Nagkatigulang sa Matinud-anong Paagi

Nag-uban o Naglagyo

Ni Rod Jeppsen

Clinical Mental Health nga Magtatambag

Asa kamo mopadulong isip usa ka magtiayon, karon nga wala nay mga anak nga nagpabilin sa inyong panimalay?

Samtang ako nagtambag og mga magtiayon kinsa wala nay mga anak nga nagpuyo diha sa ilang panimalay, kasagaran nilang ihulagway ang “walay sulod nga salag” nga kasinatian niini nga paagi: “Kini miabut kanamo nga dali kaayo! Kini ngon og kami naghulat lamang alang sa unang anak nga matawo, ug sa kalit lamang ang mga anak nanagko ug nangawala. Milabay ang mga katuigan! Karon kami nagtinan-away sa usag usa ug moingon, ‘Unsay aduna kanato nga parehas?’”

Walay Magic nga Lista

Tingali kamo naghunahuna, “Kini nga artikulo mao gayud unsay akong gikinahanglan!” o “Kini mao gayud unsay gikinahanglan sa akong kapikas!” Kamo tingali nangandoy alang sa usa ka lista sa importanting mga sugyot kabahin kon unsaon sa pag-atubang sa kinabuhi isip wala nay kauban sa panimalay. Apan ania ang usa ka kamatuoran nga akong nadiskobrehan sa mga katuigan sa pagpanambag og mga magtiayon: sulod sa kasagarang bahin, usa ka lista sa mamugnaong mga butang nga buhaton o mga paagi nga magkauyon pag-usab sa usag usa panagsa ra nga magpabilin sa dugay nga panahon—gawas kon adunay usa ka kasaligan nga panag-uyon sa pagbati.

Kon kita nagpuyo sa Ulaanbaatar, Mongolia, o sa São Paulo, Brazil, kitang tanan mga anak sa Dios. Kita tawhanon ug adunay mga emosyon. Mahimo kitang mopahayag og mga emosyon sa lahi nga paagi base sa atong kultura ug pagpadako, apan kitang tanan aduna niini—kamingaw, pagsalikway, kahadlok, kasub-anan, kalipay, ug pagmaya. Bisan sa mga kultura diin ang mga pamilya nagpuyo ipon ang mga apohan, mga ginikanan, mga anak diha sa panimalay, samtang ang mga anak nagtubo ngadto sa pagkahingkod, ang ilang mga ginikanan sa kasagaran magkalagyoay.

Ang magtiayon nga wala nay kauban sa panimalay kasagaran moingon ngari kanako, “Kami wala nay bisan unsa pa nga butang nga parehas.” Ug kon sila nangita lamang unsay gusto sa usa ka indibidwal nga buhaton batok sa unsay kinahanglan sa laing indibidwal nga buhaton, kana kasagaran husto. Walay emosyonal nga panag-uyon, kita mahimo nga anaa sa samang kwarto uban sa atong kapikas ug sa gihapon bation ang kamingaw.

Busa unsa ang mabuhat sa usa ka magtiayon aron mag-uban sila kay sa maglagyo? Sugdan nato pinaagi sa paghisgot sa mga kaagi.

Ang mga Kaagi Makaapekto sa Kaminyoon

Kitang tanan nagagikan sa magkalahi nga mga kaagi. Kita adunay mga kasinatian uban sa mga ginikanan, mga igsoon, paryente, mga higala ug mga kaubanan nga naghulma ug nag-umol sa unsay atong buhaton ug paabuton sa kaminyoon. Sama pananglit, sa panahon sa mga katuigan sa atong pagtubo, ang ato bang mga tig-atiman suod o layo ba sa emosyonal nga paagi? Base sa atong mga kaagi, kita makapangutana og duha ka mahinungdanon nga mga pangutana:

Unsa ka duol kita nga andam sa pakig-uyon sa emosyonal nga paagi sa atong kapikas?
Andam ba kitang mohigugma, mosabut, motabang mopasaylo bisan pa sa atong kaugalingong kahaw-ang?

Kon kita nagtutok sa kinaiya sa atong kapikas kay sa magtan-aw sa kasaysayan sa nganong kana nga kinaiya naglambo, kita kasagaran nga makamugna og kaisug ug makaabug og kalumo. Ang pagbaton og panabut ug kalooy alang sa malisud nga mga panahon nga nasinati sa atong kapikas sa mga katuigan nga siya nagtubo kasagaran mosilsil og tinguha nga mahimong mas maawhagon. Kalooy, kalumo, ug kaaghup mohatag og maayong sitwasyon sa pagpakigbahin og mga emosyon. Ang pagkat-on sa pagpakigsulti mahitungod sa atong mga pagbati ngadto sa atong kapikas usa ka paagi sa paghimo og emosyonal nga kahilwasan ug panag-uyon.

Mitambag si Presidente Russell M. Nelson, “Pakigsulti og maayo uban sa imong kapikas. … Ang mga magtiayon nagkinahanglan og pribadong panahon sa pag-obserbar, istoryahanay, ug pagpaminaw gayud sa usag usa.”¹

Pagbutang og Ngalan, Pamatia, Ilha, ug Pakigbahin

Bisan human sa mga katuigan sa kaminyoon, ang pagpakigbahin og sensitibong mga isyu mahimong malisud. Apan aniay pipila ka mga lakang sa paghimo niini nga mas masayon:

Pagbutang og ngalan sa imong mga emosyon. Pagbutang og ngalan diha niini, sama sa “walay paglaum,” “pagpaabut,” o “kahinam.”
Pamatia kini. Paghinay. Pangutana, “Diin ug kanus-a akong namatikdan ang pagbati?”
Ilha kini. Ang mga emosyon adunay katuyoan. Ayaw ikaulaw sa imong kaugalingon o sa imong kapikas ang pagkaadunay mga pagbati. Hinoon, pangayoa ang tabang ug giya sa Langitnong Amahan.
Ipakigbahin kini. Kon ikaw makigbahin og mga emosyon uban sa imong kapikas, kini kasagaran mas magpasuod ninyong duha. Sa Mga Hilisgutan sa Ebanghelyo [Gospel Topics] atong mabasa, “Ang mga magtiayon makapalig-on sa ilang kaminyoon samtang sila mogahin og panahon nga mag-istoryahanay ug maminaw sa usag usa, nga mahunahunaon ug matinahuron, ug sa pagpahayag sa malumo nga mga pagbati ug pagbati kanunay.”²

Ang mga kapikas sa bisan unsang edad naglig-on sa ilang relasyon samtang sila nagkat-on sa pag-ila, pag-angkon, pagsabut, ug pag-istoryahanay mahitungod sa ilang mga emosyon. Mahimong makatabang ang paggamit sa duha ka dinasig nga mga baruganan: (1) “Bana ug asawa adunay ligdong nga kapangakohan sa paghigugma ug pag-amuma sa usag usa,” ug (2) ang bana ug asawa kinahanglan nga “motabang sa usag usa isip magkatimbang nga magkauban.”³

Gamit og “Malumo nga Pagsugod”

Usa ka inila nga tigsiksik mahitungod sa kaminyoon, si Dr. John Gottman, nag-ila nga diha sa sukaranan sa maayong kaminyoon mao ang abilidad sa paghisgot ug pagdumala sa malisud nga mga hilisgutan ug mga pagbati. Mipalambo siya og usa ka modelo nga iyang gitawag og “malumo nga pagsugod.” Ang kapikas nga may isyu malumo nga nagpahimutang sa sistema sa paghisgot sa problema kay sa pagsaway sa kapikas. Aniay upat ka mga bahin:

Ipahayag kon unsay imong gibati. Tutuki unsay imong gibati kay sa unsay gibuhat o gisulti sa lain nga tawo. Sama pananglit: “Ako naguol, nabalaka, nahadlok, o anaa sa kahadlok.” Ipahayag ang imong mga pagbati uban sa “Ako” nga mga pamahayag, sama sa, “Akong gibati …”
Paghisgot mahitungod sa usa ka piho nga sitwasyon o hitabo. Paningkamot nga mahimong klaro ug diretso sa punto. Likayi ang pagtimbang-timbang o paghukom sa imong kapikas. Ilakip unsa ang imong nasinati tungod sa hitabo ug ang may kalabutan nga mga pagbati.
Isulti ang positibo nga mga panginahanglan. Ihulagway unsa ang importante nganha kanimo sa inyong relasyon. Hangyoa ang imong kapikas sa paghimo og positibo nga lakang sa pagtubag sa inyong mga panginahanglan. Magmatinahuron sa imong hangyo. “Palihug” o “Magpasalamat ako niini” makabilin og mahangturong impluwensya sa sitwasyon.
Pahayag og pasalamat. Dayga ang imong kapikas sa mga butang nga maayo alang kaninyo.

Paglapas sa mga Pagsalig

Ang kadaghanan kanato mahimong hilabihan ka mapasalamaton o mangandoy pag-ayo og emosyonal nga panag-uyon sa atong kapikas. Ingon nga ang kasulatan nagsulti, “Apan sa atong pagkinabuhi diha sa Ginoo, ang babaye nagkinahanglan sa lalaki ug ang lalaki nagkinahanglan usab sa babaye” (1 Mga Taga-Corinto 11:11). Kon magpatabang kita sa atong kapikas sa panginahanglan ug, sa bisan unsa nga rason, ang atong kapikas wala o dili makahimo sa paghupay kanato adunay dako nga posibilidad nga mahimo nga atong masinati ang unsay gitawag ni Dr. Sue Johnson og paglapas sa pagsalig. Kini nga mga paglapas makamugna og negatibong mga reaksyon nga moabut sa daghang mga matang:

Pag-atake.Kita moyawyaw sa kasuko ug mosaway sa atong kapikas sa pagkawala diha, uban sa dili na mausab nga mga pamahayag sama sa, “Ikaw sukad wala gyuy panahon alang kanako. Unsay akong kinahanglan dili importante kanimo.”
Paghupay. Kita mouyon sa panglantaw sa atong kapikas, manghinaut nga ang paghisgot dili mopadayon o mograbe, apan walay nahusay, ug ang resulta sa kasagaran mao ang katingbanan sa kasuko.
Panalipod. Kita naghatag og ebidensya, sama sa usa ka abogado sa korte, kon nganong kita hatagan og kaangayan sa atong mga reaksyon sa karon nga mga sitwasyon.
Pagbiya. Kita mobiya ug magpakahilum. Kita magpalayo ug mohisgot lamang mahitungod sa inadlaw-adlaw nga panginahanglan sa pagpuyo, nga walay makahuluganong panag-uyon.
Pagpadayon. Nagkinahanglan kita pag-ayo og panag-uyon nga nagpadayon kita sa pagpangutana, namugos og mga tubag, nangayo og mga pasalig, ug nagsulay sa pagpabilin sa hilisgutan nga mahusay—dili tungod sa relasyon apan aron sa paghupay sa atong nasakitan nga mga pagbati.

Kini nga mga reaksyon lahi sa naandan kon kita mobati nga nawad-an sa atong pagbati uban sa usa nga atong gihigugma. Apan kini kuyaw tungod kay kini makamugna og negatibo nga pagbalik-balik sa samang pagbati. Una, ang paglapas sa pagsalig; ikaduha, ang negatibong reaksyon; dayon usa ka negatibong reaksyon ngadto sa unang reaksyon; ug kini mopadayon sa pagtuyok-tuyok. Niini nga paagi, ang matag kapikas naghatag ug nahimo usab nga nasakitan pinaagi sa pagbalik-balik.

Pisikal ug Emosyonal nga Kasuod

Dayag lang, ang kasuod mao ang usa ka importante nga bahin sa kaminyoon. Sa pagkatinuod, kini mahimong masulti nga ang kasuod sa kaminyoon maoy usa ka daghan og dagway nga bahin sa kaminyoon. Ang pagbati nga suod ngadto sa usag usa, adunay pisikal nga kontak, ug pagbati sa usa ka lig-on nga emosyonal nga panag-uyon tanan may kalabutan sa usag usa.

Ang emosyonal nga kasuod nag-awhag sa mga panag-uyon ug pagkasuod nga naglig-on ug nagpabuhong sa sekswal nga kasuod. Kini mahagiton alang sa usa ka kapikas nga ubos og sekswal nga tinguha nga moapil sa sekswal nga buhat kon siya mibati og gamay o walay emosyonal nga panag-uyon. Niini nga hunahuna, ang kanunay, makahuluganong emosyonal nga panag-uyon nagmugna og dangpanan sa kahilwasan alang sa sekswal nga kasuod.

Samtang kita nagka-edad, ang sekswal nga kasuod mahimong mas lisud. Sa ubang sitwasyon, ang usa ka batid nga medikal doktor o sertipikado nga therapist makahatag og panabut ug tabang. Apan nagtuo ako nga adunay mahinungdanong bili ang pagpadayon sa pisikal nga kasuod pinaagi sa mga butang ingon ka yano sama sa paghalok sa usag-usa og good night, kanunay nga paggunitay sa mga kamot, o paghatag sa usag usa og mabinationg paggakos o paghalog.

Usa ka Mas Maayo nga Lista

Karon, kon kamo nangandoy pa gihapon niana nga lista sa mamugnaong mga butang nga buhaton o mga paagi sa pag-uyon ngadto sa usag usa atol sa inyong mga tuig nga wala nay mga anak nga nagpabilin sa panimalay, ania ang maayong balita: samtang magpabilin kamong duha nga magkauyon o mahimong magkauyon pag-usab sa emosyonal nga paagi mahimo kining mas sayon ang paghimo og lista nga kamong duha makatampo. Kini mahimong inyong lista, ug tungod kay kamo ang naghimo niini, kamo mas malagmit gustong mobuhat niini. Ang mga magtiayon kinsa nagtukod og mas lig-on nga panag-uyon sa emosyon kasagaran mag-uban sa pagpaningkamot ug makakita og mga solusyon alang sa ilang kaminyoon sa walay pagsapayan sa ilang mga nangagi, mga lingaw-lingaw, mga interes, o mga kalihokan.