« 6 : Ha’api’i », Te ’itera’a i te pūai i roto i te Fatu : Te ’āteura’a pae manava (2020)
« 6 : Ha’api’i », Te ’itera’a i te pūai i roto i te Fatu : Te ’āteura’a pae manava
Ha’api’i—’Eiaha ’ia hau i te : 60 minuti
1. Te hāro’aro’ara’a i te riri
E fa’aruru te mau ta’ata ato’a i te riri. ’Ua rau te mau tumu e tupu ai te riri. E’ita e mara’a ia tātou ’ia pairati i te mau taime ato’a te riri, ’e e mea ’ōhie ’ia mana’o ē, ’ua tano tātou i te ririra’a. E riro tātou i te hau mai i muri noa iho i te tupura’a mai tō tātou riri rahi. Tē fa’atupura’a rā i te riri, e’ita te reira e tauturu ia tātou ’ia fa’atupu i te hau maoro, ’e e fa’atupu mai te reira i te mau aura’a pe’ape’a e ’ō vetahi ’ē, te ma’i i te pae tino, te pau i te pae moni, ’e te ’erera’a i te pae vārua ’aore rā i te pae tino nō tātou iho ’e nō vetahi ’ē.
’Ua ha’api’i te Fa’aora i te ’āti Nephi : « ’E ’eiaha roa te mau mārōra’a ’ia vai i rotopū ia ’outou na, … Nō te mea ’oia mau, ’oia mau tē parau atu nei au ia ’outou na, ’o ’oia tei roto iāna te vārua nō te mārō ra, e ’ere ïa ’oia i tā’u, nō te diabolo rā, ’oia te metua nō te mārō, ’e ’ua fa’ati’arepu ’oia i te ’ā’au o te mau ta’ata ’ia mārō ma te riri i te tahi ’e i te tahi. Inaha, e ’ere teie i tā’u nei mau ha’api’ira’a tumu, te fa’ati’arepura’a i te ’ā’au o te mau ta’ata ’ia riri i te tahi ’e i te tahi ; teie rā tā’u mau ha’api’ira’a tumu, ’ia fa’aru’e-’ē-hia atu taua mau mea ra. » (3 Nephi 11:28–30
’A feruri i te hō’ē taime ’a tupu ai te riri i roto ia ’outou ; i muri iho ’a fa’a’ī i te tāpura i raro nei.
Hete
I nāhea vau i te pāhono ?
E aha te hope’ara’a i tupu mai ?
Hi’ora’a
’Ua ho’o mai au i te tīa’a ’āpī nō tā’u tamaiti. ’Ua fa’aru’e ’oia i te reira i rāpae inapō ra, ’e ’ua ’eiāhia.
I nāhea vau i te pāhono ?
’Ua riri au i tā’u tamaiti ’e ’ua vaha rahi au iāna nō tōna ha’apa’o ’ore ’e te fa’aru’e-noa-ra’a i te tīa’a i rāpae.
E aha te hope’ara’a i tupu mai ?
’Ua ri’ari’a tā’u tamaiti iā’u ’e ’aita i hina’aro e paraparau mai iā’u. E mea au roa nāna terā mau tīa’a ’e ’ua rahi roa atu tōna ’ino’ino nō tāna hape.
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
I nāhea vau i te pāhono ?
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
E aha te hope’ara’a i tupu mai ?
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
Nāhea te pairatira’a i te riri i te tauturu ia tātou ’ia riro ’ei mau pipi maita’i a’e nā Iesu Mesia ?
2. Te ’itera’a e nāhea te riri ’ia haere i te rahi
’Ia onoono ana’e tātou i te tāpe’a i te riri, ’e ha’uti te reira huru i ni’a i tō tātou tino. E ha’amara’a te reira mau ha’utira’a o tō tātou tino i te « fāito anuvera i te pae ’ā’aina ». E riro te tahi mau huru i te fa’arahi i tō tātou riri, nō reira, te ha’api’ira’a i te mau ’aravihi ’o tē tauturu ia tātou ’ia « tāmarū » e riro ïa ’ei tuha’a faufa’a nō te pairati i te riri.
E aha te tahi atu mau rāve’a tei tauturu ia ’outou ’ia « tāmarū » ?
3. Te hāro’aro’ara’a i te mau ’ā’aina e vaira i muri i te riri
Nō te ha’avī i tō ’outou riri, e mea maita’i ’ia ’ite ’outou i te mau ’ā’aina rau e turu ra i te reira. I te rahira’a o te taime e mea ’ōhie a’e ’ia riri maori ’ia pairati i te huru mau o te mana’o mo’e i roto i tō ’outou ’a’au. Teie i raro nei te hō’ē tāpura nō te tahi mau ’ā’ainara’a ’ōmo’e tē riro ’ei tumu nō tō ’outou riri.
Te mau ’ā’aina ’e te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou ’ā’au
Te mau ’ā’aina ’e te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou ’ā’au
Te mau ’ā’aina ’e te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou ’ā’au
Te mau ’ā’aina ’e te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou ’ā’au
Te mau ’ā’aina ’e te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou ’ā’au
’Ino’ino
Huru’e
Ha’amā
Pe’ape’a
Hapa
Teimaha
Te mau ’ā’aina ’e te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou ’ā’au
Hepohepo
’Ōmino
Ha’iha’i
’Oto
Tehu
’Ā’au mauiui
Mehameha
Te mau ’ā’aina ’e te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou ’ā’au
Ahoaho
Tapitapi
Ha’amata’uhia
Taiā
Huri tua
Fa’ati’a iāna iho
Pēpē
Te mau ’ā’aina ’e te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou ’ā’au
Fa’a’inohia
Hāmani-’ino-hia
’Ōtahira’a
Parau ti’a ’ore
Po’ia
Rohirohi
Te mau tīa’ira’a i reru
Ta’ahira’a 1 : ’Ei pupu, ’a tai’o ’āmui i teie mau ha’utira’a i muri nei, ’e ’a hi’o nāhea te ’itera’a i te mau manava mo’e e fa’aiti ai i te riri.
Ta’ahira’a 2 : ’Outou ana’e, ’a feruri i te hō’ē hete e nehenehe e fa’atupu i te riri. I ni’a i te tāpura i raro nei, ’a pāpa’i i te hete ’e te pāhonora’a e nehenehe e « fa’a’ama » i te riri. I muri iho ’a fa’a’ite mai i te mau manava ’ōmo’e ’e ’a pāpa’i i te pāhonora’a ’o tē nehenehe e « tāmarū » i te riri.
Hete
Pāhonora’a e « fa’a’ama » i te riri
Te mau manava ’e te mau ’itera’a ’ōmo’e
Pāhonora’a e « tāmarū » i te riri
Hi’ora’a
Tē fa’ahoro ra ’outou i te pere’o’o nō te ho’i i te fare nā te ’ohipa mai. E mahana roa teie, ’e e mea rahi roa te pere’o’o. ’Ua tāere ’outou i te hō’ē fārereira’a i ’ōpuahia. Fātata te tahi ta’ata fa’ahoro pere’o’o i te fa’atupu i te hō’ē ’ati purūmu, ’ei reira ’ua fa’a’ite mai ra ’oia ia ’outou i te hō’ē ’apara’a rima fa’a’ino.
Pāhonora’a e « fa’a’ama » i te riri
Tuō
Tē vaira’a i ni’a i te mau mana’o pēpē
Ma te feruri, « Nō te aha pa’i ’ōna e feruri ai ē, nā’u te hape ! Nō te aha rātou e vaiiho ai i te mau ta’ata mai te reira te huru ’ia fa’ahoro i ni’a i te purūmu ? »
Te mau manava ’e te mau ’itera’a ’ōmo’e
Urupu’upu’u
Parau ti’a ’ore
Rohirohi
Mata’u
Pāhonora’a e « tāmarū » i te riri
Ma te fa’a’ohipa i te pehe tāmarū ’aore rā te fa’atumura’a i ni’a i tō ’outou hutira’a aho nō te fa’aha’amana’o ia ’oe iho, « E nehenehe au e fa’arahi roa atu, ’aore rā, e vaiiho noa. ’Aita vau i ’ite nō te aha ’oia e fa’ahoro ai mai te reira te huru. Tītauhia iā’u ’ia fa’aea hau noa ’e ’ia fa’a’ore ».
Ma te feruri ē, « e nehenehe ato’a te fa’ahorora’a ma te riri e fa’atupu i te hō’ē ’ati purūmu ».
Hi’ora’a
’Ua parau ’outou i tā ’outou tamaiti ’ia tāmā i tōna piha hou ’a ha’uti ai ’e te mau hoa, ’aita rā ’oia i tāu’a ia ’outou ’e ’ua ha’uti ’e tōna mau hoa.
Pāhonora’a e « fa’a’ama » i te riri
Te mau manava ’e te mau ’itera’a ’ōmo’e
Pāhonora’a e « tāmarū » i te riri
Ma te feruri ē, « E mea ’āpī noa ā ’oia, ’e tē ha’api’i nei nō te aha e mea faufa’a ’ia vai te hō’ē piha mā ’e ’ia fa’aro’o i tōna nā metua. Penei a’e tītauhia iā’u ’ia tauturu iāna ’ia hāro’aro’a nō te aha tātou e ha’apa’o ai i tā tātou mau tauiha’a. E paraparau hau vau iāna nō ni’a i te mau rāve’a e nehenehe ai ia tātou ’ia rave i te reira ».
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
Pāhonora’a e « fa’a’ama » i te riri
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
Te mau manava ’e te mau ’itera’a ’ōmo’e
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
Pāhonora’a e « tāmarū » i te riri
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
Nāhea te pure i te tauturu ia tātou ’ia tāmarū i tō tātou riri ?
4. Te mā’itira’a ’ia pāhono i te riri nā roto i te mau rāve’a rau
E mea faufa’a ’ia māramarama i te tū’atira’a i rotopū i te riri ’e te ti’amāra’a. ’Ia tupu ana’e te tahi mau mea i roto i tō tātou orara’a, e riro paha tātou i te fa’atupu i te riri, terā rā e nehenehe tā tātou e mā’iti nāhea ’ia pāhono i teie mana’o : e riri ’aore rā ’ia riro ’ei ta’ata aroha, ’ei ta’ata hāmani maita’i ’e te ’ā’au hōro’a.
’Ua fa’ata’a mai ’o Elder Lynn G. Robbins i tō te hō’ē taure’are’a ’aravihi i te pae tū’aro tāmatara’a e fa’aō i roto i te hō’ē pupu tū’aro, ’e ’ua manuia ’oia. I te mahana mātāmua nō te ha’api’ipi’ira’a, ’ua ani te ta’ata fa’aineine i teie taure’are’a ’ia ha’uti i ni’a i te tahi atu ta’ata ’a māta’ita’i noa ai te pupu. « I te ’orera’a e ō te tāorara’a ’ōhie roa, ’ua riri ’oia ’e ’ua ta’ata’ahi i te repo ’e ’ua ’u’uru. ’Ua tāpiri atura te ta’ata fa’aineine i pīha’i iho iāna ’e nā ’ō atura, ‘Mai te mea e nā reira fa’ahou ’oe, e’ita roa atu ïa ’oe e ha’uti fa’ahou nō tā’u pupu.’ I roto i nā matahiti e toru i muri mai, ’aita roa atu i ’ore fa’ahou iāna i te ha’avī iāna. Tau matahiti i muri mai, ’a feruri fa’ahou ai ’oia i te ’ohipa i tupu, ’ua ’ite a’era ’oia ē, ’ua ha’api’i mai te ta’ata fa’aineine iāna i taua mahana ra i te hō’ē parau tumu ’o tē taui i te orara’a : e nehenehe te riri e vī » (Agency and Anger [te ti’amāra’a ’e te riri] », Ensign, Mē 1998, 80).
E aha te taime ’a mā’iti ai ’outou ’eiaha e pāhono ma te riri ?
’Ia ’ite ana’e ’outou i te taime e tupu mai ai te riri i roto ia ’outou, e nehenehe te reira e tauturu ’ia vī maita’i ’ia ’outou tō ’outou riri. ’A hi’opo’a poto noa ’e te hō’ē ’āpiti ’ohipa i te « My Anger Awareness Exercise [Tā’u tū’ao’aora’a nō te ’ite te vai ra te riri] » i muri a’e i roto i te pene. ’A fa’a’ī i te reira i roto i te hepetoma i muri nei nō te tauturu ia ’outou ’ia rahi atu tō ’outou ’ite ’ia tupu ana’e te riri i roto ia ’outou.
Hō’ē rāve’a e nehenehe ’outou e mā’iti nō te pāhono, ’oia ho’i, nā roto i te parau hō’ata. ’Ua ha’api’i mai ’o Elder Jeffrey R. Holland, « ’Ua ’itehia ia Iesu te pōpou ’e te ’oa’oa i roto i te mau tamari’i ’e ’ua parau mai ē, e ti’a ia tātou pā’āto’a ’ia riro mai ia rātou—te rave ’ore i te ’ino ’e te vi’ivi’i ’ore, te vitiviti ’ia ’ata ’e ’ia here ’e ’ia fa’a’ore i te hapa » (« This Do in Remembrance of Me », Ensign, Novema 1995, 68–69). Mai te mea e ti’a ia ’outou ’ia ’ata ia ’oe iho, ’aore rā ’ia ’ite mai i te hō’ē ’ohipa hō’ata i roto i te hō’ē hete, nā te reira e tauturu ia ’outou ’ia ha’avī maita’i a’e i te mau fa’a’erera’a ’e te mau ’ino’inora’a tīa’i-’ore-hia. E nehenehe te parau ’ārearea e tauturu i te ha’amaita’i i tō ’outou huru, tō ’outou mau aura’a ’e tō ’outou ea. E’ita teie huru parau hō’ata ’e fa’a’ino ’aore rā e fa’aha’amā ia vetahi ’ē. Mai tei parauhia i roto i te Maseli, « E maita’i te mata i te ’ā’au ’ia rearea mai tei tē rapa’auhia i te rā’au ra » (Maseli 17:22 ). Noa atu ē, e ’ere i te mea tano ’ia ’ata i te mau taime ato’a, e nehenehe te rahira’a o te ta’ata e fāna’o nā roto i te ’atara’a hau atu.
Nāhea te parau hō’ata tano e nehenehe ai e tauturu ia tātou ’ia arai i tō tātou riri ?
5. Te ha’avīra’a i te riri ’ei pipi nā Iesu Mesia
E nehenehe te ora-tāhō’ē-ra’a ’e ’o Iesu Mesia e tauturu ia ’outou ’ia fāri’i i te hau ’eiaha rā te riri. E nehenehe te « fa’ahuru-’ē-ra’a rahi » o te ’ā’au (Alama 5:14 ) e tae mai nā roto i te hō’ēra’a ’e ’o Iesu Mesia e tauturu ia ’outou ’ia hina’aro e fa’a’ore i te hapa a vetahi ’ē, « ’ia rave rā i te maita’i ma te fa’aea ’ore » (Mosia 5:2 ), ’e « ti’aturi ia Iehova » (Salamo 37:9 ). E fa’a’ī te Vārua Maita’i ia ’outou i te « hina’aro, te ’oa’oa, te hau, te fa’a’oroma’i, te marū, te maita’i, te fa’aro’o, te māmahu, [’e] te hitahita ’ore » (Galatia 5:22–23 ).
« Forgiveness: My Burden Was Made Light », tē vai ra i ni’a i te https://churchofjesuschrist.org/study/video/self-reliance-videos [8:24].
8:27
Nāhea tātou i te ha’amaita’ihia ’a fāriu ai tātou i ni’a i te Fa’aora nō te arai i te riri ?
E nehenehe te riri e arata’i atu i te huru ha’avī ’ū’ana ’aore rā te hāmani ’ino. E mea ta’a ’ē te ha’avīra’a ’ū’ana i te fare i te mau mārōra’a ha’iha’i. ’Eiaha roa te hō’ē ta’ata ’ia fa’aruru i te peu hāmani-’ino ’aore rā te ha’avīra’a ’ū’ana. Hi’o abuse.ChurchofJesusChrist.org nō te mau rēni niuniu tauturu fifi (e roa’a nā roto ana’e i te reo peretāne) ’e te tahi atu mau rāve’a tauturu.
Mai te mea ē, ’o ’outou tei ro’ohia i te ha’avīra’a ’ū’ana i te fare, ’a fāri’i ’oi’oi i te tauturu, ’oia ato’a te fārereira’a i te mau ti’a fa’atere tano. E’ita roa te ’Ēkālesia e fāri’i i te mau huru hāmani-’ino-ra’a ato’a. ’Ua parau te peresideni Gordon B. Hinckley ē : « te fa’ahapa ’ū’ana nei mātou i te mau huru peu hamani ’ino ato’a. Tē fa’ahapa nei mātou i te hāmani-’ino-ra’a i te pae tino, i te pae ’āpeni, i te pae parau ’aore rā i te pae mānava o te hoa fa’aipoipo ’aore rā te mau tamari’i » (« What Are People Asking about Us ? [E aha tā te ta’ata e ui nei nō ni’a ia tātou] » Ensign, Novema 1998, 72). ’Ua hāmani-’ino-hia ānei ’outou ’aore rā ’o ’outou ānei te ta’ata hāmani ’ino, ’a ’imi i te tauturu i teienei mai te mea tei roto ’outou i te hāmani-’ino-ra’a. E nehenehe tō ’outou ’episekōpo ’aore rā, te tahi atu feiā fa’atere o te ’Ēkālesia e tauturu ’ia fa’aora ia ’outou.
’A fa’a’ite i te tahi mau hete ’o tē fa’atupu i tō ’outou riri. (’Ei hi’ora’a, hō’ē mārōra’a ’e tō ’outou hoa fa’aipoipo ’aore rā e tō ’outou hoa, te āraira’a i te mau fifi i te pae faufa’a, ’aore rā i te hō’ē fare hue.)
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
’A fa’ata’a i te hōro’ara’a mana’o ’aore rā te mau mana’o ’o tē fa’arahi i tō ’outou riri. (’Ei hi’ora’a, « Ha’apa’o noa rātou ia rātou iho » ’aore rā « E mea ha’apa’o ’ore roa tō’u hoa ».)
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
Fa’a’ite i te mau mana’o ’ōmo’e o tō ’outou riri. (’Ei hi’ora’a, te mana’o ’aita ’outou e fa’aturahia nei, tē fa’a’ohipahia nei ’outou, ’aore rā tē tāu’a-’ore-hia nei.)
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
’A fa’a’ite i te mau mea e tupu i ni’a i tō ’outou tino ’o tē fa’a’ite ra ē, tē riri ra ’outou. (’Ei hi’ora’a, te rima rarirari, vitiviti te māfatu i te tūpa’ipa’i, te hepohepo, ’aore rā e riri haere noa.)
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
’A fa’a’ite e aha tā ’outou e rave ’ia riri ana’e ’outou, fa’a’ite ato’a i tō ’outou huru ’ino roa a’e. (’Ei hi’ora’a, te tuōra’a, te tāpirira’a i te ’ōpani ma te pūai, ’aore rā tē tupa’ira’a.)
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
’A fa’ata’a i te hō’ē ’ite ’o tē tāmarū i tō ’outou riri. (’Ei hi’ora’a, e tai’o e tae atu i te 10 ’aore rā e hutihuti i te aho.)
Pāpa’i i te hō’ē mana’o
’A fa’ata’a e nāhea ’outou ’ia pāhono ’ia riri ana’e ’outou i te taime i muri nei.
Pāpa’i i te hō’ē mana’o