Li Jesukristo a’an li maatan

Xb’aan li Elder Dale G. Renlund

Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol

Jayali aak’a’uxl rik’in li Jesukristo. A’an laj Kolol qe ut aj Tojol qix, li “eetalinb’il” li tento taqil ut a’an li xnimal qamaatan.

Sa’ 1907 jun aj Ingles b’ihom aj George Herbert xk’ab’a’, li quinto Conde re Carnarvon,¹ kinume’ chi wank aran Egipto ut ki’ok chixb’aanunkil li arqueologia. Kixnaw ru laj Howard Carter, jun aj arqueologo aj Egipto, ut kixye re naq naraj k’anjelak rik’in a’an. Laj Carter tixb’aanu raj li b’ekok, ut laj Carnarvon tixk’e raj lix tuminal.

Sa’ wiib’al ke’xk’e reetal junjunqeb’ li na’ajej. Chirix a’an ke’xk’ul xliceens re naq te’b’eko’q sa’ li ru taq’a reheb’ li Rey, li wan nach’ rik’in li na’ajej Luxor, b’ar wi’ ke’tawman naab’al xmuqleb’aaleb’ naab’aleb’ aj Farahon. Ke’ok ut chixsik’b’al lix muqleb’aal li rey aj Tutankamon. Laj Tutankamon kiwulak choq’ Farahon re Egipto numenaq oxib’ mil chihab’ chaq rub’elaj ut kiwan choq’ Farahon chiru lajeeb’ chihab’ rub’elaj naq kikam.² Nanawman naq kimuqe’ sa’ li ru taq’a reheb’ li Rey,³ a’b’an ink’a’ nanawman b’ar tz’aqal.

Laj Carter ut laj Carnarvon ke’xnumsi oob’ chihab’ chixsik’b’al lix muqleb’aal laj Tutankamon chi ink’a’ ke’xtaw. Rik’in xnumik li hoonal, laj Carnarvon kixye re laj Carter naq kiraqe’ chixsik’b’al a’an. Laj Carter kixtz’aama naq te’xsik’ jun sutaq chik, ut laj Carnarvon kixye naq us ut kixk’e lix tuminal.

Laj Carter kixk’e reetal naq chixjunil lix ch’och’el li ru taq’a reheb’ li Rey ak b’ekb’il chik chi kok’ raqal—ka’ajwi’ b’ar wi’ wan lix hilob’aaleb’ ink’a’ b’ekb’il. Ke’b’ekok wiib’ oxib’ kutan aran, ke’xtaw junjunq li eetalil li nak’amok sa’ lix muqleb’aal.⁴

Naq laj Carter kiril li re li xmuqleb’aal laj Tutankamon, kiril naq nujenaq chi oor. Chirix naq ke’xk’e reetalil chixjunil li k’a’ru wan sa’ li rokeb’aal chiru oxib’ po, ke’xte li muqleb’aal li tz’apb’il chaq sa’ febrero re 1923—jun cient chihab’ chaq anajwan. A’an li k’a’ru xnimal ru kitawman sa’ li q’ehil XX.

Chiruheb’ li chihab’ naq maak’a’ ke’xtaw, laj Carter ut laj Carnarvon ink’a’ ke’xk’e reetal li k’a’ru wan rub’eleb’ li roq. Maare oob’ cient chihab’ rub’elaj lix yo’lajik li Kolonel, li profeet aj Jakob re lix Hu laj Mormon kixch’olob’ naq xkanab’ankil yal chi jo’kan malaj xk’osb’al xwankil li k’a’ru wan chi nach’ a’an “xq’axb’al li aajel raj ru xsik’b’al.” Laj Jakob kixye naq eb’ laj Jerusalen ink’a’ te’xnaw ru li Mesias li yeechi’inb’il naq taachalq. Laj Jakob kixye sa’ profeetil aatin naq a’anaqeb’ jun “tenamit jipeb’ xk’a’uxl; ut xik’ ke’ril li aatin li saqen ru … ut ke’xsik’ li k’a’aq re ru li ink’a’ ke’ru chixtawb’al ru. Jo’kan ut, sa’ xk’ab’a’ lix mutz’ileb’ ru, ut a’ mutz’ uhej a’an kichal xb’aan xq’axb’al li aajel raj ru xsik’b’al, tento te’t’ane’q.”⁵ Sa’ jalan chik aatin, neke’xtich li roq.

Li k’a’ru kixye laj Jakob yaal tz’aqal. Naq li Jesus kik’anjelak sa’ li ruchich’och’, naab’aleb’ jalan chik li ke’ok chirilb’al, chi najt chik rik’in a’an. Najt chik ke’ilok rik’in laj Kolol re li ruchich’och’. Sa’ xna’aj xk’eeb’al reetal lix k’anjel sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’, ke’xteneb’ tojb’a maak sa’ xb’een ut ke’xk’e chiru krus. Ke’xsik’ ut ke’royb’eni naq jalan chik taak’amoq chaq re li kolb’a-ib’.

Jo’ li tenamit aran Jerusalen, ut jo’ laj Carter ut laj Carnarvon, laa’o ajwi’ naru naqaq’ax li aajel raj ru xsik’b’al. Tento taqakol qib’ chiru a’an, maare anchal taqanajtob’resi li Jesukristo chiru li qayu’am ut ink’a’ chik taqak’e reetal li osob’tesink naxyeechi’i qe. Naqaj ru a’an. Nayeeman qe naq chiqakanab’aq qib’ “chiru lix k’ulub’ejil a’an li kaw xmetz’ew chi kolok.”⁶

A’an li eetalil choq’ qe. Wi naqak’oxla naq wan chik k’a’ru jalan chiru li k’a’ru naxyeechi’i qe a’an, naqaq’et malaj naqak’os xnimal lix wankil a’an sa’ li qayu’am. Ak wan xk’ulub’il li uxtaan rik’in a’an, ut a’an naxk’e qe li uxtaan a’an.⁷ A’an li “[naru noko’ilok wi’ re naq te’isiiq li qamaak].”⁸ A’an li taa’aatinaq chiqix chiru li Yuwa’b’ej ut naxkol rix li k’a’ru naraj li Yuwa’b’ej, re naq toosutq’iiq rik’in a’an jo’ aj eechanihom re lix awa’b’ejihom. Tento naq laa’o, sa’ raatin laj Alma, “taqab’eresi b’i’ li qilob’aal, ut taqatikib’ xpaab’ankil li Ralal li Dios, naq a’an taachalq chixtojb’al rix lix tenamit, ut naq a’an tixk’ul rahilal ut taakamq re xtojb’al rix lix maakeb’; ut naq a’an taawakliiq chaq wi’chik sa’ xyanqeb’ li kamenaq, li tixk’e chi uxmanq li wakliik chi yo’yo.”⁹ Li Jesukristo a’an li qamaatan.

Li Kolonel ak xk’ehom qe k’iila paay ru chi na’leb’ re naq taqajayali qib’ rik’in a’an, jo’ li xjalb’al qak’a’uxl rajlal kutan. Wan naq ink’a’ naqak’e xwankil li xnimal ru osob’tesiik a’in li yeechi’inb’il qe. Naq wan chaq we waqxaqib’ chihab’, lin yuwa’ kixkub’si inha’. Chirix a’an kinchap li ruq’ re xq’axb’al ru jun li b’e jwal oksinb’il xb’aaneb’ naab’al. Ink’a’ kink’e reetal ut kin’ok chi b’eek, toja’ naq nimla b’eleb’aal ch’iich’ kinume’ chi kaw xyaab’. Lin yuwa’ kinixkelo chiwix, kinrisi chiru li b’e ut kinxtaqsi chire. Wi ink’a’ raj kixb’aanu a’an, kinixten raj li b’eleb’aal ch’iich’. Rik’in lin k’a’uxl li moko tz’aqal ta re ru, kinye sa’ inch’ool, “Maare us raj naq xinixkamsi li b’eleb’aal ch’iich’ xb’aan naq maajo’q’e chik tinwanq chi tz’aqal saq wu jo’ anajwan chirix naq xkub’e inha’.”

Naq wan chaq we waqxaqib’ chihab’, kink’oxla naq li ha’ li kikub’e wi’ inha’ kixch’aj li maak. Moko kama’an ta a’an. Chiruheb’ chik li chihab’ li xe’nume’ chirix lin kub’iha’, xintzol naq eb’ li maak neke’saqob’resiik xb’aan lix wankilal li Jesukristo rik’in lix tojb’al rix li maak xb’aan a’an naq naqab’aanu li sumwank re li kub’iha’ ut naqoxloq’i a’an.¹⁰ Jo’kan naq, rik’in li maatan re li jalb’a-k’a’uxlej, naru nokowan chi saq qu. Xintzol ajwi’ naq li loq’laj wa’ak naxk’am chaq jun xchaq’al ru hoonal sa’ li qayu’am, li nokoxtenq’a chi wank chi saq qu chiruheb’ li qamaak.¹¹

Jo’ li maatan kiwan rub’el roq laj Carter ut laj Carnarvon, eb’ li xchaq’al ru rosob’tesihom li loq’laj wa’ak wankeb’ choq’ qe rajlal sut naq nokowulak sa’ li ch’utam re li loq’laj wa’ak. Nayeechi’iman qe naq li Santil Musiq’ej toorochb’eeni chi junelik wi nokotz’aqon sa’ li loq’laj wa’ak jo’ chanru naq jun ak’ komon naxb’aanu li kub’iha’ ut nak’ojob’aak, rik’in jun tuulanil aamej ut jun yot’b’il ch’oolej, ut li ajom re xyu’aminkil li sumwank re li kub’iha’. Li Santil Musiq’ej nokorosob’tesi rik’in lix wankilal aj santob’resinel re naq junelik tooruuq chixsaqob’resinkil qib’ chiruheb’ li qamaak, rajlal xamaan.¹²

Li qamusiq’ejil k’ub’el nakawu rik’in li jalb’a-k’a’uxlej ut naq naqakawresi qib’ choq’ re li loq’laj wa’ak ut nokotz’aqon chi k’ulub’ej sa’ a’an. Ka’ajwi’ rik’in jun kawil musiq’ejil k’ub’el tooruuq chixkuyb’al xkawil li hab’, li iq’, ut li b’uut’iha’ neke’qanumsi sa’ li qayu’am.¹³ Ut junpak’al chik, li qamusiq’ejil k’ub’el naq’una naq ink’a’ nokowulak sa’ li ch’utam re li loq’laj wa’ak malaj naq ink’a’ naqajayali qib’ rik’in li Kolonel sa’ xhoonalil li loq’laj wa’ak. Taaruuq, maare chi ink’a’ naqaj, “taqisi qib’ rik’in lix Musiq’ li Qaawa’, re naq maak’a’aq xna’aj qik’in re xk’amb’al qab’e sa’ xb’ehil li chaab’il na’leb’, re naq too’osob’tesiiq, took’ehe’q chi usaak, ut taakole’q qix.”¹⁴

Naq wanq li Santil Musiq’ej qik’in, toomusiq’aaq ut toob’eresiiq chi ok sa’ sumwank ut chiroxloq’inkileb’ a’an, jo’eb’ li neke’qab’aanu sa’ li santil ochoch. Naq naqab’aanu a’an nachaab’ilo li qawanjik rik’in li Dios.¹⁵ Maare nekek’e reetal naq naab’aleb’ li santil ochoch li yeeb’ileb’ resil naq te’yiib’amanq sa’atqeb’ li chihab’ a’in, re xnach’ob’resinkileb’ li santil ochoch rik’ineb’ li komon.¹⁶ Ut maare jalan b’ayaq nak’utun a’b’an us ta yookeb’ chi nach’ok li santil ochoch qik’in, maare chan naq moko ch’a’ajaq ta chiqu naq taqakanab’ xik sa’ li santil ochoch. Naq eb’ li santil ochoch najt wankeb’, naqak’uub’ li qahoonal ut li k’a’ru qe re xik sa’ li santil ochoch chi loq’onink. Aajeleb’ ru li ula’anink a’an choq’ qe.

Rik’in jun santil ochoch chi nach’, moko ch’a’aj ta chik naq li kok’ na’leb’ te’xjalb’ehi li qana’leb’ re naq ink’a’ chik tooxik, rik’in xyeeb’al qe, “Us, maare sa’ jun chik kutan tinxik.” Li wank chi nach’ rik’in jun santil ochoch natenq’an re naq moko ch’a’ajaq ta chik xik sa’ li santil ochoch, a’b’an kama’an ajwi’ naq maare moko ch’a’ajaq ta xkanab’ankil li xik. Naq nak’ulman a’an, “nasach li qab’e,” ut naqisi xwankil li hoonal naru nokonach’o wi’ rik’in li Kolonel sa’ lix santil ochoch. Lix teneb’ankil qib’ re xik sa’ li santil ochoch tento naq kawaq maak’a’ naxye ma nach’ malaj najt wan li santil ochoch.

Chirix naq laj Carter ut laj Carnarvon ke’b’ekok sa’ jalan chik na’ajej sa’ li ru taq’a reheb’ li Rey re xsik’b’al lix muqleb’aal laj Tutankamon, ke’xk’e reetal naq moko us ta yookeb’. Moko tento ta naq taqab’aanu li k’a’ru maare ink’a’ us choq’ qe, jo’ ke’xb’aanu a’an, re xtawb’al li qamaatan. Moko aajel aj ta wi’ ru naq taqasik’ qana’leb’ sa’ jalan chik na’ajej, ut taqoksi li na’leb’ a’an xb’aan naq naqak’oxla naq saqen wi’chik ru chiru li naqak’ul rik’in lix tuulanil profeet li Dios.

Jo’ chanru tz’iib’anb’il sa’ li Najter Chaq’rab’, naq laj Nahaman kixsik’ xb’anol lix xox, kijosq’o’ naq kitaqlaak chixsub’b’al rib’ wuqub’ sut sa’ jun li nima’. A’b’an kiq’unb’esiik xch’ool chixb’aanunkil li k’a’ru kixye li profeet aj Eliseo, sa’ xna’aj kanaak sa’ lix na’leb’ jo’ chanru kiraj naq taak’ulmanq li sachb’a-ch’oolej. Li k’a’ru kik’ulman, a’an naq kik’ira laj Nahaman.¹⁷ Naq naqakanab’ qib’ sa’ ruq’ lix profeet li Dios li wan sa’ li ruchich’och’ sa’ li kutan anajwan ut nokowan jo’ chanru naxk’ut a’an, taqataw xsahil qach’ool, ut laa’o ajwi’ tooruuq chi k’iraak. Maak’a’ chik k’a’ru taqil yalaq b’ar chik.

Ex was wiitz’in, ninwaklesi eech’ool chixjultikankil ut junelik chixjayalinkil eerib’ rik’in li Jesukristo. A’an laj Kolol qe ut aj Tojol qix, li “eetalinb’il” li tento taqil ut a’an li xnimal qamaatan. Naq nokochal rik’in a’an, tooq’ajkamuuq rik’in kawilal re xnumsinkileb’ li ch’a’ajkilal re li yu’am, kawilal re xb’aanunkil li us, ut usilal re xb’aanunkil li qak’anjel sa’ li yu’am a’in. Chiwanq xsahil eech’ol xb’aan naq nekexru chixjalb’al eek’a’uxl, chixk’ulb’al li loq’laj wa’ak, chixk’ulb’aleb’ ut chixpaab’ankileb’ li sumwank re li santil ochoch, chi loq’onink sa’ li santil ochoch, ut chi saho’k sa’ eech’ool naq wan jun yo’yookil profeet.

Ninch’olob’ xyaalal naq li Dios, li Junelik Yuwa’b’ej, a’an li qaChoxahil Yuwa’ ut naq yo’yo a’an; li Jesus a’an li Kristo, a’an li qachoxahil Amiiw k’a’jo’ xchaab’ilal ut xnawom,¹⁸ ut a’an a’in lix Iglees li k’ojob’anb’il wi’chik. B’antiox eere lee paab’aal ut lee tiikilal. Nintz’aama naq tex’osob’tesiiq, texchaab’ilo’q, ut taakole’q eerix, sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.