Vakasamataka na Veivakalougatataki
Sa kila vakavinaka tu na Tamada Vakalomalagi na noda gagadre ka na vukei keda ni da kerea yani Vua me vukei keda.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, na koniferedi oqo sa mai vakatakilakilataka tiko na ika 46 ni yabaki mai na gauna au a tokoni kina, ena 4 ni Okotova , 1963, meu lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. E gauna balavu na vasagavulu ka ciwa na yabaki. Ena vuqa na sala, sa vaka me lekaleka tikoga mai na gauna vakatekivu mai na gauna au a tucake kina ena itutu ni vunau ena Valecavu me isevu tiko ni noqu vosa ena koniferedi raraba.
Sa vuqa sara na veisau vakatekivu mai na 4 ni Okotova , 1963. Eda sa bula tiko ena dua na gauna vakasakiti ena itukutuku kei vuravura. Eda sa vakalougatataki sara vakalevu. Ka so na gauna e dau dredre meda raica na veika dredre kei na vakatarai ni ivalavala ca era wavoliti keda tu ka da sega ni vakayalolailaitaki. Au sa raica ni kevaka meda kakua ni malele tiko ki na veika cala, ka meda kalawa tani mai kina ka raica mada na veivakalougatataki ki na noda bula, oka kina na veivakalougatataki lalai eso, ka dau vakawaleni tu ga, eda na rawa ni kunea na marau e cecere cake.
Niu taleva lesu na 49 na yabaki sa oti oqo, au sa kunea kina e so na ka vou. E dua vei ira na veika e vuqa au sa sotava e vaka me dau sega tu ni okati me ka bibi vua e dua. Na ka dina, ni gauna era yaco kina, e vaka mera dau sega ni vakasakiti se dua mada ga na ka. Ia, ni da vakanananu kina, era vakabulabulataka ka vakalougatataka na noda bula—oka kina na noqu bula. Au vakatura mo ni cakava talega na ka oqo—o ya, mo ni vakasamataka mada vakavinaka na nomuni bula ka raica mada na veivakalougatataki, levu ka lalai, ko ni sa ciqoma oti.
Niu raicalesu tiko vakawasoma na noqu veiyabaki au sa mai kila kina ni noda masu e dau rogoci ka saumi mai. Eda kila vakavinaka tiko na dina e tiko ena 2 Nifai ena iVola i Momani: “Sa sucu na tamata me rawata na marau.”1 Au vakadinadinataka ni vuqa na reki o ya e yaco mai ni da kila ni sa rawa meda vei veivosaki kei na Tamada Vakalomalagi ena masu ka na rogoci ka saumi mai na masu oqori—ena sega beka ni kena sala kei na gauna eda namaka tiko me saumi mai kina, ia era na saumi ga mai vua e dua na Tamada Vakalomalagi sa kilai keda ka lomani keda vakauasivi sara ni gadreva me da bula marau. A sega beka ni yalataka vei keda, “Ia mo yalomalumalumu; raica ena tubera na ligamu na Turaga na nomu Kalou, ka vakayacora na nomu kerekere”?2
Ena vica na miniti sa soli vei au oqo, au gadreva meu na wasea vei kemuni e dua ga na ivakaraitaki lailai ni veika au a sotava ena kena rogoci na masu, kau a nanuma, ni kauta mai na veivakalougatataki ki na noqu bula kei na nodra na tamata eso. Na noqu ivolaniveisiga, era maroroi tu mai ena veiyabaki kece oqo, e veivuke me vakarautaki kina eso na ulutaga ka rawa sara niu guilecava.
Ena ivakatekivu ni 1965 au a lesi meu ena laki vakaitavi ena koniferedi ni iteki ka vakayaco soqoni ena veivanua taucoko ena Sauca Pasivika. Oqo na isevu ni noqu veisiko ki na tiki ni vuravura oqo, na gauna oqo ena sega ni guilecavi vakadua. E vuqa sara na veika vakayalo a yaco ena ilesilesi oqo niu laki sotavi ira na iliuliu, lewenilotu, kei ira na daukaulotu.
Ena mua ni macawa ni Vakarauwai kei na Siga Tabu, na ika 20 kei na 21 ni Feperueri, keitou a tiko mai Brisbane, e Ositerelia, me laki vakayaco soqoni ni koniferedi ena iTeki o Brisbane. Ena gauna ni soqoni ena Vakarauwai, au a vakaveikilaitaki vei peresitedi ni tikina ena loma ni olo. Niu sa lululu vua, au sa vakauqeti sara vakaukauwa ni sa gadrevi me keirau veivosaki mada meu vakasalataki koya, kau sa mani kerei koya ke rawa ni tomani au ki na soqoni ena mataka ni Siga Tabu ena siga e tarava me rawa ni vakayacori rawa kina na ka oqo.
Ni oti na soqoni ena Siga Tabu sa neirau madigi me keirau sa na sota. Keirau a veivosakitaka e vuqa na nona ilesilesi vaka-peresitedi ni tikina. Ni yaco tiko, au vakauqeti sara meu vakatura vua eso na veika bibi ni cakacaka ni kaulotu kei na sala e rawa ni ra veivuke kina o koya kei ira na nona lewenilotu vei ira na daukaulotu tudei ena nodra cakacaka ena nona yasana. E muri au qai kila ni a masulaka tiko mai na turaga oqo me dusimaki ena veika oqo. Ki vua, na neirau veisiko sa ivakadinadina bula ni sa mai rogoci na nona masu ka sa saumi mai. E vaka me sega sara ni veivosaki cecere oqo ia au vakadeitaka ni veivosaki oqo a veidusimaki kina na Yalotabu ka vakayaco veisau ki na nona bula na peresitedi ni tikina o ya kei na na nona veiqaravi, ki na nodra bula na nona lewenilotu, kei na nodra qaqa e kea na daukaulotu.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, sa dau yaco na inaki ni Turaga ni da vakarorogo ki na veidusimaki ni Yalotabu. Au vakabauta ni levu ga ni noda cakacaka ena veivakauqeti kei na vakasama e lako mai vei keda, ena levu cake na Nona nuitaki keda na Turaga me talai keda.
Au sa vulica, me vaka au sa vakamacalataka oti ena itukutuku taumada, mo kakua vakadua ni lokuyarataka e dua na veivakauqeti vakayalo. Ena dua na gauna ena vuqa na yabaki sa oti, au a qalo tiko ena Deseret Gym makawa mai Salt Lake City kau vakila na veivakauqeti meu gole ki na Valenibula ni Univesiti meu laki sikova e dua na noqu itokani vinaka sa mai musu na yasana e ra vua ena vuku ni dua na mate a sele kina. Au sa biuta sara ga na tobu, vakaisulu, kau sa gole sara tikoga yani meu laki raici koya na tagane vinaka oqo.
Niu curu yani ki na nona rumu, au raica ni sa lala tu. Niu vakataroga, a tukuni mai niu na rawa ni raici koya beka ena tobu ni sili ena valenibula o ya, na vanua e dau vakayacori kina na vakavinakataki ni yago. E dau yaco dina na ka oqo. A vakayagataka yani e kea o koya na wilijea ka tiko duadua ga ena rumu. A laki tiko sara o koya ena yasa i ra ni tobu, volekata na vanua titobu. Au a kacivi koya, ka vukica mai na nona wilijea me vakabula mai. Keirau a taleitaka na neirau sota, kau a tomani koya lesu ki na nona rumu ni valenibula, kau vosa vakalougatataki koya sara.
E muri a qai tukuna vei au o noqu itokani ni a nuiqawaqawa vakalevu tiko ena siga o ya ka sa vakasamataka tiko me sa vakamatei koya. A masu o koya me vakacegui ka tekivu me vakasamataka ni sa sega ni saumi mai na nona masu. A gole ki na tobu ka sa vakasamataka tiko ni oqo e dua na sala me sa tinia kina na nona rarawa—o ya me vagolea sobu na nona wilijea ki na vanua titobu ni tobu. Au a yaco yani ena dua na gauna bibi sara, meu cakava kina na ka au kila ni sa veivakauqeti mai lagi.
A vuqa tale na nona yabaki ni bula o noqu itokani—na veiyabaki a vakasinaiti ena marau kei na vakavinavinaka. Au vakavinavinaka niu a iyaya ni cakacaka ena liga ni Turaga ena siga bibi o ya ena tobu ni sisili.
Ena dua na gauna, ni keirau draiva tiko yani i vale kei Sisita Monson ni oti mai na veisiko vei ira na itokani, au a vakauqeti sara me keirau gole mada i taoni—ena vuqa toka na maile na draiva—me keirau laki sikova e dua na yada qase a vakaitikotiko taumada ena neimami tabanalevu. Na yacana o Zella Thomas. Ena gauna o ya a vakaitikotiko ena dua na vale ni veivukei. Ena yakavi siga o ya keirau raica ni sa malumalumu sara ia a davo koto ena vakacegu ena nona idavodavo.
Sa mataboko vakabalavu tu mai o Zella, ia a kila vakatotolo sara na domoi keirau. A kerea sara keu rawa ni vakalougatataki koya, ka tukuna talega ni sa tu vakarau me mate kevaka sa vinakata na Turaga me sa lesu i vale. E curuma tu na nona rumu e dua na yalo, vinaka, ka veivakacegui, ka keitou sa kila taucoko ni sa na lekaleka sara na vo ni nona gauna ena bula oqo. A taura na ligaqu o Zella ka kaya ni a masu tiko vagumatua meu mai sikovi koya ka vakalougatataki koya. Au a tukuna vua ni keirau a gole mai ena vuku ni veivakauqeti sara ga nei Tamada Vakalomalagi. Au a reguca na yadrena, ka kila niu sa na sega tale beka ni raici koya ena bula oqo. A qai yaco dina oqo, ni a takali ena siga e tarava. Na neirau a rawa ni laki veivakalomavinakataki kei na veivakacegui kivei daulomani o Zella a veivakalougatataki vua kei au.
Na madigi mo veivakalougatataki ki na nona bula e dua sa dau yaco mai vakasauri. Ena dua na yakavi batabata sara ni bogi ni Vakarauwai ena vula ibatabata ni 1983–84, keirau a draiva yani ena vica na maile kei Sisita Monson ki na bucabuca ni ulunivanua e Midway, mai Utah, keirau vakaitikotiko kina. Na ivakarau ni batabata ena bogi o ya sa laki 24 na diqiri sobu ni Fahrenheit, (-31 C), ka keirau vinakata me tu vinaka na veika taucoko ena neirau itikotiko e kea. Keirau raica ka vinaka tu na veika kece, ka keirau sa gole me keirau lesu ki Salt Lake City. Ni qai vica toka ga na maile ki gaunisala levu sa sega tale ni yavala na neirau motoka. Keirau sa tao sara tu ga vakadua. Au se bera mada vakadua ni bau batabata me vakataka na bogi o ya.
Ena yalo rarawa keirau sa tekivu taubale yani ki na taoni e voleka duadua, ka ra cawi e yasai keirau na motoka. Oti a kele sara e dua na motoka, ka vukei keirau kina e dua na cauravou. Keirau kila sara ni waiwai e tiko ena neirau taqe sa vavaku sara baleta na batabata, ka sega kina ni rawa me keirau draivataka na motoka. Na cauravou vinaka oqo a draivataki keirau lesu ki na neirau vale mai Midway. Au a saga meu sauma vakailavo na nona veiqaravi o ya, ia ena loloma a sega ni taura. A vakaraitaka ni Cauravou Sikauti ka gadreva me vakayacora e dua na ka vinaka. Au a vakatakilai au vua, ka vakavinavinakataka na nona madigi me bau veivuke vaka oya. Noqu nanuma ni sa yabaki ni kaulotu e tiko kina, au a tarogi koya ke tiko e dua na nona ituvatuva me laki kaulotu. A vakaraitaka ni se sega sara toka ni macala vua se cava me na vakayacora.
Ena mataka ni Moniti e tarava, au a vola e dua na ivola vei cauravou oqo ka vakavinavinakataki koya ena vuku ni nona yalololoma. Ena ivola o ya au a vakayaloqaqataki koya me laki kaulotu tudei. Au a vakauta vata kei na dua vei ira na noqu ivola ka makataka toka na wase e baleta na veiqaravi ni kaulotu.
Ni oti toka e dua na macawa a qiri mai o tinai cauravou ka kaya ni gonetagane vinaka o luvena ia ena vuku ga ni levu ni veivakauqeti vakatani ki na nona bula, sa mai takali kina na nona a gagadre tu mai vakabalavu me laki kaulotu. A vakaraitaka mai ni o koya kei tamai cauravou rau a masulaka tiko me veisau na yalona. Rau a laki biuta na yacana ena ivola ni yaca me masulaki ena Valetabu e Provo. Rau nuitaka ni na yaco, ena sala eso, mena veisautaki vakadua na yalona, ka lesu ki na nona gagadre me laki kaulotu ka qarava na Turaga ena yalodina. A vinakata o tinana meu kila ni raica o koya na ka sa yaco ena yakavi o ya e a isau ni nodrau masu ena vukui luvena. Au kaya, “Au duavata kei iko.”
Ni oti e vica na vula kei na so tale na veivosaki vata kei cauravou oqo, a vuabale na neirau marau kei Sisita Monson me keirau tiko ena nona veitalaci ni kaulotu me sa na qai gole yani ki na Tabana ni Kaulotu e Kenada Vancouver.
A vakacala-ka beka na neitou sota ena bogi batabata ni Tiseba o ya? Au sega mada ga vakalailai ni vakabauta. Ia, au vakabauta ni neitou sota o ya sa isau ni nodrau masu yalodina e dua na tina kei na dua na tama me baleti luvedrau daulomani.
Meu kaya tale, kemuni na taciqu kei na ganequ, sa kila vakavinaka tu na Tamada Vakalomalagi na noda gagadre ka na vukei keda ni da kerea yani Vua me vukei keda. Au vakabauta ni sega ni dua na noda leqa sa rui ka lailai se ka levu sara. Sa tiko na Turaga ena veiituvaki kece ni noda bula.
Au gadreva meu tinia ena noqu wasea e dua na ka au sotava ena dua na gauna sa oti ka ra vakauqeti sara kina e drau na tamata. A yaco oqo ena soqo ni ivakaraitaki itovo vakavanua me baleta na valetabu e Kansas City, ena lima walega na vula sa oti. Me vaka ni vuqa na veika sa yaco ena neirau bula, ena gauna o ya e vaka me baci dua tale na soqo ena lako vinaka kina na veika kece. Ia, niu mai kila na veika e sema ki na soqo ni vakaraitaki itovo vakavanua ena yakavi o ya ni bera ni vakatabui na valetabu, au raica sara ni veivakamarautaki ena bogi o ya e duatani toka. E totoka cake sara.
Me vakataka ga na soqo ni vakaraitaki itovo vakavanua e sema ki na kedra vakatabui na valetabu, era a vakatovotovo vakailawalawa na itabagone ni Tikina ni Valetabu mai Kansas City Missouri ena nodra dui yasana. Na kena ituvatuva o ya mera na laki sota vata kece yani ena vale levu, redetaki vakamatanitu ena mataka ni Vakarauwai ni soqo me rawa ni ra vulica na gauna kei na vanua mera curu mai kina, na vanua mera tucake tu kina, na nodra veiyawaki kei koya me na tiko e yasadra, na ivakarau ni nodra biuta mai na buturara, kei na veika vakaoqori—na vuqa na veika matailalai mera na kila tiko ena siga o ya ni ra sa mai biubiuta vata na veiliutaki na veiituvaki taucoko me rawa ni taladrodro ka taucoko na veivakamarautaki.
Ia e dua ga na leqa levu e tiko ena siga o ya. Na veivakamarautaki kece oqo ena vakatau tiko ki na veika sa katoni rawa tu me na qai vakaraitaki ena sikirini levu e vakatokai na Jumbotron. Na katokatoni oqo e bibi sara ki na veivakamarautaki taucoko oqo. Era sega walega ni semata vata taucoko, ia na ivakaraitaki yadua mai na sikirini ena tukuna tiko na veivakamarautaki ena tarava mai. Na vidio e vakarautaka na ituvatuva vakacakacaka e vakararavi tiko kina na veivakamarautaki taucoko. Sa qai sega tu ni cakacaka na Jumbotron.
Era a cakacaka vakaukauwa na daunimisini mera walia na leqa oqo ka ra wawa tu mada na itabagone, e drau vakacaca, ka maumau na gauna vinaka ni vakatovotovo. Sa vaka me sega ni rawa e dua na ka.
Na daunivucu ka dairekita ni soqo ni marau oqo, o Susan Cooper, a qai vakamacalataka e muri, “Ni keimami sa toso mai na ituvatuva A ki na B ki na Z, keimami sa kila ni sa sega ni rawa. … Ni keimami raica na ituvatuva, keimami sa na sega ni cakava rawa, ia keimami kila ni sa tu vei keimami e dua na kaukauwa cecere duadua ena vuloa e ra—e 3,000 na itabagone. Sa gadrevi me keimami gole yani e ra ka tukuna vei [ira] na ka sa yaco tiko ka kerea na nodra vakabauta.”3
Ni bera toka e dua na auwa mera sa tekivu curu mai na lewenivanua ki na valelevu oqo, era sa qai tekiduru ena vuloa e 3,000 na itabagone ka ra masu vata. Era masuta mera vakauqeti o ira era sasagataka tiko na Jumbotron mera kila na ka mera cakava mera vakavinakataka kina; era a kerea vua na Tamadra Vakalomalagi me bonata na veika era sega ni rawa ni cakava ni sa lekaleka tiko na gauna.
E muri a kaya vakaoqo e dua baleta na ka o ya, “O ya e dua na masu era na sega vakadua ni guilecava o ira na itabagone, sega ni baleta ni kaukauwa tu na vuloa, ia e baleta ga ni sa vakawaicalataka na Yalotabu na suidra.”4
E sega ni dede a lako mai e dua na daunimisini ka tukuna vei ira ni sa laurai na vu ni leqa ka sa vakavinakataki. A kaya ni wali o ya e ka ni laki, ia o ira kece na itabagone era kila vakavinaka cake.
Ni keimami sa curuma yani na valelevu vakamatanitu ena yakavi o ya, keimami a sega ni kila na leqa a mai yaco ena siga. E muri ga keimami sa qai kila. Na veika keimami a raica, a totoka sara, ka taladrodro vinaka na veivakamarautaki—e dua vei ira na kena vinaka duadua au se qai bau raica. Era vakacilava mai na itabagone e dua na yalo e lagilagi, ka kaukauwa ka ra vakila o ira kece era tiko kina. Era kila vakavinaka na vanua mera curu mai kina, na vanua mera tucake tu kina, kei na nodra veisemati kei ira na vo ni dauvakatasuasua era voliti ira tiko. Niu a rogoca ni a mai vakalekalekataki na nodra gauna ni vakatovotovo ka vuqa na vakatasuasua era a sega ni vakatovotovotaka na ilawalawa taucoko, au sa kurabui sara ga. A sega ni rawa me dua e kila. A vakayaco-ka vakaidina sara ga na Turaga.
Au dau kurabuitaka tu ga na sala e muataka ka dusimaka tiko kina na Turaga na veitiki yadua ni Nona matanitu ka qai taura na gauna me veivakauqeti vua e dua ga na tamata—se dua na soqo ni vakaraitaki ni itovo vakavanua se dua na Jumbotron. Na kena rawa Vua me cakava, ka vakayacora o Koya, sa ivakadinadina vei au.
Kemuni na taciqu kei na ganequ, sa tiko na Turaga ena noda bula kece sara. E lomani keda o Koya. E gadreva me vakalougatataki keda. E gadrevi keda meda vakasaqara na Nona veivuke. Ni sa tuberi keda ka dusimaki keda, ka sa dau rogoca ka sauma mai na noda masu o Koya, eda na kunea na marau eke kei na gauna oqo sa gadreva o Koya vei keda. Meda sa qai namaka tiko na Nona veivakalougatataki ki na noda bula, sa noqu masu oqo ena yaca i Jisu Karisito, na noda i Vakabula, emeni.