Eb’ li reetalil li sahil ch’oolejil
Aajel ru kab’lank sa’ xb’een xk’ub’elal li Jesukristo re taawanq xsahil qach’ool.
Jun sut naq yookin chi xik sa’ jun avion, xinchunla chixk’atq jun winq aj Holanda. Laa’in mas sa inch’ool chi aatinak rik’in, xb’aan naq xinwan chaq sa’ li mision sa’ insaajil aran Belgica ut Holanda.
Naq yooko chi aatinak, a’an xk’e we jun ch’ina hu wan wi’ lix trab’aaj, a’an “aj tzolonel re sahil ch’oolejil.” Chi sachso b’ayaq inch’ool, xinpatz’ re k’a’ru naxb’aanu jun aj tzolonel re sahil ch’oolejil. A’an xye we naq naxtenq’aheb’ li kristiaan chi wank sa’ sahilal sa’ xyu’ameb’, rik’in li komonil neke’ok wi’, ut rik’in lix jayalihomeb’. Xinye re, “Mas us a’an, a’ut ma ink’a’ raj us wi taaruuq raj taak’ut chan ru naq li komonil a’an taakanaaq toj chirix li kamk, ut taasumeheb’ lix patz’om li aamej, jo’ k’a’ut naq wanko sa’ li yu’am a’in, chan ru naru toonumtaaq sa’ xb’een li qamajelal, ut b’ar tooxik chirix naq tookamq?” A’an xye we naq mas us raj wi ta wan xsumenkileb’ li patz’om a’an qik’in, ut laa’in xinye re a’an naq wan ajwi’.
Sa’ li kutan a’in nawaj xyeeb’al wiib’ oxib’ li na’leb’ li aajeleb’ ru re xk’ulb’al li sahil ch’oolejil li ink’a’ mas natawman sa’ li ruchich’och’ a’in, b’ar wi’ wan naab’al li k’a’aq re ru na’ajtesink qu, a’ut moko naab’al ta li tz’aqal aajel ru.
Laj Alma kixye reheb’ li tenamit sa’ lix kutan a’an, “Xbʼaan naq kʼehomaq reetal, ninye eere naq wan kʼiila kʼaʼaq re ru toj taachalq, ut kʼehomaq reetal, wan jun li kʼaʼru qʼaxal nim wiʼchik xwankil chiru chixjunil—xbʼaan naq kʼehomaq reetal, moko najt ta chik xqʼehil naq laj Tojol-ix yoʼyooq ut taachalq saʼ xyanq lix tenamit.”1
Li aatin a’in nim ajwi’ xwankil choq’ qe anajwan, naq yooko chiroyb’eninkil li xkab’ xk’ulunik li Kristo!
Jo’kan ut, li xb’een na’leb’ nawaj xyeeb’al, a’an naq aajel ru kab’lank sa’ xb’een xk’ub’elal li Jesukristo re taawanq xsahil qach’ool. A’an jun k’ub’elal tz’aqal kaw, “jun k’ojleb’aal b’ar wi’ wi te’kab’laq li winq sa’ xb’een ink’a’ taaruuq te’t’ane’q.”2 Wi naqab’aanu a’in, kawresinb’ilo chiru li ch’a’ajkilal sa’ li yu’am a’in, maak’a’ naxye k’a’ru naqak’ul.
Naab’al chihab’ chaq, laa’in xintz’aqon sa’ jun campamento rik’in li walal aj Justin. Naq xe’ok li al chixb’aanunkil li k’a’aq re ru, a’an xsaho’ xch’ool chixyeeb’al naq taaraj xk’ulb’al jun maatan rik’in li tzimajib’k. Re xk’ulb’al li maatan a’an, tento tixb’aanu jun ch’ina examen chi tz’iib’anb’il, ut chirix a’an tixkut jun eetalil rik’in li tzimaj.
Laa’in mas naq xchal ink’a’uxl. Sa’ li kutan a’an, laj Justin mas q’un xmetz’ew xb’aan jun yajel, fibrosis cistico, li wan rik’in chalen chaq xyo’lajik. Laa’in ink’a’ xinnaw ma taaruuq ta a’an chixkelonkil xk’aamal li tzimaj re tixkut li eetalil.
Naq a’an xchap xb’e rochb’eeneb’ li ramiiw, laa’in xin’ok chi tijok naq ink’a’ yal taakanaaq chi xutaanak. Xe’nume’ wiib’ oxib’ oor, ut xwil a’an chi nach’ok chaq chiru li ch’ina b’e, chi se’se’ li ru. “At inyuwa’!” chan. “Xink’ul li maatan! Xinket li eetalil. A’an jun eetalil li wan chixk’atq li we, a’ut xinket li eetalil!” A’an xkelo xk’aamal li tzimaj chi anchal lix metz’ew, ut xkut li tzimaj, us ta maak’a’ xmetz’ew chixb’eresinkil. Maak’a’jo’ naq ninb’antioxi laj k’utunel, li ink’a’ xye, “Moko a’an ta li eetalil choq’ aawe.” Naq xril b’an lix q’unal xmetz’ew laj Justin, ut naq yoo chixyalb’al xq’e, a’an ka’ajwi’ xye, “Us a’an!”
A’an ajwi’ li taqak’ul laa’o wi naqayal qaq’e chixtaaqenkil li Kristo ut eb’ lix profeet, us ta wan xq’unal qametz’ew. Wi laa’o nokochal rik’in a’an, wi naqapaab’eb’ li sumwank ut naqajal qak’a’uxl chirix li qamaak, taqab’i li raatin li Kolonel: “Us, at moos chaab’il ut paab’ajel.”3
Laa’in ninch’olob’ xyaalal naq a’an laj Kolol re li ruchich’och’, ut naq wan xrahom re xtojb’al qix, ut wan xwankil re qak’irtesinkil, re xk’eeb’al qametz’ew, ut re qawaklesinkil, wi naqayal qaq’e chi chalk rik’in a’an. Chi junpak’al chik, ink’a’ naru naq tooxik sa’ xb’ehil li ruchich’och’ ut sa’ xb’ehil ajwi’ li Jesus. Li Kolonel kinumta sa’ xb’een li kamk, li yajel, ut li maak, ut kixk’uub’ jun b’e re naq tz’aqalaq qe qu sa’ roso’jik, wi naqataaqe a’an chi anchal li qach’ool.4
Li xkab’ na’leb’ tinye, a’an naq re taawanq xsahil qach’ool tento taajultiko’q qe naq laa’o ralal xk’ajol jun qaChoxahil Yuwa’ aj rahonel. Xnawb’al ut xpaab’ankil li na’leb’ a’in, naxjal chixjunil.
Naab’al chihab’ chaq, naq yookin chi xik sa’ avion sa’ jun k’anjel re li Iglees, laa’in ut li wixaqil xoowan chi chunchu chirix jun nimla winq li wan jun xnaq’ uhej li josq’ li rilob’aal chi b’onb’il sa’ li rix lix jolom, ut wan ajwi’ li ajl 439.
Naq xxaqli li avion, xinye, “Chakuy inmaak, qawa’. Ma naru ninpatz’ aawe k’a’ru xyaalalil li ajl li b’onb’il sa’ rix laa jolom?” Ink’a’ xwaj patz’ok chirix li xnaq’ uhej mas josq’.
A’an xye we, “A’an laa’in. Kama’an naq wankin. We li na’ajej a’an: 219!”
A’b’anan li ajl li wan sa’ xjolom a’an 439, ut xsach inch’ool naq ink’a’ xye a’an, xb’aan naq nim xwankil a’an choq’ re.
Laa’in xink’oxla naq toq’ob’aal ru naq li winq a’an naxsik’ xwankil ut xsahil xch’ool rik’in li rajlil jun na’ajej li wan sa’ ruq’ jun pandilla. Xink’oxla sa’ inch’ool: Li josq’ aj winq a’an, junxil kiwan choq’ jun ch’ina al, li xraj ru li rahe’k ut li k’ulub’aak. Us raj taxaq naq kixnaw raj ani tz’aqal a’an, ut ani tz’aqal laj eechal re, xb’aan naq chiqajunilo “loq’b’ilo chi terto qatz’aq.”5
Wan jun aatin sa’ jun b’ich sa’ li pelicula El Principe de Egipto li naxye, “Il laa yu’am chiru rilob’aal li choxa.”6 Naq li na’leb’ chirix li qachoxahil xe’toonil, ut li k’a’ru taaruuq taqak’ul sa’ li junelik q’e kutan na’ok sa’ xchamal qach’ool, naru naqil naq li qayu’am wan xyaalalil, ut naq a’an nokoxkanab’ chi tzolok ut chi nimank, us ta “noko’ilok chiru lem, chi moymo ru,”7 chiru jarub’aq kutan.
Li rox reetalil li sahil ch’oolejil, a’an naq junelik taajultiko’q qe lix nimal xloq’al jun aamej. Naqab’aanu a’in chi us wi naqapaab’ li raatin li Kolonel: “Teera eerib’ cherib’il eerib’, jo’ chanru naq xexinra.”8
Kixye ajwi’, “A’ yaal jo’ xeb’aanu re jun reheb’ li was wiitz’in a’in li q’axal kok’, we laa’in xeb’aanu.”9
Li hu Proverbios naxk’e li na’leb’ a’in: “Maaram li chaab’il chiru li ani xk’ulub’, naq wan xwankil laa wuq’ chixk’eeb’al a’an.”10
Maajun wa taaraho’q qach’ool sa’ xk’ab’a’ li chaab’ilal xqab’aanu. Sa’ rilob’aal li Dios, li chaab’ilal juntaq’eet rik’in nimla wankilal. Li chaab’ilal naraj naxye naq naqakuy li maak, ut ink’a’ nokoraqok aatin.
Naab’al chihab’ chaq ok raj we chixk’amb’al lin junkab’al sa’ cine sa’ lunes ewu. Ak wanko chik sa’ li carro, ka’aj chik jun li walal ut li xValerie, li wixaqil, maji’ neke’ok. Ak q’ojyin chik, ut naq li walal xte li pueert ut xchal sa’ aanil wan wi’ li b’eleb’aal ch’iich’, a’an xten chi roq jun xul, ut sa’ xch’ool a’an naq a’an li mis. A’b’anan, toq’ob’ ru li walal, ut li wixaqil li wan chirix: moko mis ta a’an, a’ b’an jun paar, li moko sa ta sa’ xch’ool, ut xk’e chixnaweb’ naq ra xch’ool a’an. Xoosutq’i chiqajunilo sa’ li ochoch, ut eb’ a’an xe’atin ut xe’xchaj li rismal xjolom rik’in xya’al li pix, xb’aan naq nayeeman naq a’an narisi xchuhil li paar. Naq ak xe’xch’aj rib’ ut xe’xjal li raq’, laa’o ink’a’ chik naqeek’a xchuhil, ut xqak’oxla naq toj us naq tooxik sa’ li cine.
Naq xoowulak sa’ li cine, xqak’e reetal naq chi junjunqal eb’ li kristiaan sa’ qasutam xe’ok chi elk re xloq’b’al li poporopo. Naq neke’sutq’i chaq, maajun nasutq’i sa’ li chunleb’aal xe’wan wi’ chaq.
Laa’o nokose’ek naq najultiko’ qe li q’ojyin a’in, a’ut k’a’ raj ru taqak’ul wi ta li qamaak wanq raj xchuhil? K’a’ raj ru wi taruuq raj taqutz’ li tik’ti’ik, li rahink-u, li kaqalik, ut li q’etq’etil? Wi ta k’utk’u li qamajelal, maare raj chaab’ilaq wi’chik raj qach’ool chirixeb’ li qas qiitz’in, ut maare chaab’ilaqeb’ raj xch’ool a’an qik’in laa’o naq yooko chixjalb’al li qayu’am. Laa’in nawulak chiwu rutz’b’al xb’ook li may sa’ li iglees, xb’aan naq a’an naraj naxye naq wan ani yoo chixyalb’al xq’e chixjalb’al xyu’am. Tento te’qaq’alu naq wankeb’ aran.
Li Awa’b’ej Russell M. Nelson xye jun sut, “Jun na’leb’ li naru naqak’e wi’ reetal ani tz’aqal nataaqenk re li Jesukristo, a’an ma neke’rileb’ li ras riitz’in rik’in chaab’ilal.”11
Laj Pablo kixtz’iib’a a’in reheb’ laj Efesio: “ut chexwanq chi chaab’il cherib’il eerib’, chi q’un eech’ool; chekuyaq eemaak cherib’il eerib’, jo’ chanru naq li Dios sa’ xk’ab’a’ li Kristo xkuy eemaak laa’ex.”12
Jo’ lix tzolom li Jesukristo, taqlanb’il naq taqapaab’ li qaChoxahil Yuwa’ ut li Kolonel, ink’a’ taqlanb’il naq too’ok sa’ xna’ajeb’ a’an. Li Jesukristo naxnaw li qamajelal chiqajunilo, ut taaraqoq aatin chirix a’an chi tz’aqal re ru.
Li xkaa reetalil li sahil ch’oolejil, a’an naq taqil li junelik q’e kutan. Lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaYuwa’ nak’anjelak sa’ li junelik q’e kutan, a’ut wan naq yal naqak’oxla li yu’am a’in, ut nasach sa’ qach’ool li yu’am chalel.
Naab’al chihab’ chaq, lin rab’in xJennifer xk’ut li na’leb’ a’in chiwu rik’in nimla wankilal naq yal waqlaju chihab’ wan re. A’an ok re chi cho’e’k, ut okeb’ re chirisinkil chixjunil lix pulmon, ut chixk’eeb’al sa’ xna’ajeb’ a’an xcha’al lix pulmoneb’ wiib’ li ramiiw li chaab’ileb’ xch’ool jo’ li Kristo. Mas xiwxiw li cho’e’k a’an, ut sa’ li q’ojyin rub’elaj naq taacho’e’q, a’an xye we chi kaw, us ta yal ka’ch’in xtib’el xb’aan xyajel, “Matk’oxlak, at inyuwa’! Wulaj tin’ajq rik’in wiib’ chik ak’ pulmon, malaj ut tin’ajq sa’ jun na’ajej mas chaab’il wi’chik. Mas us xkab’ichaleb’ a’an.” A’an a’an li paab’aal, a’an a’an rilb’al li junelik q’e kutan. Naq naqil li junelik q’e kutan, nakana chi ch’olch’o ru chixjunil, nak’ojla qach’ool ut nachal xkawil qach’ool, ut qayo’onihom.
Chirix li cho’e’k, naq xwulak li kutan naq te’risi li k’anjeleb’aal ut te’xchup li ch’iich’ li yoo chixtenq’ankil li xJennifer chi musiq’ak, laa’o yooko chaq chiroyb’eninkil ma te’k’anjelaq li wiib’ chi kok’ pulmon li xk’ul. Naq a’an x’ok chi musiq’ak, sa’ junpaat ki’ok chi yaab’ak. Naq xril xrahil qach’ool, a’an xye sa’ junpaat, “Naru ninmusiq’ak chik.”
Chalen chaq sa’ li kutan a’an, ninb’antioxi chiru lin Choxahil Yuwa’ eq’la ut ewu naq ninru chi musiq’ak. Maak’a’jo’ xk’ihaleb’ li osob’tesink naqak’ul, ut naru nasach sa’ qach’ool xk’eeb’al reetal a’an. Chi junpak’al chik, naq junes ch’a’ajkilal wan a’ut naqab’antioxi chixjunil, maak’a’jo’ xsahil li qayu’am.
Li Awa’b’ej Nelson kixye: “Rajlal sut naq nasaqew, a’an jun maatan naxk’e li Dios. Toj reetal li iq’ naqamusiq’a k’eeb’il chi to’ xb’aan a’an. A’an naxkol qix wulaj wulaj, ut nokoxtenq’a sa’ li junjunq chi hoonal. Xb’aan a’an, tento raj naq li xb’een qak’anjel rajlal kutan a’an naq tootijoq re b’antioxink chiru a’an.”13
Rik’in a’in, nokowulak sa’ li ro’ na’leb’ nawaj xyeeb’al, a’an naq ka’ajwi’ taaweek’a xsahil aach’ool a’ yaal naq nakatb’antioxin.
Li Qaawa’ kixye, “Ut ani nak’uluk re chixjunil li k’a’aq re ru rik’in b’antioxink taak’ehe’q xnimal xloq’al.”14 Maare a’an xb’aan naq li b’antioxink naxk’am chaq xk’ihal chik li chaab’ilal.
Taajalmanq raj chi naab’al li qana’leb’ wi wulaj wulaj eq’la ka’ajwi’ taqak’ul li osob’tesink li xqab’antioxi ewer chi q’eq. Wi ink’a’ naqak’e reetaleb’ li osob’tesink, junelik wan xrahil qach’ool, ut a’an naxram li sahil ch’oolejil li nayo’la rik’in li b’antioxink. Eb’ li wankeb’ sa’ kab’l li nim ut paapo xsa’, neke’xq’unb’esi qach’ool re naq too’iloq chi najt wi’chik chiru li eetalil, ut rik’in a’an, maajun eetalil naqataw.
Li sahil ch’oolejil ut li osob’tesink mas nim taqak’ul sa’ li yu’am a’in, taatawmanq sa’ li chaab’ilal ut li usilal naqak’ul rik’in li Dios, naq naqak’uub’ ut naqapaab’eb’ li sumwank rik’in a’an. Li qaKolonel tixtz’aqob’resi qe qu rik’in lix chaab’ilal a’an, ut lix tojb’al rix li maak xb’aan a’an, ut chirixeb’ li ani neke’taaqenk re anchaleb’ xch’ool, a’an kixye, “Wehaqeb’ sa’ li kutan a’an naq tink’ulunq chixtusub’ankileb’ lin q’ol.”15
Laa’in ninye chi yaal eere naq wi naqakab’la li qayu’am sa’ xb’een lix k’ub’elal li Jesukristo, wi naqak’e reetal naq laa’o ralal xk’ajol li Dios, wi najultiko’ qe lix nimal xloq’al jun aamej, wi naqil li junelik q’e kutan, ut wi junelik naqab’antioxi li osob’tesink naqak’ul, ut mas wi’chik lix b’oqom li Kristo naq toochalq rik’in a’an, naru taqataw li sahil ch’oolejil naqasik’ sa’ li yu’am a’in. Junelik te’wanq li ch’a’ajkilal sa’ li yu’am a’in, a’ut mas wi’chik naq tooruuq chi numtaak sa’ xb’eeneb’ rik’in tuqtuukilal xb’aaneb’ li yaalil na’leb’ naqatzol ut naqayu’ami.
Ninch’olob’ xyaalal naq yo’yo li Dios, li qaYuwa’ aj rahonel, ut li Jesukristo, lix Raarookil Alal. Ninch’olob’ ajwi’ xyaalaleb’ li yo’yookil profeet, aj ilol na’leb’, ut aj k’utb’esinel. K’a’jo’ xnimal li osob’tesink naq naqak’ul rik’ineb’ a’an li na’leb’ li nachal chaq sa’ choxa. Li Qaawa’ kixye chi ch’olch’o ru: “Ma rik’in tz’aqal xyaab’ inkux malaj rik’in xyaab’ xkuxeb’ inmoos, juntaq’eet na’el.”16 Sa’ lix loq’laj k’ab’a’ li Jesukristo, amen.