Tenua Bwaai ni Mwakuri ibukin Katean te Mweenga ae Tabu
Waaki ni kakukurei i nanon mweengara ni katoa bong e kataneiaira n tangira, ni mwakuri ni ibuobuoki, n ongeaaba, ao n reitaki.
Ibukiia bwaeoniia, tararuan mweengaia e kainnanoa te mwakuri korakora ao te katantan man kangangan bwain te maiu aei. Iangoa karakinan Ann Howell Burt. E nako man te aba ae Wales, e iein, ao e maeka n te bwangabwanga i meangin Utah n tain te kabuebue n te 1863. Ngkai te tina ae kairake ngaia, e riai ni mwakuri korakora bwa e na kawakina te rau ao n tarai kainanoia kaain ana utu. E korea aei n ana boki ibukin tauan kanoan te bong:
“Tabeua te bong n nako, I kamatea te naete ae kamamate ma au kai ni kamanti, ngke e kawakawa rikaki man te kaintamwarake. I tabe ni kukana te amwarake ibukin te katairiki ao e mena te ataei iaon te burooa etina riki iaon tano… . E bon rotai te maku ae korakora …
“… Tabeua te bong n nako, ngke I tabe n taetaei nango man ubun te ataei ngke e matu … , I kunea … ten takareau ae rangin ni bubura ae tabe ni kawakawa nakon te ataei. I ienikuri ni kakaea kain te buruum, I katurua tabona ma ten takareau ao ngke e taua … I waekoa ni katikia nako nanon te ai.”1
E ngae ngke a mwaiti mai ibuakora aika aki tabeaianga ibukin ten takareau ao te naeta ngkana a ninia nako mweengara, a mwaiti riki bwaai aika kamamate aika kona ni kakamakuira. Ara ten takareau ao ara naeta boni kateira aika kakaokoro aika a kona ni kaoti n te tai ae ti aki kantaningaia iai. Iai i nanona kabwakaan te ataei ae tuai n roko ana tai ni bungiaki iroun tinana, ribaakin te mwakuri n te mweenga, te kanganga ni kateimatoan te tai n amwarake n te utu, bitakin taben te tina ao te tama, ao uruakin te mare n te raure, te tekateka n taanga n aki mareaki, te mare imarenan te mwaane nakon te mwaane ao te aine nakon te aine. E na raoiroi riki ngkana ti kona n totokoi niniakira aikai ma ara bwai ni mwakuri aika ni mweengara, ma a bon tia ni bua angiin ara kai ni kamanti ao ara kai ni buruum.
Kerikaakin te Maiu n te Mweenga
Bon te bwai ae tataneiai iai te aba ni boong aikai n ongo irouia ataeinaine bwa a na taekina aia kouru ni kaineti ma aia mwakuri nakon taai aika a na roko. Ataeinaine aikai iai nanoia ae korakora ni kan riki bwa ainenumwa ao tiina, ma n taai aikai e tara n ae e riai riki irouia taekinan moa aia kouru ibukin aia mwakuri. E ngae ngke ti tarai bwaai aikai bwa a kakaawaki irouia aine, te nakoa n tina ao te beku n te mweenga a moanna ni bua man taiani bobotaki n taai aikai bwa bwai ma kawai aika kakaawaki ibukia aine.
Ma e tara ni kangai te rongorongo bwa ngkana iai angaia ao aia kona tiina n tararuai mweengaia ao aia utu ni bwaai ibukin te mwenga aika boou, ao ngkanne a riai ni inaomata ni karaoi oin nanoia. E bure te iango are e kangai bwa te mweenga te tabo are a tautoronaki iai. Iai tabeua koaua aika tuangia aine bwa te beku inanon te mweenga e kauarerekea atakin raoi aia konabwai, ao aine ma mwane anaki nanoia bwa a na kakeai bonganan kanoan aia bong aika kakawaki ni maiuia inanoni mwengaia—are e a karika iai buan ara kai ni kamanti ao ara buruum.
E ngae ngke nakoraoin bwaai ni mwakuri n taai aikai a tia ni kainaomataira man tabeua mwakuri n te mwennga, a tia naba ni karika kerikaakin te maiu n te mweenga. A anaaki nanora bwa ti na kakeai bonganan ao kakawakin taian waaki n te mweenga n aron te amwarake n te utu, ao i nanon wakinana ti kabuai taai aika kakaawaki ibukin rikirakera n tatabemaniira ao ara utu. E kabwarabwara te Tia Korea te Rongorongo Cheryl Mendelson: “Ngkana a kabatia kawarakin bootaki mai itinaniku aomata ibukin buokan kainanoia [ni katoa bong] … , [ara] konabwai ao ara kantaninga … ana keerikaaki mani bua, ao n tokina ana kauarerekea te tai are mweengaia aomata ana kona iai ni kaitarai kainnanoia.”2
N te maungatabu ni kabuta, ao e kauringiira Beretitenti Spencer W. Kimball (1895–1985): “Angiin taian totoko n aroarora ake atia ni buoka kakorakoran ao kamatoan te utu n taai ake ngkoa a kekerikaaki mani mauna nako. E na roko te tai are tii naake a matoatoa aia koaua ao aia makuri n te utu ae a na kona ni kawakina aia utu man te buakaka ae rikirake n otabwaninira.”3
Kamanoan Mweengara ao ara Utu
Ti na kanga n tokanikai ni katani mweengara man “rikiraken te buakaka” ao ni waaki nako nakon ara kouru ae akea tokina?
Teuana, ti riai ni manga reiakin ao ni kawakin aroni mimitongin te mweenga ao bonganana. N te Bible Dictionary ao ti wareka, “Bon ti te mweenga ae kona ni kabotauaki mimitongina ma te tembora.”4 Ngkana mweengara e kabotauaki ma te tembora, tera ae katerea te mweenga anne bwa e na mimitong? Teuana te rikitionare e kabwarabwara nanon mimitong bwa “ana bwai ke e katabuaki nakon te Atua; e kororaoi ni karineaki; ni kamatoaki ke ni katabuaki nakon temanna, oina raoi, ke te kaantaninga, bwa [e na] riai n aki kamangoraki ke ni kakeaki bonganana; kanga te bwai ni katantan, man te kakiriwe ke taian ni katabetabe.”5
Kamanena te iango aei, ae te mimitong nakon taian waaki i nanon mweengam ni katoa bong n aron te tai n amwarake, te katangitang, waaki ni kakukurei, te uaati, ao tararuaakin mweengam ao tinanikun mweengam. Waaki aika kakaraoaki n te bong koraki a kona ni iai bukina aika kakawaki ao a riai n aki kamangoraki; ana anganiira ara tai ni karikirakeira ao n reireiniira kateira aika raraoi ao aroaro aika raraoi. Man karaoakin waaki aikai ni katoa bong, ti kona n reiakina atakin raoi te koaua ao n reiakina te kokoaua, te taotaonaki n nano, te tangira ae kororaoi, ao kaotan te tangira nakon tarim. Mwakuri ni katoa bong ao waaki ni kakukurei n te mweenga ana karekea te atatai ae bati ibukiia ataei ao ikawai ni karaoi aia rinerine ao n reireiniia ma iai. Te katooto, te tetei, te buu, ke raom ni maeka e na bae n anga ana ibuobuoki n te mweenga ngkana e noora te bwai ae riai ni karaoaki ao e karaoia ma te nano ae kukurei. Ke teuaei ke neiei e na tataninga tuangakina ao e na ngurengure ibukina bwa e angabuaka nakoina.
Bwaai aika riki ni mweengam ni katoa bong a kona n rangi ni bebete are ti kona n aki noora iai kakawakiia—n ai aroia natin Iteraera ake a karekeaki kaiia irouia naeta. Ao bwain katokana a na ti taraa te naeta te buraati iaon te kai (noora Warekaia Iteraera 21:8–9), ma ibukina bwa e rangi ni bebete karaoana, a mwaiti aika aki karaoia. “Ibukina bwa e bebete te kawai, ke e aki kanganga, ao a mwaiti ake a mate” (1 Nephi 17:41). Ni katoa bong ao waaki i nanon mweengara a kona n rangi ni bebete, ma ibukina bwa e bebete, ao aki toki ni kakaraoaki n taai nako, ao ni kaokiokaki, aanga taai aika kakaawaki ibukin karikirakeaia aomata n tatabemania nako ao te utu.
Te kauoua, ti riai ni karaoa te tai n amwarake n te utu bwa te bwai ae na kakaraoaki ni katoa bong. Ni boong aikai a mwaiti aika kunea bwa e rangi ni bebete iroun temanna bwa e na amwarake i nanon ana umwa ni kuuka, ni kang amwrake aika bebete i nanon aia kaa, ke ni kawara te tabo n amwarake ae ua kaan ibukin te katairiki ae katawe nakon ae a na katauraoa te amwarake ao n uaia n tekateka n amwarake ma te utu.
Teraana te bwai ae akea iroura? Te amwarake n utu a mwaiti iai bwaai aika a rang ni ibuobuoki ao mani bongana. Te koaua ae katautauaki bwa te amwarake n utu e na buokiia ataei ni karekea te amwarake ae tamaroa riki,6 e kauarerekea aorakin te iango, ao ni kabebetei kanganga ke katei aika ana uruana aron te aomata.7 Te amwarake n utu n te tabo ae tamaroa e karaoa te mwakuri ae bongana n totokoi waaki ni kabwaka rawawata aika aki kamarurung.8
Te mwakuri ae bebete karaoan te amwarake ao te uaia ni kukurei iai e na buokiia kain te utu ni kateimatoa te reitaki. Te amwarake e aki riai n rinorinoaki arona ibukin karekean te tai n reitaki ao ni karekea naba otam ni baike a riki n ana bong temanna. A kona n taobaraeaki katabetabe mai i tinaniku bwa e aonga n tiku raoi te iango iaon tibwaan te amwarake, te kakarabakau, ao te reitaki imarenaia. Ataei ana reiakina aron tibwatibwaan te amwarake n te utu tiaki n aron are e kakaraoaki n te tabo n amwarake ae ko ti otana kanam n ti ngkoe. Te tai n amwarake ni utu ae teimatoa ni kakaraoaki e anganiia ataei te namakin ae a mweenga raoi iai ibukina bwa ataa te bwai ae a kantaningia n tokin te bong koraki. Bon te tai naba ni kaota te kakaitau nakon te Atua n te tataro ibukin te amwarake ao kakabwaia riki tabeua. Tao ae rangi ni kakawaki riki, karaoan te tai n amwarake ae tataneiai te aba iai bwa ena kona ni karikirakea te marooro ni iraorao ibukin taekan te euangkerio.
Te katenuua, ti riai n ataia bwa waaki aika karaoki i nanon te utu bon iai bonganaia ibukin te maiu n rabwata ao te maiu n tamnei. E a tia te Atua n anganiira tuua ibukin te maiu n tamnei; akea mai buakoia ae ibukin te maiu n rabwata (tara D&C 29:35). Te maiu n rabwata nanona bwa ti ibukin te maiu aei. Ana tua bon akea tokiia. Ti kona ni kabotaua aei ma mweengara bwa ti na ataia bwa ara mwakuri iaon te aonaaba aei bon iai mwiia ibukin te maiu are akea tokina. Ara mwakuri a kaotia bwa tera aron kateira ngkai ao n te maiu are akea tokina. Te katoto teuana, ngkana te bu mwaane ao te bu aine ngkoe “kam na uaia n tangiri ao n tararuai ngkami ao ami ataei,”9 a kaungai karikirakean anua ake a na kona iai ngaia ma natiia ni waaki nakon te maiu are akea tokina.
Ti reiakin reirei ibukin te maiu n te mweenga are a karikirakea te anua ae rine man etieti. E kauringiira te tia kakae iaon te utu ae Enola Aird bwa ti reiakini inanon mweengara aron te mwakuri ao aron tararuakin arora, ti reiakini aron katei ao aroaro aika raraoi, ti reiakinna bwa ti na kanga ni kona n tei iaon waera—ke ngkana ti aki karaoi kawai aika riai aikai ao ti na bon aki kona n reiakin bwaai akana oti ieta.10 “N akean aia mwakuri kaaro ni kanakoraoia natia, ana rangi ni wanawana natiia, reireiaki raoi, man koro bukin aia kantaninga ma a na ti iangoia ibon irouia, ti taraia, ao man aki tabe ma aomata riki tabeman are bon kaotan te aki reireiaki raoi—n aki kona ni maeka ni bobotaki ma aomata riki tabeman.”11
Ngkana ti kona n namakina kakawakin te maiu aei, ti kona n noria bwa te ataei ae te kabanea ni uarereke e kona n namakina bonganana rinanon te bwai ae aki rangin ni kakawaki n aron rukumakin kunikai. A kona ataei ni ikoikoti toan taian tiaokiti (socks), boboti ni karaia aika kaokoro, rukumi taara, ao ni kaitauaki ibukin aia konabwai. I nanon ririki ngkana a moanna n rikirake kangaangan mwakuri, ao ataei a moanna n ataa aia konabwai n rinei ao ni karaoi mwakuri aika ana uaana.
Kaotaan Mweengara
Taben te utu bon te kataneiai ni karekean te oota ao te koaua rinanon te ongotaeka. Iesu Kristo bon Otan te aonaaba. Ngkana ti iria man kawakin Ana tua, ti nakonako n Otana. Ngkana ti iria ma ni kaniia Iesu, ti na bon karekea te ota ao te koaua ae mwaiti riki. Ti kona ni karaoa te banna n ongotaeka ibukia ara ataei n aron karaoan raoi tabera. Te katoto teuana, man reiakinan karaoan ara mwakuri n taai nako, a kona kaaro ma ataei n reiakina te ongotaeka ao karaoan ae raoiraoi man bwaai aika uarereke, ake a uarereke iai te kanganga. Ngkane a tauraoi riki ni kawakin tuua ao ni karaoi berita aika tabu.
Mai ibuakon kaetieti ake anganaki ngke e moan ni wakinaki te Ekaretia bon te reirei naba bwa ana “karaoi ni kabane tabeia n te utu” (tara D&C 20:47, 51).Tenua te ririki imwiina tabeman taari aika tani kairiri n te Ekaretia a boaaki ibukin aki karaoan tabeia n te utu (tara D&C 93:41–50). N te bong aei, n te katanoata nakon te utu, ti kauringaki riki aron tabera n te utu aika tabu.
Ti aki toki n iangoa te tabe n te utu n aron te tataro n utu, botakin te utu n te tairiki, ao wareware man booki aika tabu, ma ti riai a uringnga naba bwa waaki n aron kamwarakeara ao kunnikaiara a na buokiira ni kataneiaira n tangira, ni karaoi mwakuri ni ibuobuoki, n ongotaeka, ao ni boonnano. Mwakuri ni katoa bong, aika bebete bon iai mwakaia ae korakora i nanon maiura.
Ti kona ni kanira ma te Uea rinanon maiura ni katoa bong—rinanon te amwarake ni utu ao ni waaki ni kakakibotu aika raraoi? Ti bon kona. Mwaitira te ota ae ti tangiria? E berita te Uea, “Ane e karekea te ota, man teimatoa ni waaki ma te Atua, e na karekea riki te ota” (tara D&C 50:24), ao, “[N] na angania taan onimaki te reirei iaon te reirei, te tua iaon te tua; ao n na kataiko ma ni kakoauako iai” (tara D&C 98:12).
Kaota am kakaonimaki ni bwaai aika uarereke, ao ana kabatiaki n anganaki riki bwaai aika bubura. Reken te tai n reiakini ao ni kataneiai n te mweenga bon te bwai ae tabu, bon taai n rikirake n te maiu n tamnei ma ni kaanira riki ma te Tia Kamaiu. Te kawai n rikirake aei bon te ukeuke ae abwabwaki ibukin te bwai ae bongana, ao ara mronron ni mweengara, e kaokioka te tai bwa tina kataneiaira n riki bwa aomata ao utu aika katootonga aron te Atua.
Man te bootaki n taromauri are e taekinaki n te Brigham Young University n Eberi 5, 2005.