Wase 14

Me Vakatotolotaki na Cakacaka ni Tuva Kawa kei na Valetabu

“Ena tokoni keda vakaidina na Turaga kevaka eda sasagataka vakavinaka sara na tutaki ni ivakaro meda qarava na cakacaka vakadikevi ni tuva kawa kei na valetabu…”

Na Bula nei Howard W. Hunter

E dau vakamareqeta sara ki yalona o Peresitedi Howard W. Hunter na tuva kawa. Mai na gauna a se cauravou lailai kina, a dau maqusa me vakarogoca toka na kedra italanoa na nona qase e liu. Ni sa qase cake mai, a vakayagataka vakalevu na gauna okoya ena vakadikevi ni nona tuva kawa.¹ Ena 1972, ni a tiko mai Iurope ena dua na ilesilesi ni Lotu, a sikova voli okoya kei na watina, o Claire, na vanua eso e Denmark era a bula taumada kina na nona qase e liu. Ena dua vei ira na koro, rau a kunea kina na valenilotu ka a vakatokayacataki kina vakalotu o Rasmussen, na tukai Peresitedi Hunter vakarua ka ratou dau lotu kina na matavuvale. Na ka sotavi oqo a vakalevutaka na vakavinavinaka nei Peresitedi Hunter kivei ira na tubuna mai na yasai tinana. A sikova vakatalega kina okoya na vanua eso e Norway kei Sikoteladi ka ra a vakaitikotiko taumada kina eso tale na tubuna.²

E nanuma lesu o Richard na luvei Peresitedi Hunter na nona dau taleitaka o tamana na tuva kawa:

“E dua o koya na dauvakadidike mamakutu ena nona bula taucoko. Dau vakavuqa me na vakagalalataki koya mai na nona cakacaka vakalawa me gole ki na valenivola ni lewenivanua ka vakadidike voli ena kena wasewase ni tukutuku ni kawa vakaiyanaqa. A mororoya voli okoya na nona vakadidike, pepa ni ilawalawa ni matavuvale, ituvatuva ni matavuvale, kei na veitukutuku makawa a vola sara ga okoya ena ivola faile eso.

“Eso na gauna au dau gole vata kei koya ki na so na ilesilesi duidui ni koniferedi. Ena biuta toka okoya e vica na faile ena muaemuri ni motoka, ka ni cava ga na koniferedi ni iteki ena kaya okoya, ‘Daru gole mada ki na itikotiko nei karuwaqu [oqo] me vica ga na miniti. Au vinakata meu vakadeitaka mada e vica na tikinisiga oqo.’ Keirau na gole ki [na] itikotiko nei karuwana. Sa na qai taura mai okoya ena muaemuri ni motoka na faile, ka sega ni bera na kena sa vakatawani sara tu na teveli ena rumu ni kana ena pepa ni ilawalawa ni matavuvale eso.

“Kevaka e vinakata e dua na lewe ni matavuvale me kila vakavinaka ni sa tiko vei rau na itukutuku dodonu me baleta na nodrau vakadidike, era na qiri se volavola vei Tamaqu me vakadeitaka na kena dina ni ra kila tu ni na dodonu na ka e cakava. Na cakacaka e cakava a veivakurabuitaki.”³

Dua na gauna ni a se veiqaravi tiko o Peresitedi Hunter ena Kuoramu ni Le Tinikarua, rau a veisiko yani na nona dauveituberi ni vuvale ka kaya, “Keirau vinakata me keirau mai vakaraitaka vei iko na neirau pepa ni ituvatuva ni kawa ni matavuvale keirau sa vakarautaka tu. … E sega na gauna me keirau raica kina na nomu ena bogi nikua, ia ena gauna tarava keirau basika mai kina keirau na vinakata me na raici.”

“Ia oqo a ka vakamareqeti sara vei au,” a kaya o Peresitedi Hunter. “Au cakacakataka ena dua na vula na noqu vakarautaka voli na nodrau veisiko e tarava na dauveituberi ni vuvale.”⁴

Mai na 1964 ki na 1972, a dabe vakatulewa o Howard W. Hunter ena Geneological Society e Utah (raica na tabana e 21). Ena 1994, ena dua na soqoni ka vakacaucautaki kina o Peresitedi Hunter ka vakananumi kina na ika 100 ni yabaki ni Geneological Society, a kaya kina o koya:

“Ena siga ni bera na ika walusagavulu ka vitu ni noqu siganisucu, au raicalesu ena qoroqoro na mawe ni nona cula kuta na Turaga ena kena tosoi na cakacaka ni valetabu kei na tuva kawa. Niu a se peresitedi tiko ni Geneological Society e Utah, a yaco vei keimami na raivotu eso ena iwalewale ena toso vakaukauwa kina ki liu. Ia oqo eda sa raica tiko e dua na ka lagilagi sa yaco tiko e vuravura taucoko. Sa toso tiko ki liu na kosipeli me wavolita na veimatanitu kecega, veimataqali, duivosavosa kei ira na tamata. Era sa tiko na valetabu e vuravura taucoko, ka sa tara tiko na lomadra e vuqa na lewenilotu na yalo i Ilaija, era sa cakava tiko na tuva kawa kei na cakacaka vakalotu ni valetabu ena kena totolo duadua.”⁵

O John kei Nellie Hunter — O rau na itubutubu nei Howard W. Hunter, o John William (Will) Hunter kei Nellie Marie Rasmussen Hunter

iVakavuvuli nei Howard W. Hunter

Era tara na valetabu me vakayacori kina na cakacaka vakalotu eso e sa veiganiti ki na nodra vakabulai ka vakacerecerei na luve ni Kalou.

Era sa vakatabui na valetabu me baleta na nodra veiyaloni vakavoleka sara na Turaga kei ira era ciqoma tiko na cakacaka vakalotu cecere ka vakatabui duadua ni matabete tabu. Ena loma ni valetabu ga era sa semati kina na veika e vuravura kei na veika mai lomalagi. … Era na duavata na matavuvale levu ni Kalou ena cakacaka vakalotu veivakabulai ni kosipeli. Sa inaki ni valetabu oya na vakayacori ni cakacaka veisosomitaki me baleti ira na mate kei na cakacaka vakalotu me baleti ira na bula tiko.⁶

Na kosipeli e kaburaki tiko ki vuravura taucoko mai vei ira na Yalododonu Edaidai sai koya na kosipeli i Jisu Karisito sa vakalesui mai ki vuravura ena itabagauna oqo ka sa baleta na nodra vakabulai na kawatamata taucoko. Sa vakaraitaka vakai koya na Turaga na ka e sa veiganti ki na nodra vakabulai ka vakacerecerei na luvena. E dua vei ira na ka veiganiti oqo oya mera tara na valetabu me vakayacori kina na cakacaka vakalotu ka sega ni rawa ni caka ena dua tale na vanua.

Ni vakamacalataki oqo kivei ira na tamata e vuravura taucoko era gole mai ka raica na noda valetabu, na taro era dau taroga vakawasoma o ya, na cakacaka vakalotu cava soti e dau vakayacori ena valetabu?

Papitaiso me baleti ira na mate

Ni saumi lesu, eda dau vakamacalataka taumada na cakacaka vakalotu e kilai tu me papitaiso me baleti ira na mate. Eda siqema ni ra vakadinata e vuqa na lotu va-Karisito ni ena gauna ni mate, na keda ituvaki ena mata ni Turaga e sa navuci tu ki na veigauna tawamudu, ka ni a sega beka ni kaya na Karisito vei Nikotimo, “E dina, e dina, au sa kaya vei iko, Kevaka sa sega ni sucu e dua ena wai kei na Yalo Tabu, ena sega ni curu rawa ki na matanitu ni Kalou” (Joni 3:5). Ia eda kila ni vuqa na tamata sa mate ka sega ni caka tu na nodra cakacaka vakalotu ni papitaiso, sa yaco kina, me vaka a kaya na Karisito vei Nikotimo, era na sega ni curu rawa ki na matanitu ni Kalou. Oqo e vakavuna na taro, sa lewa dodonu beka na Kalou?

Na kena isau oqo, e dina sara sa dau lewa dodonu na Kalou. E sa vakadinadinataki ni vosa ni iVakabula vei Nikotimo e vakadeitaka taumada ni sa rawa me na vakayacori na papitaiso ena vukudra o ira sa mate ka ra a sega ni papitaiso. Era sa tukuna vei keda na parofita ni gauna oqo ni papitaiso e sa dua na cakacaka vakalotu e vuravura ka rawa ni vakayacora duadua ga o ira na bula tiko. Sa na qai rawa vakacava ni papitaiso o ira na sa mate kevaka e rawa duadua ga ni vakayacora na cakacaka vakalotu o ira na bula tiko? Oqori sara ga na itoko ni nona ivola na iApositolo o Paula kivei ira na kai Korinica ni a taroga vakaoqo:

“Kevaka sa sega ni vakaoqo, era na vakaevei ko ira sa papitaisotaki ena vukudra na mate? kevaka sa sega sara ni tucake tale ko ira na mate, a cava era sa papitaisotaki kina ena vukudra na mate? (1 Kor. 15:29.)⁷

Ena rairai dodonu beka me ra vakuwai yani vakatawamudu o ira na tamata era sa mai bula oti e vuravura ka mate yani ka sega na nodra madigi ni papitaiso? E tiko beka e dua na ka tawadodonu me baleta na nodra vakayacora tiko na papitaiso ena vukudra na mate o ira na bula tiko? E kena irairai na ivakaraitaki levu duadua ni cakacaka veisosomitaki ena vukudra na mate o ya na iVakavuvuli vakaikoya. A solia o Koya na nona bula vaka-veisorovaki veisosomitaki, ka mera bula tale o ira taucoko na sa mate ka rawata na bula tawamudu. A cakava o Koya kivei keda na ka eda sega ni rawa ni cakava vakaikeda. Ena sala vata oya sa rawa meda vakayacora na cakacaka vakalotu me baleti ira ka sega ni tiko na nodra madigi mera cakava ena [nodra] gauna ni bula.⁸

Na edaumeni

Na edaumeni sai koya e dua tale na cakacaka vakalotu e vakayacori ena noda valetabu. E wase rua tiko: na kena imatai, o ya eso na ivakasala, ka kena ikarua, na yalayala se veiyalayalati eso e cakava na tamata e ciqoma tiko na edaumeni—e yalataka me bula dodonu ka vakayacora na veika sa lavaki tu ena kosipeli i Jisu Karisito. Na edaumeni sa dua na cakacaka vakalotu ni nodra vakalougatataki levu na Yalododonu—o ira era bula tiko kei ira sa mate. E sa dua talega na cakacaka vakalotu era vakayacora na bula tiko ena vukudra yadua na sa mate; sa vakayacori me baleti ira na sa caka oti na nodra papitaiso.

Vakamau vakasilesitieli

E dua tale na cakacaka vakalotu ni valetabu sai koya na vakamau vakasilesitieli, o ya na nona vauci o yalewa vei tagane kei tagane me vauci vei yalewa ki na veigauna tawamudu. Eda sa kila, vakaidina, ni vakamau vakamatanitu e yaco ga ki na mate; ia na vakamau tawamudu e vakayacori ena valetabu e tawamudu. O ira na gonelalai era sucu mai vua e dua na tagane kei na yalewa rau sa vakamau tawamudu oti era sa vauci vakadodonu kivei rau na itubutubu ki na veigauna tawamudu. Kevaka era sucu na gone ni se bera ni vauci o yalewa kivei watina, sa tiko e dua na cakacaka vakalotu ni veivauci ena valetabu e rawa ni ra vauci kina na gone oqo kivei rau na itubutubu ki na veigauna tawamudu, ka sa vakakina na nodra rawa ni vauci vakaveisosomitaki na gonelalai kivei ira na itubutubu era sa takali yani. …

Era sa veiganiti sara na cakacaka vakalotu ni matabete taucoko oqo ena nodra vakabulai ka vakacerecerei na luvena na Tamada mai Lomalagi.⁹

veiwattini e vakanadakui rau na valetabu — “Sa sega vakaidina na cakacaka e tautauvata kei na veika e vakayacori ena valetabu.”

Na inaki ni cakacaka ni tuva kawa o ya mera rawata na tamata kecega na veivakalougatataki ni valetabu.

Sa dina sara ni sa vakaitamera na cakacaka meda cakava oi keda eda tiko ena yasa oqo ni ilati. … Na kena tara na veivaletabu e titobu sara na kena ibalebale ena vukuda kei ira na kawatamata, ka sa matata mai na noda itavi. Sa dodonu meda vakayacora taucoko na cakacaka vakalotu ni matabete ena valetabu e veiganiti ki na noda vakacerecerei vakaikeda; oti meda qai cakava na cakacaka e gadrevi ena vukudra o ira a sega na nodra madigi mera vakadonuya na kosipeli ena bula oqo. Sa rawati na qaravi ni cakacaka ena vukudra na tani ena rua na ikalawa: imatai, ena vakadidike ni tuva kawa mera kunei kina na tubuda; kei na kena ikarua, na vakayacori ni cakacaka vakalotu ena valetabu me soli kina vei ira na madigi vata ga e soli vei ira era bula tiko.

Ia era lewevuqa na lewe ni Lotu e vakaiyalayala tu ga na nodra curuma rawa na valetabu. Era sa saga ena nodra igu taucoko. Era sasagataka na dikevi ni tuva kawa ka vakalaiva mera cakava tale eso na cakacaka vakalotu ni valetabu. Eda kaya kina, era tu eso na lewenilotu era vakaitavi ena cakacaka ni valetabu ia era sega ni vakadikeva na tuva kawa ni nodra isema vakamatavuvale. Dina ga era vakayacora e dua na veiqaravi vakalou ena nodra vukei tale eso, era sa calata e dua na veivakalougatataki ena nodra sega ni vakasaqarai ira na nodra mate vakaiira me vaka na idusidusi vakalou mai vei ira na parofita ni gauna oqo.

Au nanuma kina e dua na ka ena vica na yabaki sa oti e tautauvata kei na ituvaki oqo. Ni mai cava e dua na soqoni ni lolo kei na ivakadinadina, a kaya o bisopi, “Eda sa mai vakauqeti vakayalo nikua ena rogoci ni ivakadinadina era sa mai wasea vakayadua eso. Oqo e sa baleta na noda a lolo voli mai me vaka e sa virikotori tu ena lawa ni Turaga. Ia meda kakua sara ni guilecava ni wase rua tiko na lawa oqo: ni da lolo ena noda sega ni kana se gunu ka da cau mai na veika eda sa kumuna rawa kina ki na ilololo nei bisopi mera vukei kina o ira na vakaleqai tu.” A qai kuria tale okoya: “Au nuitaka ni sega ni dua vei keda ena biubiu nikua ena veivakalougatataki e veimama ga.”

Au sa vulica rawa ni o ira era vakaitavi ena vakadidike ni tuva kawa ka qai vakayacora na cakacaka vakalotu ni valetabu ena vukudra na sa kunei na yacadra era na kila na reki vakaikuritaki ni kena ciqomi ruarua na veimama ni veivakalougatataki.

Me kena ikuri, era sa waraki ira tiko na Yalododonu Edaidai ena nanamaki o ira na mate ena vakasaqarai ni yacadra ka mera qai kauta ki na valetabu mera vakaitavi ena vukudra, ka mera sa sereki mai na nodra vale ni veivesu ena vuravura ni yalo. Sa dodonu meda kune reki taucoko ena cakacaka maucokona oqo ni loloma.¹⁰

Na inaki ni cakacaka ni tuva kawa o ya mera rawata na tamata kecega, o ira na bula tiko kei ira na mate na veivakalougatataki ni valetabu. Ni da curuma na valetabu ka vakayacora na cakacaka baleti ira na mate, eda sa rawata kina e dua na veitokani titobu kei na Kalou ka kila vakamatata na nona ituvatuva ena vuku ni nodra vakabulai na kawatamata. Eda vulica meda lomani ira na noda neiba me vakataki keda. Sa sega vakaidina na cakacaka e tautauvata kei na veika e vakayacori ena valetabu.¹¹

Meda sa qai yaloqaqa ena kena vakatotolotaki na cakacaka ni noda tuva kawa kei na valetabu.

Ni da cakava na cakacaka [ena] valetabu me baleti ira na sa takali yani, eda sa vakananumi ena ivakasala veivakauqeti nei Peresitedi Joseph F. Smith ni a kaya: “Mai na noda sasaga ena vukudra, ena taluva mai vei ira na sinucodo era vesuki tu kina, ka na seyavu yani na butobuto e vakavolivoliti ira tu, me cilavi ira kina na rarama; ka ra na rogoca ena vuravura ni yalo na cakacaka sa caka ena vukudra mai vei ira na luvedra eke, ka ra na reki.” [ena Conference Report, Okot. 1916, 6].¹²

Na cakacaka tabu oqo [cakacaka ni tuva kawa kei na valetabu] e sa tikora vakamareqeti na lomadratou kei na nodra vakasama na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu Le Tinikarua. Au vosa ena vukudra taucoko na Veitacini niu vakavinavinakataki ira era a cau vakabibi sara ena kena vakarautaki na cakacaka vakalotu ni veivakabulai me baleti ira ena yasa ka dua ni ilati. … Eda sa vakavinavinaka vakalevu ki na mataivalu ni volodia era tosoya ki liu na cakacaka vakaitamera oqo e vuravura taucoko. Vinaka vakalevu taucoko ena veika o ni sa cakava vakavinaka voli.

A kaya na Parofita o Josefa Simici, “Na itavi bibi duadua ena vuravura oqo sa solia vei keda na Kalou sa ikoya meda vakasaqarai ira na noda era sa mate” [Nodra iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu: Josefa Simici (2007), 548]. E kaya talega kina: … “O ira na Yalododonu era vakaweleweletaka me ra qarava ena vukudra na wekana era sa mate, era vakayacora vakakina ka biuta na nodra vakabulai ena dua na itutu rerevaki” [Nodra iVakavuvuli na Peresitedi ni Lotu: Josefa Simici, 544].

Ena toboki ni rai vakatautauvata ni ivakatakila bibi oqo, a kaya kina o Peresitedi Brigham Young: “Sa tiko e dua na cakacaka meda cakava ka sa bibi talega na kena iusutu me vakataka na cakacaka ni iVakabula ena kena iusutu. Era na sega ni vakataucokotaki rawa na tubuda ke sega o keda; ka da na sega ni vakataucokotaki rawa ke sega o ira. Era sa cakava oti na nodra cakacaka ka ra sa tiko vakacegu. Eda sa kacivi ena gauna oqo meda cakava na noda itavi; sai koya na cakacaka levu duadua me se qai bau cakava na tamata ena vuravura oqo” (Discourses of Brigham Young, sel.John A. Widtsoe, Salt Lake City: Deseret Book Co., 1941, t. 406).

Na parofita yadua e sa liutaka na lotu oqo mai na gauna nei Josefa Simici ki na gauna oqo era sa tokaruataka tikoga na dina duatani oqo. Ena veituberi ni dina oqo, sa vakacolati koya na Lotu ena itekivu ni itabagauna oqo ena cakacaka ni veivakabulai kei na veivakacerecerei kivei ira taucoko na luvena tagane kei na yalewa na Kalou, se cava ga na gauna era a bula kina e vuravura.

O keda ka bula ena gauna oqo sai ira a sa lesia taumada na Kalou ni bera na noda sucu meda sa nona mata e vuravura ena itabagauna oqo. Sai keda na yavusa o Isireli. Sa tu e ligada na kaukauwa tabu meda na ivakabula ena Ulunivanua o Saioni ena iotioti ni gauna [raica na Opetaia 1:21].

Me baleta na cakacaka ni valetabu kei na tuva kawa, au via vakabibitaka eke: Me vakatotolotaki na cakacaka oqo. Na cakacaka e waraki tu me qaravi e sa vakaitamera ka sa sega ni kinoca rawa na vakasama vakatamata. Ena yabaki sa oti [1993] eda a vakayacora rawa na edaumeni veisosomitaki ni valetabu me baleti ira e volekata na lima veimama na milioni na tamata, ia donuya na yabaki o ya e volekata ni limasagavulu na milioni na tamata era a mate. E rawa ni tukuna oqo ni takiveiyaga na cakacaka sa tu e matada, ia eda sega ni rawa ni vakasamataka tiko ni takiveiyaga. Ena tokoni keda vakaidina na Turaga kevaka eda sasagataka vakavinaka sara na tutaki ni ivakaro meda qarava na cakacaka vakadikevi ni tuva kawa kei na valetabu. Sa dodonu me rabailevu kina na cakacaka levu ni valetabu kei na veika taucoko e tokona. E sa ka bibi sara! …

Kemuni na taciqu kei na ganequ, meda sa qai yaloqaqa ena kena vakatotolotaki na cakacaka ni tuva kawa kei na valetabu. A kaya na Turaga, “ Me vakayacori tikoga ka kakua ni mudu koso na cakacaka ni noqu valetabu, kei na cakacaka kecega au a vakarota vei kemudou, ia me uasivi cake sara na nomudou gugumatua, na nomudou vosota, na nomudou yalomalua kei na nomudou cakacaka vakaukauwa; raica dou na rawata vakaidina na kemudou isau, sa kaya na Turaga ni Lewevuqa” (V&V 127:4).

Au vakayaloqaqataki kemuni ena nomuni sasaga ena vosa oqo nei Parofita Josefa Simici: “Oi kemudou na wekaqu, dou gumatua sara meda vakuria tiko ga na inaki uasivi oqo! Raica meda cavuikalawa tikoga ki liu ka kakua ni suka ki muri. Oi kemudou na wekaqu, dou yaloqaqa ka ia tikoga ki liu; io dou ia tikoga mo dou rawata na qaqa! Mo dou reki ka marau vakalevu. Dou lagata mai na sere na kai vuravura. Io mera vakacaucautaka na Tui ko Imanueli ko ira na sa mate, raica sai Koya sa lesi ni sa bera ni buli ko vuravura, meda sereki ira rawa kina mai na nodra vale ni veivesu; io mera sereki mai na nodra vesu tu” (V&V 128:22).

Au taleitaka na cakacaka oqo. Au kila ni na vakarautaka na Turaga na veika kece e gadrevi me vakacavari kina ni da yalodina tiko ki na noda itavi. Me sa qai vakalougatataki keda yadua na Turaga ni da dolele yani ki na cakacaka levu oqo, ka sa dodonu meda vakacavara ena noda gauna oqo.¹³

Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici

Taro

Vakasamataka vagumatua na itekivu ni yatuvosa ena iwasewase e 1. E sa vukei iko vakacava na cakacaka vakalotu ena valetabu mo toro voleka kina vua na Kalou? Na itukutuku cava ena iwasewase oqo ena rawa ni vukei iko mo vakamacalataka na inaki ni valetabu kivua e dua e sega tu ni kila vakamatata na kedra inaki?
O sa sotakaya vakacava na “veimama ruarua ni veivakalougatataki” ni vakadidike ni tuvakawa kei na cakacaka ni valetabu? (Raica na iwasewase e 2.) E rawa vakacava ni da okati ira na gonelalai kei na lewe ni matavuvale tale eso ena cakacaka bibi oqo?
Ni ko railesuva na ivakavuvuli nei Peresitedi Hunter ena iwasewase e 3, navuca na nona vakabibitaka na Turaga na cakacaka ni tuva kawa kei na valetabu. Era sa vakatotolotaki tiko vakacava nikua na cakacaka ni tuva kawa kei na valetabu? E rawa vakacava ni da vakatorocaketaka na noda qaravitavi ena cakacaka oqo?

iVolanikalou Veisemati

Aisea 42:6–7; Malakai 4:5–6; 1 Pita 3:18–20; 4:6; V&V 2; 110:12–15; 124:28–30; 128:15–18; 138:57–59

Veivuke ni Veivakavulici

Mo vakatauvatana na vosa eso ni dua na parofita kivei iko, vakasamataka se cava a vakavurea vei iko na nona ivakavuvuli (raica na Veituberi, Me iLutua Ni Noda Bula [1999], 217). Ena gauna ni nomu vuli, navuca mo vakatarogi iko se na vukei iko vakacava na veivakavuvuli oya ena kauwai, lomatarotaro, kei na bolebole eso ni nomu bula.