“Ang Atong Pangandoy ug Ang Atong Misyon,” kapitulo 6 sa Mga Santos: Ang Istorya sa Simbahan ni Jesukristo sa Ulahing mga Adlaw, Volume 3, Maisogon, Halangdon, ug Gawasnon, 1893–1955 (2021)
Kapitulo 6: “Ang Atong Pangandoy ug Ang Atong Misyon”
Kapitulo 6
Ang Atong Pangandoy ug Ang Atong Misyon
Nagmalipayon ang nawong ni Hirini Whaanga samtang usa ka grupo sa Māori nga mga Santos ang mihangop kaniya ug sa iyang kauban nga mga misyonaryo ngadto sa ilang baryo, Te Horo, sa Amihanang Isla sa New Zealand. Gimahal sa Māori nga mga Santos si Hirini isip usa ka apohan nga lalaki, ug mapasigarbohon sila sa iyang buhat isip usa ka full-time nga misyonaryo. Sa matag higayon nga mobisita siya sa ilang mga pamuy-anan, sila motimbiya kaniya ug sa iyang mga kompanyon sa samang pamilyar nga pulongan: “Haere mai!” Dali sulod!
Sa Te Horo, pipila ka tawo ang mituo sa mga hungihong mahitungod sa pagmaltrato sa mga Whaanga sa Utah. Pipila gani kanila ang nakadungog nga namatay si Hirini. Gibalewala kini nga mga istorya, nangutana si Hirini, “Makita ba ako nga murag patay? Makita ba ako nga daw gimaltrato?”1
Ang mga misyonaryo mipahigayon og duha ka adlaw nga komperensiya uban sa mga Santos gikan sa napulo ka branch sa dapit. Sa dihang turno na niya nga mamulong sa kongregasyon, gibati ni Hirini nga nadasig nga mamulong mahitungod sa kaluwasan sa mga patay. Pagkahuman, kadaghanan sa mga Santos diha sa kongregasyon mihatag kaniya sa mga ngalan sa ilang nangamatay nga mga katigulangan aron siya ug ang iyang pamilya makapahigayon sa ilang buhat sa templo.2
Wala madugay human sa komperensiya, mibiyahe si Hirini uban sa presidente sa misyon nga si Ezra Stevenson ug duha ka laing mga misyonaryo ngadto sa usa ka layo nga baryo nga gitawag og Mangamuka. Ang mga misyonaryo gimandoan nga mopahawa sa baryo pipila ka tuig na ang milabay ug gipasidan-an nga dili na gayod mobalik. Hinuon, si Hirini adunay paryente nga nagpuyo didto mao nga nakahukom sila nga mobisita kaniya.
Mabinantayon nga miadto sa Mangamuka ang mga misyonaryo. Sa dihang nangutana sila bahin kang Tipene, paryente ni Hirini, gisultian sila nga maghulat sa gawas sa baryo. Ang paghangop menos kaayo ka mahigalaon kay sa niadtong ilang nadawat sa laing mga dapit sa ilang panaw, ug nawad-an og kadasig si Hirini.
Pagkataudtaod, migawas si Tipene gikan sa baryo ug nagluha nga migakos ni Hirini. Dayon nangaon sila og dungan, ug gidala ni Tipene ang mga misyonaryo ngadto sa usa ka komportable nga pinuy-anan. Ang buot sa baryo nahimong mas mahigalaon, ug ang mga elder gidapit nga mamulong ngadto niadtong nagpundok.
Sa wala pa siya namulong, si Ezra miseguro sa iyang mga tigpaminaw nga siya wala moabot aron sa pagkondenar kanila apan sa pagdapit kanila nga moambit sa kamatuoran sa iyang mensahe. Ang kongregasyon naminaw nga adunay interes, ug pipila ka mga lalaki ang mauyonon nga misanong sa iyang mga pulong. Namulong usab si Hirini, nga maisogong nagsangyaw hangtod sa tungang-gabii, sa dihang nangatulog na ang iyang mga kompanyon. Dayon mipadayon siya sa pagpamulong hangtod sa sayong mga oras sa kabuntagon.3
Si Ezra ug ang usa sa ubang mga elder kinahanglang mobiya nianang buntaga, apan ang mga taga-baryo midapit ni Hirini ug sa nahibilin nga misyonaryo, si George Judd, sa pagtudlo kanila og dugang. Ang mga misyonaryo nagpabilin og upat ka adlaw, mipahigayon og lima ka panagtigom, ug mibunyag og duha ka batan-ong mga lalaki. Si Hirini ug si George misangyaw dayon sa ubang mga baryo, nagbunyag og dugang pa nga napulog walo ka tawo sa panahon nga sila nagkauban pag-usab ni Ezra pipila ka semana ang milabay.4
Si Hirini nagpadayon sa pagbiyahe uban sa presidente sa misyon, nagtudlo sa mga Santos ug nagkolekta sa ilang mga lista sa kagikanan [genealogies]. Kasagaran, samtang maminaw si Ezra ni Hirini nga magsangyaw, mahingangha siya sa abilidad sa iyang higala sa pagdani sa Māori nga mga tigpaminaw. “Lig-on siyang magpamatuod ug makapadani sa katawhan,” misulat si Ezra sa iyang journal. “Nahibalo gayod siya kon unsaon sa pag-impluwensiya ang mga pagbati sa mga Māori, mas labaw pa kanamo.”5
Niadtong Abril 1899, si Hirini nakadawat og madungganon nga pag-release gikan sa iyang misyon. Usa ka report sa mantalaan nga nagpahibalo sa iyang pagbalik sa Siyudad sa Salt Lake midayeg sa iyang mga paghago sa New Zealand. “Usa ka dako nga pwersa ang nahatag ngadto sa buhat didto nianang layo nga yuta,” mabasa niini. “Sa matag distrito nakuha ang impormasyon bahin sa kagikanan ug ang hugot nga pagtuo ug kadasig sa Māori nga mga Santos napalig-on ug nadugangan.”6
Niana nga tingpamulak, si John Widtsoe nagtuon og chemistry sa University of Göttingen sa tunga-tungang bahin sa Germany. Ang iyang trabaho didto sa Agricultural College sa Logan migiya kaniya sa pagpaniksik sa mga carbohydrate, ug didto sa Göttingen nakatuon siya ubos sa nag-unang siyentipiko sa iyang propesyon. Karon siya kulang na lang og pipila ka bulan aron sa pagkompleto sa iyang doctorate nga kurso.
Giminyoan ni John si Leah Dunford sa Salt Lake Temple niadtong Hunyo 1, 1898, duha ka bulan sa wala pa mibalhin ang magtiayon ngadto sa Europe. Sa wala pa mobiya, si John gi-set apart isip usa ka misyonaryo ngadto sa Europe sa uyoan ni Leah nga si Brigham Young Jr., nga nagtugot kaniya sa pagsangyaw sa ebanghelyo kon siya wala nagtrabaho sa iyang edukasyon. Tungod kay nabantog ang Germany sa mga eskwelahan niini alang sa musika [conservatories], ang desisiyete anyos nga igsoon nga babaye ni Leah, si Emma Lucy Gates, mikuyog kanila aron magtuon og musika. Pagka Abril 2, 1899, sila si John ug Leah mapasigarbohon usab nga nahimong mga ginikanan sa usa ka masuso nga babaye, si Anna Gaarden Widtsoe, nga ginganlan alang sa inahan ni John.7
Bisan og si John nagsuporta pa gihapon sa iyang inahan ug manghod nga lalaki, si Osborne, kinsa nagserbisyo og misyon sa Tahiti, siya ug si Leah may panggasto gihapon sa pagpuyo sa Europe salamat sa natampo nianang dako-dako nga pinansiyal nga ganti gikan sa Harvard. Ang Göttingen usa ka karaan nga unibersidad nga lungsod nga gipalibotan og mga bungtod nga adunay mga kahoy ug mga ektarya sa umahan. Isip ang bugtong Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa siyudad, si John, Leah, ug Lucy mipahigayon sa ilang kaugalingon nga mga panagtigom sa sakramento ug pagtuon sa ebanghelyo. Panagsa, ang mga misyonaryo sa German Mission moadto sa Göttingen aron sa pagbisita kanila.8
Ang Simbahan sa Germany kaniadto adunay mga usa ka libo nga mga miyembro. Adunay German nga mga hubad sa sumbanan nga mga kasulatan ingon man sa kaduha sa matag bulan nga magasin sa Simbahan, ang Der Stern. Apan lima lamang ka German nga mga Santos ang naghupot sa Melchizedek nga Pagkapari, ug hinay ang pag-uswag.9 Daghang German ang madudahon sa mga simbahan gikan sa langyaw nga mga yuta, ug ang mga misyonaryo kanunay nga gipalayas gikan sa mga siyudad. Usahay ang mga Santos kinahanglan nga magtagbo sa tago o molahutay sa pagbantay sa polis.10
Sa ulahing bahin sa tingpamulak, mibiya si Lucy aron magtuon didto sa Berlin Conservatory of Music. Ang iyang lola nga si Lucy Bigelow Young miabot gikan sa Utah aron mopuyo isip iyang tigbantay. Sa dihang nahuman ni John ang iyang thesis, siya, si Leah, ug ang masuso nga si Anna miapas kanila didto sa Berlin. Nagsugod dayon siya sa pagtuon alang sa iyang doctoral nga pasulit, ang kataposang lakang sa pagkompleto sa iyang kurso. Mihimo usab siya og unom ka semana nga biyahe ngadto sa Norway ug Denmark aron sa pagsangyaw sa ebanghelyo, pagbisita sa mga paryente, ug sa pagsiksik sa iyang kagikanan.11
Ingon nga wala na nakaadto sa Norway sukad mibiya siya gikan sa nasod sa edad nga onse, mahinamon si John nga makauban ang uban pang pamilya. “Nindot kaayo ang akong panahon uban sa mga paryente sa akong inahan,” misulat siya kang Leah niadtong Septyembre. “Gidawat ako sa harianon nga paagi ug gitagad nga ingon og ‘importante nga tawo.’”12
Sa dihang mibalik sa Germany si John, mibiyahe siya balik ngadto sa Göttingen aron sa pagkuha sa iyang pasulit samtang si Leah ug ang bata nagpabilin sa Berlin. Ang iyang mga propesor ingon og malaomon mahitungod sa iyang kalamposan, apan nabalaka si John mahitungod sa pagpakyas kanila.
“Gitugyan na nako kini nga butang sa mga kamot sa Ginoo,” misulat siya kang Leah niadtong Nobyembre 20, ang adlaw sa pasulit. “Kon dili nako maangkon ang akong doctorate nga kurso, nga ipalayo lang unta sa Ginoo, dili nako basolon ang akong kaugalingon. Ang pagpuasa ug mga pag-ampo ninyong tanan nakapadasig kanako labaw pa sa akong masulti kanimo.”13
Sa dihang miabot na ang higayon sa iyang pasulit, si John miagi og hunta nga sobra pa sa usa ka dosena nga propesor, ang matag usa andam sa pagsukit-sukit kaniya mahitungod sa iyang paniksik. Gibuhat ni John ang iyang labing maayo aron sa pagtubag sa ilang mga pangutana ngadto sa ilang katagbawan. Sa dihang nahuman sila duha o tulo ka oras ang milabay, gipagawas nila siya sa lawak samtang gidesisyonan nila ang iyang kapalaran.
Sa kadugayan nianang gabhiona, pagkahuman sa iyang pagpuasa, si Leah nakadawat og telegrama gikan kang John. “Magna pinaagi sa grasya sa Dios,” mabasa kini. Nasayod siya unsa gayod ang gipasabot niini. Napasar ni John ang iyang pasulit ug nakompleto ang iyang doctorate nga adunay pasidungog, magna cum laude.14
Pipila ka semana ang milabay, niadtong Disyembre 4, 1899, si B. H. Roberts gikulbaan nga naghulat didto sa Washington, DC, aron sa paghimo sa iyang pagpanumpa sa katungdanan isip ang bag-o nga napili nga representante sa Utah sa Kongreso sa Estados Unidos. Gipatong-patong sa atubangan sa lawak sa Kapulongan sa mga Representante [House of Representatives] mao ang kawhaan ug walo ka rolyo sa papel, ang matag usa mga duha ka piye ang dayametro. Niini, nasayod si B.H., mao ang mga ngalan sa pito ka milyon nga mga tawo kinsa dili gusto nga maanaa siya didto.15
Tulo ka tuig human napildi sa piniliay sa 1895, si B. H. milansar alang sa Kongreso pag-usab, niining higayona uban sa pagtugot sa Unang Kapangulohan.16 Malamposon ang iyang kampanya, apan ang mga kritiko sa Simbahan gigamit dayon ang kadaogan isip oportunidad sa pagpahuyang sa nagtumaw nga imahe sa mga Santos isip usa ka masunoron sa balaod, maunongon sa nasod, usay bana ug asawa nga katawhan. Ang Protestante nga mga ministro ug mga organisasyon sa kababayen-an ang nangulo sa pangatake, nga nagpasidaan sa mga tawo sa tanang dapit nga si B. H., usa ka lider sa Simbahan nga daghan og asawa kinsa amahan sa mga anak sa dinaghan nga asawa human sa Manipesto, moadto sa Washington aron sa pag-awhag sa dinaghan nga kaminyoon, paghugaw sa mga moral sa publiko, ug sa pagpalapad sa politikanhong gahom sa Simbahan.17
Samtang nagkadako ang kayugot bahin sa pagkapili ni B. H., ang editor nga si William Randolph Hearst miapil sa kontrobersiya. Matinguhaon nga mogamit sa kontrobersiya aron sa pagpakusog sa mga halin sa iyang mantalaan sa Siyudad sa New York, si Hearst mimantala og grabe kaayo nga pagpanaway nga mga artikulo mahitungod ni B. H. ug sa Simbahan, nga naghulagway sa duha isip mga hulga ngadto sa Amerikanhon nga mga moral. Ang petisyon sa pito ka milyon nga mga ngalan diha sa salog sa lawak sa Kapulongan, sa pagkatinuod, natipon pinaagi sa mantalaan ni Hearst aron sa pagpugos sa mga magbabalaod sa pagsalikway kang B. H. sa iyang posisyon isip sakop sa Kongreso.18
Wala madugay human sa pagkaudto, gipatawag si B. H. aron sa paghimo sa iyang pagpanumpa sa katungdanan. Samtang milakaw siya padulong sa atubangan sa lawak, mibarog ang usa ka kongresista ug kalma nga misugyot nga dili apilon si B. H. sa Kapulongan tungod sa iyang dinaghan nga mga kaminyoon. Laing kongresista ang misuporta sa sugyot. “Siya adunay daghang asawa,” miingon ang lalaki, “ug ang iyang pagkapili usa ka pag-atake sa Amerikanhong panimalay.”19
Pagkasunod adlaw, naningkamot si B H. sa pagseguro sa mga magbabalaod nga wala siyay tinguha sa paggamit sa iyang bag-o nga posisyon aron sa pagpanalipod sa dinaghan nga kaminyoon. “Wala ako moanhi aron sa pagpasiugda niini,” giingnan niya sila. “Walay kahigayonan aron sa pag-awhag niana nga kawsa. Kana usa ka pangutana nga nahusay na.”20
Wala makombinser, ang Kapulongan mitudlo og espesyal nga komite sa mga kongresista aron sa pagrebyo sa kaso ni B. H. ug sa kinaiyahan sa iyang dinaghan nga mga kaminyoon. Piho silang wala mahimutang nga nagpadayon siya sa pagpuyo uban sa iyang dinaghan nga mga asawa ug nakabaton og mga anak uban kanila. Sa dihang gipresentar sa komite ang ebidensya niini nga mga relasyon, miinsister si B. H. nga wala niya gisupak ang balaod sa dayag nga paagi. Daghang Santos sa Ulahing mga Adlaw nga kalalakin-an ang nagpadayon sa pagpuyo sa maalamon nga paagi sa ilang dinaghan nga mga asawa nga ilang giminyoan sa wala pa ang Manipesto, ug wala sila nagtuo nga ang pagbuhat sa ingon misupak sa ilang pag-uyon sa pagtuman sa mga balaod sa Estados Unidos sugod nianang higayona. Apan wala miuyon ang komite, ug niadtong Enero 25, 1900, ang dako kaayo nga mayoriya sa Kapulongan sa mga Representante ang mibotar sa dili pag-apil kaniya.21
Ang pagpalagpot ni B. H. gikan sa Kapulongan sa mga Representante namantala sa nag-unang mga pahina sa mga mantalaan sa tibuok nasod. Sa Utah, ang Unang Kapangulohan midayeg sa maisog nga pagpanalipod ni B. H. sa iyang mga baroganan didto sa Washington, apan nagmahay sila sa negatibo nga epekto sa iyang pagkapili nga nahitabo batok sa Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. Ang Amerikanhong mga pamantalaan mitutok na usab sa Simbahan sa hinawayon nga paagi.22
Bisan og ang pipila sa unsay gibalita sa mga mantalaan dili tukma, husto sila sa sukaranang punto: ang dinaghan nga kaminyoon anaa pa gihapon sa Simbahan. Ug kini dili lamang nga ang mga lalaki ug ang mga babaye nagpadayon sa ilang dinaghan nga mga kaminyoon human sa Manipesto.23 Ingon nga nagpuyo, nagtudlo, ug nag-antos alang sa dinaghan nga kaminyoon sulod sa sobra sa katunga sa siglo, daghang Santos ang dili makahunahuna sa usa ka kalibotan nga wala kini. Sa pagkatinuod, pipila ka sakop sa Napulog Duha—nga naglihok uban sa pagtugot ni George Q. Cannon, Joseph F. Smith, o sa ilang mga tigpataliwala—hilom nga mipahigayon og bag-o nga dinaghan nga mga kaminyoon sulod sa walo ka tuig sukad sa Manipesto. Atol nianang panahona, upat sa apostoles mismo ang nagminyo usab og dinaghan nga mga asawa.
Ang mga Santos nga nagminyo human sa Manipesto mibuhat sa ingon nga nagtuo nga ang Ginoo wala hingpit nga misalikway sa dinaghan nga kaminyoon apan mitangtang lamang sa balaanon nga sugo nga ang mga Santos magpadayon ug manalipod niini isip usa ka binuhatan sa Simbahan.24 Sa Manipesto, dugang pa, si Wilford Woodruff mitambag sa mga Santos sa pagsunod sa mga pamalaod batok sa poligamiya sa Estados Unidos. Hinuon, wala siyay gisulti diha sa dokumento mahitungod sa mga balaod sa Mexico o Canada. Kadaghanan sa bag-o nga dinaghan nga mga kaminyoon nahitabo didto niadto nga mga nasod, ug adunay gamay nga gipahigayon diha sa Estados Unidos.25
Karon, taliwala sa makadaot nga mga epekto sa pagkapili ni B. H. Roberts, ang mga lider sa Simbahan nagsugod sa pagkakita sa peligro sa pagtugot sa usa ka Santos nga adunay daghang asawa nga molansar alang sa pederal nga katungdanan. Kini dili usa ka butang nga buot nilang buhaton pag-usab.26
Niadtong Abril 1900, si Zina Presendia Card, ang anak nga babaye sa kinatibuk-ang presidente sa Relief Society nga si Zina Young, mipauli ngadto sa Cardston, Canada, human sa paggahin og pipila ka semana uban sa iyang setenta y nuybe anyos nga inahan didto sa Siyudad sa Salt Lake. Atol sa pagbisita, siya ug ang iyang inahan mibiyahe ngadto sa Oneida Stake sa habagatang Idaho aron mamulong sa usa ka komperensiya sa Relief Society.
“Nakaya ra niya ang biyahe, ug namulong sama sa usa ka anghel ngadto sa iyang mga igsoon nga babaye,” gi-report ni Zina Presendia sa usa ka sulat ngadto sa iyang manghod nga babaye nga si Susa Gates. “Mapasigarbohon kaayo ako kaniya.”
Apan sa gihapon nabalaka si Zina Presendia mahitungod sa taas nga edad sa iyang inahan. Mga onse ka gatos ka kilometro ang Cardston gikan sa Siyudad sa Salt Lake. Kon ang kahimsog sa panglawas sa iyang inahan kalit nga mawala, si Zina Presendia mahimong dili na makakita kaniya pag-usab sa dili pa siya mopanaw.27
Balik didto sa Cardston, si Zina Presendia mibalik sa iyang mga responsibilidad isip presidente sa YLMIA sa Alberta Stake. Napulog upat ka tuig na ang milabay sukad si Presidente John Taylor mihangyo sa bana ni Zina, si Charles Card, sa pagpangulo sa usa ka grupo sa mga Santos nga daghan og asawa paingon ngadto sa Canada. Sukad niadto, ang mga Santos miestablisar og usa ka dosena nga mga pamuy-anan sa habagatang Alberta. Ang Cardston Stake namugna niadtong 1895, diin si Charles mao ang presidente. Bisan og ang panahon sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa pag-establisar og bag-ong mga pamuy-anan hapit na matapos, bag-o nga mga pamilya ug mga patigayon ang nagpadayon sa pagbalhin ngadto sa dapit, nga nagtabang sa pagpalambo sa Simbahan.28 Karon adunay daghang batan-on nga mga Santos nga mahimong hamtong na diha sa dapit, ug si Zina Presendia nabalaka gayod pag-ayo mahitungod kanila.
Medyo layo ang Cardston, apan ang mga batan-on niini dili luwas sa mga daotan sama sa pagsugal ug pagkaadik sa makahubog nga ilimnon. Nahibalo siya nga ang ubang mga hamtong sa lungsod nagpakita og dili maayo nga mga ehemplo alang sa mas bata nga henerasyon.29
Usab, klaro nga ang Santos sa Ulahing mga Adlaw nga kabatan-onan ug ubang mga komunidad kinahanglang tudloan pa og dugang mahitungod sa pagkaputli. Sa wala pa ang Manipesto, ang batan-ong mga babaye adunay mas daghang kahigayonan nga magminyo ug kasagaran nagbuhat sa ingon sa sayong pangedaron. Karon, hinuon, ang nagtubo nga henerasyon sagad dugay na nga magminyo, ug ang uban, ilabi na ang kababayen-an, wala gayod magminyo. Kini nagpasabot nga mas daghang batan-on ang gilaoman nga magpabilin nga putli sa mas taas nga panahon.30
Gihisgotan ni Zina Presendia kini nga mga problema sa usa ka tinipon nga miting sa YLMIA ug YMMIA sa Cardston Ward sa sayong bahin sa Mayo. “Ang mga kalipay sa usa ka kadiyot nga panahon kasagaran magdala og kaguol sa tibuok kinabuhi,” gipasidan-an niya ang kabatan-onan. “Kinahanglan magtinguha kita sa pagkamapainubsanon ug gugma nga putli ug sa pagbuhat ngadto sa uban sa unsay gusto nato nga buhaton sa uban ngari kanato.”31
Niana nga tingpamulak ug ting-init, mitambong usab siya sa pipila ka miting sa YLMIA sa Cardston Ward. Ang asosasyon nagtapok matag Miyerkules sa hapon. Si Mamie Ibey, ang baynte tres anyos nga presidente sa asosasyon sa ward, kanunay nga mipahigayon og mga miting samtang ang uban nagtudlo og mga leksiyon. Matag sunod bulan, ang batan-ong mga babaye mipahigayon usab og miting sa pagpamatuod, nga naghatag sa matag sakop sa grupo og kahigayonan nga magpamatuod ngadto sa iyang mga higala.32
Sa tibuok tuig sa 1900, ang Young Woman’s Journal mimantala og napulog duha ka bahin nga nagsunod-sunod nga mga leksiyon nga gitawag og “Pamatasan alang sa Batang mga Babaye [Ethics for Young Girls].” Matag bulan usa ka bag-o nga leksiyon ang mogawas, ang matag usa gidesinyo aron sa pagtabang sa batan-ong mga babaye nga makaila sa husto gikan sa sayop. Pipila sa mga hilisgotan nga nalakip mao ang pagkamatinuoron, pagkontrolar sa kaugalingon, kaisog, kaputli, ug balaang pagtahod. Usa ka nagsunod-sunod nga mga pangutana ang misunod sa matag leksiyon, nga nag-aghat sa batan-ong mga babaye sa pagrebyo ug paghisgot sa materyal.33
Nagtuo si Zina Presendia nga ang kanunay nga pagtambong sa Asosasyon sa Pagpalambo sa Usag usa [Mutual Improvement Association] makapalig-on sa kabatan-onan ug makaimpluwensiya sa ilang mga aksiyon alang sa mas maayo. Diha sa mga miting, ang batan-ong mga babaye giawhag nga magpalayo gikan sa pagkakalibotanon ug sa sayop. “Kinahanglan dili gayod kita maulaw sa kamatuoran,” si Zina Presendia mitudlo kanila, “ni maulaw sa pagpahibalo nga kita mga Mormon.”34
Giawhag usab niya ang ilang mga ginikanan sa paggiya kanila subay sa dalan sa pagkamatarong. Sayo nianang tuiga, samtang nagbisita sa usa ka stake sa Idaho, nakadungog siya sa iyang inahan nga misubli og usa ka butang nga gitudlo ni Joseph Smith sa Relief Society didto sa Nauvoo: “Pagtanom og maayo nga mga ideya ngadto sa mga hunahuna sa mga bata. Makamatikod sila sa atong ehemplo.” Nagtuo si Zina Presendia nga kini nga kamatuoran magamit usab didto sa Cardston.
“Kinahanglan kita nga magpakita og maayo nga mga ehemplo alang sa atong mga anak,” gipahinumdoman niya ang ubang mga lider niadtong Hulyo, “hangopa ug higugmaa sila, ug tudloi sila sa pagsalikway sa tanang daotan.”35
Sa hapon sa Disyembre 10, 1900, nakita ni George Q. Cannon ang mga Isla sa Hawaii sa unang higayon sukad sa iyang misyon didto niadtong mga 1850. Sa edad nga baynte tres, siya ang labing bata sa napulo nga orihinal nga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga mga misyonaryo nga gipadala ngadto sa mga isla. Karon, isip usa ka magtatambag sa Unang Kapangulohan, mibalik siya aron sa pagsaulog sa ika-singkuwenta nga anibersaryo sa ilang pag-abot ug sa pagsugod sa Simbahan sa Hawaii.36
Pipila ka oras human makit-i ang mga isla, si George ug ang iyang kauban nga mga pasahero midunggo sa Honolulu sa isla sa Oahu. Miestar siya sa gabii uban ang Hawaiian nga mga Santos sa Ulahing mga Adlaw nga si Abraham ug Minerva Fernandez ug migahin sa sunod nga adlaw sa usa ka pag-abiabi nga adunay mga usa ka libo nga mga Santos diha sa usa ka meetinghouse. Ang pipila sa mga nanambong nabunyagan ni George atol sa iyang misyon. Ang uban mga anak ug mga apo sa mga tawo nga iyang natudloan.37
Nakamata si George pagkasunod buntag, Disyembre 12, nga dili komportable sa pagpamulong ngadto sa mga Hawaiian sa kasaulogan sa anibersaryo. Isip usa ka batan-on nga misyonaryo, gidayeg siya sa iyang kahanas sa pagpamulong ug pagsulat sa Hawaiian. Apan panagsa ra niya kini gigamit sukad pag-uli, ug karon nabalaka siya nga ang iyang kabakikaw sa pinulongan makapasagmuyo sa mga Santos.38
Ang kasaulogan gipahigayon sa usa ka bag-o nga teyatro sa Honolulu. Ang lokal nga mga lider sa Simbahan midapit og usa ka maanindot nga orkestra, duha ka choir gikan sa Honolulu ug Laie, ug ubang mga grupo sa musika. Sa duol nga gambalay sa gobyerno, ang mga Santos nag-andam usab og dako nga kumbira sa Hawaiian nga mga pagkaon ug midapit sa tanan sa komunidad nga moadto. Alang kang George, ingon og ang tibuok siyudad nag-apil sa kasaulogan.39
Sa dihang miabot na ang higayon alang kang George nga mamulong, siya misugod sa iyang pakigpulong sa Iningles, nga naghandom sa labing sayo nga mga adlaw sa iyang misyon, sa dihang pipila sa iyang mga kompanyon mibiya sa buhat ug ang mga nagpuyo sa isla nga maantigong mosulti og Iningles mipakita og kawalay interes sa ebanghelyo. “Mao kadto ang higayon nga ako miprotesta,” giasoy pag-usab ni George, “ug mipahayag sa akong kaugalingon nga matinguhaon nga magpabilin niini nga mga isla ug maghago taliwala sa mga tawo niini.”40
Samtang namulong siya, nabati ni George ang Espiritu nga gamhanang mikunsad diha kaniya. Ang Hawaiian nga mga pulong kalit niyang nahinumdoman, ug ang iyang kabakikaw nawala samtang nagsugod siya sa pagpamulong sa pinulongan. Ang Hawaiian nga mga Santos nahibulong dihadiha dayon ug nalipay. “Pagkanindot,” miingon ang usa ka tawo, “nga nakahinumdom siya sa atong pinulongan latas niining tanan nga mga tuig!”41
Ang kasaulogan mipadayon hangtod sa sunod nga adlaw, ug masaligon nga namulong pag-usab si George sa mga Santos sa ilang pinulongan. “Nabati gayod nako karon kay sa kaniadto ang mga higot nga nagbugkos sa mga tawo sa Dios,” siya misulti kanila. “Diin ang mga tawo motuo sa ebanghelyo ug monaog ngadto sa mga tubig sa bunyag, molambo ang ilang gugma sa usag usa.”42
Migahin si George og sobrag gamay sa tulo ka semana uban ang mga Santos sa Hawaii. Samtang anaa sa isla sa Maui, gibisita niya ang lungsod sa Wailuku, diin nasinati niya ang iyang unang kalamposan isip usa ka misyonaryo. Nausab na gayod ang lungsod nga hapit dili na mailhan, apan dali ra niyang nakaplagan ang panimalay sa iyang mga higala nga si Jonathan ug Kitty Napela, nga parehong mipanaw na mga dekada ang milabay. Ang mga Napela ingon nga pamilya ngadto kang George, ug si Jonathan mao ang iyang kauban nga tighubad sa Hawaiian nga Basahon ni Mormon.43
Samtang gibisita niya ang mga isla, nakamugna si George og daghang bag-o nga mga higala, lakip ni Tomizo Katsunuma, usa ka Japanese nga lalaki kinsa mipasakop sa Simbahan samtang nagtuon didto sa Agricultural College of Utah. Gihimamat usab niya ang mga Santos kinsa sa ilang tibuok kinabuhi, bisan pa man sa ilang pagkamatinud-anon, wala gayod makadawat sa mga ordinansa sa templo. Natandog sa ilang sitwasyon, siya miawhag kanila nga magpakabuhi nga takos nga mosulod sa templo ug magpakita og hugot nga pagtuo nga ang Ginoo modasig sa Iyang propeta aron sa pagdala sa mga panalangin sa templo ngadto kanila.44
Sa adlaw sa pagbiya ni George, gatosan ka mga Santos ug usa ka lokal nga banda ang misugat sa iyang karwahe didto sa pantalan sa Honolulu. Isip usa ka kataposan nga pagpakita sa ilang gugma, mga kawhaan ka bata ug tigulang nga mga Santos ang dali nga miduol ug mibutang kaniya og mabulokon nga lei. Siya dayon misakay sa iyang barko, ug ang banda mipatukar og panamilit nga musika.
Nagtutok balik sa mga Santos diha sa dunggoanan, nasayod si George nga dili gayod siya makalimot kanila. “Aloha nui,” sila misangpit ngadto kaniya, nga nagpahayag sa ilang gugma ug panamilit. “Aloha nui.”45
“Usa ka bag-o nga siglo ang nagsugod sa kalibotan karon.”
Ang tingog ni LeRoi Snow milanog sa tibuok Salt Lake Tabernacle samtang gibasa niya ang pangbukas nga mga pulong sa usa ka mensahe nga gisulat sa iyang amahan, si Lorenzo Snow, alang sa mga nasod sa kalibotan.46
Enero 1, 1901 kadto, ang unang adlaw sa ikakawhaan nga siglo. Ang panahon sa gawas grabe ka tugnaw, apan sobra sa upat ka libo ka mga tawo ang mibiya sa kainit sa ilang mga panimalay nianang buntaga aron sa paghandom sa okasyon sa usa ka espesyal nga tulumanon uban ang propeta, uban nga kinatibuk-ang mga awtoridad, ug ang Tabernacle Choir. Ang Tabernacle mismo gidayan-dayanan alang sa okasyon, ug gibitay tabok sa mga tubo sa organ mao ang usa ka pundok sa de-kuryente nga mga suga nga nag-espeling sa pulong nga “Welcome.”47
Naglingkod sa atubangan, dili layo gikan sa dapit nga gibarogan ni LeRoi, mao si Presidente Snow mismo, ang iyang tingog nadaot sa grabe nga trangkaso. Kuyog ang ubang mga Santos diha sa lawak, naminaw siya pag-ayo samtang gibasa ni LeRoi ang mensahe. Yano nga giulohan og “Pagtimbaya ngadto sa Kalibotan,” kini naghisgot sa makapatingala nga siyentipikanhong mga pagdiskobre ug mga pag-uswag sa teknolohiya sa milabayng gatosan ka tuig ug mipahayag sa pagkamalaomon ni Presidente Snow sa umaabot nga siglo.
Sa mensahe, nanawagan siya sa mga lider sa kalibotan sa pagsalikway sa gubat ug sa pagtinguha sa “kaayohan sa katawhan” imbes sa “pagpadato sa usa ka kaliwat o pagpalapad sa usa ka gingharian.” Mipahayag siya, “Ang gahom anaa sa inyong mga kamot aron sa pag-andam sa agianan alang sa pag-abot sa Hari sa mga Hari, kansang kamandoan maanaa sa tibuok kalibotan.” Miawhag siya kanila sa pagpasiugda og kalinaw, sa pagtapos sa pagpangdaogdaog, ug sa pagtinabangay sa pagtapos sa kakabos ug sa pagpalambo sa kadaghanan.
Nanawagan usab siya sa mga adunahan ug mga kabos sa pagtinguha og mas maayo, mas manggihatagon nga mga paagi sa pagpakabuhi. “Ang adlaw sa inyong katubsanan hapit na moabot,” gisultian niya ang mga kabos. “Pagmaalamon sa pagpangandam alang sa umaabot kon anaa sa kabulahan.” Ngadto sa mga adunahan, mitambag siya og kamanggihatagon: “Ablihi ang inyong mga kaban ug mga pitaka, ug pagsugod og mga patigayon nga mohatag og trabaho ngadto sa mga walay trabaho ug mohupay sa kaugtas nga mosangpot ngadto sa bisyo ug krimen nga nagtunglo sa inyong bantogan nga mga siyudad ug nagdaot sa moral nga kahimtang sa inyong palibot.”
Nagpamatuod siya bahin sa Ginoo ug sa Iyang gipahiuli nga ebanghelyo. “Siya seguradong motapos sa Iyang buhat,” mipahayag si Presidente Snow, “ug ang ikakawhaan nga siglo motimaan sa pag-uswag niini.”
Sa kataposan, gipanalanginan niya ang mga tawo sa kalibotan, bisan asa pa man sila. “Hinaot nga ang sidlak sa adlaw gikan sa kahitas-an mopahiyom diha kaninyo,” miingon siya. “Hinaot nga ang kahayag sa kamatuoran mopapahawa sa kangitngit gikan sa inyong mga kalag. Hinaot nga mousbaw ang pagkamatarong ug mokunhod ang kadaotan ug ang mga tuig sa siglo magpadayon. Hinaot nga modaog ang hustisya ug ang korapsiyon mawagtang.”
“Tugoti kini nga mga pagbati, isip ang tingog sa mga ‘Momon’ diha sa kabukiran sa Utah, mokuyanap ngadto sa tibuok kalibotan,” mipahayag siya, “ug mopahibalo sa tanang katawhan nga ang atong pangandoy ug ang atong misyon mao ang sa pagpanalangin ug kaluwasan sa tibuok kaliwatan sa tawo.”48