2023
Laka atu ki ha Ngaahi ʻAho Lelei Ange
Sānuali 2023


“Laka atu ki ha Ngaahi ʻAho Lelei Ange,” Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, Sānuali 2023.

Tokoniʻo e Moʻuí

Laka atu ki ha Ngaahi ʻAho Lelei Ange

ʻOku maʻu ʻa e ʻamanaki leleí, tokoní, mo e fakamoʻuí ʻe kinautolu kuo nau aʻusia e ngaohikoviá.

ʻĪmisi
fefine mo Sīsū Kalaisi

Naʻe ʻi ai ha taimi naʻá ku puna ai mei ha feituʻu naʻe kohu mei ha vaotātā ne vela ʻa ia naʻe ofi mai. ʻI he mavahe ʻa e vakapuná, ne mau hū atu mei he kakapú ki ha langi tafitonga mo laʻalaʻā. Naʻá ku fakatokangaʻi ne ʻi ai maʻu pē ʻa e laʻaá mo e ʻea maʻá, ka naʻe fakafeʻātungiaʻi ʻa e malava ke u fiefia aí ʻe ha meʻa ne ʻikai ke u lava ʻo mapuleʻi. Naʻe ʻikai ko hoku foʻui ʻa e velá, ka naʻá ne kei uesia pē ʻeku moʻuí.

ʻOku pehē pē ʻa e ngaohikoviá. ʻOku ʻikai teitei tukuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku nau aʻusia ʻa e ngaohikoviá, ka kuo pau ke nau kei fehangahangai pē mo hono haʻahaʻá. ʻE lava ʻe he ngaohikoviá ʻo fakanenefu ʻetau ongoʻi hotau mahuʻinga fakataautahá pea faingataʻa ke tau ongoʻi e ʻofa ʻa e ʻOtuá. Mahalo ʻe kiʻi fuoloa pea toki mavahe atu ʻa kinautolu ne hao moʻuí mei he konga ʻao ʻo e ngaahi loi ʻa Sētané ke toe fakafehokotaki mo e ngaahi moʻoni taʻengatá. Ka ʻoku lava ke maʻu ʻa e ʻamanaki leleí, tokoní, mo e fakamoʻuí ʻi he foʻi laka kotoa pē ʻo e fonongá!

Ko ha Talanoa ʻe Taha

Naʻe ngaohikovia ʻa Siteisi1 ʻe heʻene tamaí. Naʻá ne talaange ʻe ʻikai ke lelei ia ʻi ha faʻahinga meʻa ʻi heʻene tupu haké. Naʻá ne ʻai ia ke ne ongoʻi ʻoku ʻikai hano mahuʻinga.

ʻI he taimi naʻe hiki ai ʻa Siteisi ki he ʻunivēsití, naʻá ne lava ʻo fakakaukau lelei ange. Naʻe kamata ke ne toe ʻalu ki he lotú peá ne ongoʻi e ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate ia mo hono fāmilí. ʻI he ʻalu ʻa e taimí, naʻá ne maʻu ha nonga lahi ange ʻi he ongoongoleleí pea mo hono vā fetuʻutaki mo e Fakamoʻuí.

ʻOku fakafuofua ʻe aʻusia ʻe ha fānau ʻe toko taha piliona he funga ʻo e māmaní ha faʻahinga ngaohikovia he taʻu ni.2 Mahalo pē ʻokú ke foua pe ko ha niʻihi kehe ʻokú ke ʻilo, ha aʻusia hangē ko Siteisí. ʻE lava ke tokoni e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení.

Kapau ʻOkú Ke Fekuki mo e Ngaohikoviá

Kapau ʻoku fakamamahiʻi koe, kātaki ʻo tala ki ha taha ʻa e meʻa ʻoku hoko kiate koé. ʻIloʻi ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate koe! Pea ʻoku pehē pē foki mo e kau mēmipa angatonu ʻo e fāmilí, kaungāmeʻá, mo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi hoʻo moʻuí. Te nau tuʻu ʻi ho tafaʻakí mo tokoniʻi koe ke ke ikunaʻi ʻeni.

Pea kātaki ʻo manatuʻi, “Naʻe ʻikai, ʻoku ʻikai, pea he ʻikai pē ko ha foʻui ia ʻoʻou ʻa e ngaohikoviá. … ʻOku ʻikai ko koe ia ʻoku fie maʻu ke fakatomalá; ʻoku ʻikai ko [hao] foʻui ia ʻoʻou.”3

ʻOku pehē ʻe Toketā Seletoni Mātini, ko ha faifaleʻi ʻi he Tafaʻaki Tokoni ʻa e Siasí ki he Fāmilí, ʻe lava ke tokoni ki he niʻihi ne hao moʻuí ke nau tokanga taha ki he ngaahi moʻoni taʻengata ʻo honau kuohilí, lolotongá, mo e kahaʻú.

  • Kuohlí: ʻOku pehē ʻe Toketā Mātini, “ʻOku tokolahi ange ʻa e kakai ʻoku nau tokanga kiate koé ʻi he niʻihi ʻokú ke ʻiló,” ʻo ne fakamahinoʻi ko e meʻa ʻuluaki mo mahuʻinga tahá ko ha fānau koe ʻa ha mātuʻa fakalangi. ʻOku ope atu ho fāmili taʻengatá ʻi hoʻomou feohi fakaemāmaní. Pea tānaki atu ki he mālohi mo e fakafiemālie mei he Tamai Hēvaní, Sīsū Kalaisi, mo e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku ʻi ai haʻo ngaahi kui ʻofa ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí ʻoku nau tokangaʻi pea malava ke nau tokoniʻi koe.

  • Lolotongá: Naʻe pehē ʻe Toketā Māteni, “ʻOku SAI pē ke ke ʻofa ʻiate koe ʻi ho tuʻunga lolotongá, ʻo tatau ai pē pe ko e hā e tuʻunga ʻokú ke ʻi ai ʻi he fakaakeaké. ʻOku angamaheni pē ke ongoʻi ʻita, loto mamahi, pe puputuʻu. Faʻa kātakiʻi pē koe.

  • Kahaʻú: ʻOku pehē ʻe Toketā Māteni, “ʻE fakaʻau ke toe lelei ange.” “ʻOku ou ʻiloʻi ʻeni koeʻuhí ʻoku ou ʻilo ʻa e Fakamoʻuí. ʻOkú Ne tokangaekina koe.” Fai e meʻa te ke lavá ke ke ofi ai kiate Ia. ʻI hoʻo fai iá, te ke lava ai ʻo fakamamaʻo mei he ngaahi vā fetuʻutaki ʻulí ʻo tupulaki ai hoʻo malava ke ongoʻi ʻEne nongá mo ʻEne ʻofá.

Kapau ʻOkú ke Pehē ʻOku Lolotonga Ngaohikovia Hao Kaungāmeʻa

  • Fehuʻi fakahangatonu ange kiate kinautolu, “ʻOku fakamamahiʻi nai koe ʻe ha taha?”

  • Fakafanongo fakalelei ki he meʻa ʻoku nau lea ʻakí. Fakahaaʻi kiate kinautolu ʻa e angaʻofá mo e manavaʻofá.

  • Talaange ki ha taha ʻe lava ʻo tokoní, hangē ko ha faiako, mātuʻa, faifaleʻi ʻi he ʻapiakó, pe taki ʻo e Siasí.

  • Hokohoko atu hoʻo hoko ko honau kaungāmeʻá. Feohi angamaheni pē mo kinautolu. Tokoniʻi kinautolu ki ha ngaahi feohi fakakaungāmeʻa lelei kehe.

Laka Pē Ki Muʻa

ʻI he ʻaho ní, ʻoku hoko ʻa Siteisi ko ha tokotaha ngāue fakapalofesinale lavameʻa pea ʻi ai mo hono fāmili angaʻofa. ʻOku kei ʻi ai pē ha ngaahi ʻaho ʻoku faingataʻa, ka ʻokú ne ongoʻi ha fiefia lahi mo fakamolemoleʻi e niʻihi kehé.

ʻOku pehē ʻe Siteisi, “ʻOku ou ʻilo ʻe lava ʻe Sīsū Kalaisi ʻo fakamoʻui hotau ngaahi kafó kotoa.” Kapau ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻe taha te ne lava ʻo vahevahe mo e niʻihi kehe ne hao moʻuí, ko e maʻu maʻu pē ha ʻamanaki lelei.

ʻOkú ne pehē, “ʻOku ʻi ai maʻu pē ʻa e ʻamanaki leleí ʻia Kalaisi, naʻa mo e lotolotonga ʻo e ngaahi faingataʻa ʻoku hangē he ʻikai toe ʻosí.”

Tatau ai pē pe ko e hā e ngaahi faingataʻa ʻokú ke fouá, kei laka pē ki muʻa. Fakafonu hoʻo moʻuí ʻaki ʻa e leleí mo e tuí ʻi ha founga pē te ke lavá. ʻOku ʻi muʻa ʻiate koe ha ngaahi ʻaho lelei ange!

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Kuo liliu e ngaahi hingoá.

  2. Vakai ki he ngaahi laʻipepa moʻoniʻi meʻa ʻi he “Violence against Children,” Kautaha Moʻui ʻa Māmaní, https://www.who.int/health-topics/violence-against-children.

  3. Patrick Kearon, konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2022 (LiahonaMē 2022, 38).

Paaki