“Ko e Meʻa-foaki ʻo Hoʻo Tokangá,” Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, ʻEpeleli 2023.
Ko e Meʻa-foaki ʻo Hoʻo Tokangá
Ko hoʻo malava ko ia ke tokangá ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá. Ko ha ngaahi fakakaukau ʻeni ʻe niʻihi ke fakaʻaongaʻi ia ki he lahi tahá.
Tā fakatātā ʻa Dave Klug
ʻOku fakaofo moʻoni hoʻo malava ke tokangá. Tuku ke u fakatātaaʻi atu:
Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa ʻi ho toʻohemá mo e toʻomataʻú? ʻOkú ke ongoʻi fēfē ʻi he tau atu ho valá ki ho kilí? Ko e hā e ngaahi longoaʻa mei muí? Ko e hā e meʻa ʻoku nanamú? Ko e hā ʻa e ifo ʻoku lolotonga ʻi ho ngutú?
Mahalo ne ʻikai ke ke fakakaukau ki he ngaahi meʻa ko iá kae ʻoua kuo aʻu mai ki he taimí ni. Naʻe tuku ho tokangá ʻa koe ki he fakamatalá ni (ʻa ia ʻoku ou fakamālō lahi atu ai). ʻOku fakaofo moʻoni e foʻi moʻoniʻi meʻa ko ia naʻe ʻikai ke ke toe tokanga ki ha fakamatala kehé.
ʻOku fakaʻaongaʻi hoʻo ngaahi ongó ha ngaaahi fakamatala lahi, ka ʻoku siviʻi kotoa ia ʻe ho ʻutó mo tokoni ke ke tokanga taha ki he meʻa ʻoku mahuʻinga kiate koé. Ka ne taʻeʻoua ʻa e meʻasivi ko ʻení, te ke ʻi ha tuʻunga ʻo e tōtuʻa maʻu pē ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻú mo e ngaahi fakamatalá. Pea ko e ngaahi fakamatala pē ia mei he māmaní. ʻOkú ke maʻu foki ha ngaahi manatu, fakakaukau, mo ha ngaahi ongo ʻe lava ke ne tohoakiʻi hoʻo tokangá.
Kuo akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni: “Ne fakatupu ia ʻe he ʻOtuá ko ha meʻaʻofa maʻau pea ʻoku fakaofo moʻoni [ho sinó]! … ʻOkú ke ako, fakakaukau, mo fakaʻuhingá koeʻuhí ko ho ʻatamaí.”1
Ko e founga ʻe taha ʻoku tokoni atu ai ho ʻatamaí ʻa e lava ko ia ke ke tokangá. ʻOku malu, faingofua, mo mahuʻingamālie ange ai ʻa e moʻuí. Ko ha meʻaʻofa ia mei he Tamai Hēvaní ʻokú ne tokoniʻi koe ʻi hoʻo fai ʻa e ngaahi filí mo akó.
Ka ʻoku ʻikai faingofua maʻu pē ke tokanga—pe ʻiloʻi e meʻa ʻoku feʻunga mo hoʻo tokangá.
Ko ha Meʻaʻofa Ia—Ko Ia Ke Ke Maʻu Ia
ʻE lava ke fakafonu ʻa e moʻui ʻi onopōní ʻaki ha ngaahi meʻa lahi ʻokú ne tohoakiʻi hoʻo tokangá. ʻI he ngaahi tūkunga ko ʻení, ʻe lava ke hoko ai ha ongo meʻa: (1) mahalo ʻe faingataʻa ke ke fakafaʻahinga e meʻa ʻoku mahuʻingá mo e meʻa ʻoku ʻikai mahuʻingá, pea (2) mahalo ʻe faingataʻa ke ke tokanga fuoloa ki ha meʻa pē ʻe taha.
ʻOku fiefia ʻa Sētane ʻi ha taha ʻo e ongo ola ko ʻení. ʻOku ʻikai ke ne loto ke ke tokanga taha ki he meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoní, ko ia okú ne fiefia kapau ʻe fakatefito hoʻo tokangá ʻi he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai fuʻu mahuʻingá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, te ne saiʻia foki ke tohoakiʻi maʻu pē hoʻo tokangá koeʻuhí ke feliliuaki hoʻo tokangá mei he meʻa ʻe taha ki he meʻa ʻe taha. Pea ʻoku ʻikai ke faʻa loloto hoʻo ngaahi aʻusiá pea ʻoku ʻikai ke ke ako mo tupulaki lahi ai.
Ko ha ngaahi fakakaukau ʻeni ki hono maʻu e meʻaʻofa ʻo hoʻo tokangá:
-
Fakalaulauloto mo lotu. ʻUnu ke ofi ki hoʻo Tamai Hēvaní. Fakakaukau ki he ngaahi moʻoni mo e ngaahi akonaki fekauʻaki mo Ia mo ʻEne palaní. Feohi fakafoʻituitui mo Ia ʻi he lotu. Kole tokoni kiate Ia.
-
Laukonga. Ko e laukongá ko e taha ia ʻo e ngaahi meʻa lelei taha te ke lava ʻo fai ke fakamālohisinoʻi ai ho ʻatamaí mo mapuleʻi koe ke ke tokanga taha. Lau e ngaahi folofolá. Lau ʻa e “ngaahi tohi lelei taha” ʻe taha ʻokú ke saiʻia ai ʻi he (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:118). Lau ha fakamatala ʻe taha ʻi he makasini ko ʻení. Tuku ha taimi ke laukonga ai.
-
Tokanga mo ʻi ai ha taumuʻa. Feinga ke ke ʻiloʻi e meʻa ʻokú ne tohoakiʻi hoʻo tokangá, meʻa ʻokú ke mahuʻingaʻia moʻoni aí, mo e meʻa ʻokú ne tohoakiʻi hoʻo tokangá. Tokanga taha ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingá. Tuku ha taimi ʻi ho ʻahó ke ke tokanga taha ki ai. Mapuleʻi koe ke ke tokanga ki he meʻa ʻokú ke ʻiloʻi ʻoku mahuʻingá. Pea manatuʻi, “ʻOku maʻu ʻa e mālohí … mei hono tuku ʻetau tokangá mo ʻetau ngāué ki he ngaahi makatuʻunga ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.”2
-
Tāmateʻi ha ngaahi meʻa pe tuku kinautolu ki he tafaʻakí. Tāmateʻi pe tuku ki he tafaʻakí ha faʻahinga meʻa pē ʻokú ke ʻilo ʻokú ne tohoakiʻi hoʻo tokangá—meʻangāue fakaʻilekitulōniká, televīsoné, mūsiká—ha faʻahinga meʻa pē. ʻE ala tokoni atu ha ngaahi ongo ke ke tokanga taha, ka ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻoku ʻikai. Pea ko e moʻoni ʻoku kau ʻi ai ʻa e ngaahi fanongonongo maʻu pē mei ha meʻangāue fakaʻilekitulōniká.
Tokanga Taha ki he Fiefiá
ʻOku tokoni hoʻo malava ke tokangá ke ke ako, pea ʻokú ne tokoniʻi foki koe ke ke aʻusia ʻa e fiefiá. Kuo pehē ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni:
“ʻOku siʻi ha kaunga e fiefia ʻoku tau maʻú, ki he tūkunga ʻetau moʻuí [ka ʻoku kaunga kotoa ia] mo e meʻa ʻoku tukutaha ai ʻetau tokangá.
“ʻI hono tukutaha ʻetau tokangá he palani ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí pea mo Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí …, te tau lava ʻo ongoʻi fiefia ʻo tatau ai pē ko e hā e meʻa ʻoku hokó—pe ʻikai ke hoko—ʻi heʻetau moʻuí.”3
Fakaʻaongaʻi kakato ʻa e meʻaʻofa ʻo hoʻo tokangá. Tokanga ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e maʻuhalá mo e tohoakiʻí. Pea fiefia ʻi hono tuku hoʻo tokangá ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá.