2023
Ngaahi Fakakaukau ʻe 4 ki Hono Fakatupulaki ha Ngaahi Vā Fetuʻutaki ʻi he Ngaahi Tui Fakalotú
Tīsema 2023


Fakakomipiuta Pē

Ngaahi Fakakaukau ʻe 4 ki Hono Fakatupulaki ha Ngaahi Vā Fetuʻutaki ʻi he Ngaahi Tui Fakalotú

“ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá ha kakai tokolahi ki hono fakahoko ʻene ngāue maʻongoʻonga mo fakaofó.”1

ʻĪmisi
ongo tangata ʻokú na malimali

Ko e hā ʻe lava ke hoko ʻi he taimi ʻoku fakataha mai ai ha niʻihi fakafoʻituitui ʻo e ngaahi tui fakalotu kehekehé? ʻE lava ke faitāpuekina ʻa e tukui koló, ngaahi fāmilí, pea naʻa mo e māmaní! Hangē ko ʻení, lolotonga ʻa e konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2020, naʻe fakaafeʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e tokotaha kotoa pē—ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mo kinautolu ʻoku ʻikai kau ki heʻetau tui fakalotú—ke nau ʻaukai mo lotu ke maʻu ha fakafiemālie mei he mahaki fakaʻauha COVID-19.2

ʻI he tali ki he fakaafe fakaemāmani lahi ʻa Palesiteni Nalesoni ke ʻaukaí, naʻe fakataha ai ha kakai tokolahi mei he ngaahi tui fakalotu ʻi he funga ʻo e māmaní ʻi ha ngāue taumuʻa taha.

Naʻe kamata fakaafeʻi ʻe ha ngaahi kulupu Facebook kehekehe ha lauiafe ke vahevahe ʻenau ngaahi aʻusiá. Naʻe pehē ʻe Pelenitī, ko ha mēmipa ʻe taha ʻo e kulupú: “Kuo liliu ʻo taʻengata ʻeku moʻuí, talu ʻeku kau ki he kulupu ko ʻení. Kuo ueʻi au ʻe heʻeku vakai ki he lelei kotoa pē, ʻo ʻikai tatau mo ha toe meʻa kehe. … ʻI heʻeku hoko ko ha konga ʻo e kulupu fakaofó ni, fakataha mo e kakai mei he ngaahi tūkunga kehekehe ʻo e moʻuí ʻoku mau kau fakataha ʻi he ʻofa mo e melinó, ʻoku ou ongoʻi hangē ha māmani kehe ʻe tahá. … Ko e meʻa kuó u aʻusia mo ongoʻi ʻi he kulupu ko iá, fakataha mo ha kakai ʻoku laka hake ʻi he vaheua ʻe taha ʻo e milioná, ko ha kihiʻi ʻata moʻoni ia ʻo e tuʻunga ʻe ʻi ai ʻa e hēvaní. Ko e uouangataha ʻa e kotoa ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá.”3

Kuo hokohoko atu hono poupouʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻa e niʻihi fakafoʻituituí ke nau ngāue mo kinautolu ʻo e ngaahi tui fakalotu kehé ke fokotuʻu ha ngaahi vā fakakaungāmeʻa, fakamālohia ʻa e tukui koló, mo langaki ʻa e uouangatahá.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi, ko e Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí,: “Neongo ʻa e ngaahi meʻa kotoa ʻoku fakahoko fakahangatonu ʻe hotau Siasí, ko e lahi taha ʻo e tokoni ʻofa fakaetangata ki he fānau ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní ʻoku fakahoko ia ʻe ha kakai mo ha ngaahi kautaha ʻoku ʻikai ke nau fengāueʻaki pau mo hotau Siasí. ʻO hangē ko ia naʻe vakai ki ai ʻe ha taha ʻo ʻetau kau ʻAposetoló: “ʻʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá ha kakai tokolahi ki hono fakahoko ʻene ngāue maʻongoʻonga mo fakaofó. … ʻOku fuʻu lahi fau, fuʻu faingataʻa, ke fai pē ʻe ha toko taha.ʼ”4

Ko e hā te tau lava ʻo fai ke muimui ai ki he faleʻi fakaepalōfitá mo kau ʻi he fengāueʻaki ʻa e ngaahi tui fakalotú ʻi heʻetau hoko ko e niʻihi fakafoʻituitui, ngaahi fāmili, mo e ngaahi uōtí pe koló? Ko ha ngaahi fakakaukau ʻeni ʻe fā ke ke kamata ai:

  1. Fai ha ʻekitivitī ngāue tokoni, hangē ko ha polokalama foaki toto. ʻI Kalefōnia, ʻIunaiteti Siteiti ʻo ʻAmeliká, naʻe kau fakataha ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí mo ha kau Kalisitiane ki ha foaki toto mei ha ngaahi tui fakalotu kehekehe. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Lōpeti N. Peeka ko e Fitungofulu Fakaʻēlia–ʻi he taimi ko iá, “ʻOku fakahoko ʻeni he ʻoku lahi ʻa e ʻofa ʻi he vahaʻa ʻo e komiunitī Katoliká mo e komiunitī ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.”5

  2. Palani mo kau ʻi ha ʻaho kemi ʻa e ngaahi tui fakalotu kehekehe maʻá e fānaú pe toʻu tupú. Naʻe kau atu ha niʻihi ʻo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Manila, Filipainí, ki ha nofo kemi fakataʻu ʻa e ngaahi tui fakalotú naʻe fakalele ʻe he Ngaahi Tui Fakalotu maʻá e Melinó ʻi ʻĒsiá (Religions for Peace Asia) & ko e Netiueka ʻa e Toʻu Tupu ʻo e Ngaahi Tui Fakalotu ʻo e Pasifikí (Pacific Interfaith Youth Network). ʻOku ʻoatu ʻe he nofo kemí ki he “kau takí ʻa e ngaahi meʻangāue ʻoku nau fiemaʻu ke ngāue fakataha ke fakaleleiʻi ʻaki ʻa e ngaahi palopalema kehekehe ʻoku fehangahangai mo e toʻu tupú.”6

    ʻE lava ke ʻoatu ʻe he ngaahi nofo kemi mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e ngaahi tui fakalotú ʻa e ngaahi faingamālie ke kau fakataha ai mo e niʻihi kehé, ʻa ia te tau lava kotoa ai ʻo ongoʻi ʻa e nonga ʻoku maʻu ʻi he tokoni hangē ko Sīsū Kalaisí.

  3. Kau ʻi he ngaahi polokalama foaki meʻatokoni fakalotofonuá. Naʻe pehē ʻe Uoka N., taʻu 7, mei ʻAlapeta, Kānata: “ʻOku fakahoko ʻe homau koló ha foaki meʻatokoni mei he ngaahi tui fakalotu kehekehe ʻi he taʻu kotoa pē. ʻOku mau tufa ha ngaahi laʻipepa fanongonongo pea mau takai ʻo tānaki ʻa e meʻatokoni kuo tuku mai ki tuʻa ʻi he ngaahi sitepú. ʻI heʻemau ʻave ʻa e meʻakaí ki he feituʻu tānakiʻanga meʻakaí, naʻá ku ongoʻi fiefia ʻaupito. Naʻe pehē ʻe heʻeku faʻeé ko e ongo ko iá ko e Laumālie Māʻoniʻoní ia.”7

  4. Kau ʻi he ngaahi koniseti ʻa e ngaahi tui fakalotu kehekehé. Naʻe kau ʻa Mīkeni C., 18; ʻĒtani M., 19; pea mo Lome C., taʻu 17, mei Folōlita, ʻIunaiteti Siteiti ʻo ʻAmeliká, ki ha Kātoanga Mūsika ʻa e Ngaahi Tui Fakalotu Kehekehé (Interfaith Music Festival) mo e taumuʻa ke “tokoniʻi ʻa e kakai mei ha ngaahi puipuituʻa kehekehe ke nau hoko ko ha ngaahi kaungāmeʻa.”8

Naʻe pehē ʻe Lome, “‘I ha māmani ʻoku lahi ai ʻa e fakatangaʻi ʻo e lotú mo e tuí, ko e meʻa lelei ke tau lava kotoa ʻo fakataha mai ʻo fepōtalanoaʻaki. … Na‘e ʻikai … tokanga [ʻa e niʻihi naʻe kau maí] ki he tui fakalotu ‘a ha taha. Na‘a nau ʻi aí ke fai ‘enau tokoní.”9

Naʻe fakamanatu mai ʻe ʻEletā Siaki N. Sēlati ʻo e Kau Fitungofulú, lolotonga ʻene ʻi ha G20 Fakataha ʻa e Ngaahi Tui Fakalotú (G20 Interfaith Forum) ʻi ʻĪtali, ʻa e mahuʻinga ʻo e ngāue fakataha mo e kakai ʻo e ngaahi tui fakalotu kotoa pē ʻi heʻetau feinga ke muimui ʻi he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí: “ʻOku fakaiku ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí ki he mahino moʻoní. … Kuo pau ke tau mavahe hake mei he ʻā vahevahe ʻoku tau mamata ki ai ʻi he māmaní ʻi he ʻaho ní. Pea ʻoku fiemaʻu ke tau taki ke fakamanatu ki hotau kāingalotú ke nau fakahaaʻi ʻi heʻenau tā sīpinga ʻi he funga ʻo e māmaní, ʻoku ʻi heʻetau ngaahi tukufakaholo ʻo e tuí naʻe hoko ʻa e Fakamoʻuí Tonu ko ha faifakamoʻui maʻongoʻonga. Naʻá Ne fakatahatahaʻi kimautolu mo fakalotolahiʻi ʻa e niʻihi kehé ke ʻoua te mau fefakamāuʻaki ka ke anga fakamaʻumaʻu, ke fua kitautolu ʻi he anga ʻo ʻetau fetauhiʻakí. Te tau lava ʻo fakataha mai pea mavahe hake mei ha niʻihi ʻo e ngaahi [meʻa ʻoku] fakaʻatā ʻi he tekinolosia fakaonopōní, pea tau ʻi ha feituʻu lelei ange, kuo fakamoʻui moʻoni ʻa e lotó mo e laumālie ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, neongo pe ko e hā ʻa e tukufakaholo ʻo ʻenau tuí pe ʻikai ha tukufakaholo ʻo e tuí.”10

Paaki