A na Botaki Nanoia n te Nano ae ti Teuana
Ngkai n tain te 200 n ririki n rongorongon te Ekaretia, tia motinnanoia ni maiuakina te raoiroi ao te katiteuanaaki n aron ae tuai ririki mai imwaina.
Te raoiroi ao te katiteuanaaki a bon rangi ni kakaawaki.1 Ngkana aomata a tangira te Atua ma nanoia ni kabane ao ni kataia ni maiuakina te raoiroi n riki n ai Arona, e na karako te un ao te ikakaiwi irouia te botannaomata. Iai riki rakan te katiteuanaaki. I tangira te karaki ae koaua are e kabwarabwara aei.
Ngke te kairake n ataeinimwaane ae tiaki kain ara aro, Keeno Thomas L. Kane e ibuobuoki ni kataniia aika Itiaki n ana kananako te tautaeka bwa a riai ni kiitana Nauvoo. Bon te tia boutoka te Ekaretia inanon ririki aika a bati.2
N 1872, Keeno Kane, kainnabana ae tarena, Elizabeth Wood Kane, ao natiia uoman mwaane a mwananga man mweengaia mai Pennsylvania nako Salt Lake City. A raona Brigham Young ma raona n te mwananga nako maiaki nako St. George, Utah. Elizabeth e roko ni moan kawaran Utah ma aki ataakiia aine bwa a raoiroi ke aki. E bon mimi ni bwaai tabeua ake e noori. Te katoto, e kunea bwa nakoa nako ake e kona n reiakinna te aine ni karekea maiuna iai e uki nakoia i Utah.3 E kunea naba bwa kaain te Ekaretia a bon akoi ao a ota man karinerine nakoia Kain te Aba i Amerika.4
N tain te mwananga a tiku i Fillmore ni mweengan Thomas R. ao Matilda Robison King.5
Elizabeth e koreia bwa ngke e katauraoa te amwarake Matilda ibukin Beretitenti Young ma raona, niiman Inria aika I-Amerika ake a rin n te ruu. E ngae ngke aki kaoaki, e matata bwa a kantaningaki bwa a na roko n raoniia. Titita King e taetae nakoia “n aia taetae.” A tekateka ma rabunaia ma tarakin moaia ae kukurei. Elizabeth e titirakina temanna natin King, “Tera ae e taku tinami nakoia mwane akekei?”
Natin Matilda e taku “E kangai, ‘Iruwa aikai a roko rimoa, ao I a tia ni kuukana ae e tau ibukiia; ma kanami iaon kawaina are e katoroaki ngkai, ao Ia wetei ngkami ngkana e tauraoi.’”
E titiraki Elizabeth, “E na bon karaoa anne, kee e na ti anganiia nikiran amwarake i matan te umwanikuuka?”6
E kaeka natin Matilda, “Tinara e na kamwarakeia n aromi ao e na katokaia iaon ana taibora.”
Ao e bon karaoia, ao “a amwarake n te katei ae tamaroa iaon te taibora.” Elizabeth e kabwarabwara bwa ana ibuobuoki Matilda e rang nakoraoi man tamaroa.7 E katamaroaki riki te reitaki ngkana aomata a akoaki ma te kamoamoaki ao te karineaki e ngae ngke a kaokoro n taraakiia mai tinanikuia.
Ngkai taan kairiiri, ti aki kairua n taraan te bwai are e riki rimoa bwa reitaki ni kabane a bane ni kororaoi, aroaro ni kabane a karaoaki n ai aron Kristo, ao babaire a bane n tau. E ngae n anne, ara aro e reirei bwa ngaira ni kabane natin Tamara arei Karawa, ao ti taromauriia ma Natina, Iesu Kristo, are ara Tia Kamaiu. Ara kantaninga bwa nanora ao ara iango a na ikotaki inanon te raoiroi ao te katiteuanaaki, ao tina riki bwa teuana ngaira ma Ngaiia.8
Te Raoiroi bon te taeka ae kona ni kananonai baika a mwaiti, ma ni koauana e raonaki ni maiuakinan ana tua te Atua.8 E kangaraoia bwa tina tau ibukin otenanti aika tabu ni waaki iaon te berita ae tabu ao ni kakabwaiaira ibukin karekean te Tamnei are e na kairira inanon maiura.10
Arora n etieti e aki karekei kakabwaia ni kabane inanon maiura n te tai aei. Ti kona n tuai ni mareaki ke ni kakabwaiaki ni karekeia natira ke ni karekei kakabwaia aika ti tangiria n te tai aei. Ma te Uea e a tia ni berita bwa naake a raoiroi ake a kakaonimaki “ao a na maeka ma te Atua n te aro ae kakukurei ae aki totoki.”11
Te Katiteuanaaki bon te taeka ae kon ni kananonai baika a mwaiti, ma ni koauana bon katootoon te moan ao te kauoua n tua aika a rang korakora n tangira te Atua ao n tangiriia natina.12 E nanona ana aomata Tion ake a “bootaki nanoia ni katiteuanaaki.”13
Kanoan au rongorongo bon kabotau ao reirei man koroboki aika a tabu.
E a tia ni koro 200 te ririki man te tai are a kaoti iai te Tama ao Natina ao ni karaoi Kaokan bwaai n ana euangkerio Iesu Kristo inanon 1820. Te rongorongo n 4 Nibwaai ana Kauoua ni Boki Nibwaai n ana Boki Moomon iai naba aekakin te tai are 200 te ririki imwiin kaotin te Tia Kamaiu ao e katea Ana Ekaretia i America n taai akekei.
Te rekooti n rongorongon rimoa are ti warekia n 4 Nibwaai e kabwarabwaraia aomata are akea irouia te bakantang, waaki ni kauntaba, uruan te mweraoi, waaki ni kabekaau, te kewe, ke te tiriaomata, ke aekan nako te waaki ni kaibwabwaru. Ibukin raoiroia aei are e taekinaki n te rekooti, “ e koaua bwa bon akea riki te botanaomata n ai aroia ae a kukurei i buakoia aomata nako ake a karikaki ni bain te Atua.”14
Ma karinean te katiteuanaaki, 4 Nibwaai e warekaki, “bon akea te itabaraaraa n te aba, ibukin tangiran te Atua are e bon maeka inanoia aomata.”15
Ma te kanganga, 4 Nibwaai imwiina e kabwarabwara te bitaki ae korakora are e waaki inanon te “ka-uabubua ao teuana n ririki.”16 ngke te buakaka ao te kakaokoroaki e urua te raoiroi ao te katiteuanaaki. Korakoran buakakaia are e riki n te tai anne are n tokina te burabeti are e korakora ae Moomon e baebaeti nakon natina Moronaai:
“Ma O natiu te mwaane, e kanga n riki te botanaomata ae aekan aio, ae mena kukureia n te mwakuri ae bati n ribaki ae korakora—
“Ti na kanga ni kantaninga te Atua bwa e na aki karokoa baina iaora ni kaaitaraira ni motika taekara?”17
N te mwioko n tararua ngkai , e ngae ngke ti maeka n te tai ae onoti, te aonaaba e tuai ni kakabwaiaki ma te raoiroi ao te katiteuanaaki are e kabwarabwaraaki n 4 Nibwaai. Ni koauana, ti maeka n te tai are e rang korakora iai te kaokoroaki. E ngae n anne, mirion ake a tia ni butimwaea ana euangkerio Iesu Kristo a tia ni motinnanoia bwa a na karekea te raoiroi ao te katiteuanaaki. Ti bane n ataia bwa ti kona ni karaoa ae tamaroa riki, ao anne te kakaewenako nakoira n te bong aei. Ti kona n riki bwa te korakora ni katamaroa ao ni kakabwaia te botanaomata ae bwanin. Aio te tai ae kakaawaki are e na katerea rongorongon te Ekaretia n taai aika a na roko, tia motinnanoia ngkai kain ana Ekaretia te Uea ni maiuakina te raoiroi ao te katiteuanaaki n aron ae tuai ririki mai imwaina. Beretitenti Russell M. Nelson e a tia ni butiira “bwa tina kaota te katei ae raoiroi, te rau imarenaia reeti n aomata ao katei ma te karinerine ibon i marenaia.”18 Aio nanona n itangitangiri i marenara ao te Atua e na taraira bwa tari ao mwane ao n riki bwa ana aomata ni koaua Tion.
Ara reirei e kaineti nakoia aomata ni kabane, ti kona ni katiteuanaaki ngkai aomata ni kabane a uamaenako ao ni butimwaea arora ae kakaokoro. Te katiteuanaaki ao te riki ae kakaokoro a bon aki kakaitara. Ti kona ni karekea te katiteuanaaki ae korakora ngkai ti karikirakea bobotakiia aomata ao ni karinea aron kakaokorora. Inanon te 15 n ririki ngke I beku iai n te Beretitenti n te Titeiki i San Francisco California, ara bootaki n taromauri e kabonganai taetae n Tibaeniti, Tonga, Samoa, Tagalog, ao te Mandarin. Ara uoote are te taetae n Ingiriti a kainaki irouia aomata man reeti aika a kakaokoro ma aika katei aika kakaokoro. Iai te tangira, te raoiroi, ao te katiteuanaaki.
Uoote ao mwaanga n Ana Ekaretia Iesu Kristo ibukiia aika Itiaki ni Boong aika Kaitira a baireaki man tabo ake a mena iai ke aia taetae,19 tiaki man aia reeti ke kateia. Te reeti e aki kanikinaeaki iaon rekooti ni kainakin te aro.
Rimoa ngkoa n ana Boki Moomon, e kaniia 550 te ririki imwain bungiakin Kristo, ti bane n reireinaki aan te tua ni kaineti ma te reitaki imarenanaia natin te Atua i Karawa. Ni kabane a na kawakin ana tua te Uea, ao ni kabane a kaoaki bwa a na katoonga ana raoiroi te Uea; “ao akea ae totokoia ngkana e nakoina, ae bwatabwata ke ae mainaina, te toro ke ae inaomata, te mwaane ke te aine; ao e uringia aika a beekan; ao titebo aroia ni kabane imatan te Atua, Iutaia ma Tientaire”20
Ana ibuobuoki te Tia Kamaiu ao ana rongorongo e a tia n teimatoa ni katanoata bwa ni kabane reeti ao te bwatabwata ke te mainaina bon natin te Atua. Ni kabane bon tarira ao mwanera. N ara reirei ti kakoaua bwa n aba ake e riki iai Kaokan bwai, n te United States, n Tuan te U.S.21 ao beebwa ake a irekereke,21 are koreaki irouia mwaane aika aki kororaoi, a kaungaaki iroun e Atua bwa a na kakabwaiaia aomata ni kabane. Ngkai ti wareka Reirei ao Berita aika Tabu, booki aikai a “kateaki, ao n riai ni kateimatoaki ibukin inaomataia ao kamanoaia aomata ni kabane, ni kaineti nakon tuua aika a eti ao n tabu.”23 Uoua man reirei aikai bon te inaomata n rinerine ao te bukintaeka ibukin oin ana bure temanna. E katanoata te Uea:
“Mangaia are, e aki eti bwa aomata nako a na tautoronaki temanna iroun temanna.
“Ao ibukin aio I a tia ni katea ana Tua ae Maungatabu te aba aei, man baia aomata aika wanawana ake I a tia ni kateirakeia ibukin raoi aei, ao ni kabooa te aba man kawawaean te raraa.”24
Te kaotioti aei e reke inanon 1833 ngke aika a Itiaki i Missouri a rootaki n te bwainikirinaki ae korakora. Atuun te Reirei ao Berita aika Tabu te mwakoro 101 e warekaki ni mwakorona: “Kamwarua a tia ni kakionakoia man mweengaia i Jackson County. … Waaki ni kakamaku ibukin tiringaia [kaain] te Ekaretia a mwaiti.”25
Aio te tai n itabwarabwara n aro tabeua. A mwaiti kain Missouri aika a taraia kain Amerika ake Inria bwa kairiribai aika maiubuaka ao a tangiriia bwa a na kanakoaki man te aba. N reitaki ma anne, a mwaiti ake a maeka i Missouri aika iai aia toro ao a namakina te kakamakaki irouia ake a kaitara te tautoronaki.
Ni kaitaraan anne, ara reirei e karineia Kain Amerika aika kain te aba ao ti tangiria n reireiniia ana euangkerio Iesu Kristo. Ma te karinerine nakon te aro n tautoronaki, ara koroboki aika a tabu e kamatata bwa akea temanna ae e na riai n tautoronaki iroun temanna.26
N tokina, a kakioaki nako n te aro n iowawa aika Itiaki mai Missouri27 ao imwiina a kairoroaki bwa a na mwaing nakon te West.28 Aika Itiaki a rikirake ao a kunea te rau are e raonaki n te raoiroi, te katiteuanaaki, ao a maiuakina ana euangkerio Iesu Kristo.
I kimwareirei n ana tataro te Tia Kamaiu ibukiia ana abotoro are e koreaki n ana Euangkerio Ioane. Te Tia Kamaiu e kaotia bwa te Tama e a tia ni kanakoa ao ngaia, te Tia Kamaiu, e a tia n neboia n te mwakuri are e anganna bwa e na karaoia. Imwiina e tataro ibukiia naake a onimakina Kristo: “Bwa a na bane n riki n teuana; n ai arora, ngkai ko mena irou Tamau ao ngai inanom, bwa a na mena naba inanora.”29 Te riki n teuana bon te bwai are e tataro ibukina Kristo imwain kamwaneana ao Taurakina n te kaibangaki.
Ni moan te ririki ni Kaokan bwai n ana euangkerio Iesu Kristo, e koreaki n mwakoro 38 n Reirei ao Berita aika Tabute Uea e taekina te buaka ao te buakaka ao e katanoata, “ I tuangkami, katiteuanaaki; ao ngkana kam aki katiteuanaaki tiaki au bwai ngkami.”30
Katein ara Ekaretia a reke man ana euangkerio Iesu Kristo. N ana reta te Abotoro Bauro nakoia I-Rom e rang tamaroa.31 Te Ekaretia rimoa i Rom e kainaki irouia Iutaia ao Tientaire. Iutaia ake ngkoa iai kateia n Iutaia ao a tia “tokanikai ni karekea inaomataia, ao a kamwaitiia man rikirake maiuia.”32
Tientaire ake i Rom iai kateia ae kakaawaki are e irekereke ma katein Erene, are e ataia te Abotoro are Betero ibukin te bwai are e rinanona i Atenai ao Korinto.
Bauro e taekina ana euangkerio Iesu Kristo n te aro ae matata. E korei koaua ake a kaineti ma aia koaua Iutaia ao Tientaire33 are e kaitara ma ana euangkerio ae koaua Iesu Kristo. E bon tuangiia n tatabemaniia bwa a na katikui aia katei ake a kaitara ma aia koaua ao katei ake aki bootau ma ana euangkerio Iesu Kristo. Bauro e kauringiia Iutaia ao Tientaire bwa a na kawakin tua, n itangitangiri imarenaia, ao te raoiroi anne e karekea te kamaiuaki.34
Katein ana euangkerio Iesu Kristo bon tiaki aia katei Tientaire ke Iutaia. E aki baireaki man karan kunin temanna ke n te tabo are e maeka iai temanna. Ngkai ti kimwareirei inanon ara kaeti aika tamaroa, ti riai ni katikui koaua man katei akanne ake a kauntaba ma ana euangkerio Iesu Kristo. Ara membwa ao naake a rairaki aika boou a roko man reeti ao katei aika a kakaokoro. Ngkana tina ira ana reirei Beretitenti Nelson n ikotiia kain Iteraera ni iteran rabuna aika uoua, tina kunea bwa ti kakaokoro n aroia Iutaia ao Tientaire ake n ana tai Bauro. Ma ti kona ni katiteuanaaki n ara tangira n onimaki iroun Iesu Kristo. Ana reirei Bauro Nakoia I-Rome e katea te tua are ti iria n ara katei ao n ana reirei ana euangkerio Iesu Kristo. Bon te katoto nakoira riki n te bong aei.35 Otenanti n te tembora a katiteuanaira n te kawai ae onoti ao e kariaia bwa ti na riki n teuana n aro aika kakaawaki aika akea tokiia.
Ti karineia ara membwa aika bwaeoniia ni kabuta te aonaaba tiaki ibukina bwa a kororaoi ma ibukina bwa a tokanikai iaon kangaanga, karaoi anganano, a tangiria ni kan riki n ai aron Kristo, ao ni kataia ni katea te onimaki ao te katiteuanaaki ma te Tia Kamaiu. Katiteuanakiia ma te Tia Kamaiu e karikiia bwa a na katieuanaaki imarenaia. Te tua aei e koaua ibukim ao ibukiu n te bong aei.
Te bubuti ae korakora nakoia kain ana Ekaretia Iesu Kristo ibukiia Aika Itiaki ni Boong aika Kaitira bwa a na kataia n riki bwa kain Tion ake ti teuana nanoia ao teuana aia iango, ao a maeka i nanon te raoiroi.36
Bon au tataro bwa tina maiuakina te raoiroi ao ni katiteuanaaki ao ni boboto iaon te beku ao n taromauriia ara Tia Kamaiu, Iesu Kristo, are I kakoaua irouna. N aran Iesu Kristo, amen.