O Le Filemu i le Malumalu
E alala le tusitala i National District, Dominican Republic.
Sa le mafai ona faatali José e alu i le malumalu. Ae aisea la na alai ona popole?
“Ou te fia vaai i le malumalu. Ou te ulu i ai i se aso” (Tusipese a Tamaiti, 99).
“Malo lava, José,” fai mai ai Epikopo García. Sa ia tuuina mai ia te a’u lo’u pepa faataga fou o le malumalu.
“Faafetai lava!” Na ou fai atu ai. Sa ou faatalofa ia te ia ma savali i fafo ma le ofisa, ma ou pupula to’a i lalo i le pepa paepae. Ua mafai nei ona ou alu i le malumalu e faia papatisoga!
O o’u abuelos (matua o matua) sa faatalitali i le faletaalo. O o’u matua e le i o mai soo i le lotu, o lea sa masani lava ona matou o i le lotu ma Abuela ma Abuelo. Sa la’ua opoina uma a’u.
“Ua e fiafia tele mo lau malaga muamua i le malumalu i le vaiaso lea?” Sa fesili mai ai Abuelo a o matou savavali atu i fafo o le fale.
“Ioe!” Na ou fai atu ai. Ae sa lē mafai ona ou lē iloaina le lagona ese, le mautonu i lo’u manava.
“O le a matuā manaia le o faatasi o se aiga,” fai mai ai Abuela ma se foliga matuā ataata lava.
Sa ou ataata atu foi, ae e le i alu ese lava le lagona ese.
A o latalata mai le aso o le malaga i le malumalu, sa faateleina lo’u lagona le mautonu. Sa iu lava ina ou talanoa ia Abuela e uiga i ai.
Sa tipitipi ana fualaau aina i le umukuka, ae na taofi ina ua ou alu atu i totonu. “O le a le mea ua tupu?” o lana fesili lea, ma solo ona lima i le solo. “Ua e foliga popole.”
Sa ou mapuea ma ou nofo i lalo i le laulau. “Ua matuā ou fiafia lava e alu i le malumalu. Ae ua ou lē mautonu foi.”
Sa luelue le ulu o Abuela, e pei e malamalama o ia i o’u lagona. “E lē tatau ona e popole. O le a i ai tagata iina e fesoasoani ia te oe i laasaga uma o le ala.”
A o tautala o ia, sa ou lagonaina se lagona mafanafana ma lelei mai lo’u ulu e tau i o’u tamai vae. Sa ou iloaina o le a avea ma aso faapitoa.
E le i umi ae oo mai le aso o la matou faigamalaga i le malumalu. Sa faia o’u ofu lotu o le Aso Sa ma selu lo’u ulu. Na sau Abuela i lo’u potu.
“O a mai ou faalogona?” sa fesili mai ai o ia.
“Fiafia! Ua le mafai ona ou faatali ou te alu i le malumalu.”
Sa nofo i lalo Abuela i le pito o lo’u moega ma toso i fafo se fasi pepa mai lana taga.
“O se kata mo se sauniga i le malumalu,” fai mai ai o ia. “E mo lo’u tuagane. Sa matua faapitoa lava o ia ia te a’u. Ae sa maliu o ia ae le i mafai ona papatiso. Pe e te papatiso ea mo ia i le malumalu i le asō?”
Sa tuuina mai e Abuela le pepa ia te a’u. Sa ou faitauina le igoa: Ramon Rodriguez. Sa ou iloa atu le alofa o Abuela i lona tuagane, ma sa ou faafetai sa ia faatuatuaina a’u ou te papatiso mo ia.
“Ioe, Abuela. Faafetai!” Sa ou tuu ma le faaeteete le kata i la’u taga.
A o matou tietie i le pasi agai i le Malumalu o Santo Domingo, sa faamatala mai e Abuela ia te a’u le taimi sa alu ai o ia i le malumalu mo le taimi muamua ma Abuelo. I le taimi lena, sa manaomia ona latou o mamao i Peru auā sa leai se malumalu i le Dominican Republic.
I le itula mulimuli ane, sa matou taunuu loa i le malumalu. Sa i ai foi iina ma Epikopo Garcia. Sa matuā pupula tele o’u mata a o matou savavali agai i luga i le malumalu. Sa matuā matagofie tele! Sa ou tu e faitau upu i luga o le faitotoa: E Paia i le Alii: Le Maota o le Alii.
A o ou savali atu i faitotoa, sa ou iloa o loo ou ulufale atu i se nofoaga faapitoa. Sa pei e liu suavaia ese atu o’u popolega uma. Sa matuā filemu ma to’a mea uma.
Ina ua uma ona sui i laei papa’e, sa ma tutū ma Epikopo Garcia i le vai papatisoga. Sa ou faalogo ma le faaeteete a o ia fai mai upu o le tatalo o le papatisoga. Ina ua ia ta’u maia le igoa o Ramon, sa faatumulia lo’u tino i se lagona filemu.
Sa tuu ifo a’u i lalo i le vai e Epikopo Garcia. Ina ua ou sau i luga, sa ou foliga ataata. Ua le mafai ona ou faatali e toe faia lenei mea!