Rilb’al lix junkab’al li Dios rik’in li lem li na’ilok chaq chi najt
Laa’in nink’oxla naq rik’in rilob’aal li paab’aal, naru naqanajtob’resi b’ayaq qib’, ut taqil qib’ laa’o ut li qajunkab’al rik’in yo’onink ut rik’in sahil ch’oolejil.
Naq toj ka’ch’in chaq lin ko’, xBerkeley, laa’in xin’ok chiroksinkil li kaxlan lem—a’ li nanimob’resink re chixjunil. Sa’ jun kutan, naq yooko chirilb’al jun li hu sa’ wiib’al, laa’in xwil lin ko’ rik’in rahok, a’ut ra b’ayaq inch’ool, xb’aan naq mas nim chik nawil lin ko’. Xink’oxla sa’ inch’ool, “Chan ru naq xe’nume’ li chihab’? Mas nim chik a’an!”
Xin’ok chi yaab’ak, ut naq xwisi lin kaxlan lem re xmesb’al lix ya’al wu, xink’e reetal, “Ah, moko nim ta chik, yal nak’utun chi jo’kan xb’aan li kaxlan lem. Matk’oxlak,” chankin.
Wan naq sa’ rilb’aleb’ li ani raarookeb’ qab’aan, yal neke’qil chi nimob’resinb’il, jo’ chiru kaxlan lem. Sa’ li q’ojyin a’in, nawaj xpatz’b’al naq teenajtob’resi b’ayaq eerib’, ut tex’iloq chiru jalan chik lem—a’ xlemul li junelik q’e kutan, li teeril wi’ li k’a’aq re ru chi saqen ru, jo’ chanru tz’aqal naq wan.
Junxil, naq eb’ li winq ke’xtikib’ xtaqlankileb’ li koheet sa’ li espacio exterior, maak’a’eb’ xventaanil li koheet. A’ut naq xwulak xq’ehil naq li koheet Apolo 8 yoo chi xik toj sa’ li po, wan chik xventaanil. Naq eb’ li winq sa’ li koheet a’an yookeb’ chi nume’k chiru li espacio exterior, ke’sach xch’ool chirilb’al chixjunil li ruchich’och’ chi k’utk’u chiruheb’, ut ke’risi li jalam-uuch a’in, li x’ilman sa’ chixjunil li ruchich’och’. Eb’ laj astronauta a’an ke’reek’a jun na’leb’ q’axal nim sa’ xch’ooleb’, a’an naq ke’ilok chaq chi najt.
NASA
Naq naqil chaq li k’a’aq re ru sa’ jalan chik li na’ajej, a’an naxjal chixjunil. Jun aj astronauta kixye naq “a’in naxka’ch’inob’resi li ninqi k’a’aq re ru, ut chi jo’kan chanchan naq taaruuq taab’aanumanq chixjunil. … Chixjunil naru chik chiqu. Li tuqtuukilal sa’ li ruchich’och’—moko ch’a’aj ta chik a’an. A’an jun wankilal neke’xk’ul li ani neke’ilok chaq chi najt.”1
Jo’ kristiaan, ka’ajwi’ naqil li k’a’ru wan sa’ li ruchich’och’, a’ut li Dios naril chixjunil li k’a’aq re ru wan sa’ ruchich’och’ ut sa’ choxa. A’an naril chixjunil li yo’ob’tesinb’il, chiqajunilo laa’o, ut maak’a’jo’ lix yo’onihom a’an.
Ma naru naq laa’o too’ok chi ilok jo’ chanru na’ilok li Dios, us ta toj wanko sa’ li ruchich’och’, ut taqak’ul li wankilal nachal rik’in li ilok chaq chi najt? Laa’in nink’oxla naq rik’in rilob’aal li paab’aal, naru naqanajtob’resi b’ayaq qib’, ut taqil qib’ laa’o ut li qajunkab’al rik’in yo’onink ut rik’in sahil ch’oolejil.
A’an ajwi’ li naxye sa’eb’ li loq’laj hu. Laj Moroni ki’aatinak chirixeb’ li ani “q’axal ke’numta xpaab’aaleb’,” a’eb’ li ke’ilok “rik’in rilob’aal li paab’aal, ut ke’saho’ xch’ool.”2
Naq ke’xb’eresi li rilob’aal rik’in li Kolonel, ke’saho’ xch’ool, ut ke’xtzol li yaalil na’leb’ a’in: sa’ xk’ab’a’ li Kristo, chixjunil us na’el. Chixjunil li k’a’ru nakaxuwa laa’atut laa’atut laa’atchixjunil a’an, us taa’elq! Ut eb’ li neke’ilok rik’in rilob’aal li paab’aal naru neke’reek’a naq us ajwi’ taa’elq chixjunil anajwan.
Naq laa’in toj yookin chixchoyb’al li secundaria, wan naq ink’a’ mas us li k’a’ru yookin chixb’aanunkil. Wan naq nawil chi yaab’ak lin na’, ut xink’oxla ma junelik taaraho’q xch’ool a’an sa’ ink’ab’a’. Sa’eb’ li kutan a’an, xink’oxla naq maare yoo chi yaab’ak xb’aan naq xsach xyo’onihom chiwix, ut wi a’an maak’a’ xyo’onihom chiwix, maare maak’a’ chik junaq b’e choq’ we.
A’ut lin yuwa’ yoo chaq chi ilok chi najt, ut yoo chirilb’al li k’a’aq re ru jo’ chanru tz’aqal naq wan. A’an ak junxil kixtzol naq li xiw chanchan ajwi’ li rahok, a’ut naq moko juntaq’eeteb’ ta.3 A’an yoo chi ilok rik’in rilob’aal li paab’aal, ut xril naq chixjunil us taa’elq, ut li na’leb’ a’an xjal lin yu’am.
Naq xinchoy li secundaria ut xin’ok sa’ li Universidad de Brigham Young, lin yuwa’ kixtz’iib’aheb’ li hu choq’ we, ut xjultika we anihin. A’an junelik xwaklesi inch’ool, ut chiqajunilo naqaj ru ani taawaklesinq re li qach’ool—naqaj ru ani ink’a’ yal taayehoq, “moko tz’aqal ta sa’ aanil yookat chi xik,” tixye b’an naq naru chawu.
Lin yuwa’ naxk’e chink’oxla lix matk’ laj Lehi. Jo’ laj Lehi, a’an kixnaw naq ink’a’ na’ajman ru naq taataaqeheb’ laa komon li neke’reek’a naq sachsookeb’ sa’ aanil. “Nakatkana b’ar wi’ wankat, ut nakab’oqeb’ a’an. Nakatxik b’ar wi’ wan xtoonal li che’, nakatkana aran, nakatzeka li ru, ut chi sa sa’ aach’ool, nakab’oqeb’ li ani nakara, ut nakak’ut rik’in laa b’aanuhom naq mas sa xtzekankil li ru li che’.”4
Li na’leb’ a’in nikinixtenq’a naq kub’enaq inch’ool, naq nintawliman chixk’atq li toon che’, ut yookin chixtzekankil li ru, a’ut yookin chi yaab’ak xb’aan naq wan ink’a’uxl—ut ma us ta b’i’ a’an? Ruuchil a’an, chiwanq qayo’onihom, chirix li Dios li kiyo’ob’tesin qe, ut chirixeb’ li qakomon, re naq taqeek’a naq tooruuq chixchaab’ilob’resinkil qib’.
Chirix lix kamik li Elder Neal A. Maxwell, jun aj periodista kixpatz’ re li ralal a’an k’a’ru li mas naraho’ wi’ xch’ool chirix naq xkam. A’an kixye naq a’ naq ink’a’ chik yooq chi wa’ak sa’ rochoch lix na’ xyuwa’ xb’aan naq lix yuwa’ xk’e chireek’a naq chixjunil naru chiru.
Sa’eb’ li kutan a’an, eb’ li qalal qak’ajol li ak sumsuukeb’ ak xe’ok chi wa’ak rajlal domingo sa’ li qochoch, rochb’eeneb’ lix sum. Xink’e reetal naq chiru li xamaan yookin chixk’oxlankil k’a’ru tinye reheb’ sa’ domingo, jo’ “Maare us naq tattenq’anq chi mas rik’ineb’ li kok’al naq wankat sa’ kab’l,” malaj “misach sa’ aach’ool naq tento tat-ab’inq chi chaab’il.”
Naq xwil li raatin li ralal li Elder Maxwell, laa’in xinch’anab’ lix yaab’ kuxej aj q’usunel, ut xink’e inch’ool naq sa’eb’ li hoonal tinnumsi rik’ineb’ li walal ink’ajol rajlal xamaan, tinwil li k’a’ru chaab’il li ak yookeb’ chixb’aanunkil. Junjunq chihab’ chik chirix a’an, naq xkam laj Ryan lin yum, laa’in xweek’a naq sa sa’ inch’ool naq xinwaklesi xch’ool a’an, ut naq saheb’ li hoonal xqanumsi sa’ komonil.
Naq ok qe chixyeeb’al k’a’ruhaq re junaq li qakomon, us naq taqapatz’ qib’, “li k’a’ru ok we chixyeeb’al malaj chixb’aanunkil, ma taatenq’anq, malaj taarahob’tesinq?” Li qaatin wan xnimal xwankil, ut eb’ li qakomon chanchaneb’ li pizarron, li yookeb’ chixyeeb’al qe, “Tz’iib’a arin li k’a’ru nakak’oxla chiwix!” Tento naq li k’a’ru naqatz’iib’a taawaklesinq ch’oolej ut tixk’e li yo’onihom.5
Li qak’anjel maawa’ xk’utb’al chiru li ani yoo chixnumsinkil junaq ch’a’ajkilal naq ink’a’ us xch’ool, malaj naq ra qach’ool sa’ xk’ab’a’ a’an. Maare wan naq taa’ajmanq ru xtijb’aleb’, a’b’anan mas wi’chik na’ajman ru naq taqaye reheb’ li qakomon, rik’in aatin ut rik’in b’aanuhom, li aatin li mas te’raj rab’inkil: “Li qajunkab’al ka’ajwi’ tz’aqal naq laa’at wankat arin.” “Laa’at raab’ilaqat chiru chixjunil laa yu’am—maak’a’ naxye k’a’ru nakab’aanu.”
Wan naq li k’a’ru naqaj ru a’an naq toorahe’q, chi mas wi’chik chiru naq taak’ehe’q qana’leb’; naq wan ani taa’ab’inq qe, ut ink’a’ ani taaq’usuq qe; li ani taa’ab’inq qe ut tixk’oxla, “K’a’ru wan sa’ xch’ool a’an naq xye li aatin a’an?”
Chijultiko’q eere naq li Dios kixk’e li qajunkab’al re naq taqataw li qana’leb’, ut ch’olch’o naq wan naq toosachq b’ayaq naq yooko chixb’aanunkil a’an. Ut ma ink’a’ us raj naq sa’ roso’jik li qayu’am, taqak’e reetal naq li wank sa’ komonil, us ta wan naq ch’a’aj, a’an li mas natenq’ank qe chi wank jo’ chanru li qaKolonel? Li junjunq chi ch’a’ajkilal naru naxk’e chiqatzol chan ru naru toorahoq chi mas wi’chik xchamal—jo’ chanru narahok li Dios.6
Us naq too’iloq chaq chi najt b’ayaq, ut taqil naq li wank sa’ junkab’al naxk’ut chiqu li na’leb’ li xoochal chixtzolb’al arin naq noko’ilok wan wi’ li Kolonel.
Sa’ jun ruchich’och’ t’anenaq, maajo’q’e toowanq chi tz’aqal qe qu sa’ li qasumlajik, jo’ na’b’ej yuwa’b’ej, jo’ alal k’ajolb’ej, jo’ aj tenq’anel, jo’ amiiw—a’ut k’iila paay li chaab’ilal naru taqab’aanu.7 Chookanaaq chixk’atq li toon che’, chiqatzeka lix rahom li Dios, ut chiqawotz a’an. Wi naqawaklesiheb’ li ani wankeb’ sa’ qasutam, nokotaqe’ sa’ komonil.
Ut moko tz’aqal ta naq ak xqatzeka li ru che’—tento naq toj yooqo chixtzekankil, re naq li lem noko’ilok wi’ tooxtenq’a chi ilok chaq chi najt, jo’ sa’ choxa chaq rik’in rilb’aleb’ li loq’laj hu, li nujenaqeb’ rik’in saqen, re taqaalinasi li q’ojyin, ut rik’in kanaak chi wiq’wo toj reetal naq yooko chi tijok rik’in nimla wankilal. Naq naq’una li qach’ool, noko’ok chi ilok jo’ chanru na’ilok li Dios.
Sa’eb’ li roso’jikil kutan a’in, maare li k’anjel mas nim taqab’aanu a’an li taqab’aanu rik’ineb’ li ani raarookeb’ qab’aan—tiikil kristiaan sa’ jun maa’usil ruchich’och’. Li qayo’onihom laa’o naxjal chan ru naq eb’ a’an neke’ril rib’, ut aniheb’ tz’aqal a’an. Ut rik’in li lem a’in re rahok, eb’ a’an te’ruuq chirilb’al anihaqeb’ a’an.
A’b’an laj tza ink’a’ naraj naq toosutq’iiq sa’ komonil sa’ li qajunelikil ochoch. Ut sa’ xk’ab’a’ naq wanko sa’ li ruchich’och’ yal chiru junjunq chihab’,8 a’an naxyal xyo’ob’ankil li xiw sa’ li qaam li junelik yooqo chireek’ankil. Wi yal chi nach’ yooko chi ilok, ch’a’aj rilb’al naq li k’a’ru mas aajel ru a’an b’ar yooko chi xik, ut ink’a’ ma yooko chi xik sa’ aanil.
Chijultiko’q eere, “Wi teeraj xik sa’ junpaat, eejunes texxik. Wi teeraj xik chi najt, ayuqex sa’ komonil.”9 Mas us naq li Dios li naqaloq’oni moko b’ak’b’il ta xb’aan li kutan ut li chihab’. A’an narileb’ li qas qiitz’in jo’ chanru tz’aqal naq wankeb’, nokooril laa’o jo’ chanru tz’aqal wanko.10 Jo’kan naq naruxtaana qu, re naq taquxtaanaheb’ ru a’an.
Yaal naq wan naq li ruchich’och’ a’in chanchan yal xch’och’il li rahil ch’oolejil—wan naq yooko chi ilok rik’in rilob’aal li paab’aal us ta toj yoo chi yaab’ak li qilob’aal.11 Ma ink’a’ eereek’ahom a’in?
Laa’in xweek’a sa’ li martes xnume’.
Ma ink’a’ mas us wi’chik naq taqak’ul li tiikil na’leb’ naxk’e li qaprofeet naq naxye naq taaruuq taqak’ul li sachb’a-ch’oolej sa’ li qajunkab’al? Wi taqab’aanu a’an, mas wi’chik taqeek’a li sahil ch’oolejil us ta yooko chixnumsinkil li ch’a’ajkilal. A’an yoo chixyeeb’al naq taaruuq too’iloq chaq chi najt anajwan maak’a’ naxye chan ru wanko.12
Naq noko’ilok rik’in rilob’aal li paab’aal anajwan, yooko chireek’ankil li paab’aal li xqeek’a naq maji’ nokochal sa’ li ruchich’och’ a’in. Li paab’aal a’an na’ilok toj chirix chaq li ch’a’ajkilal wanko wi’ anajwan, ut nokoxtenq’a re naq “chi sa qach’ool taqab’aanu chixjunil li k’a’aq re ru li naru chiqu, ut tooruuq chi xaqliik.”13
Ma wan junaq ch’a’ajkilal sa’ laa yu’am anajwan, junaq xiw li ink’a’ nakatru chixtuqub’ankil ru? Wi maak’a’ aawik’in li rilob’aal li paab’aal, maare taak’oxla naq li Dios ink’a’ chik yoo chi ilok, a’ut ma yaal a’an?
Malaj ut maare li mas nakaxuwa a’an naq yal aajunes yookat chixnumsinkil li ch’a’ajkilal, a’ut a’an naraj naxye naq li Dios xatxkanab’ aajunes, ut ma yaal a’an?
Laa’in ninch’olob’ xyaalal naq li Kolonel, sa’ xk’ab’a’ naq xtoj rix li maak, naru chixjalb’al yalaq ch’a’ajkilal yookat chi nume’k wi’, choq’ jun osob’tesink. A’an naxyeechi’i qe “rik’in jun sumwank li ink’a’ naru xjalb’al” naq a’ yaal jo’ naqayal qaq’e chixraab’al ut chixtaaqenkil a’an, “chixjunil li k’a’aq re ru xootawasiik wi’ taak’anjelaq sa’ junajil choq’ re li qachaab’ilal.”14 Chixjunil li k’a’aq re ru.
Ut sa’ xk’ab’a’ naq laa’o ralal xk’ajol li sumwank, naru naqatz’aama li yo’onihom a’in anajwan!
Us ta moko tz’aqal ta re ru li qajunkab’al, naru naq tz’aqalaq re ru li qarahom, naq toorahoq chi rajlal ut chi maak’a’ naxye k’a’ru nak’ulman—a’ li rahok li taatenq’anq reheb’ li qakomon chi chaab’ilo’k ut chi sutq’iik chaq.
Lix k’anjel li Kolonel a’an xsutq’isinkileb’ chaq li qaraarookil komon. A’an lix k’anjel a’an, ut taab’aanumanq jo’q’e naraj a’an. Li qak’anjel laa’o, a’an xk’eeb’al li yo’onink, li chaab’il ch’oolej, ut jun ochoch li taaruuq te’sutq’iiq wi’. “Moko k’eeb’il ta qe lix wankil [li Dios] chi jitok, chi moko chi kolok, a’ut k’eeb’il qawankil chi rahok jo’ chanru narahok a’an.”15 Li Awa’b’ej Nelson xk’ut ajwi’ naq eb’ li qakomon neke’raj ru naq te’qara, ut ink’a’ naq tooraqoq aatin chirixeb’. “Aajel ru naq eb’ a’an te’reek’a lix saq ruhil rahom li Jesukristo sa’ li qaatin ut li qab’aanuhom.”16
A’ li rahok li najalok re li ch’oolej. A’an li k’a’ru mas saq ru li na’eek’asink qe, ut eb’ li qas qiitz’in te’ruuq chireek’ankil. Chiqachap chi kaw li profeetil aatin a’in li kiyaab’asiman 50 chihab’ chaq: “Maajun junkab’al po’jenaq, ka’ajwi’ wi naxkanab’ xyalb’al xq’e.”17 Eb’ li neke’q’axok-u, a’aneb’ li neke’rahok chi naab’al ut chi junelik.
Sa’eb’ li qajunkab’al sa’ li ruchich’och’, naqab’aanu li k’a’ru xb’aanu li Dios qik’in—naqak’ut li b’e, ut naqayo’oni naq eb’ li qakomon te’b’eeq sa’ li b’e a’an, a’ut a’ yaaleb’ re a’an k’a’ru li b’e te’xk’am.
Ut naq neke’nume’ chi junpak’al li tz’apleb’ t’ikr ut neke’nach’ok rik’in lix wankil li rahok li nachal chaq sa’ lix choxahil ochoch,18 nink’oxla naq te’xnaw ru a’an, sa’ xk’ab’a’ naq xe’rahe’ chi jo’kan arin.
Chiqoksi li lem a’an li na’ilok chaq chi najt ut chiqileb’ li qakomon jo’ qech aj b’ehenel sa’ li ch’ina-usil ruchich’och’ a’in.
Laa’ex ut laa’in? Naru taqab’aanu a’in! Naru naq toj toob’eeq, ut toj tooyo’oninq! Naru tookanaaq chixk’atq li toon che’ ut taqatzeka li ru chi sa li qach’ool, ut taqakanab’ naq lix saqen li Kristo li wan sa’ qilob’aal tixkutanob’resiheb’ a’an naq mas q’ojyin. Naq eb’ a’an te’ril li saqen chi k’utk’u sa’ li qilob’aal, te’jiloq chaq rik’in a’an. Toja’ ut naq tooruuq chixtenq’ankileb’ chi ilok b’ar tz’aqal nachal chaq li rahok ut li saqen, a’ “li chahim lemtz’ ru ut re eq’la,” li Jesukristo.19
Laa’in ninch’olob’ xyaalal naq a’in—chixjunil a’in—mas chaab’il wi’chik taa’elq chiru li k’a’ru naru naqak’oxla laa’o! Rik’in li rilob’aal li paab’aal chi b’eresinb’il wan wi’ li Jesukristo, chiqil taxaq naq chixjunil us taa’elq sa’ roso’jik, ut chiqeek’a taxaq naq us ajwi’ taa’elq anajwan. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.