Ana Bwaebwaeti Ieremia: Tarataraiko man te Tautoronaki
Iroun Unimwane Quentin L. Cook
Man aia Kooram Abotoro n te Tengaun ma Uoman
Kaewenakoara bwa ti na totokoi tautoronaki n aekaia nako, buoka te Uea n ikotia Ana aomata, ao n anganano ibukin te roro ae rikirake.
Ni moan ara mare Ngai ma kainabau, Mary, ao ti iangoia bwa ti na iriiri waaki ni kakukurei aika ti na kona ni uaia ni kaei. Ti tangiria naba bwa ti na wanawana n ataia bwa iraua ae ti a tia ni kabanea. Mary e tangira te katangitang ao e rangin n raraoma bwa rimwi i rangin n ti tabe ma taian takakaro, ngaia are ti a iangoia bwa ti na bane n iri uoua katangitang, kamataku, ke katein ara waaki ni kakukurei ibukin takakaro aika a kaboaki.
Ni bon arona I aki tangiria n iri kamataku, ma inanon te tai ae rangin ni maan, I bita au iango. I moanna ni kukurei ni kaei kamataku iroun Giuseppe Verdi.1 Te wiiki aei boni kanuringaan ana ka 200 n ririki.
Inanon kairakena ao Verdi e kakaaitara te burabetu Ieremia, ao inanon 1842 ngke 28 ana ririki, e karekea te rongorongo man te kamataku ae Nabucco, kauarerekean te ara n Itare ae Nebukaneta, uean Baburon. Iai n te kamataku aei iango aika reke man ana boki Ieremia, Baebaeti, ao Taian Areru n te O Tetemanti. Iai n te kamataku taenikain Ierutarem ao kabureakiia ao tautoronakiia Iutaia. Taian Areru 137 bon te kairi mai ieta ibukin rawawatan ao kaungakiia “Chorus of the Hebrew Slaves.” (Koratin Aia toro Ebera). Atuun te areru aei inanon booki aika tabu a rangin n tikiraoi: “N aia tai n tautoronaki, a tang Iutaia irarikin karangan Baburon—Ibukin nanokawakiia, aki kona n anenei anenen Tion.”
Au kantaninga bwa n na rinanoi aeka n tautoronaki ao buaka ni karekea aia ongotaeka aomata. N na kabotaui tabeua kanganga n ara tai ma n ana tai Ieremia imwain bwakan Ierutarem. Ngke I kanakoa te bwana ni kauring aei, I kakatonga bwa angiia kaain te Ekaretia a tia n totokoi katei aika tarabuaka nakon te Uea n ana tai Ieremia.
Taetae ni burabeti ao ana bwaebwaeti Ieremia a kakawaki nakoia Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira. Ieremia ao te kanganga i Ierutarem n te tai are e koroboki iai Ieremia boni kanganga n ni moan mwakoron Ana Boki Moomon. Ieremia bon te aomata n ana tai Riaai.2 Te Uea e kamatata raoi nakon Ieremia aron katabuakina: “Ngke I tuai ni karikiko i nanon te biroto ao I ataiko; ao ngke ko tuai n oti nako mai nanon te biroto ao I tabuiko; I motika bukim ba te burabeti nakoia botanaomata.”3
Iai ana mwakuri, mition, ao taben Riaai mai iroun te Uea. E aki weteaki ngke e uarereke, ma ngke e a kara. Ni bon arona bwanaan bon te bwana ni kauring, ma imwiin taekinakin te rongorongo are e taekinna naba Ieremia, e tuangaki Riaai iroun te Uea bwa e riai ni kairiia ana utu ao ni mwananga nakon te rereua.4 Man ni karaoan aei, Riai e kakabaiaia tiaki ti ana utu ma aomata naba ni kabane.
Inanon ririki imwain uruakin Ierutarem,5 rongorongo ake e angan te Uea a kananokawaki. E taku:
“A a onika mimitongia au aomata nakon te bai ae akea manena …
“… A kitanai Ngai ae koburaken raan aika maiu, ao a … eeke … nen raan aika tabwena, aika aki kona n taua te ran.”6
N taetae iaon te kanganga are e na reke nakoia kain Ierutarem, te Uea e kamatata nanokawakina ni kangai, “[Ibukiia] e a nako te tai n tai, e a toki te moanibong, ao [a] tuai ni kamaiuaki.”7
E iangoia te Atua bwa a na kainaomataki mwaane ao aine ni karaoi aia rinerine imarenan te raoiroi ao te buakaka. Ngkana rinean te buakaka e a riki bwa kanga te katei ae bwainaki n te aba, e na iai mwiina ae korakora n te maiu aei ao n te maiu ae na roko. A kona aomata ni kabureaki tiaki ti nakon bwaai aika kakamaku ma nakon katei aika kakamaku are e na uotikonako man te maiu ae raoiroi.
Te bitaki man taromauriakin te Atua ae koaua man maiu ao taromauriakin atua aika kewe n aron te kaubwai ao te kinaaki ao ni katabea ni katei aika aki riai ao n aki raoiroi e na iai mwiina ae te tautoronaki ni kawai ni kabane ae na rotia aomata ni kabane. A raonaki aikai ma te tautoronaki n te tamnei, rabwata, ao n te wanawana ao n tabetai e uota te kamaunaaki. A reirei naba Ieremia ma Riaai bwa naake a raoiroi a riai ni buoka te Uea ni katea Ana Ekaretia ao abanueana ao n ikotia kain Ieteraera ake a maenako.8
A tia rongorongo aikai ni manga kaokaki ao ni wakinaki inanon tienture aika mwaiti ni kabane boong. Ngaia boni boton Kaokan ana euangkerio Iesu Kristo n te tai aei, te kabanea ni bong.
Tautoronakiia Iutaia ao maenakoia ana baronga Iteraera, n raonaki ma baronga ake tebwina, bon koaua aika kakawaki aika riai n iangoaki ni Kaokan te euangkerio. Baronga ake tebwina ake a bua mai i Iteraera a katea te tautaeka n uea n Iteraera mai Mainiku ao a uotaki nako ni kabureaki i Aturia 721 i.k.. A nakon aba i meang.9 Ara katebwina n taekan te onimaki e kangai, “Ti kakoaua manga ikotakin Iteraera ao kaokakin Baronga ake Tebwina.”10 Ti kakoaua naba bwa ngkai ngaira mwakoron te berita ae tabu ae karaoia te Uea ma Aberaam, tiaki ti rikin Aberaam aika ana kakabwaiakaki ma aomata ni kabane n te aonaaba aika ana kakabwaiaki. N aron are e a tia Unimwaane Russell M. Nelson n taekinna, te ikotaki “tiaki ti ibukin te tabo ae ko mena iai. ‘Bon te tabe ibukira n tatabemanira. A kona aomata ni uotaki nakon ataakin te Uea [3 Nibwaai 20:13] n aki kitan abaia.”11
E matata ara reirei: “Te Uea e kamaenakoia ao e karawawataia ana baronga Iteraera ake tengaun ma uabaronga ibukin aia aki raoiroi ao aia kakaitara. E ngae n anne, ao te Uea e [kabongana] naba kamaenakoaia ana aomata aika a tia n rineaki ibuakon aban te aonaaba bwa a na kakabwaiai aba aikanne.”12
Ti reiakin reirei aika uaana n te tai ae kananokawaki aei. Ti riai ni karaoi bwaai ni kabane ake ti kona ni karaoi n totokoa te bure ao te kakaitara are e na uotiko nakon te tautoronaki.13 Ti ataia naba bwa maiuakinan te maiu ae raoiroi bon te bwai ae kainnanoaki bwa e na tia imwain taina ibukin buokan te Uea ni ikotiia ana aomata ake a rineaki n ikotiia kaain Iteraera.
Te Tautoronaki, kairibuaka nakoia aomata, waaki ni kareketaati, ao te katuaeaki a roko n anga aika mwaiti. A kona n ae te katuaeaki ma e kona naba n ae buan ke te kanganga nakon am rinerine ae itiaki are e kona ni kawaeremwea ara waaki. E matata raoi iroun Ieremia bwa anne raoi bukin kamaunaan Ierutarem ao te kabureaki i Baburon.14
Aekan tautoronaki riki tabeua bon ti tebo ni kabane bwa a urubwai nakon tamnein te aomata. E kona te rinerine ae riai n aki kabonganaki raoi n anga aika mwaiti.15 N na taekin aua aika a urubwai nakon ara katei n taai aikai.
Te moan, tangirana are e urua te rinerine, e kaitara ma koaua aika riai, ao n urua te maiu raoi are e karika te tautoronaki. Mwiin taian turaki ao arekoro, tamnei ni kammaira, te kemboro, katautau iaon kabongakin te mwane, ao kanganga riki tabeua aika a karika te karawawataaki are e kuri ni kanganga atakin buburana.
Te kauoua, te reketaati ke te nano ni kani karaoia aki kona ni buakaka bon irouia a kona ni kabongana te tai ae rangin ni kakawaki ae ti anganaki ae a kona ke ni kabonganaki ni kakoroi nanon botoniango aika raoiroi. A kona bwaai aikai n irekereke ma kabonganakin bwaai n rawebwana, takakaro n te witeo ao n te kombiuta, takakaro, mamaten nanora ao a mwaiti riki.16
Ti na kanga ni kabongana raoi te tai ibukin te utu bon teuana te bwai ae moan te kakawaki inanon angiin katei. N te taina ngke ti ngai te membwa n te Ekaretia n ara bootaki n rooia, temanna te rooia n aine e kabwarabwara nakoiu bwa e kanga n riki ngaia bwa te tia tabunea ae kataia ni katei booro n te eea n te tai ae ti teuana. Teuana te booro bon ana kataneiai n rooia, teuana bon ana mare, ao teuana bon natina. E kuri n namakinna ae na aki kona n reke ana tai bon ibukina. E tuangai bwa teuana te kurubu n aomata ake a taekinaki aki karekea te iango are a kainnanoia. E tabeaianga n te bwai aei. I iangoia bwa ti na bootaki n te kurubu ni maroroakin bwaai aika kakawaki. Ti iangoia bwa bukina ngkai ti mwakuri bwa ti na boutokaia ara utu. Ti kariaia bwa karekean riki te mwane e aki rangin ni kakawaki nakon ara utu, ma ti kariaia bwa buokaia ara aomata nakon ara kabanea ni kona e boni kakawaki. Te maroro e a manga bitaki nakon te bwai ae ti karaoia n te mwakuri ae aki riai ao n aki boraoi ma karekean te tai ae ko mwaawa iai ma am utu. Iai te iango ni kabanea te tai n am tabo ni mwakuri aika aki kakawaki? 17 Ti iangoia bwa ara kouru bon karekean te tabo ibukin te utu ae rau ibukiia mwaane ao aine. Ti na riki bwa banna ni katoto aika raoiroi ni kawakinakin te tai ibukin te utu.
Te kateniua, te kawai ae bwainaki ibukin kabuan te inaomata n ara bong, kanga te bwai ae koaua ni kabuta te rongorongo, bon koaua ke koaua mairouia aomata ake aki boraoi ma ana euangkerio Iesu Kristo. Onean mwiin aia iango aomata ibukin koauan te euangkerio e kona ni uotira nako man bebeten ana rongorongo te Tia Kamaiu. Ngke e nako Aten te Abotoro Bauro, e kataia n reirei taekan Mangautin Iesu Kristo. N te mwakuri aei ao ti warekia n ni Mwakuri, “Ao I-Atenai ma iruwa ake a mena iai a aki tabe n te bwai teuana ma ti karakinan te rongorongo ae bou ke tao te ongora bwai tabeua aika boou.”18 Ngke a atai a na rongorongo Bauro aomata iaon taekan te aro ae bebete, ae aki boou, a totokoia.
Ti tebo ma oin ara bong ike aki toki n totokoaki iai koaua n te euangkerio ke ni kamangaoaki bwa aonga ni kona n anainano ke ni boraoi ma katei aika boou ao iango aika wanawana. Ngkana ti aki karaurau, ti kona n reke n taian mwakuri aikai ao ni katukuira n te tautoronaki ae matoatoa. A rawata bwana aika a tuangiia aine bwa a na kanga ni maiu.19 Aki toki n aki boraoi bon irouia. Ti riai n rangin n tabeaianga riki iaon iango ake a waei ke ni kauarerekea karineaia aine ake a tia n rineia bwa a na karaoa te anganano ae riai bwa a na riki bwa tiina, taan reirei, taan tobwa, ke rao nakoia ataei.
Tabeua te namwakaina n nako tibura aine aika uoman aika uarereke a kawariira temanna imwiin temanna—temanna n te wiiki teuana. I mena n te auti ao I kauka te mataroa. Kainabau, Mary, e mena n te ru are teuana. Inanon uoua te tai, imwiin aia inga, a taekina te taeka ae ti tebo. A taratara nako ao a taku, “I tangiria ni mena inanon ana auti Grandma. E nga Grandma?” I aki kaotia nakoia, ma I iango, “Tiaki aio ana auti Grandpa naba?” Ma I kunea bwa ngke te ataeinimwaane ngai, ara utu a nakon ana auti Grandma. Taekan te anene ae rangin n ataaki e roko n au iango: “N riaon te karaanga ao rinanon kaai ti nakon ana auti Tibu te unaine.”
Ngkai, n na taekinna ma te koaua bwa I rangin ni kakatonga ma te reirei ao reirei riki tabeua ake a tauraoi nakoia aine. I karabwa te koaua are te mwakuri ae kanganga ao te mwakuri korakora ni bairea raoi te auti ae kantaningaki irouia aine e a tia n rangin ni kerikaki n angiin te aonaaba ibukin mwakuri n taai aikai ao aine a karaoi ibuobuoki aika kamimi n taabo ni mwakuri ke ni kamatebwai. Ma ngkana ti kariaia ara katei bwa e na kakerikaka te aro n reitaki are a karekea ataei ma tinaia ake a tararuaia, n tokina ti na bon nanokawaki iai.
Te kaaua, kairoro ake a kakaitara n tau reirein te aro e kona n tautoronaki. Teuana te bwai ae moan te aki kakukurei ao e na kariki naano aika buakaka irouia tabeman ake a namakinna bwa a na bukinaki iroun te Atua ibukina bwa a kairoroaki nakon katei aika aki boraoi ma aia kantaninga—te katooto, taan karekea te marurung a kairoroaki bwa a na rineia imarenan te ibuobuoki ma kabwakaan te ataei ngkana aki namakinna bwa e eti te mwakuri ke a na kabua aia mwakuri.
E uarereke mwaitia kaain te Ekaretia riki ngkana e itoman ma aomata aika ti tebo kateia. E na boni kanganga bitakin te botanaomata, ma ti riai ni mwakuri ni katamaroa te katei ae raoiroi are e katobibiira. A riai Aika Itiaki ni Boong Aika Kaitira n riki bwa kain te aba aika tamaroa, iriiri ni bootakin te aba, reirei iaon tuua aika a tia n iangoaki iroun te tautaeka, ao n rinerine.
Oin ara kamatata, e riai n tainako bwa ti na karaoi mwakuri n ibuobuoki aika riai ni kamanoia ara utu ao te roro ae rikirake.20 Angiia mai ibuakoia a tuai ni karekea te tautoronaki nakon tangiran te reketaati ke iango aika bure. Ti riai ni buokiia ni kakorakoraia ni kaitara te aonaaba ae ti tebo ma Ierutarem are a tia n rinanona Riaai ao Ieremia. Irarikin anne, ti kainnanoia bwa ti na katauraoia ni karaoi ao ni kawakin berita aika tabu ao n riki bwa ana toro ni buoka te Uea ni katea Ana Ekaretia ao n ikotia kaain Iteraera ake a uamaenako, ao ana rinerine te Uea n tabo nako.21 N aron ae warekaki n Doctrine ao Covenants ma te raoiroi nakoira bwa a na bobotaki aika raoiroi man aban nako n te aonaaba, ao a na roko nakon Tion, n anene ma anene aika akea tokin kakukureia.”22
Kaewenakoara bwa ti na totokoi tautoronaki n aekaia nako, buoka te Uea n ikotia Ana aomata, ao n anganano ibukin te roro ae rikirake. Ti na uringnga n tainako bwa ti aki kamaiuira. Ti kainaomataaki man ana tangira, nanoanga, ao ana angakarea ni kamaiu te Tia Kamaiu. Ngke a kainaomataki ana utu Riaai, a kairaki n otan te Uea. Ngkana ti koaua nakon Otana, iri Ana tua, ao n onimakin Ana mwakuri aika raraoi, ti na totokoi tautoronaki n te tamnei, rabwata, ao n te iango n raonaki ma te bwaebwaeti n oin ara rereua, ibukina bwa E korakora ana konabwai ni kamaiu.
Ti riai n totokoa te bwara n nano ao te nanokawaki irouia naake a reke n te kabureaki ao aki kona n anenei anenen Tion. N aran Iesu Kristo, amen.