykowanie wielożeństwa jest słuszne w dzisiejszych czasach. Nie powinniśmy poszukiwać odpowiedzi, które są sprzeczne z tym, co Pan objawia przez Swoich proroków. Pan objawił przez proroka, iż powinniśmy zaprzestać praktyki wielożeństwa w Kościele. Ten, kto opowiada się za nią w dzisiejszych czasach, nie jest sługą Pana.

Złóż świadectwo o Proroku Józefie Smithie. Możesz zaświadczyć, że otrzymał on objawienie od Boga i był mu posłuszny, tak jak starożytni prorocy — Abraham, Izaak i Jakub (zob. NiP 132:37).

Materiały do studiowania dla uczniów

Jakub 2:27–30; Nauki i Przymierza 132:1–3, 34–48, 54, 63; Deklaracja Oficjalna — 1.
„Plural Marriage in The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics.

Zrozumienie wielożeństwa

Podwaliny Przywrócenia — Lekcja 20

Wielożeństwo

„Święci w dniach ostatnich wierzą, że małżeństwo między jednym mężczyzną a jedną kobietą to obecnie obowiązujące prawo małżeństwa dane przez Boga. W czasach biblijnych Pan nakazywał niektórym ludziom praktykowanie wielożeństwa — małżeństwa jednego mężczyzny z więcej niż jedną kobietą. W objawieniu danym Józefowi Smithowi Pan nakazał wprowadzić praktykę wielożeństwa pośród członków Kościoła na początku lat 40. XIX wieku. Przez ponad pół wieku wielożeństwo było praktykowane przez niektórych świętych w dniach ostatnich pod kierownictwem Prezydenta Kościoła” („Plural Marriage in The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics).

Trudne przykazanie

Eliza R. Snow (1804–1887), druga generalna prezydent Stowarzyszenia Pomocy, została zapieczętowana do Proroka Józefa Smitha. Spisała poniższe doświadczenie, w którym opisała, jak Prorok Józef Smith nauczał jej brata Lorenza Snowa na temat zasady wielożeństwa.

„Prorok Józef Smith otworzył swoje serce [przed Lorenzem Snowem] i opisał mu, jak zmagał się mentalnie, próbując przezwyciężyć uczucie odrazy, które było naturalnym efektem, powstałym w wyniku konfrontacji wykształcenia i zwyczajów społecznych z wielożeństwem. Znał głos Boży — wiedział, że przykazanie, które otrzymał od Najwyższego, oznaczało, że nie może się wycofać — musiał dać przykład i ustanowić celestialne wielożeństwo. Wiedział, że musi przezwyciężyć nie tylko swoje uprzedzenia i zahamowania, ale również te, które czekały go ze strony całego chrześcijańskiego świata patrzącego mu na ręce; jednakże Bóg, który jest ponad wszystkim, dał przykazanie, któremu musiał być posłuszny. A jednak Prorok wahał się i powstrzymywał przed tym krokiem, aż do momentu, kiedy to anioł Boży stanął przed nim z wyciągniętym mieczem i powiedział mu, że jeżeli nie postąpi naprzód i nie ustanowi wielożeństwa, zostanie odebrane mu jego kapłaństwo, a on sam zostanie zniszczony! Świadectwo to Józef złożył nie tylko mojemu bratu, ale również innym osobom — świadectwo, którego nie sposób zakwestionować [ani mu zaprzeczyć]” (Biography and Family Record of Lorenzo Snow [1884], str. 69–70).

Próba wiary

Wiele osób, które zmagały się z zasadą wielożeństwa, otrzymało duchowe potwierdzenie o jej prawdziwości.

„Według Helen Mar Kimball, Józef Smith oświadczył, że ‘praktykowanie tej zasady będzie najcięższą z prób wiary, z jaką kiedykolwiek przyjdzie się zmierzyć świętym’. Mimo że była to jedna z ‘najdotkliwszych’ prób w jej życiu, to złożyła świadectwo, że równocześnie była ‘jednym z największych błogosławieństw’ […].

Lucy Walker przypomniała sobie wewnętrzny niepokój, który towarzyszył jej, kiedy Józef Smith poprosił ją, by została jego żoną. Napisała, że ‘każdy zakątek mojej duszy sprzeciwiał się temu’. Jednak po kilku bezsennych nocach, spędzonych na kolanach w modlitwie, poczuła ulgę, kiedy to jej pokój ‘wypełnił się świętą mocą’ przypominającą ‘olśniewające światło słoneczne’. Powiedziała: ‘Moją duszę ogarnęło słodkie uczucie spokoju, którego nigdy wcześniej nie doznałam’, a ‘całe moje ciało przepełniło bezgraniczne szczęście’” („Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics).

Józef Smith i wielożeństwo

Wiele kobiet zostało zapieczętowanych do Józefa Smitha, ale dokładna ich liczba nie jest nam znana.

„W czasach, w których praktykowano wielożeństwo, święci w dniach ostatnich dostrzegali różnicę pomiędzy zapieczętowaniem na to życie i na wieczność oraz zapieczętowaniem tylko na wieczność. Zapieczętowanie na to życie i na wieczność dotyczyły zobowiązań i związków w tym życiu i generalnie zakładały możliwość związków seksualnych. Natomiast zapieczętowania dokonywane jedynie na wieczność dotyczyły wyłącznie związków w życiu po śmierci […].

Niektóre z kobiet zapieczętowanych do Józefa Smitha oświadczyły później, że ich małżeństwa zostały zawarte na to życie i na wieczność, podczas gdy inne wskazały, że ich związki zawarte były jedynie na wieczność.

Większość tych kobiet w momencie zapieczętowania do Józefa Smitha była pomiędzy 20. a 40. rokiem życia. Najstarsza z nich, Fanny Young, liczyła sobie 56 lat. Najmłodszą z nich była Helen Mar Kimball […], która została zapieczętowana do Józefa na kilka miesięcy przed swoimi 15. urodzinami. Małżeństwo w tym wieku według dzisiejszych standardów jest czymś niedopuszczalnym, w tamtych czasach było jednak legalne i niektóre kobiety wychodziły za mąż w będąc młodymi nastolatkami. Helen Mar Kimball powiedziała, że jej zapieczętowanie do Józefa było ‘jedynie na wieczność’, co sugeruje, że nie zakładało związku o naturze seksualnej […].

Józef Smith został zapieczętowany do wielu kobiet, które były już w związkach małżeńskich. Ani te kobiety, ani Józef nie wypowiadali się zbyt wiele na temat tych zapieczętowań, choć kilka z nich stwierdziło, że były to jedynie zapieczętowania na wieczność. Inne zaś nie zostawiły po sobie żadnych zapisów, co utrudnia nam poznanie, czy ich zapieczętowania były na to życie i na wieczność, czy jedynie na wieczność.

Istnieje kilka możliwych wyjaśnień tej praktyki. Tego rodzaju zapieczętowania mogły mieć na celu zapewnienie wiecznego spoiwa lub więzi pomiędzy rodziną Józefa a innymi rodzinami w Kościele. Więzy te rozciągały się zarówno w sposób wertykalny, od rodzica do dziecka, jak i horyzontalny, od jednej rodziny do drugiej. W dzisiejszych czasach osiągnięcie takich więzi jest możliwe poprzez małżeństwa zawierane w świątyni oraz zapieczętowanie osób do ich własnych rodzin, łącząc je w ten sposób ze sobą” („Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo”, Gospel Topics, adres internetowy:lds.org/topics).

Po śmierci Proroka wiele kobiet — nie mających z nim żadnego związku w życiu doczesnym — zostało do niego zapieczętowanych.

Sprzeciw wobec wielożeństwa

Wielu religijnych i politycznych przywódców w Stanach Zjednoczonych sprzeciwiało się systemowi wielożeństwa, który zresztą uważali za niemoralny i niecywilizowany. Święci w dniach ostatnich byli ośmieszani w wystąpieniach publicznych, książkach, czasopismach i gazetach. Kongres Stanów Zjednoczonych wydał ustawę, która ograniczała wolność członków Kościoła i uderzała w Kościół pod względem ekonomicznym poprzez ograniczenie wielkości majątku, który Kościół mógł posiadać. „Ustawa ostatecznie doprowadziła do aresztowania i uwięzienia mężczyzn, którzy mieli więcej niż jedną żonę i do odebrania prawa do głosowania, prawa do prywatności w swoich domach oraz cieszenia się innymi aspektami wolności obywatelskiej” (Nasze dziedzictwo: Krótka historia Kościoła Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich [2008], str. 99). Przed rokiem 1890 setki wiernych świętych w dniach ostatnich trafiały do więzienia. Inni zaś ukrywali się, aby uniknąć aresztowania i ograniczenia wolności. Warunki te nie sprzyjały wielu rodzinom, które narażone były na stres, cierpienie, biedę i głód.

Chociaż świat ośmieszał ich za praktykowanie wielożeństwa, to jednak wielu wiernych świętych w dniach ostatnich broniło tej praktyki i świadczyło, że Bóg objawił ją Prorokowi Józefowi Smithowi.

Te trudne okoliczności doprowadziły do tego, że Prezydent Wilford Woodruff w modlitwie poszukiwał przewodnictwa Pana w kwestii wielożeństwa. W 1889 roku Prezydent Woodruff nakazał przywódcom Kościoła, aby zaprzestali nauk dotyczących zasady wielożeństwa. Do roku 1890 zanotowano zaledwie kilka przypadków wielożeństwa, które miały miejsce wbrew zakazowi Prezydenta Woodruffa. Niektórzy ludzie w dalszym ciągu publikowali raporty, że Kościół nie zaprzestał promowania praktyki wielożeństwa. Doprowadziło to do dalszych sprzeciwów wobec Kościoła. We wrześniu 1890 roku Prezydent Woodruff napisał Manifest, obecnie znany pod nazwą: Deklaracja Oficjalna — 1, która znajduje się w Naukach i Przymierzach.

Drugi Manifest

„Manifest [Deklaracja Oficjalna — 1] głosił, że intencją Prezydenta [Wilforda] Woodruffa jest podporządkowanie się prawom obowiązującym w Stanach Zjednoczonych. Natomiast nie było w nim wzmianki na temat praw obowiązujących w innych krajach. Od czasu otwarcia kolonii w Meksyku i Kanadzie przywódcy Kościoła praktykowali wielożeństwo w tych krajach, a od października 1890 roku wielożeństwo szerzyło się tam w sposób nieoficjalny […]. W latach 1890–1904 w Stanach Zjednoczonych, w wyniku nadzwyczajnych okoliczności zanotowano niewielką liczbę nowych związków poligamicznych, choć do końca nie jest pewne, czy ich legalizacja miała rzeczywiście miejsce na terenie stanów” („The Manifesto and the End of Plural Marriage”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics).

„W kwietniu 1904 roku podczas konferencji generalnej Prezydent [Joseph F.] Smith wydał stanowcze oświadczenie, znane jako Drugi Manifest, w którym zakazał wielożeństwa pod karą ekskomuniki” („Plural Marriage in The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints”, Gospel Topics, adres internetowy: lds.org/topics).