Si Kristo ug ang Kultura diha sa Daang Tugon
Usa ka mainampingon nga pagtuon niining importanting volume nga kasulatan makatabang kanato sa pag-angkon og mas dakong pagdayeg sa Manluluwas, sa Iyang mahangturong sakripisyo, ug niadtong kinsa nagpaabut sa Iyang pagkatawo.
Samtang atong tun-an ang Daang Tugon, daghan kanato nagkinahanglan nga mobuntog sa negatibong pagbati aron mobasa kita niining puno sa pagtulun-an nga kasulatan pinaagi sa atong panglantaw sa atong kaugalingong kultura. Kay kon dili, ang pagpagamit sa atong mga panabut sa modernong kultura ngadto sa usa ka katilingban nga mga liboan na ka mga tuig ang milabay makahimo sa Daang Tugon nga daw lahi o lisud sabton.
Ang negatibong pagbati sa kultura mahimong makapatingala kanato nganong sa biblikal nga katilingban nabatasan man nga ang magulang nga babaye maminyo og una kay sa manghud nga babaye (tan-awa sa Genesis 29:25–26), alang sa mga babaye nga magdala og tubig ug ubang mga palas-unon diha sa ilang abaga (tan-awa sa Genesis 21:14; 24:15), alang sa mga tawo sa pagkanaog gikan sa ilang mga camel o mga asno isip timaan sa pagrespeto kon sila motimbaya sa ubang mga tawo (tan-awa sa Genesis 24:64; 1 Samuel 25:23; 2 Mga Hari 5:21), alang sa mga indibidwal kinsa moyukbo sa atubangan sa uban (tan-awa sa Genesis 18:2–3; 19:1; 23:7, 12; 42:6), alang sa mga ginikanan kinsa mao ang mopili sa pangasaw-on sa ilang anak nga lalaki (tan-awa sa Genesis 21:21; 24:4 38:6), o sa mga bisita sa paghugas sa ilang mga tiil sa ilang pag-abut sa balay sa tigpasiugda [host] (tan-awa sa Genesis 18:4; 19:2; 43:24).
Dili kita makadayeg ug makasabut sa Biblia kon atong tang-tangon kini gikan sa iyang kaugalingong teksto ug ilisan kini sa atong modernong kultura. Hinoon, kinahanglan natong usabon ang atong panghunahuna aron mas masabtan ang karaang pamaagi sa kinabuhi.
Ang Daang Tugon makahatag og dakong tabang ug makapaikag nga mga impormasyon kabahin sa mga kultura sa daang mga propeta, katawhan, ug sibilisasyon—impormasyon kabahin sa ilang musika, pinulongan, mga art, literatura, mga relihiyusong institusyon, sistema sa panalapi, pagkaon, pagsinina, estruktura sa kalendaryo, mga pamaagi sa kasal, ug uban pa. Kini nga impormasyon mahimong sama ra ka makaikag nga kultura ug makasaysayan nga pagtuon kon ang Daang Tugon wala pa magtanyag og mas dako ug mas makapausab sa kinabuhi nga ganti ngadto sa mga estudyante niining usahay lisud sabton nga kahulugan niini—ang ganti mao ang pagdala kanila ngadto kang Jesukristo.
Ang Daang Tugon mao ang unang testamento sa Manluluwas ug nagrekord sa daghang mga kultura ug mga relihiyusong praktis nga nagpokus, sa pagtuon o sa mapanagnaon nga paagi, kang Kristo ug sa Iyang Pag-ula. Lima ka mga ehemplo gikan sa Daang Tugon naghulagway sa nagpatigbabaw nga relihiyusong mga praktis nga naghatag og mas lawom nga pagsabut kabahin ni Jesukristo, sa Iyang Pag-ula, ug sa atong relasyon ngadto Kaniya.
Sama sa usa ka Karnero ngadto sa Ihawanan
Human sa pag-antus ni Jesus sa Getsemani, Siya gisugat ni Judas ug sa “usa ka panon nga mga sundalo ug pipila ka mga polis gikan sa mga sacerdote nga punoan ug sa mga Fariseo, [sila] miadto didto nga sangkap sa mga parol ug mga sulo ug mga hinagiban” (Juan 18:3). Si Jesus mitahan ngadto sa pagpaubos sa dihang Siya mitugot nga kining manggugubot midala Kaniya ug migapos Kaniya (tan-awa sa Juan 18:12).
Ang pagpamatuod ni Juan wala nagrekord sa unsang paagi nga si Jesus gigapos, apan si Elder Bruce R. McConkie sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles (1915–85) mihatag og gamhanang panabut sa dihang siya miingon nga si Jesus dayon “gihigtan og pisi diha sa iyang li-og, sama sa usa ka komon nga kriminal.”1 Kini nga detalye dili makita sa mga rekord sa Ebanghelyo ug busa kinahanglan nga itumbok ngadto sa propetikanhon nga pagsabut sa usa nga gipaluyohan isip propeta, manalagna, ug tigpadayag.
Ang pisi nga gihigot sa li-og sa Manluluwas nagpahinumdom sa naandan nga paghigot og usa ka komon nga kriminal. Kini usab nagpahinumdom sa usa ka komon nga praktis karon sa Holy Land diin ang tinagsa nga karnero o mga kanding dad-on ngadto sa ihawanan nga adunay pisi nga gihigot sa ilang mga li-og. Kini nga praktis naggikan sa kalibutan sa Daang Tugon. Ang mga sinulat sa Daang Tugon nakapanglantaw na niining mga panghitabo sa kinabuhi ni Jesus sa dihang si Isaias nanagna nga ang Mesiyas “gidaugdaug, apan sa diha nga siya gisakit, wala niya bukha ang iyang baba: ingon nga usa ka nating karnero nga ginadala ngadto sa ihawan” (Isaias 53:7).
Ang Pagpanit sa Gisakripisyong Biktima
Ang Levitico nagpasabut sa usa ka relihiyusong praktis nga may kalabutan sa pagpanit sa usa ka laki nga baka human kini ihawon: “Siya magapatay sa laking baka sa atubangan sa Ginoo. … Ug pagapanitan niya ang halad-nga-sinunog” (Levitico 1:5–6).
Ang pagapanitan dinhi klaro nga nagpasabut sa pagtangtang sa panit sa hayop. Human nga ang halad sa pagsakripisyo gipatay, ang tawo nga naghimo sa paghalad o ang usa ka miyembro sa priesthood mopanit sa hayop. Ang Hebreohanon nga pulong psht, nga gihubad isip “pagapanitan,” kasagaran nagpasabut nga “huboan sa sinina” (tan-awa sa Genesis 37:23; 1 Samuel 19:24; Ezequiel 16:39; 44:19).
Ang pinanitang mga hayop nga gisakripisyo mao ang mga simbolo ni Jesukristo. Si Jesus walay seremonya gihuboan sa iyang sinina—ang Iyang mga bisti ug “kamisola”—sa wala pa ang Iyang Paglansang:
“Sa gikalansang na si Jesus sa mga sundalo diha sa krus, ilang gikuha ang iyang mga bisti, ug ila kining gibahin sa upat, usa alang sa matag sundalo; ug ang iyang kamisola: ang kamisola walay tinahian, lunlon hinabol sukad sa taas hangtud sa ubos.
“Sila nanag-ingon ang usa sa usa, Dili ta kini pagatabastabason, kondili ripahon ta kon kinsay makatag-iya niini: aron matuman ang kasulatan nga nagaingon, Ilang gibahinbahin ang akong mga bisti alang sa ilang kaugalingon, ug ang akong sinina ilang giripahan” (Juan 19:23–24).
Si Presidente Spencer W. Kimball (1895–1985) misulat, “Unsa kaha ka grabe ang iyang pag-antus sa dihang gilapasan siya [sa mga sundalo] sa iyang katungod nga dili mahilabtan sa uban pinaagi sa pagtang-tang sa iyang mga sinina ug dayon gisul-uban siya og hayag nga pula nga kupo!”2
Ang pagpanit sa gisakripisyo nga mga hayop nakapanglantaw usab sa paglatigo ni Jesus. Sa dihang Siya mibarug sa atubangan sa gobernador nga taga-Roma nga si Pontio Pilato, ang iyang panit nangatang-tang samtang Siya gilatigo (tan-awa sa Mateo 27:26). Siguro si Pedro nagpasabut niining paglatigo o ang nagsunod nga mga agi sa lansang sa mga kamot ug mga pulsohan sa Manluluwas sa dihang siya misulat nga si Jesus mipas-an “sa atong mga sala diha sa iyang lawas” (1 Pedro 2:24). Si Isaias nanagna na niining paglatigo kapin sa pito na ka mga siglo sa wala pa kini mahitabo. Sa Manluluwas siya misulat, “Ako naghatag sa akong likod sa mga maghahampak” (Isaias 50:6).
Ang Gilungagan nga Tinapay
Pipila ka mga bersikulo diha sa Daang Tugon ang nagpasabut sa usa ka espesyal nga daw tinapay nga pagakaunon sa mga tigsimba sa templo o isunog diha sa altar uban sa mga halad sa pagsakripisyo (tan-awa sa Exodo 29:2; Levitico 2:4; Numeros 6:15). Sa Hebreohanon kini nga tinapay gitawag og halah (kon daghan, halot), nga nagpasabut nga “gilungagan” nga tinapay (gikan sa gigikanan nga pulong sa Hebreohanon nga hll, nagpasabut nga “pagduslak”). Bisan asa diha sa mga kasulatan ang gigikanan nga pulong sa Hebreohanon nga (hll) nagpasabut sa pagduslak, ilabi na niadtong bisan kinsa nga tawo nga giduslak pinaagi sa usa ka espada o sa pana (tan-awa sa 1 Samuel 31:3; Lamentaciones 4:9).
Wala kita masayud kon nganong kining tinapay gitawag og halah, apan tingali ang minasa nga harina gilungagan o gibangagan sa dili pa kini ibutang sa hudnohan. Ang gilungagan nga tinapay mahisama gayud kang Jesukristo, kinsa gitawag nga mao ang “tinapay nga naghatag og kinabuhi” (Juan 6:35) ug giduslak samtang anaa sa krus (tan-awa sa Juan 19:34). Sila si Isaias ug ang Salmista nanagna sa pagduslak ni Jesus isip kabahin sa Pag-ula: “Siya ginasamaran tungod sa atong kalapasan” (Isaias 53:5). “Gipalagbasan nila ang akong mga kamot ug akong mga tiil” (Salmo 22:16).
Sama sa gilungagan nga tinapay usa ka importante nga bahin sa karaang sistema sa pagsakripisyo, ang mga Santos sa sayong kapanahunan sa Kristiyanismo ug usab panahon sa atong kaugalingon nga dispensasyon migamit sa gipikas-pikas nga tinapay isip usa ka pagpahinumdom sa sakripisyo ni Kristo. Kita nakahinumdom nga si Jesus mismo sa Iyang Kaugalingon mipikas-pikas sa tinapay sa sakrament sa pagpadayag sa Iyang giduslak nga lawas. Si Mateo mirekord, “Samtang nangaon sila, si Jesus mikuhag tinapay, ug sa nakapanalangin na siya niini, kini iyang gipikaspikas, ug ngadto sa mga tinun-an gihatag niya, nga nag-ingon, Komuha, ug komaon, kini mao ang akong lawas” (Mateo 26:26).
Ang gipikas-pikas nga tinapay usa ka simbolo sa giduslak nga lawas ni Kristo klaro gikan sa mga pulong sa modernong mga propeta, lakip ni Presidente John Taylor (1808–87): “Ako malipay nga makigtigum sa mga Santos. Ako gustong mopikas-pikas og pan uban kanila sa pagsaulog sa gipikas-pikas nga lawas sa atong Ginoo ug Manluluwas nga si Jesukristo, ug usab sa pag-ambit sa kopa agi og handumanan sa iyang gipaagas nga dugo.”3
Lana nga Linubok
Ang karaang sistema sa pagsakripisyo naglangkob sa pipila ka mga lagda kabahin sa paglubok sa lana nga oliba, o “ang lana nga gibuhat pinaagi sa paglubok o pagduk-dok sa mga oliba diha sa lusong.”4 Pananglitan, ang kada adlaw nga paghalad diha sa templo naglakip sa duha ka mga karnero, usa ka halad sa pag-inom, ug ang harina isagol sa lana nga oliba nga linubok (tan-awa sa Exodo 29:40; Numberos 28:5–6). Kining tulo ka mga halad—ang mga karnero, ang halad sa pag-inom, ug ang gisagol nga harina ug lana—ihalad “sa matag adlaw, alang sa usa ka halad-nga-sinunog nga dayon” (Numeros 28:3).
Ang lana nga linubok gigamit usab sa mga lampara sa templo aron sa paghatag og kahayag niadtong nagtrabaho sulod sa templo. Ang Dios misugo kang Moises, “Ikaw magasugo sa mga anak sa Israel nga managdala sila kanimo og lana nga lunsay sa oliba nga linubok alang sa suga, aron pasigaon sa kanunay ang lamparahan” (Exodo 27:20).
Sa Basahon ni Mormon, si Abinadi mideklarar, “Siya mao ang kahayag ug ang kinabuhi sa kalibutan; oo, usa ka kahayag nga walay katapusan, nga dili gayud mahimo nga mongitngit” (Mosiah 16:9). Angayan lamang, gayud, nga ang linubok nga lana gamiton sa mga lampara aron sa paghatag og kahayag sulod sa templo, sama ni Kristo nga naghatag og kahayag sa tibuok kalibutan.
Ang linubok nga lana adunay laing koneksyon kang Jesukristo. Ang lana nga linubok kanunay nga gihulagway nga “nindot gayud ug mahal”5 ug sa una pa taas og presyo, labaw na sa lana nga oliba nga giandam pinaagi sa laing pamaagi, sama sa pagpuga sa oliba [olive press]. Ang lana nga linubok gigamit tungod kay kini nagsimbolo sa Manluluwas sa duha ka importante nga mga pamaagi: Una, Siya ang Dinihogan, o ang tawo nga gidihogan na og lana sa oliba. Siya ang gitawag nga Kristo ug Mesiyas, diin nagpasabut nga ang dinihogan (sa lana sa oliba) sa Greek ug Hebreohanon. Ikaduha, ang lana nga gilubok nagpadayag sa kasinatian ni Jesukristo mga pipila lamang ka oras sa wala pa ang Iyang kamatayon diha sa krus: Siya usab sama nga gilubok. Sila si Mateo, Marcos, ug Lucas mihatag niining mga pagpamatuod:
“Unya ilang gilud-an siya sa nawong, ug ilang gipanagsumbag siya; ug gisagpa siya sa uban” (Mateo 26:67).
“Ug unya gisugdan sa pipila ang pagpangluwa kaniya, ug sa nataptapan nila ang iyang nawong, gisugdan siya sa pagsumbag, … ug gipanagdawat siya sa mga bantay dungan sa mga pagsagpa kaniya” (Marcos 14:65).
“Ug ang mga tawo nga nagabantay kang Jesus nanagbiay-biay kaniya, ug siya ilang gidabodabohan sa pagsumbag.
“Ug ila usab siya nga gitaptapan, ug gipangutana, Tag-ana, kinsa ang nagsumbag kanimo?” (Lucas 22:63–64).
Si Presidente Kimball misulat kabahin niini nga panghitabo: “Sa hilum, mapugnganon, may balaanong dignidad siya mibarug sa dihang sila miluwa sa iyang nawong. Siya nagpabilin nga kalma. Walay pulong sa pagpanimalos ang migawas sa iyang mga ngabil. Sila misagpa sa iyang nawong ug mikastigo sa iyang lawas. Apan siya nagbarug nga malungtaron, wala mahadlok.”6
Si Isaias mitagna niining dautang pagtratar kang Jesukristo pito ka siglo sa wala pa kini mahitabo: “Ako naghatag sa akong likod sa mga maghahampak, ug sa akong mga aping kanila nga nanag-ibut sa buhok: wala nako tagoi ang akong nawong gikan sa kaulaw ug pagluwa” (Isaias 50:6).
Pagpandong sa mga Kamot sa Ulo
Ang pagpandong sa mga kamot sa ulo sa piho nga hayop nga isakripisyo usa ka importante nga bahin sa karaang sistema sa pagsakripisyo. Pipila ka mga tawo ang moapil sa pagpandong sa mga kamot, nga naglakip sa:
-
Tinagsa-tagsa nga mga Israelite: “Sa diha nga ang uban kaninyo magadala og halad ngadto sa Ginoo, … iyang igabutang ang iyang kamot sa ibabaw sa ulo sa halad-nga-sinunog; ug kana pagadawaton alang kaniya aron sa pagtabon-sa-sala alang kaniya” (Levitico 1:2, 4).
-
Mga Elder: “Ug ang mga anciano sa katilingban managbutang sa ilang kamot sa ibabaw sa ulo sa laking baka sa atubangan sa Ginoo” (Levitico 4:15).
-
Mga Tigmando: Ang tigmando “mobutang sa iyang kamot sa ibabaw sa ulo sa kanding” (Levitico 4:24).
-
Ang mga miyembro sa komunidad: “Usa sa mga pumoluyo sa lungsod … igabutang niya ang iyang kamot sa ibabaw sa ulo sa halad-tungod-sa-sala” (Levitico 4:27, 29).
-
Mga Halangdong mga Pari: “Igabutang ni Aaron ang duruha ka kamot niya sa ibabaw sa ulo sa kanding” (Levitico 16:21).
-
Mga Levite: “Ug ang mga Levihanon magapahimutang sa ilang mga kamot ibabaw sa mga ulo sa mga laking baka … aron sa pagbuhat sa pagtabon-sa-sala alang sa mga Levihanon” (Numeros 8:12).
Ang Ginoo mimando sa pagpandong sa mga kamot alang sa nagkalain-laing mga halad sa pagsakripisyo, lakip na ang mga halad-nga-sinunog, mga halad sa pakigdait, mga halad tungod sa sala (tan-awa sa Levitico 1:4; 3:1–2; 4:3–4; 24:10–16).
Ang buhat sa pagpandong sa mga kamot ngadto sa mga hayop nga isakripisyo nagtudlo sa balaod sa pagpuli, o ang gahum sa pagbuhat isip puli ngadto sa lain. Sa ingon niini nga hitabo kini nagsimbolo sa pagbalhin sa mga sala sa katawhan ngadto sa ulo sa hayop. O, sama sa usa ka eskolar sa biblia mipahayag, nga ang pagpandong sa mga kamot “nagpaila sa makasasala kauban sa biktima nga isakripisyo nga pagapatyon ug nagsimbolo sa paghalad sa iyang kaugalingon nga kinabuhi.”7 Ang simbolo sa pagpandong sa mga kamot sa ulo, nga may kahulugan sa mga halad sa pagsakripisyo, makita sa Levitico 16:21–22, diin ang halangdon nga pari mibalhin sa mga sala ug mga pagkadautan sa Israel ngadto sa ulo sa kanding:
“Ug igabutang ni Aaron ang duruha ka kamot niya sa ibabaw sa ulo sa kanding nga buhi, ug igasugid niya sa ibabaw niini ang tanan nga kasal-anan sa mga anak sa Israel, ug ang tanan nila nga mga paglapas bisan pa ang tanan nila nga mga sala, ug kini igabutang niya sa ibabaw sa ulo sa kanding. …
“Ug kadtong kanding magadala sa ibabaw niya sa ilang tanan nga kasal-anan.”
Ang mga hayop nga gipangsakripisyo, sa tinuod, mao ang simbolo ni Jesukristo, kinsa mipas-an sa atong mga sala ug pagkadautan sa wala pa ang Iyang kamatayon diha sa krus.
Ang pagsabut sa kultura sa Daang Tugon makatabang kanato sa pagsabut sa hingpit nga kahulugan sa Daang Tugon nga kasulatan. Kini mas labaw katinuod sa mga butang nga nagpunting ug nagpokus ngadto kang Jesukristo. Usa ka mainampingon nga pagtuon niining importanting volume sa kasulatan makatabang kanato sa pag-angkon og mas dakong pagdayeg Kaniya, sa Iyang mahangturong sakripisyo, ug niadtong kinsa naglantaw sa Iyang pagkatawo.
GILITRATOHAN NI JED CLARK; IMAHE NI KRISTO, PINAAGI NI HEINRICH HOFMANN, SA MAAYONG KABUBUT-ON SA C. HARRISON CONROY CO., DILI MAHIMONG PAKOPYAHANd
SA WALA:SI HUDAS MIBUDHI KANG KRISTO, PINAAGI NI TED HENNINGER; PAGHULAGWAY PINAAGI NI DAVID MALAN; SA TUO; SI MOISES SA MAY TANUMAN SA SAPA NGA NAKIT-AN SA ANAK NGA BABAYE SA PARAON, PINAAGI NI GEORGE SOPER; ANG BATANG SI SAMUEL GITAWAG SA GINOO, PINAAGI NI HARRY ANDERSON; SI DANIEL SA ATUBANGAN NI HARING NEBUCODONOSOR, PINAAGI NI SIMON VEDDER, SA MAAYONG KABUBUT-ON SA CHURCH HISTORY MUSEUM
SA WALA: DETALYE GIKAN SA PAGLANSANG SA KRUS, PINAAGI NI CARL HEINRICH BLOCH; GIHULAGWAY NI DAVID MALAN; SA TUO: SI JOSEPH MIPAILA SA KAUGALINGON NIYANG MGA IGSOON, NI TED HENNINGER; SI RUTH NANGHAGDAW SA KAUMAHAN, PINAAGI NI JUDITH MEHR, DILI MAHIMONG PAKOPYAHAN; PAGHULAGWAY PINAAGI NI DAN BURR
SA WALA; PAGHULAGWAY PINAAGI NI DAN BURR UG NI DAVID MALAN; SA TUO: SI HANAH NGA NAGPRESENTAR SA IYANG ANAK NGA SI SAMUEL NGADTO KANG ELI, NI ROBERT T. BARRET