Maufetuunai: Ofutau Faaleagaga mo TALAVOU O LE ASO
O a tatou fanau e mafai ona manuia i le feagai ai ma luitau o aso nei. O lo tatou tiute o matua o le fesoasoani e saunia i latou e faʻafetaui na luitau.
O le tala o loo faamatalaina i le taimi o le pulega a Peretania o Initia faakolone, sa i ai se aofaiga le talafeagai o gata uogo i totonu ma fafo o Delhi. Ina ia foia le faafitauli, na amata e le pulega o le lotoifale ona totogi se tau mo gata pēpē. O le mea leaga na mafua mai le tau lea sa totogi o le amata lea e le aufaipisinisi ona faasao gata mo se polofiti. Ina ua le toe totogiina se tupe, sa faasaoloto e tagata ia na fafagaina gata, ma toe faatupulaia ai le faafitauli.
O le faʻalogona o aʻafiaga e leʻi faʻamoemoeina o nisi taimi e mafua ai ona sili atu le leaga nai lo faʻamanuiaga ua faʻamoemoeina o loʻo taʻua o le “aafiaga o le gata [cobra effect].”1
O Le Aafiaga o le Gata i le Tupulaga Faia’e
I le taimi o laʻu asiasiga i le Iunivesite o Polika Iaga-Idaho i le tautoulu o le 2017, na taʻu mai ai e le peresitene fou o le aoga, o Henry J. Eyring, o lona popolega muamua, o le maualuga o le aofaʻi o tamaiti tausaga muamua i le kolisi ua faamaamulu. O tagata aoga e tuua kolisi mo mafuaaga eseese, ae o le le lava o le maufetuunaʻi o se tasi lea o mafuaaga taua e tele ai iunivesite i le Iunaite Setete o loʻo feagai ma le luitau lava lea e tasi.2
O le maufetuuna’i o “se gafatia e toe maua mai pe o le fetuutuunai faigofie i le le lelei poʻo le suiga.”3 I le sailia o le le lava o le maufetuunaʻi o ana fitafita, na amata ai e le Vaegaau a le I.S. le ofoina atu o le Polokalama aʻoaʻoga o le Master Resilience Training e faamalosia ai fitafita e faasaga i le atuatuvale, manaoga, ma faigata o le auaunaga faamiliteli.4
Tatou te feagai ma popolega lava e tasi i le Ekalesia ma se pasene maualuga atu o faifeautalai faamisiona ua vave foi mai i latou mai a latou misiona nai lo augatupulaga ua mavae. O nisi faifeautalai latou te feagai ma luitau ogaoga o le soifua maloloina poʻo isi tofotofoga e manaʻomia ai vave le faamalolo ma auina atu i le fale, ae o isi atonu e le mafai ona atinaʻe le lava o le malosi o le maufetuunaʻi.
O Lyle J. Burrup, o le sa galue o se faufautua o le soifua maloloina o le mafaufau i le Matagaluega o Faifeautalai a le Ekalesia, ua matauina o le mafuaaga taatele o faafitauli faalelagona o feagai ma faifeautalai o le leai o se maufetuunaʻi. “I le tele o tulaga,” na ia fai mai ai, “e le’i aoaoina e le faifeautalai pe faapefea ona taulimaina lelei ia luitau.”5
O iunivesite, o le militeli, ma le misiona e le o mafua ai le faafitauli; o loʻo latou faʻaalia lava. O le maualalo o le maufetuunai i tupulaga talavou i aso nei atonu o se taunuuga e le fuafuaina—o se aafiaga o le gata i aso nei—e mafua mai i mea e pei o:
-
Tele o taimi i luga o le nofoa faamalu ma masini faatekinolosi, ae leai se faamalositino ma gaoioiga faaletino e pei o augatupulaga ua mavae.6
-
O le tele naua o le faʻaalia i se lalolagi e le mafai ona vaai tino i ai pe o se lalolagi faataitai, e mafua ai ni vaaiga patino i le tagata lava ia e le lelei, atuatuvale, faanoanoa ma le manatu maualalo ia te ia lava.7
-
O le le lava o le onosai i se lalolagi e maua vave le taui ma tali i le saoasaoa e pei o le Google. (I le isi itu, o le maufetuunaʻi e atiina ae i se vaega tele e ala i le mama o le onosai.)
-
Puipuiga mai sami louloua. “O sami filemu e le maua ai ni au seila atamamai.”8
-
O se lalolagi e i ai filifiliga e le iʻu e faalavelave, vavao leo e fenumiai, ma se olaga faigofie lea e mafai ona faavaivaia ai le autalavou ma tagata matutua i vaega a le Agaga.
-
O le tele o taimi e alu i luga o alafesootai faatekinolosi ma e le lava le taimi e talanoa faafesagai ai, e mafua ai ona le atinaeina tomai faapitoa.
E tele tusi na tusia e uiga i lenei luitau faigata ma le ogaoga, e aofia ai le tasi ma le autu faamatalaina iGen: Aisea Ua Tuputupu Aʻe Ai Tamaiti Fesootai-Maoae o Aso Nei, E Le Fouvale Tele, Sili Atu Ona Faapalepale, Fiafia Itiiti--ma le Matua Le Saunia mo le Avea Ma Tagata Matua.
O le lalolagi o loo fesuisuiai. Ua faasaoina e le Alii agaga mo aso nei e mafai ona manuia i le feagai ai ma luitau o aso nei. O lo tatou tiute o ni matua faafaileleina o le fesoasoani lea e saunia i latou e faafetaiaia na luitau e ala i le galueaiina ma le faamalosia o lo latou maufetuunaʻi, faatuatua, ma le malosi.
Faatasi ai ma mataupu faavae mamana o le talalelei e fesoasoani ia i tatou, e mafai ona tatou fesoasoani i le autalavou e faamalosia lo latou maufetuunaʻi, mafai ai ona latou avea atili e faapei o le Faaola e ala i le “faatele[ina] i le atamai ma le tino [faaletino ma le mafaufau], ma alofagia e le Atua [faaleagaga] ma le tagata [fegalegaleaiga ma faalelagona]” (Luka 2:52). Ou te fia talanoaina ni mataupu faavae se fa o le talalelei: (1) ola tutoatasi, (2) faafeagai i mea uma, (3) le meaalofa o le Agaga Paia, ma (4) filifiliga saoloto.
1. Tausiaina o Fanau e Ola Tutoatasi: Santa Claus ma Scrooge
I taumafaiga e fesoasoani ai i ē le tagolima, matou te taumafai e maua le paleni lelei i le va o mataupu faavae faʻapitoa e lua: o le alofa moni ma faʻamalosia le faalagolago o le tagata ia te ia lava. O le alofa e aunoa ma le uunaia o le faalagolago o le tagata ia te ia lava, o Santa Claus. O le uunaia o le faalagolago o le tagata ia te ia lava e aunoa ma le agalelei o Scrooge lea.9 Po o le ogaoga na o ia lava e le paleni lea.
O le alofa mama (tuuina atu i se tagata se iʻa) ma le ola tutoatasi (aoaoina o se tasi i le faatufugaga o le fagota) e faatatau foi i le tulaga faa-matua. E mafai ona tatou faia filifiliga uma mo a tatou fanau, ae o le a sili atu le atamai i le aoaoina o i latou i le tomai o le faia o filifiliga ma fesoasoani ia i latou ia maua le ola tutoatasi faaleatamai, faaleagaga, faaagafesootai, ma faalelagona.
O se faataitaiga musuia o loo maua i le gaosiga ootia o The Miracle Worker, o se tala mafatia mai le talaaga a Helen Keller, o le na aafia i se gasegase a o pepe lea na mafua ai ona tutuli ma tauaso.10 I le la taumafaiga e pei o Santa i le tausiga o le la tama teine, o matua o Helen sa matua popole ma faamalumalu ia te ia, faatasi ai ma taunuuga le lelei o le faaleagaina o le atamai, itu faaleagaga, agafesootai, ma lagona o Helen.
I le isi itu, o Anne Sullivan, le faiaoga tumaoti a Helen, na iloa na maua e Helen le faaloloto tele ma o lea na amata ona fesoasoani ia Helen e fetaiai ma ona faafitauli ma ia sili atu lona faalagolago ia te ia lava. I le faaiuga, o Anne Sullivan, ae le o matua o Helen, na fesoasoani ia Helen e ola e tusa ai ma lona gafatia moni.
Talu ai tatou te alolofa ia tatou fanau, tatou te fia vaʻai o latou manuia. E mafai ona faaosoosoina i tatou e aveese faafitauli uma o loo faʻalavelave i o latou ala. Po o le faaitiitia o le latou le fiafia ma le toilalo, atonu e faaosoosoina i tatou e fai le galuega faigata mo i latou, e pei ona faia e matua o Helen. Ae peitaʻi, a tatou faia lea mea, atonu tatou te le o iloa o loo tatou faalavelave i a tatou fanau ma le atinaʻeina o le maufetuunai lea e manaʻomia ina ia latou malolosi, ma avea ma ni soo tutoʻatasi o Keriso.
Nai lo le ovapuipuia o fanau ma le vave ona tatou laveaiina i latou, e tatau ona tatou mafaufau i le auala a le Faaola. Na te faamalosia i tatou ina ia “tauave a [tatou] avega” (Mosaea 24:15) ma e le masani ona laveai i le vave tatou te mananao i ai (tagai Mataupu Faavae ma Feagaiga 121:1-3).
2. Faafeagai: O Le Faamanuiaga o Mea Faigata
O se tasi o auala a le Tama Faalelagi, o lo tatou matua atoatoa, e siitia ai i tatou ina ia mafai ona fesoasoani ma saunia i tatou mo lo tatou fiafia i le lumanai o le auina lea o i tatou i se lalolagi lea o le a tofotofoina ai ma faamamaina lo tatou malosi, e pei ona molimauina i mau nei:
-
O le a “tofotofoina i tatou, e pei o Aperaamo” (Mataupu Faavae ma Feagaiga 101: 4).
-
O faigata “o le a tuuina mai ia i [tatou] le poto masani, ma o le a avea mo [tatou] lelei” (Mataupu Faavae ma Feagaiga 122:7).
-
“E iai le faafeagai i mea uma” (2 Nifae 2:11), o lea e faataga ai e le Tama Faalelagi i tatou e “tofo i le oona, ina ia [tatou] iloa ai ona faataua le lelei.” (Mose 6:55).
-
Tatou “te le maua e se mau, seia uma le tofotofoina o lo [tatou] faatuatua” (Eteru 12:6).
O le aoao e atiina ae uiga faaKeriso o le faatuatua, onosai, filiga, ma le maufetuunaʻi, faatasi ai ma le tele o isi, e le mafai ona tupu e aunoa ma le faafeagai po o le “ogaumu o puapuaga” (Isaia 48:10). O lea la, o lo tatou Tama o i le Lagi, ua faatagaina ona tatou feagai ma luitau faigata ma faia mea faigata. E faʻapefea ona avea i tatou faapei o lo tatou Faataitaiga Sili pe afai tatou te le feagai ma tofotofoga e talitutusa ma vaega na faia ai Ia?
E masani ona ou taʻu atu i faifeautalai, “I totonu o le misiona o le a e lesitala i vasega maualuga: Maelega 501 ma le Onosai 505, faatasi ai ma le tele o isi. Ua na o lenei mataupu aoaoina alualu i luma o le a e aoao ai e avea ma faifeautalai maoae ma mulimuli ane o tane ma avā mataʻina, tamā ma tina. Afai e i ai sou aso faigata, ia manatua ou mafatiaga e pei ona faia e le au Aposetolo o Peteru ma Ioane, o e na faafalepuipuiina ma fasia ‘[olioli] ona ua tauaogaina i latou e tigaina ona o lona suafa’” (tagai Galuega 5:18, 40–41; tagai foi 1 Peteru 4:13; Kolose 2:8).
O faigata, tauiviga, ma le faʻalautele e fesoasoani ia i tatou e atiina ae ai le maufetuunaʻi-o le tomai e tulai ai, tata ese le pefu mai ia i tatou, ma faaauau pea i le ala sao ma le vaapiapi. O lena auala e masani lava ona tifato ma papa, ma o le a tatou maua uma a tatou vaega o le tautevateva ma faaletonu. O le meaalofa a le Alii o le le muta i avanoa lona lua lea e mafai ai e i tatou ona agai i luma ma le maufetuunaʻi.11
3. O le Agaga Paia ma le Faia o Faaiuga Musuia
Nai lo le mauaina o ni tali faigofie, e manaʻomia e fanau ona ola i le tomai o le faia o filifiliga. E mafai ona tatou tuʻuina atu le taʻitaʻiga ae tatau ona faʻatagaina i latou e mafaufau mo i latou lava ma amata ona faia ni nai faaiuga laiti.
Talu ai ona o le meaalofa o le Agaga Paia o le meaalofa sili lea e mafai ona maua e le tagata faaletino,12 o le mea silisili ma sili ona mafai e matua ona aoaoina se tamaitiiti o le iloaina lea o musumusuga a le Agaga Paia. O le aoaoina o fanau ina ia agavaa mo lenei meaalofa sili ma auala e maua ai faaaliga faaletagata lava ia, o le mea aupito taua lea e mafai ona tatou faia e tausia ai fanau ola tutoatasi faaleagaga.
Tatou te aoaoina se lesona taua mai ia Oliva Kaotui, o le sa ole atu i le tatalo ma e lei mauaina. Na tau atu e le Alii ia te ia:
“Faauta, sa e le malamalama; sa e manatu o le a Ou tuu atu ia te oe lena mea, ae e te lei mafaufau i ai ae na o lou ole mai ai ia te a’u.
Ae peitai, faauta, ou te fai atu ia te oe, e ao ina e sailiili mae’ae’a ai i lou mafaufau; ona e ole mai lea ia te a’u po ua sa’o, afai ua sa’o ou te faia ia mu lou loto i totonu ia te oe; o lea la, o le a e lagona ai ua tonu” (tagai Mataupu Faavae ma Feagaiga 9:7–8).
Pe a o mai tatou fanau ma ole mai mo se fesoasoani i se meaaoga, mo se faataitaiga, tatou te le faia le galuega mo i latou. Tatou te tuuina atu le taitaiga, ma, e pei ona fetalai mai le Alii ia Oliva, ma faapea atu, “O lenei, alu e galue i ai, ma pe a maeʻa, toe foi mai ma o le a ou iloa ai pe na e maua ai le tali saʻo.”
Aoaoina o fanau pe faapefea ona galulue ma manumalo i o latou tofotofoga e fesoasoani e mafaufau mo i latou lava, malamalama i faafitauli, ma iloa musumusuga a le Agaga Paia. E na’o lo latou lava poto masani i le foia o faafitauli e latou te atiae ai lagona masani ma le poto ma tuputupu ae i lo latou gafatia e “suesue i ai” ma maua faaaliga.
O le le aoaoina o a tatou fanau ia ola tutoatasi faaleagaga ma le gafatia e oo mai faatasi ma lenei lapataiga mai ia Peresitene Russell M. Nelson: “I aso a sau, o le a le mafai ona ola ai faaleagaga e aunoa ma le taiala, taitaiga, faamafanafanaga, ma le faatosinaga mafanafana a le Agaga Paia.”13
4. O le Faamamaluina o le Faitalia i le Magaala
Ua ou faalogo ia Peresitene Nelson e faasoa atu le tala i lona afafine e valu tausaga le matua, o le na sau ia te ia i se tasi Aso Sa ma fesili atu pe mafai ona ia alu e tietie taavale faasee ma se aiga i le uarota. Na ia fai mai, “Na ou iloa e le atamai pe a tali ioe pe leai. Na matou susueina le Tusi Paia i le Esoto 31:13: ‘Tou te tausi lava i o’u sapati: aua o le faailoga lea ia te au ma outou, e oo i a outou tupulaga amuli.’ Ona ou fesili atu lea ia te ia pe o le a sona lagona e uiga i le tietie taavale faasee i le Sapati. Sa fai mai o ia, ‘Tama, ou te fia faaali atu i le Tama Faalelagi ou te alofa ia te Ia, o lea ou te le alu ai.’”
Na faaauau le saunoaga a Peresitene Nelson: “Ina ua mavae se augatupulaga ma ua avea nei loʻu afafine ma se tina, sa ou i ai i lona fale ina ua talosagaina e lona atalii laitiiti lana faatagaga ma se talosaga talitutusa. Sa matagofie ma faamalieloto mo au le vaavaai atu ia te ia o susueina le Tusi Paia ma lana tama ma faitau lena lava fuaiupu.”
I le tele o tausaga ua mavae, sa ou faitau ai i se tama na fagua lona atalii i se tasi Aso Sa e sauni mo le lotu. Sa tali mai le atalii, “Ou te le alu i le lotu i le aso nei.” E toatele matua i se taimi e pei o lena o le a faaosoosoina e fai atu, “Oi, ioe e te alu” ona faaopoopo ai lea ma se taufaamatau. O lenei tamā sa atamai tele ma sa ia faapea atu, “Atalii, e te le tau faamalamalamaina pe aisea ia te aʻu, aua e le o laʻu Ekalesia lenei. Ae tatau ona e alu i lalo i ou tulivae ma avatu lau ‘alofaga i lou Tama i le Lagi.”
Ona tuua lea e le tama lona atalii i le magaala ma le Agaga Paia. E mafai e le Agaga Paia ona aveesea le filemu mai a tatou fanau e sili atu nai lo le mea tatou te mafaia pe afai o le a tatou faalagolago i lena meaalofa maoae. “E leai se molimau e sili ona matautia pe leai foi se tasi e sili ona mamana e pei o le mafaufau.”14 I totonu o ni nai minute, na nofo i luga le talavou lea ma sauni mo le lotu. Ana faamalosia e le tama lona atalii e alu i le lotu, semanu na ia totoina ni fatu o le ita ma le fouvale, faatasi ai ma le aafiaga o le gata [cobra effect] o le a i ai.
E i ai le tulaga lamatia i le faamamaluina o le faitalia o a tatou fanau ma tuua ai i latou i le magaala i le auala. Ae pe lei faia ea e lo tatou Tama o i le Lagi lena lava lamatiaga i le muai olaga ma iu ai ina aveesea se vaega lona tolu o Ana fanau agaga? Talu ai ona o le aoaoga faavae o le faitalia e taua tele i le ata o le faaolataga, o le tulaga lamatia e le maalofia, e feteenai ma tetee a Lusifelo.
Afai e mafai ona ou toe teuteuina sina upusii a le Perofeta o Iosefa Samita, o le a ou faamatalaina i lenei auala e faatatau i tamaiti: “Tatou te aoaoina i latou i mataupu faavae saʻo tusa lava pe tatou te fiafia i ai pe leai, o le a latou pulea i latou lava.”15 O le a oʻo mai le aso o le a tuua ai e a tatou fanau le fale. Pau lo tatou faamoemoe o ni matua o le aoao atu ia i latou o mataupu faavae sao e uiga i le ata o le faaolataga ma fesoasoani ia i latou ia iloa musumusuga a le Agaga e taialaina ai i latou i le faaaogaina poto o lo latou faitalia. A leai, atonu latou te le maua le ola tutoatasi faaleagaga ma le maufetuunai e feagai ai ma tofotofoga i le lumanai, ma se avanoa e mafai ai ona leiloloa i latou.
Tatou te matuai lagonaina le loloto ma le faafetai e faavavau mo le faatinoga sili o le maufetuunaʻi i le talafaasolopito o le lalolagi—o le Togiola a Iesu Keriso. E lei taofia le Faaola mai le fetaiai ma Lana tofotofoga sili, e tusa lava pe faigata ma le mautonu.
O le meaalofa o le Agaga Paia ma le ola tutoatasi faaleagaga e faafaileleina ai le maufetuunaʻi faaleagaga, o se upu tutusa ma le tumau. Ma o i latou o e, “tumau [i le faatuatua] e oo i le iuga … o le a maua le ola e faavavau” (2 Nifae 31:20)
Tau ina ia faamanuia i tatou e le Alii i le avea ai ma matua i lo tatou tiute taua o le tausia o fanau maufetuunai faaleatamai, faaletino, faaleagaga, faaagafesootai, ma faalelagona.