Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 19: Ko Hono Taukapoʻi e Tauʻatāina Fakalotú


Lēsoni 19

Ko Hono Taukapoʻi e Tauʻatāina Fakalotú

Talateú

Ko e tauʻatāina fakalotú ko e faingamālie toputapu ia ke tui mo ngāue ʻo fakatatau mo ʻetau filí—ke ʻiloʻi ai pe ko hai kitautolu pea moʻui ʻi he founga oku tuʻutuʻuni ʻe hotau konisēnisí—ka ʻi he taimi tatau ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e totonu ʻa e niʻihi kehé (vakai, T&F 134:4). ʻI he lēsoni ko ʻení, ʻe vakaiʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi talanoa ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻa ia naʻe feinga ai ha niʻihi mo ha ngaahi kulupu ke liliu ʻa e Siasi ʻo e ʻOtuá pea puleʻi ʻa e totonu fakalotú mo e tauʻatāiná. ʻE fakamanatu ki he kau akó ko e tauʻatāina fakalotú ʻoku fie maʻu ke maluʻi mo tauhi ʻi he ʻahó ni.

Laukonga Puipuituʻá

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mōsaia 29:10–11, 16–18, 25–26, 32; ʻAlamā 30:7–9

Ko e mahuʻinga ʻo e tauʻatāina ke filí mo e tauʻatāina fakalotú

Fakamanatu ki he kau akó kimuʻa pea tau haʻu ki he māmaní, naʻa tau kau ʻi he Fakataha ʻi he Langí. Kole ki he kau akó ke vahevahe ha konga ʻo e ngaahi taumuʻa mo e ola ʻo e fakataha ko ʻení. Hili iá pea fakaʻaliʻali mo lau leʻolahi ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni ‘Eselā Tafu Penisoni (1899--1994):

ʻĪmisi
President Ezra Taft Benson

“Ko e tefitoʻi meʻa mahuʻinga ʻi he fakataha ʻi he maama fakalaumālié: ʻE maʻu nai ʻe he fānau ʻa e ʻOtuá ha tauʻatāina ke fili taʻe-fakangatangata ʻa e hala te nau fou aí, ʻo tatau ai pē pe ko e lelei pe kovi, pea ʻe fakakounaʻi kinautolu mo fakamālohiʻi ke nau talangofua? Naʻe taukaveʻi ʻe Kalaisi mo kinautolu kotoa naʻe muimui ʻiate Iá ʻa e ʻuluaki fokotuʻú—ʻo e tauʻatāina ke filí; ka ne taukaveʻi ʻe Sētane ʻa e fika uá—ke fakakounaʻi mo fakamālohiʻi” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni [2014], 71).

“ ʻOku fakamahinoʻi ʻe he folofolá naʻe ʻi ai ha tau lahi ʻi he langí, ko ha fepaki ʻi he tefitoʻi moʻoni ʻo e tauʻatāina ke filí, ʻa e totonu ke filí” (Ngaahi Akonaki: ʻEselā Tafu Penisoni, 71).

“ ʻOku teʻeki ai ke ʻosi e tau naʻe kamata ʻi he langí. ʻOku hoko atu ʻa e fepakí ʻi he malaʻe tau ʻo e moʻui fakamatelié” (Ngaahi Akonaki: ʻEselā Tafu Penisoni, 71).

  • Ko e hā ha fakamoʻoni kuó ke sio ai ʻo mahino mei ai ʻoku kei hoko atu pē ʻi he moʻui ʻi he māmaní ʻa e fepaki naʻe fai ʻi he maama fakalaumālié koeʻuhí ko e tauʻatāiná mo e filí?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku fekumi ai ʻa Sētane ke fakaʻauha e tauʻatāiná?

Lolotonga hono ʻomi e tali ʻa e kau akó, fakakaukau ke vahevahe ʻa e lea ko eni ʻa Palesiteni Tēvita O. Makei (1873–1970):

ʻĪmisi
President David O. McKay

“Ko e hoko hake ʻi he totonu ke foaki ha moʻuí, ko e meʻaʻofa mahuʻinga taha ʻa e ʻOtuá ki he tangatá, ʻa ia ko e totonu ke puleʻi ʻa ʻene tōʻonga moʻuí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Tēvita O. Makei [2003], 253).

Fakamanatu ki he kau akó ʻi ha lau senituli hili ʻa e tūʻuta ʻa Līhai ki he fonua ʻo e talaʻofá, naʻe puleʻi ʻa e kau Nīfaí ʻe he ngaahi tuʻi. Ka naʻe fokotuʻu ʻe he Tuʻi ko Mōsaiá ke faʻu ha faʻunga puleʻanga foʻou. Kole ki he kau akó ke ako ʻa e Mōsaia 29:10–11, 16–18, 25–26 pea kumi ʻa e ʻuhinga naʻe fokotuʻu ai ʻe Mōsaia ke fokotuʻu ha faʻunga puleʻanga foʻoú.

  • Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe he Tuʻi ko Mōsaiá ke fokotuʻu ha faʻunga puleʻanga foʻoú?

Fakamatala ki he kau akó naʻe feʻunga pea fie maʻu ʻa e faʻunga ʻo e kau fakamaaú ke maluʻi ʻa e tauʻatāiná ʻi he sōsaieti ʻo e kau Nīfaí. Naʻe feinga mo e ngaahi sōsaieti kehé ke foaki pea maluʻi ʻa e tauʻatāiná, neongo naʻe kehekehe hono fokotuʻutuʻu ʻo e faʻunga honau puleʻangá. Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Mōsaia 29:32 kae kumi ʻe he kalasí ʻa e ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe Mōsaia ke maluʻi ʻa e tauʻatāina ʻa hono kakaí.

  • Ko e hā naʻe fie maʻu ai ke maluʻi ʻa e tauʻatāina ʻa e kau Nīfaí?

  • Ko e fatongia ʻo hai ke tokoni ki hono maluʻi ʻetau ngaahi totonú mo hotau ngaahi faingamālié? ʻE lava fēfē ke tau maʻu ʻa e maluʻi ko ʻení?

Fakamatala ange ʻoku ʻikai totonu ke mahuʻinga ange hono ngāueʻaki ʻo e tauʻatāina fakafoʻituituí ʻi he tefitoʻi moʻoni ʻo e talangofua ki he ngaahi lao ʻo e fonuá.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke kumi ʻi he ʻAlamā 30:7–9 ke ʻilo ʻa e taha ʻo e ngaahi totonu naʻe fakapapauʻi ʻe maluʻi ʻe he puleʻanga foʻou ʻo e kau Nīfaí.

Te ke lava ʻo fakamatala ange ʻoku hā ʻi he folofola ko ení naʻe tapui ʻe he ʻEikí ke fakafaikehekeheʻi ʻa e niʻihi kehé koeʻuhí ko ʻenau tui pe taʻetui ki he ʻOtuá (vakai ki he, T&F134:4).

  • ʻOku ʻaonga fēfē ki he sōsaietí hono maluʻi ʻo e tauʻatāina fakalotú?

Ke tokoni ki he kau akó ke tali ʻa e fehuʻi ko ení, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau ʻeni:

“ʻOku mahuʻinga ʻa e tauʻatāina fakalotú, pe tauʻatāina ʻo e konisēnisí, ki he tuʻunga lelei ʻo ha sōsaieti ʻoku ʻi ai ha kakai kehekehe. ʻOkú ne fakaʻatā ke tupulaki ʻa e ngaahi tui kehekehé. ʻOku maluʻi ʻe he tauʻatāina fakalotú ʻa e totonu ʻo e matakali kotoa pē mo e kakai kotoa pē, ʻo kau ai ʻa kinautolu ʻoku tuʻu lavea ngofua tahá, ʻo tatau ai pē pe ʻoku tui fakalotu pē ʻikai” (“Religious Freedom (Tauʻatāina Fakalotú),” mormonnewsroom.org/official-statement/religious-freedom).

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e ngaahi ʻelemēniti tefito ʻo e tauʻatāina fakalotú, fakaʻaliʻali e lea ko ʻeni ne fai ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke ne lau ia:

ʻĪmisi
Elder Robert D. Hales

“ ʻOku ʻi ai ha makatuliki ʻe fā ʻo e tauʻatāina fakalotú kuo pau ke tau fakafalala ki ai mo maluʻi ʻe kitautolu ko e Kāingalotú.

“Ko e ʻuluakí ko e tauʻatāina ke tuí. …

“Ko e makatuliki hono ua ʻo e tauʻatāina fakalotú ko e tauʻatāina ke vahevahe ki he niʻihi kehé ʻetau tui fakalotú mo e ngaahi meʻa ʻoku tau tui ki aí. …

“Ko e makatuliki hono tolu ʻo e tauʻatāina fakalotú ko e tauʻatāina ke fokotuʻu ha kautaha fakalotu, ha siasi pea lotu vālelei mo e niʻihi kehé. …

“Ko e makatuliki hono fā ʻo e tauʻatāina fakalotú ko e tauʻatāina ke moʻui ʻaki ʻetau tuí—ʻo ʻikai ʻi he ʻapí pē mo e falelotú ka ʻi he ngaahi feituʻu fakapuleʻangá foki” (“Paotoloaki ʻo e Tauʻatāina ke Filí, Maluʻi ʻo e Tauʻatāina Fakalotú,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 112).

Fakamatala nounou ʻa e makatuliki ʻe fā ko ʻení ʻaki hono hiki eni ʻi he palakipoé:

Tauʻatāina ke tui, vahevahe, fokotuʻutuʻu, pea moʻui ʻaki.

  • ʻE taʻofi fēfē ʻe hano fakangatangata ha taha ʻo e ngaahi makatuliki ʻe fā ko ʻení ʻa e ngaahi faingamālie ke tupulaki fakalaumālié?

  • Kuo tokoniʻi fēfē hoʻo moʻuí ʻe he ngaahi ʻelemēniti ko eni ʻo e tauʻatāina fakalotú?

ʻAlamā 2:1–10, 12, 27–28; 44:1–5; 46:4–5, 10–16, 19–22

Maluʻi ʻo e tauʻatāina fakalotú

Hiki ʻa e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ení ʻi he palakipoé, pea fakamatala ange ʻoku ʻi he ngaahi potu folofola ko ení ʻa e ngaahi fakatātā e feinga ke taʻofi ʻa e tauʻatāina fakalotú:

ʻAlamā 2:1–4

ʻAlamā 46:4–5, 10

Vaheʻi ki he vaeua ʻo e kalasí ke nau ako ʻa e ʻuluaki potu folofolá pea ki he konga ʻe tahá ke nau ako ʻa e potu folofola hono uá. Kole ki he kau akó ke nau kumi ʻa e taumuʻa ʻa kinautolu naʻa nau feinga ke taʻofi ʻa e tauʻatāina fakalotú.

  • Fakatatau ki he ngaahi potu folofola ko ení, ko e hā ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa ʻAmelikai mo ʻAmalekaiá?

  • Naʻe mei uesia fēfē ʻa e ngaahi sōsaieti ʻi he fakamatala ko ʻení ʻe ha mole ʻa e tauʻatāina fakalotú?

Tānaki atu ʻa e tohi fakamamafa ko ʻení ki he fakamoʻoni fakafolofola ʻi he palakipoé:

ʻAlamā 2:1–4, 5–10, 12, 27–28

ʻAlamā 46:4–5, 10, 11–16, 19–22

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke lau ʻa e ngaahi veesi ko eni naʻe tānaki atu ki he potu folofola naʻa nau laú, pea kole ange ke nau kumi ki he meʻa naʻe fai ʻe he kakai angatonú ke maluʻi ʻenau tauʻatāina fakalotú.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi potu folofola ko ʻení fekauʻaki mo e mahuʻinga ke maluʻi ʻa e tauʻatāina fakalotú? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení: Ko hotau fatongia ke maluʻi hotau fāmilí, ʻetau tui fakalotú, mo ʻetau tauʻatāiná. ʻI heʻetau ui ki he ʻOtuá pea fuakava ke tauhi ʻEne ngaahi fekaú, te Ne fakaivia kitautolu ʻi heʻetau maluʻi ʻetau totonú mo ʻetau tui fakalotú.)

ʻO kapau ʻe ʻi ai ha taimi feʻunga, te ke lava foki ʻo lau mo e kalasí ʻa e ʻAlamā 44:1–5 pea aleaʻi ʻa e founga naʻe hanga ai ʻe he tui ʻa e kau Nīfaí ʻo fakaivia kinautolu ʻi heʻenau fehangahangai mo Seilahemena mo e kau Leimaná.

  • ʻI he Tohi ʻa Molomoná, naʻe faʻa fakafou ʻi he ngaohi kovia mo e tau ʻa e feinga ke taʻofi ʻa e tauʻatāina fakalotú. ʻOku fēfē ʻa e feinga ʻi he ʻahó ni ʻa e kakaí mo e ngaahi kulupú ke taʻofi ʻa e tauʻatāina fakalotú?

ʻI hano fie maʻu ke tokoni ki he tali ʻa e fehuʻi ko ʻení, lau ʻa e fakamatala ko ʻení fekauʻaki mo e fakautuutu ʻa e feinga ʻi ʻAmelika ke taʻofi ʻa e tauʻatāina fakalotú. Fakamahino ange neongo ʻoku fekauʻaki tonu ʻa e fakamatala ko ení mo e ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi ʻAmeliká, ʻoku lahi ʻa e ngaahi fonua kehe ʻoku nau fehangahangai mo e pole tatau ki he tauʻatāina fakalotú. (Fakatokangaʻi ange: Ngāueʻaki pē ʻa e fakamatala ko ení ko e fakatātā ʻo e founga ʻoku poleʻi ai ʻa e ngaahi tauʻatāina fakalotu ʻe niʻihi. ʻOua naʻa tuku eni ke hoko ko ha fealeaʻaki ʻi he totonu ke feohi ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné pē ko ha meʻa fakapolitikale kehe.)

“ʻOku fakautuutu ʻa e hā mai mei he ngaahi feituʻu kehekehe ʻa e ngaahi pole ki he tauʻatāina fakalotú. ʻOku hoko ʻa e eʻa hake hono poupouʻi ʻo e totonu ke feohi ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné ko ha feinga ke holofa ʻa e tauʻatāina fakalotú ʻi ha ngaahi founga ʻe niʻihi. ʻOku hoko ʻa e ngaahi liliu ʻi he tokangaekina e moʻui leleí ko ha feinga ke taʻofi ʻa e totonu ʻa kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e tui ʻoku fekauʻaki tonu mo e anga e moʻui ʻa e tangatá. ʻOku fakatupu ʻe he ngaahi meʻá ni mo ha ngaahi fakalakalaka kehe ʻa e fekeʻikeʻi pea kamata ke fakakavengaʻi ʻa e ngaahi siasí mo e kakai tui fakalotú. ʻOku nau feinga … ke fakangatangata ʻa e founga ʻoku puleʻi ai ʻe he ngaahi siasí ʻenau ngāueʻangá mo ʻenau koloá. ʻOku nau fakakounaʻi ʻa e ngaahi ʻunivēsiti ʻa e ngaahi siasí, ngaahi akó mo e ngaahi sino ʻoku tokangaekina e ngaahi ngāue fakasōsialé. … ʻI he tuʻunga ko ʻení pea mo e ngaahi tuʻunga kehe pē, ʻoku tau sio ai ki he founga olopoto hono keina māmālie ʻa e tauʻatāina fakalotú mo e tauʻatāina ʻo e konisēnisí ” (“An Introduction to Religious Freedom (Ko e Talateu ki he Tauʻatāina Fakalaumālié),” mormonnewsroom.org/article/introduction-religious-freedom).

Fakamahino ange ʻoku poupouʻi ʻe he Siasí ʻa e ngāue ʻo potupotutatau ki he tokotaha kotoa pē. Hangē ko e Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:11, kuo pau ke tau ʻeke ʻetau totonu ki he tauʻatāina fakalotú ʻi ha founga totonu mo potupotutatau ʻokú ne fakaʻapaʻapaʻi ʻa e totonu mo e manako ʻa e niʻihi kehé (vakai, “Mormon Leaders Call for Laws That Protect Religious Freedom (Kole ʻe he Kau Taki Māmongá ha Lao ke Maluʻi ʻa e Tauʻatāina Fakalotú),” mormonnewsroom.org/article/church-news-conference-on-religious-freedom-and-nondiscrimination).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá (1805-44):

ʻĪmisi
Prophet Joseph Smith

“ Kapau naʻe ʻosi fakafōtunga atu naʻá ku fie mate maʻá ha taha ‘Māmonga,’ ʻoku ou lotolahi ke u fakahā ʻi he ʻao ʻo e Langí ʻoku ou mateuteu pehē ke mate ʻi hano maluʻi ha ngaahi totonu ʻa ha taha siasi Pelesipitiliane, ʻa ha taha siasi Papitaiso, pe ko ha tangata lelei ʻo ha faʻahinga siasi pē; ʻi he tefitoʻi moʻoni tatau pē ʻoku tāmoloki ai ʻa e ngaahi totonu ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní mo tāmoloki ai e ngaahi totonu ʻa e siasi Katoliká, pe ko ha toe faʻahinga siasi ʻe ʻikai manakoa pea fuʻu vaivai fau ke maluʻi kinautolu.

“Ko e ʻofa ʻi he tauʻatāiná ʻokú ne ueʻi hoku lotó—ʻa e tauʻatāina ko ia ʻa e kakaí pea mo e tui fakalotu ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007],398).

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke maluʻi ʻa e tauʻatāina fakalotú maʻá e kakai kotoa pē kae ʻikai maʻá e Kau Māʻoniʻoni ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní pē? (ʻOku hoko ʻa e ngaahi maluʻi ko iá ke lava ai ʻa e niʻihi kehé ʻo ngāueʻaki ʻenau tauʻatāina ke filí ʻo fakatatau ki he palani ʻa e ʻOtuá, mo pouaki ha sōsaieti ʻoku ʻi ai ʻa e melinó mo e fakamaau totonú. Kapau ʻoku tau fie maʻu ke maluʻi mo fakaʻapaʻapaʻi ʻetau tui fakalotú, pea kuo pau ke tau maluʻi mo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tui ʻa e niʻihi kehé.)

  • Ko e hā ha ngaahi ngāue ʻoku taau ke tau fai ke maluʻi mo fakaivia ai ʻa e tauʻatāina fakalotú?

Ke tokoni ki hono tali ʻo e fehuʻi ko ʻení, fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e lea ko eni ʻa ʻEletā Lōpeti D. Heilí:

ʻĪmisi
Elder Robert D. Hales

“Kāinga, ko hotau fatongia ke maluʻi ʻa e ngaahi tauʻatāina mo e totonu toputapu ko ʻení maʻatautolu pea mo hotau hakó. Ko e hā ʻa e meʻa te tau lava ke faí?

“ ʻUluakí, te tau lava ʻo feinga ke ʻiloʻi. Tokanga ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi ho koló te ne ala uesia ʻa e tauʻatāina fakalotú.

“Ua, kau ʻi ho tuʻunga fakafoʻituituí, mo e niʻihi ʻoku nau tui tatau mo ʻetau tukupā ki he tauʻatāina fakalotú. Ngāue fakataha ke maluʻi ʻa e tauʻatāina fakalotú.

“Tolú, moʻui ke ke hoko ko ha sīpinga ʻo e meʻa ʻokú ke tui ki aí—ʻi he leá mo e ngāué. ʻOku mahuʻinga hake ʻetau moʻui ʻaki ʻetau tui fakalotú ʻi he meʻa te tau ala lea ʻaki ʻo kau ki heʻetau tui fakalotú” (“Paotoloaki ʻo e Tauʻatāina ke Filí,”113).

  • ʻE founga fēfē haʻo ʻilo ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ne uesia ʻa e tauʻatāina fakalotú ʻi hoʻo koló?

  • Ko e hā ha toe ngaahi kulupu kehe ʻi homou feituʻú ʻoku mou vahevahe ʻa e tukupā tatau ki he tauʻatāina fakalotú?

  • Ko e hā kuó ke fai pe sio ki he niʻihi kehé kuo nau fai ke fakatupulaki ʻa e tauʻatāina fakalotú?

Fakahā ki he kau akó ʻa e ngaahi naunau fekauʻaki mo e tauʻatāina fakalotú ʻoku maʻu ʻi he . Poupouʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha meʻa te nau fai ke fakatupulaki mo maluʻi ʻa e tauʻatāina fakalotú, pea vahevahe hoʻo fakamoʻoni ʻe tataki kinautolu ʻe he Tamai Hēvaní ʻi heʻenau ngaahi feingá.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó

Paaki