Mga Kasingkasing nga Nasamdan og Lawom: Pagsabut sa Pang-abuso diha sa Pamilya

Ni Jason B. Whiting, PhD

Eskwelahan kabahin sa Kinabuhi sa Pamilya sa Brigham Young University

Dili maayo nga mga timailhan sa kinaiya mahimong molambo sa bisan unsa nga relasyon. Ang pagmatikod niini mahimong makabutyag sa pang-abuso o makapahunong niini sa dili pa kini magsugod.

Bag-ohay lang gitawagan ko sa usa ka magul-anon nga amahan. Ang iyang anak nga si Jenna (mga ngalan giusab) nag-eskwela sa kolehiyo ug misulod sa usa ka bag-o nga pakigrelasyon, ug kini paspas kaayo nga nahimong seryoso. Ang Iyang hinigugma, si Jake, nag-agni alang sa kaminyoon ug gilimitahan ang komunikasyon ni Jenna sa iyang mga ginikanan. Nangayo og pasaylo si Jenna ngadto nila, mipasabut niini isip ang dakong pagmahal ni Jake ug tinguha sa paggahin og panahon isip magkapares.

Nahimong mabalak-on ang pamilya ni Jenna sa dihang ilang nadiskubrihan nga si Jake adunay kanhi asawa ug anak nga wala niya hisguti ngadto ni Jenna. Mitawag sila sa kanhi asawa, kinsa miingon nga si Jake adunay ngil-ad nga kabuot [grabe kainit og ulo] ug abubhoan. Dihang nahibaloan ni Jake nasuko siya. Miingon siya nga ang mga ginikanan ni Jenna “nagkontrolar” ni Jenna ug mihisgut sa usa ka higayon diin sila wala makauyon sa sarkastiko nga pasiaw nga iyang gisulti mahitungod sa kaalam ni Jenna. Si Jake pinasukwahi nga miinsister nga mohimo si Jenna og iyang kaugalingong mga desisyon pinaagi sa paghunong na sa pagpakig-istorya kanila. Nabalaka na og maayo ang mga ginikanan ni Jenna tungod kay ang ilang mga tawag ug mga text karon dili na matubag.

Ang tanan gusto og malipayon nga pamilya, apan bisan kon ang mga tawo mosulay sa pagsunod sa ebanghelyo, ang mga relasyon mahimong makapasakit. Ang uban nga mga hagit mao ang resulta sa mga dili pagsinabtanay ug mga kasungian nga komon ra sa mga pamilya. Hinoon, sa mga panimalay nga adunay maayong relasyon, ang mga tawo mangayo og pasaylo tungod sa bati nga mga pamatasan ug moayo sa mga relasyon, samtang sa dili maayo nga mga sitwasyon, adunay padayon nga mga kinaiya sa kabangis o dili hustong pagtratar nga moresulta sa pagpang-abuso.

Pang-abuso Sulod sa Panimalay ug ang Ebanghelyo

“Kamo nakasamad sa mga kasingkasing sa inyong malumo nga mga asawa ug nakawagtang sa pagsalig sa inyong mga anak” (Jacob 2:35).

Ang pang-abuso naglangkob sa mga aksyon nga gituyo aron sa pagpasakit o pagkontrolar. Naglangkob kini sa daghang mga pamatasan nga mahimong maglakip sa pagpasagad, pagmanipular, berbal nga mga pagpanaway, ug pisikal o sekswal nga pagkabayolente.¹ Subo lang, kay ang abusado nga kinaiya komon, pipila ka mga eskolar mibana-bana nga anaa sa mga ikaupat nga bahin sa mga kabataan sa tibuok kalibutan gimaltrato sa pisikal, sekswal, o emosyonal nga paagi.² Ang mga hamtong usab dunay taas nga gidaghanon sa pagkabiktima, nga mokabat sa mga 1 sa 4 ka kababayen-an ug 1 sa 10 ka kalalakin-an ang nakasinati og pisikal nga kabayolente gikan sa usa ka kapikas.

Ang pang-abuso mahimong mahitabo sa bisan unsa nga relasyon, ug ang mga lalaki ug ang babaye mahimong mao ang mga tighimo sa salaod. Hinoon, ang mga kalalakin-an mao ang mas kalagmitan nga mokontrolar ug mobuhat og grabing pisikal ug sekswal nga kabayolente, ug ang kababayen-an ang mas kalagmitan nga mahimong mahulga, madominar, o mapasakitan pag-ayo sa usa ka kapikas.³

Ang pang-abuso makadaut sa kalag sa malapason ug sa biktima ug sukwahi kini sa pagtulun-an sa Manluluwas. Ang mga propeta sa bag-ong panahon namahayag nga kadtong “kinsa moabuso sa kapikas o sa anak … usa ka adlaw mobarug nga adunay tulubagon atubangan sa Dios.”⁴ Ang mga tig-abuso kasagaran mobaliwala o mopahimulos sa mga baruganan sa ebanghelyo. Sama pananglit, mitambag ko og usa ka magtiayon diin ang bana adunay laing emosyonal nga karelasyon ug misugal sa ilang tinigum, apan imbis mangayo og pasaylo, iyang gipugos ang iyang asawa sa pagpasaylo ug miinsister nga ang iyang asawa ang “mas dako og sala” kon siya dili mopasaylo kaniya. Siya mibaliwala sa iyang kasakit ug miingon nga maayo ra ang iyang relasyon sa Dios o dili siya mahimong usa ka temple worker. Sa dihang nakig-istorya ang iyang asawa ngadto sa mga lider sa Simbahan, iyang gipakaminus ang iyang mga pagluib ug mas gibasol pag-ayo ang mga kabalaka sa iyang asawa, nag-ingon nga na-depress [nagmasulob-on] ang iyang asawa. Ang bana misalikway sa “mga baruganan sa … pagtahud, gugma [ug] kalooy”⁵ ug mimaltrato sa iyang asawa. Ang iyang mga paningkamot sa pagsunod sa mga baruganan sa ebanghelyo dili makaayo sa problema nga gihimo sa iyang bana. Matag usa kanato mahimong magpadala sa dili maayo nga mga kinaiya. Adunay mga piho nga mga kinaiya nga komon sa tanang matang sa pang-abuso, ug kon mas grabe ug mas permi kini, magkakunhod ang maayong kahimtang sa relasyon. Ania ang lima niining tipikal nga mga timailhan nga mga kinaiya sa pang-abuso nga makatabang ninyo sa pag-ila sa dili maayo nga mga kinaiya diha sa inyong mga kaugalingon ug sa uban.

1. Kabangis

“Ang ilang mga dila gigamit nila aron sa paglimbong; ang lala sa mga bitin anaa sa ilalum sa ilang mga ngabil … [ilang] baba napuno sa mga panghimaraut ug sa mapait nga mga pulong”(Mga Taga-Roma 3:13–14).

Usa ka tawo mianhi nako aron magpaayo nga supak sa mga kagustuhan sa iyang asawa, kinsa mitamay kaniya tungod sa “panginahanglan og tabang.” Sa simbahan siya [ang iyang asawa] mahigalaon ug mapahinunguron, apan sa panimalay ang iyang bati nga kinaiya sakit daw usa ka latigo. Siya misaway sa kinitaan sa iyang bana ug mitawag sa iyang trabaho sa pagtudlo nga “usa ka pangbabaye nga trabaho.” Gisultihan niya ang iyang anak nga lalaki, “nanghinaut ko nga dili ka mapareha sa imong papa nga walay dugokan,” ug tibuok adlaw siya nga makig-istorya sa iyang mama sa telepono, diin ilang tamayon ang ilang mga bana. Ang mga kritikal nga mga tawo mobati nga matagbaw sa pagpasakit ug “ganahan nga mag-antus ang uban” (Doktrina ug mga Pakigsaad 121:13). Kini nga mga sakop sa pamilya nakalapas sa mga sugo ni Jesus nga “ayaw paghukom” ug “ayaw panghimaraut” (Lucas 6:37) samtang sila ipakaubos, mopakita og kalagot o manghingalan.

2. Paglingla

“Ikaw gipuy-an uban sa usa ka bakakon nga espiritu, ug ikaw misalikway sa Espiritu sa Dios” (Alma 30:42).

Ang paglingla makita kaayo sa pagpang-abuso kon ang tig-abuso mobaliwala sa ilang mga aksyon, mobasol sa uban, ug motuis sa mga pulong. Kini makapalibog sa mga biktima, sama sa gihulagway sa usa sa akong mga partisipante sa pagsiksik: “[Ang akong bana] magkabuang ug dayon mangayo og pasaylo ug dayon moingon, ‘Hinoon imo man tong sala’ … kini ug kana hangtud nga makatuo ko niana.”⁶ Kini nga paglimud sa reyalidad sa uban gitawag og gaslighting [pagmanipular], ug makapalibog kini sa mga biktima ug makapawala sa pagsalig mahitungod sa ilang mga panumduman ug mga opinyon. Sama sa ubang matang sa pagpanglingla, ang gaslighting gigamit sa pagmanipular sa panag-istoryahanay ug may tumong sa paglingla.

Kadtong kinsa kusganong moabuso sa uban magdumili sa pag-angkon nga sila nakapasakit ug kasagaran moingon nga sila mga biktima. Sa dihang mipadayag si Jenna og kabalisa mahitungod sa mga pagpanaway ni Jake kabahin sa iyang mga ginikanan, nasuko siya ug miinsister nga siya “nanginsulto” kaniya. Si Jake nalakip “[niadtong] nagpahayag og kalapasan … ug mga anak sa ilang kaugalingon nga pagkamasinupakon” (Doktrina ug mga Pakigsaad 121:17). Wala lamang nga siya mituboy sa iyang bakak nga istorya apan mibatok sa kamatuoran.⁷

3. Mga Pasumangil

“Moangkon sa imong mga sayop ug kana nga kalapasan nga ikaw nakabuhat” (Alma 39:13).

Ang usa ka mapainubsanon nga tawo mobati og pagbasol sa pagpasakit sa uban ug maghinulsol ug mobuhat og mas maayo. Ang usa ka tawo kinsa abusado mobatok sa tawag sa tanlag gamit ang mga pasumangil. Sumala sa nahinumduman sa usa sa akong mga partisipante sa pagsiksik, “Mobati ko og kangil-ad mahitungod sa pisikal nga pang-abuso, ug unya sa kadugayan makahunahuna ko nga tingali wala kini nahitabo kon iya lang unta gitak-om ang iyang baba.” Ang iyang “kasubo dili ngadto sa paghinulsol” (Mormon 2:13) apan hinoon gibaliwala uban sa sobra nga kasuko ug pagpasangil.

Sa therapy [terapiya], sa makausa akong gisultihan ang usa ka asawa nga wala gayud ako makasaksi kaniya nga nagpakita og balaanon nga kasubo sulod sa katuigan nga pagpanaway sa iyang bana. Ang iyang tubag dili ang pagmahay apan pagmulo: “Maayo kaayo, aniay lain na usab nga butang nga wala nako buhata!” Ang abusado nga mga tawo mosalikway og responsibilidad ug daling masuko ug modepensa sa kaugalingon. Dali silang masilo sa gagmayng mga butang.

4. Garbo

“Hinonoa uban sa pagpaubos isipa ang uban ingon nga labi pang maayo kay sa inyong kaugalingon” (Mga Taga-Filipos 2:3).

Ang garbo naglakip sa pagpasidungog ug paghunahuna lang sa kaugalingon. Usa ka lalaki mosingka sa iyang asawa ug mga anak sa matag higayon nga siya magtuo nga sila “wala magtahud” kaniya. Kon ang ilang opinyon wala mahiuyon sa iyaha, sila “nagbaliwala” kaniya o “wala magmasulundon.” Ang garbo mao ang pakigkompetinsya ug nakatutok diha sa gahum ug kadaugan. Sa sukwahi, ang maayo og relasyon nga pamilya magtinabangay, diin adunay balanse sa kaangayan, ug ang mga sakop “mitagad nga makiangayon sa usag usa” (4 Nephi 1:2). Ang mga kapikas kinahanglan nga patas nga magkapares,⁸ diin ang matag usa adunay ikasulti ug tanang opinyon hatagan og bili.

5. Pagkontrolar

“Kon kita … [mogamit] sa gahum o kamandoan o pagpugos sa mga pagbati sa mga katawhan … ang langit sa ilang mga kaugalingon mobiya”(Doktrina ug mga Pakigsaad 121:37).

Bisan og kita nagtamud sa bili sa kabubut-on, makapatingala kon unsa kasagad nga ang mga sakop sa pamilya mosulti sa usag usa kon unsaon sa paghunahuna, pagbati, ug paglihok. Ang uban gani mokontrolar pinaagi sa pagpanghadlok, pagpakaulaw, pagbawi sa gugma, o mga paghulga. Usa ka bana adunay pig-ot nga mga ekspektasyon nga ang iyang asawa kinahanglan mag-andam og pamahaw sa kada adlaw sa piho nga oras, makatuman sa piho nga mga hangyo sa pisikal nga kasuod, ug maminaw kaniya kabahin sa iyang mga “kabalaka,” nga sa kasagaran naglakip sa paagi kon unsaon niya [sa iyang asawa] sa paglambo. Gisubay niya ang iyang paggasto ug masuko kon dili dayon siya motubag sa iyang mga text.

Laing inahan mipahayag og kanunay nga pagkasagmuyo ngadto sa iyang tin-edyer nga babaye sa bisan unsang higayon nga ang batang babaye mipakita og kaguol o wala mosunod sa sumbanan sa inahan. Kon ang mga gilauman wala matubag, o kon ang iyang bana mopahayag og mga kabalaka, maghimo dayon siya og butang nga magpakita og pagbaliwala sa pagtagad.

Paglaum ug Pagkaayo

“Gidungog ko ang imong mga pag-ampo nakita ko ang imong mga luha: ania karon, ikaw pakaayohon ko” (2 Mga Hari 20:5).

Bisan og makapasubo ang pang-abuso, ang kausaban kanunayng posible. Ang mga biktima mahimong magpakitabang sa espirituhanon ug propesyonal nga mga kapanguhaan ug magtinguhaa sa gahum sa Pag-ula sa Manluluwas sa pag-ayo sa ilang mga samad. Sa pagpangita og tabang, adtoa ang abuse.ChurchofJesusChrist.org.

Kadtong mga nang-abuso kinahanglan gayud nga maghinulsol ug mangayo og tabang. Kini nagkinahanglan sa “[pagka]naog sa kinahiladman sa pagkamapainubsanon” (3 Nephi 12:2) ug sa pagdawat sa hingpit nga responsibilidad sa ilang kinaiya. Ang pag-usab nagkinahanglan og labaw pa kay sa minugbo lang nga mga saad ug mabaw nga mga paningkamot. Ang kasakit sa lawom nga paghinulsol makalubag sa kalag, ug ang uban dili andam sa pagbuhat niini, nga hinungdan nga ang mga biktima maglisud sa paghimo og desisyon kon unsaon sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon.⁹

Ang atong Langitnong Amahan nagpakabana kanato sama sa nag-antus nga amahan kinsa mitawag kanako mahitungod sa iyang anak nga babaye. Ang gugma sa Dios maingon ang “gilapdon sa kahangturan” (Moises 7:41), ug Siya masakitan og maayo kon ang Iyang mga anak mopasakit sa usag usa. Sa malumo nga panagsultihanay uban ni Enoch, Siya nagbakho. “Kining imong mga kaigsoonan; sila ang talagsaon nga mga binuhat sa akong kaugalingon nga mga kamot, … ug Ako mihatag usab sa sugo, nga sila kinahanglang maghigugmaay sa usag usa, … apan tan-awa, sila walay mga balatian, ug sila nasilag sa ilang kaugalingon nga dugo” (Moises 7:32–33). Adunay pagbakho didto sa langit ug dinhi sa yuta kon ang mga lawas ug mga kalag masamdan. Apan, uban sa pagkamapainubsanon, sa gahum sa Dios, ug sa propesyonal nga tabang kon gikinahanglan, posible nga mahunong ang makadaot nga kinaiya ug makamugna og usa ka panimalay nga adunay dignidad, kahilwasan, ug gugma.

Unsay Akong Ikatabang? Alang sa mga Higala ug sa mga Lider

“[Kita] andam sa pagbangutan uban niadtong nagbangutan” ug sa “paghupay niadtong nagkinahanglan sa kahupayan” (Mosiah 18:9).

Daghan kanato nakaila og mga biktima sa pang-abuso, mahimong kita nakabatyag niini o wala. Ang mga lider duolon sa mga gipasakitan nga mga sakop sa ward, ug hapit tanan kinsa adunay mga higala o pamilya kinsa gimaltrato. Ang mga walay labut [outsider] sa kasagaran maloloy-on apan lagmit dili kahibalo unsaon sa pagtabang. Ania ang mga giya nga ikonsiderar samtang mangalagad kita niadtong nanglimbasug.

Pagmatinabangon, dili magmando. Makapabalaka ang makadungog og mga kasakit, ug tingali atong bawsan og kusog nga mga emosyon ug tambag, sama sa: “Kinahanglan kang mobiya karon na” o, “pagtawag og abogado.” Talagsa ra kaayo nga makatabang ang kusganong pag-awhag, gawas kon ang tawo anaa sa pisikal nga peligro. Niini nga mga kahimtang, importante ang pagkontak og tigpatuman sa balaod, mga dangpanan sa kababayen-an, o mga hotline. Kon ang mga bata makasaksi o makasinati og pisikal o sekswal nga pang-abuso, ang mga sebisyo sa pagpanalipod sa bata [child protective services] kinahanglan usab nga mapahibalo. Hinoon, kadaghanan sa mga panagsumpaki, ang mga biktima makabenepisyo gikan sa suporta kay sa pagpwersa, nga adunay epekto sa pagpahilom kanila o pagbaliwala sa ilang kabubut-on. Kadtong anaa sa peligro nga mga sitwasyon nag-atubang og malisud nga mga pagpili ug kasagaran dugay nang naghunahuna niini. Maminaw og maayo ug mangutana aron makasabut sa mga detalye kaysa modugang sa kabug-aton sa ilang problema.

Ayaw paghukom o pagwali. Sa Simbahan kita adunay taas nga mga pangandoy mahitungod sa mga pamilya, ug daghan ang mibati nga sila wala makasunod niini. Sa mga pamilya nga dunay mga problema sa pagpakig-inter-aksyon, kini nga kahaw-ang mas mograbe, nga mosangput sa dugang kaulaw ug pagpakahilum. Kadtong mga desperado sa pagpagaan sa problema mao hinuon ang gimaltrato ug gibasol. Makapasamot kini sa pagbasol sa kaugalingon kon ang walay labot mosulti og mga butang sama sa: “Aduna ka bay gibuhat nga butang nga nakapasuko kanila?” o “Kon mapailubon ug mapasayloon ka, sigurado ko nga moarang-arang ra kini.” Mao kini usa ka rason nga kadtong anaa sa kasamok magduha-duha sa paghisgut niini—dili sila gusto nga makita isip usa ka biktima o mas mograbe ang pagbati mahitungod sa ilang kaugalingong mga kakulangan.

Seryosoha kini. Ang uban kinsa motug-an mahitungod sa ilang pagmaltrato makasugat og pagsaway o katahap. Kini mahimong mahitabo tungod kay ang mga walay labot adunay kulang ug sagad sayop nga mga hunahuna sa sitwasyon. Pananglitan, adunay usa ka tuo-tuo nga ang kabayolente mabuhat lang sa mga kontra kinsa makahadlok tan-awon. Hinoon, kadaghanan sa pang-abuso diha sa mga pamilya mahitabo gikan sa tipikal nga mga kaliwat kinsa mahimong maayo nga mopresentar sa ilang kaugalingon diha sa publiko. Kita nakigbisug niini nga reyalidad. Sa unsang paagi ang atong higala kinsa mahigalaon nga magtutudlo sa Sunday School adunay usa ka mangil-ad nga tinaguang batasan diha sa panimalay? Kon ang usa ka istorya dili mohaum sa mga panghunahuna sa tigpaminaw, mahimong ibaliwala kini o ipakaubos. Apan ang pagsiksik nagpakita nga ang sayop nga mga pasangil sa pang-abuso, ilabi na gikan niadtong minus og gahum diha sa pamilya, panagsa ra, ug daghang mga biktima dili gayud mosulti. Seryosuha ang tanang sumbong sa pang-abuso ug sugdi sa usa ka posisyon sa pagkamatinuohon.

Ayaw dali-dalia ang paghukom. Ang mga lider ug mga propesyonal sagad makadungog og magkasumpaki nga mga istorya gikan sa mga sakop sa pamilya, ug makatintal kaayo ang pagpabor sa usa ka habig. Sa ubang mga kahimtang, adunay mga klaro kaayo nga mga biktima ug mga tigbiktima, apan sa uban adunay sayop sa bisan asa nga habig ug ang kamatuoran hapit imposible nga mahusay. Dugang pa sa kalibog mao ang reyalidad nga samtang importante nga motuo sa mga biktima, daghan sa moabuso magpabuotan-buotan ug moangkon usab nga sila ang nabiktima ug maayong mamahid sa ilang mga gibiktima isip ang mga madagmalon. Pananglitan, ang kapikas nga mapugsanon mahimong maghunahuna nga mag-una sa pagbisita ngadto sa bishop o therapist pinaagi sa pagtawag og una aron sa pagsulti og makadaut nga mga istorya batok sa ilang kapares. Ang walay labot sa kasagaran moasumir nga sila makabantay sa mga bakak, apan ang anad nga mga manlilinlang magtakuban og makapakumbinser kaayo. Ang Ginoo mipasidaan sa mga lider sa “mga tigpakaaron-ingnon taliwala kaninyo, kinsa nakalimbong sa uban” (Doktrina ug mga Pakigsaad 50:7), ug usahay kini nga pagpanglingla makalibug niadtong naningkamot nga motabang.

Pagbantay alang sa mga pasidaan. Daghan kaayong lain-lain nga mga pamaagi sa pagmaltrato nga mahitabo diha sa mga pamilya, apan adunay piho nga mga pasidaan nga kinahanglan mahisgutan pag-ayo kon ang usa ka lider o higala makadungog niini. Kini naglakip sa mga elemento nga gipresentar niini nga artikulo: kabangis, pagpanglimbong, pangatarungan, garbo, ug pagpugos. Dugang pa, dili maayo nga timailhan kon adunay pagpangabubho, pag-monitor, pagpanghasol, mga istorya nga magkasukwahi kaayo, pagpamugos kabahin sa lawasnong kasuod o sa kwarta, o pagdumili sa pagpangayo og tabang. Ang bisan unsang pisikal o sekswal nga kapintas kinahanglan kanunay nga seryusohon ug hisgutan uban sa mga propesyonal. Kon nalambigit ang mga minor de edad isip mga biktima o mga saksi, ang pang-abuso kinahanglan ma-report.

Maayo gani, ang gidaghanon sa pang-abuso sulod sa panimalay nagkakunhod sa daghang mga nasud, ug ang kahibalo sa publiko sa tanang matang sa pagpangdagmal miursa.¹ Hinoon, daghan gihapon ang nag-antus nga nag-inusara, ug “ang mga bakho sa ilang mga kasingkasing misaka ngadto sa Dios” (Jacob 2:35). Tabangan nato kadtong mga gisakit nga mga kasingkasing gamit ang Kristohanong gugma ug suporta.