Nim wi’chik chiru jun li heroe

Xb’aan li obiisp aj W. Christopher Waddell

Xb’een aj tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li Obispil aj Jolominel

Li Jesukristo moko ka’ajwi’ ta a’an li qaheroe; a’an ajwi’ li Qaawa’ ut li Rey, laj Kolol re ut aj Tojol rix li winqilal.

Chalen 1856 toj 1860, k’iila mil reheb’ li xb’eenil aj santil paab’anel ke’xk’am li k’a’ru reheb’ sa’ b’eleb’aal kelonb’il rik’in uq’ej chiru 1.600 kiloom naq yookeb’ chi xik sa’ li ru taq’a Lago Salado. 167 chihab’ chaq anajwan, chiru li xamaan a’in, sa’ li 4 re octubre re 1856, li Awa’b’ej Brigham Young kisach xch’ool naq kixnaw naq wiib’ ch’uut li neke’xkelo xb’eeleb’aal, b’eresinb’ileb’ xb’aan laj Edward Martin ut laj James Willie, toj k’iila mil kiloom xnajtil wankeb’ chaq rik’in Lago Salado, sa’ li hab’alq’e.¹ Wulajaq chik, ink’a’ najt rik’in li na’ajej wanko wi’ anajwan, li Awa’b’ej Young kixaqli chiruheb’ laj santil paab’anel ut kixye: “Naab’aleb’ reheb’ li qas qiitz’in toj yookeb’ chaq chixkelonkil lix b’eleb’aaleb’, ut tento te’k’ame’q chaq arin … Ayuqex ut k’amomaqeb’ chaq li kristiaan li wankeb’ anajwan sa’ li helhookil ch’och’.”²

Yal wiib’ kutan chik chirix a’an, li xb’een ch’uut aj tenq’anel ke’xchap xb’e re xik chixsik’b’aleb’ li yookeb’ chaq chixkelonkil lix b’eleb’aal.

Jun reheb’ li komon re li ch’uut Willie kixwotz k’a’ru li ch’a’ajkilal yookeb’ chixnumsinkil rub’elaj naq ke’wulak laj tenq’anel. A’an kixye: “Sa’ li hoonal naq chanchan naq oso’k qe, … ut yoo chi oso’k li k’a’ru qe, … li Dios kixsume li qatij jo’ jun raq’ li kaaq na’el chaq sa’ choxa. Kiqak’e reetal naq yoo chi k’utunk jun ch’uut aj tenq’anel, ke’xk’am li tzakemq ut li k’a’ru taak’anejlaq qe … k’a’jo’ naq koob’antioxin chiru li Dios xb’aan li qatenq’ankil.”³

Eb’ laj tenq’anel a’an ke’wan choq’ heroe choq’ reheb’ li xb’eenil aj paab’anel, li ke’xk’e xyu’am sa’ xiwxiw sa’ li kawil hab’alq’e re xk’amb’aleb’ chaq sa’ kab’l li jarub’ naru. Jun reheb’ li heroe a’an, a’an laj Ephraim Hanks.

Sa’ xyiitoq octubre, ut chi maak’a’ naxnaw chirixeb’ li yookeb’ chixkelonkil xb’eleb’aal, laj Hanks yoo chaq chi sutq’iik sa’ rochoch aran Lago Salado chirix jun b’eek naq, chiru li q’ojyin, ki’ajsiik xb’aan jun xyaab’ kuxej, li kixye, “Eb’ li kristiaan li neke’xkelo chaq xb’eleb’aal wankeb’ sa’ ch’a’ajkilal, ut laa’at ajb’il aawu; ma tatxik ut taatenq’aheb’ chaq?”

Li patz’om a’an ki’eek’an sa’ xk’a’uxl, kixseeb’a rib’ chi sutq’iik aran Lago Salado. Ut naq kirab’i li Awa’b’ej Heber C. Kimball chixb’oqb’aleb’ xkomon laj tenq’, laj Hanks kixchap xb’e wulajaq chik, xjunes rib’, chi tenq’ank. Kixseeb’a rib’, ut kixq’axeb’ ri xkomoneb’ chik laj tenq’, ut naq kiwulak rik’in lix ch’uut laj Martin, laj Hanks kixjultika, “Li k’a’ru kiwil naq kin’ok sa’ xyanqeb’ maajun wa taa’elq sa’ lin k’a’uxl … tz’aqal a’an re naq tixtoch’ li aamej jwal kaw.”⁴

Laj Ephraim Hanks kixnumsi naab’al kutan chirosob’tesinkileb’ li yajeb’. A’an kixseraq’i naq “k’iila sut, naq naqosob’tesiheb’ li yaj ut neke’qaq’us li yajel sa’ xk’ab’a’ li Qaawa’ Jesukristo, eb’ li yaj ke’wakli sa’ junpaat; ke’k’irtesiik sa’ ajwi’ li hoonal a’an.”⁵ Laj Ephraim Hanks junelik a’anaq jun li heroe choq’ reheb’ li komon li neke’xkelo chaq xb’eleb’aaleb’.

Jo’ chanru li sachb’a-ch’oolejil kole’k a’an, li k’a’ru naxtoch’ li qayu’am ut ajwi’ li resilal li ruchich’och’ nachal xb’aan li k’a’ru neke’xsik’ ru ut neke’xb’aanu li winq ut li ixq—xninqal ru aj b’ichanel, aj cientifico, aj jolominel re ninqi k’ayib’aal, ut eb’ laj politico. Wan naq neke’yeeman heroe reheb’ li chaab’il kristiaan a’an, li neke’yiib’aak reetalil rik’in tz’ak re xjultikankileb’ lix chaab’il b’aanuhom.

Naq ch’ina alin chaq, eb’ li heroe a’aneb’ laj b’atz’unel b’olotz’. Li k’a’ru ninb’aanu chaq a’an xch’utub’ankil xjalam-uucheb’ laj b’atz’unel b’olotz’ rik’in resilal li neke’xb’aanu naq neke’b’atz’un sa’ li Grandes Ligas. Li “roxloq’inkileb’ li heroe” naq toj kok’o chaq maare chaab’il ut maak’a’ xyib’al ru, jo’eb’ li kok’al li neke’xk’e xt’ikr jo’eb’ lix heroe sa’ xkutankileb’ li kamenaq. Us ta neke’wulak chiqu ut neke’qoxloq’i naab’aleb’ li winq ut ixq jwal chaab’il xseeb’aleb’ ut xb’aanuhomeb’, wi nokowulak chixloq’oninkileb’, chi numtajenaq, a’an chanchan chik li ke’xb’aanu li ralal xk’ajol laj Israel naq ke’xloq’oni jun wakax re oor sa’ li yamyookil ch’och’ Sinai.

Jo’ ninqi kristiaan, li k’a’ru maak’a’ xyib’al ru choq’ qe naq toj kok’o chaq naru nawulak choq’ jun pek li naqatich wi’ li qoq naq “naqaloq’oniheb’ li qaheroe” aj politico, li neke’wan sa’ internet, aj b’atz’unel, malaj aj b’ichanel ut nokohe’xk’e “xq’axb’al li aajel raj ru xsik’b’al”⁶ ut nasach chiqu li k’a’ru tz’aqal aajel ru.

Choq’ reheb’ li ralal xk’ajol laj Israel, li ch’a’ajkilal moko a’an ta li oor li neke’xk’am sa’ li yeechi’inb’il ch’och’, a’ b’an li k’a’ru kiwulak li oor choq’ reheb’: jo’ jun pak’b’il dios, li k’a’ru ke’ok chixloq’oninkil, ut kirisi lix na’leb’eb’ chiru li Jehova, li kixjach ru li Kaqi Palaw ut kirach’ab’eb’ chiru li preexil. Naq ke’xjayali rib’ rik’in li wakax re oor ke’xkanab’ xloq’oninkil li tz’aqal Dios.⁷

Li heroe, li qaheroe anajwan ut junelik—a’an li Jesukristo, ut yalaq k’a’ chik ru malaj yalaq ani chik, li nokoxnajtob’resi rik’in lix k’utum, jo’ neke’tawman sa’ li loq’laj hu ut sa’ li raatineb’ li yo’yookil profeet, naru neke’xram lix chaab’ilob’resinkil qib’ sa’ lix b’ehileb’ li sumwank. Rub’elaj lix yo’ob’tesinkil li ruchich’och’ a’in, naqajayali qib’ rik’in li Jesukristo naq kiqataw ru lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaChoxahil Yuwa’, li naxk’am chaq qachaab’ilal re naq toowulaq jo’ a’an, a’b’an yoo chaq chi yale’k rix.

Li Jesukristo moko ka’ajwi’ ta kiwan choq’ aj jolominel li kikolok rix lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaYuwa’, kixb’aanu aj b’an wi’ li k’a’ru jwal aajel ru re xk’eeb’al chi uxmank. A’an kixsume li Yuwa’b’ej ut kixyeechi’i naq tixk’e rib’ a’an “choq’ xtojb’al rix chixjunileb’,”⁸ re xtojb’al jun li k’as b’ar wi’ naq chiqajunilo toomaakob’q, ut li ink’a’ nokoru chixtojb’al qajunes.

Li Awa’b’ej Dallin H. Oaks kixye, “[Li Jesukristo] kixb’aanu chixjunil li na’ajman choq’ re li qab’eenik sa’ ruchich’och’ toj sa’ li eechanihom kixk’uub’ li qaChoxahil Yuwa’ choq’ qe.”⁹

Sa’ li Awimq Getsemani, naq kixnumsi jun kawil yale’k, li Kolonel kixye chi kaw xch’ool, “moko li wajom ta laa’in chi’uxmanq, laa we b’an” ut ki’ok chixk’ulb’al sa’ xb’een li k’a’ru ra, li yajel, ut li rahilal neke’chal xb’aaneb’ lix maak li te’wanq xyu’am.¹⁰ Sa’ jun tz’aqal re ru ab’ink ut teneb’ank-ib’, li Jesukristo kixtz’aqob’resi ru li xnimal ru b’aanuhom sa’ chixjunil li yo’ob’tesinb’il, li kiraqe’ rik’in lix waklijik chi yo’yo.

Sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ li toje’ xnume’, li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixjultika qe: “A’ yaal k’a’ru lee patz’om malaj lee ch’a’ajkilal, lix sumenkil rajlal wan sa’ xyu’am ut xk’utum li Jesukristo. Tzolomaq eena’leb’ chirix lix tojb’al rix li maak, lix rahom, li ruxtaan, lix tzol’leb’, ut lix evangelio re k’irtesink ut chaab’ilo’k. Cheesik’ a’an! Chetaaqe a’an!”¹¹ Ut laa’in tinye ajwi’, “Chesik’ ru a’an.”

Sa’ li ruchich’och’ a’in ch’a’aj rilb’al, maare noko’aaleek chixsutq’isinkil qib’ rik’ineb’ li heroe li wankeb’ sa’ li ruchich’och’ naq naqayal qaq’e chixsik’b’al xyaalal li yu’am naq maare sachsooko b’ayaq. Neke’qaloq’ li t’ikr jo’eb’ li re a’an, naqak’ulub’a li k’a’ru neke’xk’ut, ut naqataaqe li k’a’ru neke’xye sa’ internet. Maare us raj a’in yal re junpaat, a’b’an tento naq taqak’e reetal naq eb’ li qaheroe ink’a’ te’wulaq jo’ li wakax re oor li naqaloq’oni. Xsik’b’al ru li tz’aqal heroe naxk’am chaq li chaab’ilal li nakana junelik.

Naq koowulak aran España jo’ junkab’al re xtikib’ankil li qak’anjel jo’ aj jolominel sa’ li mision, kiqataw jun na’leb’ kixwotz li Elder Neal A. Maxwell li aajel ru chirixeb’ li heroe naqasik’ ru xtaaqenkileb’. A’an kixye, “Wi ink’a’ nakasik’ ru xb’een wan li rawa’b’ejihom li Dios, sa’ xraqik maak’a’ k’a’ru chaab’il tixk’am chaq li k’a’ru xasik’ ru sa’ xna’aj.”¹² Ex was wiitz’in, a’ naq naqasik’ ru li Jesukristo, lix Reyeb’ li rey, naq naqasik’ ru li rawa’b’ejihom li Dios. Yalaq k’a’ chik ru a’an chanchan xsik’b’al ru li xtib’el li telej, malaj li wakax re oor, ut sa’ xraqik maak’a’ taak’anjelaq wi’ qe.

Sa’ lix hu laj Daniel sa’ li Najter Chaq’rab’ naqil li seraq’ chirix laj Sidrak, laj Misak ut laj Abednago, li ke’xnaw tz’aqal ani li heroe te’xsik’ ru—ut ink’a’ a’an junaq reheb’ lix dios li rey aj Nabukodonosor. A’an ke’xye chi kaweb’ xch’ool:

A’an ke’xye chi kaweb’ xch’ool: “Li Dios li naqaloq’oni ru naraj qakolb’al chiru li xam li k’a’jo’ xtiqwal. …

“A’b’anan wi ink’a’ tooxkol, ch’olch’ooq chawu, at awab’ej, naq ink’a’ took’anjelaq chiruheb’ laa dios chi moko taqaloq’oni ru li jalam-u xak’e chi yiib’aak.”¹³

Jo’ kixk’ut li apostol aj Pablo, “Wankeb’ k’iila dios,”¹⁴ ut naru ninye junjunqeb’, naab’aleb’ li k’ab’a’inb’ileb’ jo’ heore, li nokob’oqe’ chixwiq’ib’ankil wi’ qib’, xloq’oninkileb’, ut xq’alunkileb’. A’b’an jo’ ke’xnaw li ramiiw laj Daniel oxib’, jun ajwi’ li wan xwankil chi ach’ab’ank—xb’aan naq ak xb’aanuhom a’an ut junelik tixb’aanu.

Choq’ qe laa’o, sa’ li qab’eenik re sutq’iik rik’in li Dios sa’ li yeechi’inb’il ch’och’, moko a’an ta laj politico, laj b’ichanel, laj b’atz’unel, malaj li wan sa’ internet li aajel ru, li aajel b’an ru a’an naq taqasik’ ru naq eb’ a’in ink’a’ te’xram li qak’a’uxl ut li qajayalihom, ut te’xchap raj xna’aj laj Kolol qe ut laj Tojol qix.

Naqasik’ ru a’an, li Jesukristo, naq naqasik’ ru roxloq’inkil lix kutankil naq wanko’ sa’ kab’l malaj wanqo chaq chi b’eek. Naqasik’ ru a’an naq naqasik’ ru li raatin rik’ineb’ li loq’laj hu ut eb’ lix k’utum li yo’yookil profeet. Naqasik’ ru a’an naq naqasik’ ru xk’ulb’al jun qarecomendacion re li santil ochoch ut wank chi k’ulub’ej re a’an. Naqasik’ ru a’an naq nokowan choq’ aj k’amol tuqtuukilal ut ink’a’ naqach’ik qib’ sa’ li wech’ink, “mas wi’chik naq jalan neke’xk’oxla chiqu laa’o.”¹⁵

Maajun aj jolominel xk’utum chi tz’aqal xkawil xch’ool, maajun xk’utum tz’aqal xchaab’ilal, maajun aj b’anonel xk’irtesihom chixjunil li yajel, ut maajun aj b’ichanel nim wi’chik xna’leb’ chiru li Jesukristo.

Sa’ jun ruchich’och’ b’ar wi’ wankeb’ li heroe, li wankeb’ reetalil lix b’aanuhomeb’, winq ut ixq, wan jun li taqenaq wi’chik sa’ xb’eeneb’ chixjunil. Ninch’olob’ xyaalal naq li Jesukristo moko ka’ajwi’ ta a’an li qaheroe; a’an ajwi’ li Qaawa’ ut li Rey, laj Kolol re ut aj Tojol rix li winqilal. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.