2007
O Le Matautia o Tina o Loo Natia
Iulai 2007


Savali a le Au Peresitene Sili

O Le Matautia o Tina o Loo Natia

Ata

Ia Aperila 1966, i le konafesi aoao faaletausaga a le Ekalesia, na tuuina mai ai e Elder Spencer W. Kimball (1895–1985) o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, se savali e le faagaloina. Na ia sii mai ai se tala na tusia e Samuel T. Whitman na faaulutalaina “O Tina o Loo Natia.” Ua ou filifili ai foi au e sii mai le tala a Whitman, sosoo ai ma ni faataitaiga mai lou lava olaga.

Na tusia e Whitman: “Sa le masani ona avea le matagi aisa [i lena taumalulu] ma faatafunaga. E moni, na pauu i lalo nai uaea eletise laiti, ma na faafuaseia foi ona tele ni faalavelave sa tutupu i luga o le alatele… . E masani lava ona faigofie i le laau tele o le uolonati ona tauave le mamafa o le aisa lea na to’a i luga o ona lala. O le tina u’amea sa i totonu o le uso o le laau, na mafua ai ona faaumatia le laau.

“O le tala i le tina u’amea na amata mai i tausaga ua mavae a o avea le alii faifaatoaga lauulu sinasina [lea ua ia mauaina nei le fanua o loo tu ai le laau] ma se alii talavou i le fanua sa pulea e lona tama. Na faatoa aveese lava i lena vaitaimi le ili laupapa mai le vanu, ma sa maua ai lava e tagata sa faamautu ai i lea nofoaga ni meafaigaluega ma ni fasi u’amea sa salalau solo ai… .

“O lea aso faapitoa, [sa maua ai e le alii talavou] se tina sa faaaoga e se tipi laau—e lautele, mafolafola, ma mamafa, e tasi le futu pe sili atu le umi, ma na molali i le ta soo. [O se tina u’amea, e faaaoga e fesoasoani i le tatuuina o se laau, e tuu i totonu i se mea na tipi i se ili laau ona ta lea i se samala mamafa e faavatele ai le mea na tipi.] … Talu ai ona ua tuai o ia mo le meaai o le afiafi, o lea na faataatia ai e le alii talavou le tina u’amea … i le va o lala o le tamai laau o le uolonati sa toto e lona tama i tafatafa o le faitotoa o le lotoa i le pito i luma. Na fuafua na te aveina le tina u’amea e teu i le fale e teu ai meafaigaluega pe a uma le meaai o le afiafi, po o se isi foi taimi pe a toe ui ane ai iina.

“O lona faamoemoega moni lava lena sa i ai, ae na te le’i faia lava. Sa i ai iina [le tina u’amea] i le va o lala, ma e oo atu i le taimi na avea ai o ia ma taulealea, ua fai si mau o le tina. Sa i ai iina, ua matuai mau lava, i le taimi ua faaipoipo ma suitulaga i lona tama i le vaaiga o le faatoaga. O le afa o le [tina u’amea] na sosolo ai le ola o le laau, i le aso na aai ai le aufaigaluega i lalo o le laau… . Ua solo atoa ma lilofia [le tina u’amea] i le ola a le laau, sa i ai lava iina i le taumalulu lea na oo mai ai le matagi aisa.

“I se taimi paganoa o lena po malulu, … na mafati ese ai se tasi o lala o lala lapopoa e tolu mai le ogalaau o le laau ma pau i luga o le eleele. O lea sa le paleni ai luga o le laau ma sa faapea foi ona vetelua ai ma pau i lalo. Ina ua tuanai le matagi, na leai ma se lala o lenei laau sa tu ma le mitamita na totoe ai.

“I le taeao po o le aso na sosoo ai, na alu atu ai le faifaatoaga ma le faanoanoa ina ua faaleagaina [lana laau]… .

“Ona, tau atu lea o lana vaai i se mea o loo i totonu o le laau ua vete. ‘O le tina u’amea,’ o lana taumemumemu lea. ‘O le tina u’amea na ou mauaina i le itu i saute o le fanua.’ Na ona tasi lava o lana tepa i ai, [ona] iloaina le mafuaaga na pau ai le laau. Ua avea le ola faatasi o le tina u’amea ma le laau, ma auala ua taofia ai alavalava o le laau mai le milo faatasi i le mea e tatau ona i ai.”1

Tina U’amea i o Tatou Olaga

O loo i ai ni tina u’amea o loo natia i olaga o le toatele o i latou ua tatou iloa—ioe, atonu o i totonu o o tatou lava aiga.

Ou te fia faasoa atu ia te outou le tala i se uo ua leva, ua tuua nei le olaga faitino. O lona igoa o Leonard. E le o ia o se tagata o le Ekalesia, e ui o lona toalua ma lana fanau sa auai i le ekalesia. Sa auauna atu lona toalua o se peresitene o le Peraimeri; o lona atalii sa auauna atu i se misiona faamamaluina. Sa faaipoipo atu lona afafine ma lona atalii i ni soa i sauniga paia ma ua fai o laua lava aiga.

O i latou uma lava na iloaina ia Leonard sa fiafia ia te ia, e pei foi o au. Sa ia lagolagoina lona toalua ma lana fanau i o latou tofiga o le Ekalesia. E auai o ia faatasi ma i latou i le tele o gaoioiga a le Ekalesia. Sa ola o ia i se olaga lelei ma le mama, o se olaga o le auauna atu ma le agalelei. Sa taumanatunatu lona aiga faapea ma isi tagata pe aisea na i ai Leonard i le olaga faitino e aunoa ma faamanuiaga e aumaia e le talalelei i ona tagata.

Ina ua oo ina tagata matua Leonard, sa faapea ona faaletonu lona soifua maloloina. Na iu lava ina faataotolia o ia i le falemai, ma fai atu ai lava ma lona soifua. O le ma talanoaga lea na avea ma a ma talanoaga mulimuli ma Leonard, na faapea mai ai o ia, “Toma, na ou iloa mai lava oe a o e tamaitiiti. Ua ou lagona le uunaiina o au e faamatala atu le mafuaaga ou te le’i auai ai i le Ekalesia.” Ona ia faamatala mai lea o se mea na oo i ai ona matua i le tele o tausaga ua tuanai. Sa le’i mananao i ai, ae na oo atu le aiga i se tulaga na latou lagona ai ua talafeagai ona faatau atu la latou faatoaga, ma na maua atu foi se ofo [e faatau ai]. Ae na talosaga atu se faifaatoaga sa latou tuaoi ina ia faatau atu ia te ia le faatoaga—e ui lava e fai si maualalo o le tau—ma sa faaopoopo mai, “Ua leva ona mafana le tatou mafutaga. O le auala lenei, afai o le a ou mauaina le fanua, o le a mafai ona ou vaaia.” Na fai si faaumiumi ma na iu ai loa ina malilie matua o Leonard, ma faatau atu loa le faatoaga. O le tagata na faatauina—o le tuaoi lava lea—na umia se tofiga maualuga i le Ekalesia, ma o le faatuatuaina o ia ona o lona tofiga sa fesoasoani e uunaia ai le aiga e faatau atu ia te ia, e ui lava e lei tele se tupe na maua mai ai nai lo le tupe na semanu e maua pe ana faatauina atu i le tagata muamua lea na manao i ai. E lei leva talu ona uma ona faatau atu le fanua, ae faatau ese atu loa e le tuaoi lana lava faatoaga ma le faatoaga lea na maua mai i le aiga o Leonard, i se faiga ua tele ai nei le fanua ma ua maualuga ai foi ma le tau. Na taliina ai nei le fesili ua leva ona fesiligia i le mafuaaga na le auai ai Leonard i le Ekalesia. Sa ia lagonaina i taimi uma, sa faavalea lona aiga e lo latou tuaoi.

Na ia tautino mai ia te au ina ua mavae le ma talanoaga e faapea, na ia lagonaina ua matuu atu se avega tele a o ia sauni e fetaiai ma lona Alii. O le faalavelave na tupu ona o se tina na natia na taofia ai Leonard mai le ausia ma le mauaina o faamanuiaga silisili.

Filifili e Alofa Atu Nai Lo Le [Taofiofi o Lagona Le Lelei]

Ou te masani i se aiga na malaga mai i Amerika mai Siamani. Sa faigata le gagana Igilisi mo i latou. Sa tau leai ni a latou tupe, ae sa taufai faamanuiaina uma i latou i le naunau e galulue faapea ma se alofa i le Atua.

Na fanau mai le la tama lona tolu, na o le lua masina na ola ai ae oti. O le tamā o se tagata fau kapoti ma sa ia faia se pusa maliu matagofie mo le tino o lona atalii pele. O se aso auaoa le aso o le falelauasiga, na atagia mai ai le lagona faavauvau sa latou lagonaina. A o savavali atu le aiga i le falesa, faatasi ma le Tama o loo tauaveina atu lenei tamai pusa maliu, sa faapotopoto atu nisi o uo toaitiiti. Ae peitai, sa loka le faitotoa o le falesa. Sa matuai galo lava i le epikopo pisi le maliu. Sa le manuia taumafaiga ina ia maua mai o ia. I le leiloa po o le a le mea o le a fai, o lea sa afisi ai e le tama le pusa maliu i lalo o lona lima, faatasi ma lona aiga i ona autafa, ma toe sii atu i le fale, ma savavali i le maligi o timuga.

Ana le o se aiga e lotomaulalo o latou uiga, semanu e mafai ona latou tuuaia le epikopo ma tumau ai pea ni lagona le fiafia. Ina ua iloa e le epikopo le mea na tupu, sa asiasi atu o ia i le aiga ma faatoese i ai. Sa vaaia pea le tiga i ona foliga, ae sa maligi ona loimata, sa talia e le tama le faatoesega ma sa faapea ona fusifusi nei alii e toalua i se agaga o le femalamalamaa’i. Sa leai ni tina u’amea sa i ai e faatupu ai ni lagona ita. Na manumalo le alofa ma le taliaina.

E tatau ona saoloto le Agaga mai mea na e taofia ai i tatou i tua, ma lagona leaga na tatou te teuina i o tatou loto ina ia mafai ona siitia faaleagaga i tatou ma maua le malamalama ma le fiafia i o tatou agaga. I le tele o aiga, o loo i ai lagona tiga ma le musu e faamagalo atu. E le afaina po o le a le mea na mafua ai na lagona tiga. E le mafai ma e le tatau ona tuu ai pea ina ia maua ai le tiga. O le tautuuai e tiga ai pea le manua. E na o le fefaamagaloai e faamaloloina ai. Na tusia e George Herbert, o se tagata tusisolo i le seneturi sefulufitu ia laina nei: “O le na te le mafai ona faamagalo atu i isi ua ia motusiaina le ala laupapa lea e tatau ona ia sopoia pe afai e alu atu o ia i le lagi; aua e moomia e tagata uma le faamagaloga.”

E matagofie fetalaiga a le Faaola ina ua latalata ona maliu o ia i luga o le satauro saua. Na Ia fetalai, “Lo’u Tama e, ia e faamagalo atu ia te i latou; aua ua latou le iloa le mea ua latou faia.”2

Faamagaloina

E i ai nisi e faigata lava ia i latou ona faamagaloina i latou lava, ma latou tumau ai pea i o latou sese o loo taumate i ai. Ou te fiafia i le tala i se taitai faalelotu o le na alu atu i tafatafa o le moega o se tamaitai o loo taoto ua lata ina oti, ma taumafai e faamafanafana ia te ia—ae le’i faamanuiaina. “Ua ou le iloa,” o lana tala lea. “Ua ou faaleagaina lou olaga ma olaga uma sa siomiaina au. Ua leai se faamoemoe mo au.”

Sa vaaia e le alii se ata faavaa o se teineitiiti aulelei i luga o le pusatu. “O ai lea?” na ia fesili atu ai.

Na ataata le tamaitai ma faapea mai, “O lau tama teine, o le mea e tasi e sili ona matagofie i lou olaga.”

“Mata e te fesoasoani ia te ia pe afai e mafatia o ia pe na te faia foi se mea sese? Pe e te faamagalo atu ea ia te ia? Pe e te alofa pea ia te ia?”

“Ioe, ou te alofa pea i ai!” sa tagi le tamaitai ma tali atu. “Ou te faia soo se mea mo ia. Aisea ua e faia mai ai lena ituaiga fesili?”

“Aua ou te manao ina ia e iloa,” o le tala lea a le alii, “e pei o se tala faatusa, o loo i ai sou ata i luga o le pusatu a le Tama Faalelagi. E alofa o Ia ia te oe ma o le a fesoasoani ia te oe. Valaau atu ia te Ia.”

Na aveeseina se tina u’amea na taofia ai lona fiafia.

I se aso o puapuaga po o se taimi o tofotofoga, o sea iloa, o sea faamoemoe, po o sea malamalama o le a aumaia ai le mafanafana i le mafaufau fesouaiina ma le loto faanoanoa. O le savali atoa o le Feagaiga Fou o loo manavaina mai ai se agaga o le fafagu mai i le agaga o le tagata. O ata lafoia o le faanoanoa e aveesea e ave susulu o le faamoemoe, e suia le faanoanoa i le fiafia, ma le lagona o le leiloa i le olaga, e aveesea i le malamalama mautinoa o loo manatu mai lo tatou Tama Faalelagi ia i tatou uma taitoatasi.

Na tuuina mai e le Faaola se faamautinoaga o lenei upumoni ina ua Ia aoao mai e faapea, e oo lava i se manu iti e le tatau ona pau i le eleele e aunoa ma le silafiaina e le Tama. Ona ia faaiuina lea o le manatu matagofie i le fetalai mai, “O lea, aua tou te matatau ai, e sili outou i manu iti e tele.”3

I se taimi ua mavae, sa ou faitau ai i le savali lenei mai le Associated Press lea sa vaaia i le nusipepa. O se alii matua ma lona uso, lea sa la potu, i vaitaimi o talavou i se tamai fale laupapa e tasi le potu e tu latalata i Canisteo, Niu Ioka. I le maliu o lona uso, sa ia faamatalaina ai, ina ua uma se la finauga i vaitaimi o talavou, sa la vaeluaina loa le potu i le afa i se laina e tusi i le penisina, ma na le sopo le tasi i le itu a le isi, pe fai atu foi se upu i le isi talu mai lena aso—i le 62 tausaga na mulimuli mai ai. Oka se malosi ma le faatafuna o lena tina natia.

E pei ona tusia e Alexander Pope, “O le sese o se uiga lea faaletagata; o le faamagalo atu o se uiga faalelagi.”4

Faia o le [Laasaga] Amata

O nisi taimi e faigofie lava ona tatou le taliaina se faaonoono mai. O nisi taimi, tatou te matuai le maluelue lava e taliaina se faatoesega faamaoni. O ai o le a na tuuese le manatu o le tagata mo ia lava, le faamaualuga, ma le tiga—ona laa lea i luma ma faapea atu “Ua ou matuai faanoanoa lava! Ia avea i tatou e pei o le mea sa i ai muamua: o ni uo. Aua nei tatou tuufaasoloina atu i augatupulaga i le lumanai ia feeseeseaiga, ma le feitagai o o tatou taimi”. Ia tatou aveesea soo se tina o loo natia lea e leai se isi mea na te faia ae na o le faaumatia.

O fea e pogai mai ai ia tina natia? O nisi e mafua mai i ni feeseeseaiga e lei faaleleia lava, lea e tau atu ai i ni lagona le fiafia, ona sosoo mai ai lea ma le faanoanoa ma le lagona salamo. O nisi e amata mai i ni le fiafia, o le lotoleaga, o finauga ma mea e mafaufau e tiga ai. E tatau ona tatou faaleleia—ia faagalo ae aua nei tuu atu i le tiapolo e faateteleina ai ma faatafunaina ai.

O se tamaitai lelei lava e silia ma le 90 tausaga na ma feiloai i se tasi aso, na te’i lava ua faamalau mai le tele o mea na faanoanoa ai. Sa ia taua faapea, i le tele o tausaga na muamua atu, sa talosaga atu ai se faifaatoaga latou te tuaoi, lea e masani ona latou feeseeseai ma lona toalua, pe mafai ona oso atu sona auala ‘alo i totonu o le latou fanua e tau atu ai i lona fanua. Sa taofi lana faamatalaga ma lona leo ua tete, ma faapea mai, “Tomasi, ou te le’i faatagaina o ia e ui atu i lo matou fanua ae ia taamilo pea o ia i le auala mamao—e tusa lava pe savali—ina ia tau atu ai i lona fanua. Sa ou sese ma ua ou matuai salamo ai lava. Ua leai nei o ia, ae maimau e, pe ana mafai ona ou fai atu ia te ia, ‘Ua ou faanoanoa.’ Maimau pe ana ou toe maua se isi avanoa.”

A o ou faalogo atu ia te ia, sa faapea ona oo mai i lou mafaufau ia upu na tusia e John Greenleaf Whittier: “Mai upu faanoanoa uma lava a le laulaufaiva po o le peni, / O upu sili lava nei ona faanoanoa: ‘Maimau pe ana!’”5

Mai le 3 Nifae i le Tusi a Mamona na oo mai ai lenei fautuaga musuia: “Aua foi nei i ai ni finauga ia te outou… .

“Aua e moni, e moni, ou te fai atu ia te outou, o le ua i ai le agaga o le finauga, e le mai ia te au lea, ae mai le tiapolo, o le tama lea o finauga, ua ia faaosoina foi loto o tagata e fefinauai ma le ita.

“Faauta e le o lau mataupu lea, e faaosoina loto o tagata i le feitagai; a o lau mataupu lenei, ia mavae atu lava mea faapea.”6

Ou te fia faaiu atu i se tala i ni alii se toalua o e na avea ma ni au tagata totoa. O a la gaoioiga totoa e lei faataunuuina mo se atunuu atoa, ae o totonu o se vanu filemu ua lauiloa o Midway, Iuta.

Sosooina o Va

E tele ni tausaga ua mavae na auauna faatasi ai Roy Kohler ma Grant Remund i tofiga o le Ekalesia. O i laua o se uo lelei lava. O i laua o ni fai faatoaga ma ni fai lafumanu. Ona i ai lea o se le malamalama na tulai mai na mafua ai ona va i laua.

Mulimuli ane, na matuai ma’i tigaina ia Roy Kohler i le kanesa ma e puupuu lava se taimi sa totoe na ola ai. Sa ma asiasi atu ma lou toalua o Frances ia Roy ma lona toalua, ma ou tuuina atu se faamanuiaga ia te ia. A o matou talatalanoa mulimuli ane, sa faapea mai le Uso ia Kohler, “Ou te fia tau atu ia te oe se aafiaga e sili ona matagofie na ou oo i ai i lou olaga.” Ona ia faamatala mai lea ia te au lo laua le femalamalamaa’i ma Grant Remund ma le feeseeseaiga na tulai mai ai. Fai mai lana faamatalaga “Ma te le’i toe uo lava.”

“Ma,” sa faaauau ai le tala a Roy, “e lei leva talu ona ou aoina le vaomago ma teu i le fale e teu ai vao mo le taumalulu, ae oo i se tasi po, ona o le tele o le vaomago, na mafua ai ona tupu se afi, ma mu uma ai le vaomago, o le lotoa, ma mea uma sa i ai. Sa matuai ou pagatia lava,” o le tala lea a Roy. “Sa ou matuai le iloa po o le a sau mea o le a fai. Sa matuai pogisa le po, sei vagana ai nai motumotu o le afi sa ola. Ona ou vaaia lea o agai mai ia te au i le auala, mai le nofoaga o Grant Remund, ia moli o ni palau ma masini mamafa. A o agai mai i totonu o le matou auala le ‘au laveai’ ma feiloai mai ia te au ma ou loimata, sa faapea mai Grant, ‘Roy, e fai si tele o lau lapisi o le a faamama. O lea ua matou o mai ma au tama. Tatou amata loa [ona faamama].’” Sa amata loa ona latou galulue. Sa le toe vaaia e faavavau ia le tina natia lea na eseese ai i laua mo se taimi puupuu. Sa latou galulue i le po atoa e oo i le aso na sosoo ai, faatasi ai ma isi mai le nuu na auai atu i ai.

Ua maliliu ia Roy Kohler ma Grant Remund. Sa auauna atu faatasi o la atalii i se au epikopo a le uarota lava e tasi. Ou te matuai faamemelo lava i le faauooga a nei aiga lelei e toalua.

Tau ina ia avea i tatou ma faataitaiga i o tatou aiga ma faamaoni i le tausiga o poloaiga uma, ina ia aua nei o tatou teufatuina ni tina natia ae ia manatua le apoapoaiga a le Faaola: “O le mea lea e iloa ai e tagata uma lava o ou soo outou, pe afai ua outou fealofani.”7

Manatu mo faiaoga o aiga

A uma ona e suesue ma le agaga tatalo i lenei savali, ona fetufaai atu lea e faaaoga ai se metotia e uunaia ai le auai o tagata o loo e aoaoina. O ni nai faataitaiga nei:

  1. Tuu atu i se tagata o le aiga e taumafai e nonoa lima tasi se seevae. Ia talanoaina pe faapefea ona avea le taofiofi o lagona le fiafia e pei o le faaaogaina o le lima e tasi ma le teena o le fesoasoani. Ia faasoa atu nisi o faataitaiga a Peresitene Monson i le ala e faaleleia ai olaga o tagata pe a latou faamagalo le tasi i le isi. Valaaulia se isi tagata e fesoasoani atu e nonoa le seevae. Molimau atu i le ala e avea ai le faamagalo atu o isi, tatou te maua ai faamanuiaga silisili.

  2. Otooto le tala i le tina u’amea ma le laau. Fesili atu pe faapefea ona avea le taofiofi o le faamagalo atu e pei o le tuua o se tina u’amea i totonu o le laau. E faapefea ona avea le le faamagalo atu ma mea e faavaivaia ai i tatou? E faapefea ona oo atu le faamagaloga e avea ma faamalologa? Faitau se tasi o tala a Peresitene Monson e faailoa ai le manaomia o le faamagalo atu. Molimau atu e uiga i faamanuiaga ua oo mai ia te oe ona o le mulimuli i le faataitaiga a le Alii o le faamagalo atu.

  3. Aumai se fasi manoa e vaelua ai le potu. Ia tutu nisi tagata o le aiga i le tasi itu o le potu, ae tutu isi i le isi itu. Toe faamatala le tala e uiga i le auuso e toalua. Aveese le manoa, ma talanoa ni auala e taofi ai le agaga o finauga. Faitau le Ioane 13:35, ma ia tuu atu se lu’i i tagata o le aiga e faaali atu le alofa o le tasi i le isi.

Faamatalaga

  1. I le Conference Report, Ape. 1966, 70.

  2. Luka 23:34.

  3. Mataio 10:31.

  4. An Essay on Criticism (1711), vaega 2, laina 525.

  5. “Maud Muller,” The Complete Poetical Works of Whittier (1892), 48.

  6. 3 Nifae 11:28–30.

  7. Ioane 13:35.

Lolomi