Kagawasan sa Relihiyon: Pundasyon sa Kalinaw
Ni Elder D. Todd Christofferson
Sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles
Alang sa kompleto nga teksto niini nga pakigpulong, adto sa .
Si Elder Christofferson mihatag niini nga pakigpulong atol sa komperensya sa lain-laing tinuohan nga gipahigayon sa São Paulo, Brazil, niadtong Abril 29, 2015.
Hinaut nga tinguhaon nato ang kalinaw pinaagi sa pagpakigtambayayong aron mapreserbar ug maprotektahan ang kagawasan sa tanang tawo nga sila motuo ug mogamit sa relihiyon o tinuohan nga ilang gipili.
Mga paghulagway ni Joshua Dennis
Dako ang akong pasalamat sa imbitasyon nga makauban kamo karong gabhiona dinhi niining panagpundok sa lain-laing tinuohan, diin ang mga Muslim, mga Sikh, mga Katoliko, mga Adventist, mga Judeo, mga Evangelical, mga Mormon, mga lumad nga espiritista, mga tawo nga walay gituohan, ug daghan pa nga ang tanan manag-ubang nagpundok uban sa mga lider sa gobyerno ug patigayon, naghiusa sa paghisgot ug pagsaulog sa kagawasan sa relihiyon. Sa pagkatinuod, kini mismo nga kalihokan sa atong panaghugpong niining talagsaong okasyon usa na gayud ka gamhanang simbolo.
Sa kinatibuk-an nalipay ko nga makaanhi sa Brazil, sa nasud nga abunda sa nagkadaiyang kultura ug katawhan. Pinaagi sa paghangup sa pagkalain-lain niini, lakip na ang pagkalain-lain sa relihiyon, ang Brazil miuswag ug padayon nga mouswag. Ang Brazil bag-ohay lang naila isip nasud nga dunay labing gamay og mga restriksyon sa gobyerno bahin sa relihiyon.1 Gipasidunggan nako ang Brazil alang niining talagsaong pagkalahi.
Ang Brazil karon dunay responsibilidad sa pagpangulo sa global nga kalihokan sa pagpasiugda niini nga kagawasan. Sama sa gipahayag ni Jesukristo sa Bag-ong Tugon:
“Kamo mao ang kahayag alang sa kalibutan. Ang siyudad [o niining sitwasyuna, usa ka nasud] nga mahimutang sa ibabaw sa bungtod dili gayud mahisalipdan. …
“Pasigaa ninyo ang inyong kahayag sa atubangan sa mga tawo, aron makita nila ang inyong mga maayong buhat, ug dayegon nila ang inyong Amahan nga anaa sa langit” (Mateo 5:14, 16).
Tinahud nga mga kauban, ang kalibutan nagkinahanglan sa kahayag sa Brazil aron mosanag og dugay ug hayag. Karong gabhiona gisaulog nato ang unsay mahitabo niana nga panglantaw.
Background ug Sukaranang mga Baruganan
Ang kagawasan sa relihiyon mao ang pundasyon sa kalinaw sa kalibutan nga dunay daghang nagsumpaki nga mga pilosopiya. Nagahatag kini kanato og dapit sa pagtino sa atong kaugalingon kon unsa ang atong gihunahuna ug gituohan—sa pagsunod sa kamatuoran nga gipamulong sa Dios sa atong kasingkasing. Nagtugot kini sa nagkadaiyang mga tinuohan aron kaubang maanaa, nagprotektar sa huyang, ug nagtabang kanato nga masabutan ang atong mga panagbangi. Sa ingon niana, sama sa maalamong panapos sa European Court of Human Rights sa daghang kaso, ang kagawasan sa relihiyon mahinungdanon sa mga tawo nga dunay pagtuo ug “bililhon usab nga butang alang sa mga atheist, mga agnostic, mga sceptic ug sa walay pakabana.” Tungod kini kay “ang pluralismo nga dili mahibulag sa usa ka demokratikanhong katilingban, nga nakadaug gayud sulod sa mga siglo, nagdepende niini.”2
Ang lig-on nga kagawasan dili lamang maoy gipasabut sa politikanhong mga philosopher isip ang “negatibo” nga kagawasan nga kinahanglang pasagdan, Bisan unsa pa kini ka importante. Hinoon, mas abunda kining “positibo” nga kagawasan—ang kagawasan sa tawo sa pagsunod sa relihiyon o gituohan sa usa ka legal, politikal, ug sosyal nga kahimtang nga matugtanon, matinahuron, ug maabi-abihon sa nagkalain-laing mga tinuohan.
Gigamit nato ang atong kagawasan sa relihiyon ug tinuohan sa pag-establisar sa atong nag-unang mga kombiksyon, nga kon wala kini ang tanang tawhanong mga katungod mahimong walay kahulugan. Unsaon man nato pag-angkon ang kagawasan sa pagsulti nga dili makahimo sa pagsulti kon unsay tinuod natong gituohan? Unsaon man nato pag-angkon ang kagawasan sa pagpundok gawas kon magkapundok kita uban sa lain kinsa nakig-ambit sa atong mga panglantaw? Unsaon man nato pagtagamtam ang kagawasan sa pagpamahayag gawas kon sa dayag nga paagi makaprinta o maka-post kita kon kinsa gayud kita?
Ang maayong balita mao nga duna nay talagsaong pag-uswag sa pagpakatap sa kagawasan sa relihiyon. Nakakita ko niining pag-uswag sa tibuok nakong kinabuhi. Isip usa ka ehemplo, niadtong 1948, sa dihang tres anyos pa lang ko, ang United Nations General Assembly mi-adopt sa Universal Declaration of Human Rights, nga nanawagan sa “tanan [sa pagbaton] sa katungod sa kagawasan sa hunahuna, konsensya ug relihiyon.”3
Sa dihang 21 anyos na ko, usa ka kasabutan ang nahimo aron mahimong lig-on ang deklarasyon sa United Nations. Kana nga kasabutan—nga nailhan isip ang International Covenant on Civil and Political Rights—misuporta sa ideya nga ang matag tawo kinahanglang makaangkon og “kagawasan nga makabaton o modawat og usa ka relihiyon o tinuohan nga iyang gipili, ug kagawasan, mag-inusara man o sa komunidad kauban ang ubang tawo ug sa publiko o pribado, sa pagpakita sa iyang relihiyon o gituohan pinaagi sa pagsimba, pag-obserbar, pagbuhat ug pagtudlo.”4 Ang kasabutan gihimo 10 ka tuig human niana, niadtong 1976.
Sa 2017, 169 ka nasud ang mipasalig nga mosunod sa kasabutan—hapit tanang milambo nga nasud sa kalibutan.5 Ang American Convention on Human Rights (ang Pact of San José, Costa Rica), nga gidawat niadtong 1969 ug gisunod sukad niadtong 1978, nagprotektar sa kagawasan sa relihiyon sa hapit pareha nga pinulongan.6
Ang lig-ong mga rason naghatag og suporta sa pag-uswag nga nahimo ug kinahanglang mas makapadasig pa gani nato. Ang kagawasan sa relihiyon dunay lig-ong koneksyon sa daghang positibo nga mga benepisyo nga ekonomikanhon, kahimsog sa publiko, ug sibiko.7 Sa kinatibuk-an, ang relihiyusong mga indibidwal dunay mas maayong kinabuhi sa pamilya, mas lig-on nga mga kaminyoon, minos nga paggamit sa druga ug krimen, mas taas og ang-ang sa edukasyon, mas dugang nga kaandam sa pagboluntaryo ug pagdonar ngadto sa mga charity, mas maayong gawi sa panarbaho, mas tag-as nga kinabuhi, mas maayong panglawas, mas dako nga kinitaan, ug mas taas nga ang-ang sa kaayohan og kalipay.8 Klaro lang, nga ang kagawasan sa relihiyon ug ang gipangbuhat sa relihiyon makapalig-on sa katilingban.
Ang Panginahanglan alang sa Pagbantay ug Kooperasyon
Walay swerte, ang mga proteksyon nga gihatag sa kagawasan sa relihiyon ug tinuohan kasagaran huyang, wala patalinghugi, ug giataki. Ang kusganong mga pagpamugos misulay sa pagpugong sa kagawasan sa relihiyon bisan kon nagtubo kini—lakip na sa mga nasud nga sa kasaysayan labihan gayud nga miprotektar niini. Kining mga pagpamugos dunay gamhanang impluwensya o nagkapopular sa daghang nasud. Dakong bahin sa kalibutan ang makabantay nga dili katuohan ang matang sa pagsaulog nga atong natagamtam dinhi sa Brazil.
Sa talagsaong paagi, niadtong 2013, mga 5.5 ka bilyon ka tawo—77 porsyento sa populasyon sa kalibutan—ang nagpuyo sa mga nasud nga dunay taas o grabe kataas nga mga restriksyon sa relihiyusong kagawasan, misaka gikan sa 68 porsyento sa sayo nga bahin sa unom lang ka tuig.9
Hapit tanang demokrasya sa Kasadpan nangangkon nga mituo sa baruganan sa kagawasan sa relihiyon. Ang paggamit sa baruganan maoy makahimo og kontrobersiya. Ang mga pagpanghulga sa kagawasan sa relihiyon kasagaran motumaw kon ang relihiyusong mga tawo ug mga institusyon magtinguha sa pagsulti o pagbuhat og butang—o mobalibad sa pagsulti o pagbuhat og butang—nga misukwahi sa pilosopiya o mga tumong niadtong anaa sa gahum, lakip na sa politikanhong mga mayoriya. Ang relihiyon kasagaran may lahi nga kultura ug dili popular. Alang niini nga rason, ang kagawasan sa relihiyon, bisan kon gisuportahan kini diha sa baruganan, kasagaran gisupak gayud sa tinuod nga sitwasyon.
Sa Europe ug North America, ang mga kontrobersiya mitumaw tungod sa mga isyu sama sa, kon ang mga simbahan makadesisyon ba kon kinsa ang dawaton (o dili dawaton) isip ilang mga ministro, kon ang mga indibidwal makasul-ob ba og mga saput nga pangrelihiyon o mga simbolo diha sa trabahoan o sa eskwelahan, kon ang mga employer kinahanglan ba gayud nga mobayad alang sa mga contraceptive ug mga aborsyon sa ilang mga empleyado, kon ang mga indibidwal mapugos ba sa paghatag og mga serbisyo nga makasilo sa ilang mga gituohan, kon ang propesyonal o university accreditation mahikaw ba o mabakwi tungod sa moral nga mga sumbanan o mga gituohan, ug kon ang relihiyusong mga organisasyon sa mga estudyante mapugos ba sa pagdawat og mga estudyante nga dunay sukwahi nga mga gituohan.
Ang Brazil, inubanan sa nagkadaiyang mga relihiyon niini, nanglimbasug usab sa susama nga mga isyu, sama sa mga negosyo nga manira og Dominggo, ang pagsul-ob og saput nga pangrelihiyon, ug ang mga proteksyon nga gihatag ngadto sa Afro-Brazilian nga mga tradisyon. Mapasalamaton kita nga daghan niining mga butanga nasulbad na pabor sa kagawasan sa relihiyon. Ang dali ug tukma nga resolusyon sa mga isyu nga nalambigit sa gawasnong pagpakita sa relihiyusong mga gituohan bililhon kaayo sa padayon nga pagtahud sa nagkalain-laing tinuohan sa Brazil. Pinaagi sa pagtugot sa relihiyusong katawhan ug mga organisasyon nga sundon ang ilang gituohan sa publiko ug walay pag-akusar nga bawsan, ang Brazil magpadayon nga mahimong sanag ug malaumong ehemplo sa kagawasan sa relihiyon sa kalibutan.
Ako kamong awhagon nga hupti sa lig-ong paagi ang mga kagawasan nga inyong napalambo diha sa inyong nasud ug sa maisugong pagpangulo sa pagpasiugda sa kagawasan sa relihiyon sa tibuok kalibutan. Ang panginahanglan sa pagprotektar ug pagpreserbar sa relihiyusong kagawasan—sa usa ka patas ug balanse nga paagi nga moprotektar usab sa sukaranang mga katungod sa uban—importante.
Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw malipayong mobarug uban ninyo ug sa uban pa niining mahinungdanong paningkamot. Bisan kon positibo kita nga ang atong mga paningkamot makahimo og kalainan, kinahanglan gayud natong himoon kining mga paningkamot sa tiningub nga paagi, kay walay usa kanato ang makadaug niini nga away nga mag-inusara. Akong sublion ang gipamahayag sa akong kauban nga si Elder Dallin H. Oaks sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles bag-ohay lang sa usa ka forum nga susama niini:
“Mahinungdanon nga kita kinsa mituo sa Dios ug sa katinuod sa husto ug sayop maghiusa sa mas epektibong paagi sa pagprotektar sa atong kagawasan sa relihiyon sa pagsangyaw ug pagpakita sa atong pagtuo sa Dios ug sa mga baruganan sa husto ug sayop nga Iyang giestablisar. … Ang tanang gikininahanglan alang sa panaghiusa ug dakong koalisyon nga susama sa akong gisugyot mao ang komon nga gituohan nga dunay husto ug sayop sa kinaiya sa tawo nga naestablisar na sa usa ka Labing Gamhanan nga Binuhat. Ang tanang mituo nianang sukaranang [baruganan] kinahanglang maghiusa sa mas epektibong paagi sa pagpreserbar ug paglig-on sa kagawasan sa pagpasiugda ug pagpakita sa atong relihiyusong mga gituohan, bisan unsa pa kini. Kinahanglan gayud kitang maglakaw nga magkauban alang sa mga paagi sa samang dalan aron masiguro ang atong kagawasan sa pagpaninguha sa atong managlahing dalan kon gikinahanglan man kini sumala sa kaugalingon natong mga gituohan”10
Ang atong buluhaton malisud ug magkinahanglan og kanunay nga pagbantay, apan hilabihan gayud kini ka importante.
Tapuson nako pinaagi sa usa ka tudling gikan sa Doktrina ug mga Pakigsaad. Kini nga tudling gipadayag niadtong 1835, sa samang higayon sa dihang, bisan pa man sa konstitusyonal nga mga proteksyon, ang akong mga katigulangan gipalayas gikan sa ilang mga panimalay tungod sa paghangup sa unsay alang sa uban daw bag-o ug lahi nga tinuohan. Busa usa kini ka makapaguol nga pahinumdom alang sa atong panahon, ilabi na kon daghan sa mga restriksyon karon bahin sa kagawasan sa relihiyon moabut usab sa mga nasud nga mihangup sa baruganan apan usahay mapakyas sa paggamit niini sa tinuod nga sitwasyon.
Ang among kasulatan nag-ingon, “Walay panggamhanan nga molungtad diha sa kalinaw, gawas kon kana nga mga balaod gitukod ug gihuptan nga walay paglapas ingon nga mopanalipod ngadto sa matag usa sa gawasnon nga paggamit sa tanlag.” Ang mga panggamhanan “mopugong sa krimen, apan dili gayud mopugong sa tanlag; [sila] kinahanglan mosilot sa kalapasan, apan dili gayud mosumpo sa kagawasan sa kalag” (D&P 134:2, 4).
Hinaut nga tinguhaon nato ang kalinaw pinaagi sa pakigtambayayong aron mapreserbar ug maprotektahan ang kagawasan sa tanang tawo nga sila motuo ug mogamit sa relihiyon o tinuohan nga ilang gipili, mag-inusara man o sa komunidad kauban ang ubang tawo, sa sulod man sa nasud o sa gawas sa nasud, sa publiko o pribado, ug sa pagsimba, pag-obserbar, pagbuhat ug pagtudlo.