2008
Tokanga Telia e Fanga Hoosi ʻAkaú
‘Okatopa 2008


Tokanga Telia e Fanga Hoosi ʻAkaú

ʻĪmisi
Elder Kenneth Johnson

Kuo mou fakatokangaʻi ʻa e malava ko ia ʻe hotau ngaahi ʻātakaí ʻo takiakiʻi ʻetau ngaahi tōʻongá mo uesia hotau ʻulungāangá? ʻOku ou manatu ki heʻeku kei talavoú ʻi he kolisí ʻi heʻeku kau ʻi ha fealeaʻaki mo ha faiako ʻa ia naʻá ne lau fekauʻaki mo ha fakatotolo ki he kaunga ʻo e ʻātakai ʻo e ngāueʻangá ki he ola lelei ʻo e ngāue ʻi he ngāueʻangá. Naʻá ne pehē naʻe poupouʻi ʻe ha ngaahi ʻātakai ʻe niʻihi e kau ngāué ke nau ivi lahi mo faʻa ngāue lolotonga ko iá ʻoku kehe ʻa e ola ia ʻi he ngaahi ʻātakai kehé. Naʻe mālie kiate au ʻeku fakakaukau atu ʻoku ʻi ai e ivi lahi ʻo e fanga kiʻi meʻa iiki ko ʻení.

Naʻá ne toe lea foki ʻo fekauʻaki mo ha kiʻi fakatotolo ʻahiʻahi naʻe fai ki ha kakai naʻa nau tangutu ʻi ha tēpile ʻo teuteu ke kai e meʻatokoni naʻe tuku ʻi muʻa ʻiate kinautolú. Neongo naʻe fiekaia ʻa e tokotaha kotoa ʻiate kinautolu mo fakahā ʻenau fie kai e meʻatokoní, ka naʻe mole ʻenau fie kaí ʻi he fetongi e maama he lokí. Hili pē hono fetongi e māmá, naʻe ʻikai ke kai ha tokolahi ia, kiʻi kai siʻisiʻi pē ʻa e niʻihi pea naʻe ʻikai pē ha taha ia ʻe ifoʻia he maʻu meʻatokoní.

ʻI heʻeku fakakaukau atu ʻi he lava ke mole hono ifo ʻo ha meʻakai koeʻuhí pē ko hono fetongi e maama ʻo e lokí, ʻokú ne talamai ʻe ia ʻa e malava ko ia ʻe he ʻātakai ʻoku tau ʻi aí ke liliu ʻa hotau ngaahi ʻulungāangá.

ʻI he ʻosi ha ngaahi taʻu lahi ʻi heʻeku ngāue ʻi he malaʻe ʻo e pisinisí, naʻe fakaafeʻi au ʻe ha tangata ke u ngāue ki he maluʻi moʻui ʻo haʻane pisinisi foʻou. ʻI heʻeku aʻu atu ki he feituʻu naʻe tuʻu ai ʻene pisinisí, ne u ʻiloʻi ai ko ʻene pisinisí ko ha naiti kalapu.

Ne u fakaʻofoʻofaʻia ʻi hono teuteuʻí ʻi heʻema hū ki lotofalé ʻo fou atu ʻi he talitaliʻanga kakaí. Ne hōhoamālie e ngaahi nāunau falé mo e ngaahi teuteu ʻo e lokí, ʻū puipuí mo e kāpetí pea ko e hau e fakalatá. Naʻe ʻikai ke u ʻamanaki ʻe peheni ʻi he taimi naʻe talamai ai ʻa e faʻahinga pisinisi ʻe tuʻu aí. ʻI heʻeku tangutu mo e tokotaha naʻe ʻaʻana e pisinisí ʻo lau ki he ngaahi fakamatala naʻá ku fie maʻú, naʻe ʻalu ange ha tokotaha ngāue ʻo ʻeke ange pe ʻe lava ke ne siviʻi e ngaahi meʻa fakaongoleá mo e māmá.

Naʻe ʻio ange e pulé. Naʻe fakafokifā pē e liliu e ʻātakai ʻo e lokí, ne mate hifo e maama he lokí kae fetongiʻaki ia ha ngaahi maama takemokemo lanu kehekehe mo ha fasi naʻe fuʻu leʻolahi. ʻI he taimi pē ko iá kuo mole e faʻahinga ongoʻi nonga naʻe ʻi he lokí.

Naʻe ʻikai ke lava ha talanoa ia he fuʻu longoaʻa peheé ko ia naʻá ma foki mai ki he feituʻu talitaliʻanga kakaí. Hili haʻama toe talanoa naʻe ʻikai te u toe fie hoko atu au tupu mei he meʻa naʻe hokó, ko ia ne u talaange ai ki he tangatá ni ha mataotao he tafaʻaki fakamaluʻí ke ne ʻalu ki ai. ʻOku aʻu mai ki he ʻahó ni mo ʻeku kei manatuʻi lelei ʻa e foʻi fetongi naʻe hokó ʻo ulo mai e ʻū maama takemokemo lanu kehekehé mo e hū mai ʻa e fasi leʻolahí ʻi he loki fakapoʻulí.

Ne u ako ha lēsoni ne u manatuʻi fuoloa mei he ngaahi meʻa ko ʻeni naʻe hokó. ʻE lava ke uesia lahi ʻe hotau ngaahi ʻātakaí ʻa e ongo ʻoku tau maʻú mo ʻetau tōʻongá.

Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi ʻuhinga kuo ʻomi ai ʻe hotau kau takí ʻa e faleʻi ke fakahoko e ʻekitivitī kotoa pē ʻa e Siasí ʻi ha feituʻu ʻe lava ke ʻi ai e Laumālie ʻo e ʻEikí. Fakakaukau angé ki he faleʻi ko ʻení. Fakakaukau he taimí ni ki he ngaahi ʻekitivitī ʻa hotau Siasí. Ko e hā ʻe lava ke tau fai ke fakahoko ai ʻa e taumuʻa ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e ngaahi ʻekitivitī faka-Siasi ʻoku langaki moʻui mo fakatupulakí?

Ko e Hoosi ʻa Tuloí

Talu pē mei heʻeku kei siʻi mo ʻeku mālieʻia ʻi he fananga faka-Kalisi kau ki he hoosi ʻa Tuloí. Mahalo pē te mou manatuʻi hono takatakaiʻi ʻe he kau tau ʻa Kalisí ʻa e kolo ko Tuloí ʻi ha taʻu ʻe 10 mo e ʻikai pē ke nau lava ʻo hū ki he loto kolotaú.

Naʻe faifai pea ʻai pē ʻe he kau Kalisí ke hangē te nau mavahé, ʻo nau tuku ʻe kinautolu ai ha fuʻu hoosi ʻakau kuo toitoi ʻi loto haʻanau kau sōtia. Naʻe tui e kakai ʻo Tuloí ko ha fakaʻilonga lelei e fuʻu hōsí, pea nau ʻomi ia ki he loto koló neongo naʻe ʻikai ke loto ki ai ha niʻihi. Naʻe hū mai e kau sōtia Kalisí mei honau toitoiʻangá lolotonga e poʻulí ʻo fakaava e matapā ʻo e ʻā ki he koló kae hū mai ki loto e kau tau ʻa Kalisí ʻo kapa ʻa Tuloi.

Kuo pau foki ke tau tokanga ki he ngaahi mālohi ko ia ʻoku nau faʻufaʻu ke hū mai ʻo fakaʻauha hotau ngaahi maluʻí pea fakataumuʻa ke fakaʻauha ʻetau pā ʻo e tuí! ʻE lava ke hoko hotau ngaahi ʻapí mo e ngaahi feituʻu ʻoku tau lotu aí ko ha hūfangaʻanga mei he matangi ʻoku fakatupu ʻe he ngaahi ʻelemēniti ʻo e anga fakamāmani ʻoku taʻefēʻungá, ʻo lava ai ke tau “tuʻu maʻu mo taʻefaʻa ngaue, pea fonu maʻu pē ʻi he ngaahi ngāue leleí” (Mōsaia 5:15) pea ke tau “tuʻu [maʻu pē] ʻi he ngaahi potu toputapú” (T&F 45:32).

ʻI he taimi ʻoku tau taʻetokanga aí, ʻe lava ke tupu ai ha mole ʻa e ongo fakalaumālie ʻa ha niʻihi ʻo nau tali ʻa e ngaahi fasi ʻoku ʻikai leleí mo e ngaahi ʻekitivitī taʻefeʻungá. ʻI heʻetau fakangofua ke hoko e ngaahi meʻa pehení, ʻe lava ke tau lavea ai mei loto, ʻo hangē ko hono fakahū mai ʻo e hoosi ʻakaú ki ha feituʻu naʻe hoko ko ha kolo mālohi ʻaupito.

ʻOku ʻikai totonu ke taumuʻaʻaki ʻetau palani mo teuteuʻi e ngaahi ʻekitivitií ke tau faʻifaʻitaki ai mo muimui ki he ngaahi sīpinga ʻa e māmaní ka ke tau faʻufaʻu ha ʻātakai ʻe lava ke nofo ai ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí. ʻOku ʻuhinga ʻeni ki ha faʻahinga taimi pe feituʻu pē ʻoku fakalele ai ha ʻekitivitī ʻa e Siasí pea ʻoku totonu ke hoko ia ko hotau fakahinohino ʻi he taimi ʻoku tau fili ai e ngaahi heleʻuhila ke tau sio aí, ngaahi polokalama fakakomipiuta ke tau hū ki aí, pe ha ngaahi meʻa fakafiefia kehe pē te tau fai. ʻOku totonu ke tau mātuʻaki tokanga ki he ngaahi meʻa ko ia ʻoku fai ʻi he ngaahi fale ʻo e Siasí, he ʻoku fakatapui kinautolu mo vaheʻi ke fai ai ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ia ʻoku “māʻoniʻoni, fakaʻofoʻofa, pe ongoongolelei pe feʻunga mo hono vīkivikiʻí” (Tefito ʻo e Tui 1:13).

Kapau ʻe haʻu ʻa e Fakamoʻuí ki ha ʻekitivitī ʻoku fai ʻi ha falelotu ʻo e Siasí, ʻe tatau nai e meʻa te Ne faí mo ia naʻe hoko ʻi Heʻene kapusi e kau fakafetongi paʻangá ʻi he temipale ʻi Selusalemá (vakai, Mātiu 21:12–13)? Pe te Ne folofola ʻo hangē ko e lea ʻa Pitá ʻi he Moʻunga ʻo e Liliú: “ʻOku lelei ʻetau ʻi hení” (Mātiu 17:4)?

ʻOku fekauʻaki mo e tefito ko ʻení ʻa e faleʻi naʻe fai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) kau ki he ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ki he ngāue fakafaifekau taimi kakató: “ ʻOku ou tui ko hono hiki hake ko ʻeni ʻo e tuʻunga tāú, te ne ʻai ʻetau fānau tupú, ʻo tautautefito ki heʻetau kau talavoú, ke nau mapuleʻi ange kinautolu, ke nau moʻui ʻo māʻolunga ange ʻi he tuʻunga māʻulalo ʻo e māmaní, ke nau fakaʻehiʻehi mei he maumaufonó pea nofo ʻi he hala ʻoku māʻolungá ʻi heʻenau ngaahi ʻekitivitī kotoa pē.”1

Tau manatuʻi e ngaahi lea ko ʻení pea tau takitaha palani mo kau ʻi he ngaahi ekitivitī ʻoku fakatupulakí ʻaki ʻetau hikiʻi hake ʻa e tuʻunga tāú kae tekeʻi atu ʻa e ngaahi ivi tākiekina ʻo e māmaní.

ʻE fakangatangata nai ʻe he founga ko ʻení ʻa e fiefia ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau ngaahi fakatahaʻanga fakasōsialé mo taʻofi ʻetau fakahā ʻa e fiefia ʻoku tau maʻu aí? ʻIkai ʻaupito! Ko hono moʻoní, ʻe fehangahangai ʻeni mo e meʻa ʻe hokó. ʻI heʻetau hikiʻi hake ʻa e tuʻunga tāú, te tau fiefia ai ʻi he ngaahi meʻa ko ia te ne tanumaki e ngaahi manatu ʻe tolongá fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni, ʻa ia ʻe fenāpasi ia mo e talaʻofa ʻo e palani lahi ʻo e fiefiá.

MAʻUʻANGA FAKAMATALÁ

  1. Gordon B. Hinckley, “Ngāue Fakafaifekaú,” Fakataha Ako Fakatakimuʻa Fakaemāmani Lahí, Sānuali 2003, 21.

Paaki