Lēsoni 15: Na’e Fokotu’u ’e Sīsū Kalaisi ’a e Sākalamēnití
Lēsoni 15
Na’e Fokotu’u ’e Sīsū Kalaisi ’a e Sākalamēnití
Talateú
‘Oku pehē ’e he “Ko e Kalaisi Mo’uí: Ko e Fakamo’oni ’a e Kau ’Aposetoló”: “Na’e fokotu’u [’e Sīsū Kalaisi] ’a e sākalamēnití ko ha fakamanatu ’o ’Ene feilaulau fakalelei ma’ongo’ongá” (Ensign pe Liahona, ’Epeleli 2000, 2). ‘Oku fakamanatu mai kiate kitautolu ’i he’etau ma’u e sākalamēnití, na’e tauta’a ’a e Fakamo’uí ’i he ava kotoa Hono kilí pea pekia ma’atautolu; ’oku tau toe fakafo’ou foki ai ’etau ngaahi fuakava mo e ’Eikí.
Faka’ali’ali ’a e ’īmisi ’oku ’oatú pe ko ha ’īmisi ’e taha ’oku hā ai ’a e ’Ohomohe Faka’osí, pea fakaafe’i ha tokotaha ako ke ne fakamatala’i pe ko e hā ’a e me’a ’oku fakafōtunga mai ’e he fakatātaá:
Fehu’i ange ki he kau akó:
Ko e hā te ke ongo’i kapau ko e Fakamo’uí tonu ’okú Ne teuteu’i, tāpuaki’i, pea mo tufa atu ’a e sākalamēnití?
Fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e Mōsese 1:39. Poupou’i ’a e kalasí ke nau fakakaukau’i ’i he lolotonga e lēsoní pe ko e hā na’e fie ma’u ai ’e he Fakamo’uí ke nofo mo ’Ene kau ’Aposetoló ’i he Laka Atú.
Fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e Mātiu 26:26–28 kae muimui pē ’a e kalasí ki ai. Fakamatala’i ’a e ’uhinga ’o e fo’i lea ko e fuakavá (testament) ’aki hano fakamatala’i ange na’e liliu ia mei he fo’i lea faka-Kalisi ko hono ’uhingá ko e “fuakava” (covenant) (mahalo te ke fie fokotu’u ange ke hiki ’e he fānau akó ’a e ’uhinga ko ’ení ’i he tafa’aki ’o ’enau folofolá). Alea’i ’a e fehu’i ko ’ení:
Kapau ko e kamata’i ’eni ’e Sīsū ha fuakava (testament) fo’ou, pe ko e fuakava (covenant), ko e hā ’a e fuakava te ne fetongí?
’E ’oatu ’e he fakamatala ko ’ení ha puipuitu’a pe fakamatala ’e ’aonga lahi ki ho’omou fealēlea’akí: Ko e taimi na’e fakahoko ai ’e Sihova ’a ’Ene fuakavá ’i he kuonga mu’á mo e fānau ’o ’Isilelí, na’e ako’i ’e Mōsese kiate kinautolu ’a e ngaahi folofola ’a Sihová pea fuakava ’a e kakaí ke talangofua ki he ngaahi folofola ko iá. Hili iá, na’e fai ’e Mōsese ha feilaulau ’aki ha monumanu, ’o to’o ’a e totó mei he monumanú, ’o luluku ia ’aki ’a e kakaí mo pehē, “Vakai, ko e toto ’o e fuakava, ’a ia kuo fai ’e [he ’Eikí] mo kimoutolu.” (Vakai, ’Ekesōtosi 24:3–8.) Na’e ’uhinga ’a Sīsū ki he lea ko ia ’a Mōsesé ’i he taimi na’á Ne ako’i ai na’e ’amanaki ke Ne fokotu’u ha fuakava fo’ou mo e fānau ’a e ’Otuá ’aki e lilingi Hono ta’ata’á (’o hangē ko e fakataipe ’e he luluku ’aki e toto ’o e fanga monumanú hono fakahoko ’e he fānau ’o ’Isilelí ’a e fuakava motu’a mo Sihová). Ko e taimi na’e ’oange ai ’e Sīsū ’a e ipu uainé ki He’ene Kau ’Aposetoló, na’á Ne faka’ilonga’i ai hono fakakakato ’o e fuakava motu’á pea mo hono fokotu’u ’o e fuakava fo’oú (vakai, Hepelū 9:12–15). Na’e hoko e Fono ’a Mōsesé (fuakava motu’á), ’i ha ngaahi founga lahi, ko ha kikite ma’ongo’onga ia ’o e Mīsaiá. Na’e fakahoko ’e Sīsū Kalaisi ’a e kikite ko iá (vakai, 2 Nīfai 11:4; Sēkope 4:5; ’Alamā 34:13–14), tautautefito ’i he ’uhinga na’á Ne lava’i ’a e taumu’a taupotu taha ’o e fono ko iá ’o fou ’i He’ene feilaulau fakaleleí.
Ko e hā ’oku hanga ’e he feilaulau ’o e totó ’i he fuakava motu’á mo e fuakava fo’oú ’o ’ai ke nofotaha ai ’etau tokangá? (Ko e Fakalelei ’a Sīsū Kalaisí mo e lilingi ’o Hono ta’ata’á ki hono fakamolemole’i ’o ’etau ngaahi angahalá.)
Faka’ali’ali ’a e fakamatala ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Tāleni H. ’Oakesi ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá, pea fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia.
ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks
“Ko e sākalamēnití ko e ouau ia ’okú ne fetongi ’a e feilaulau toto mo e feilaulau tutu ’i he fono ’a Mōsesé, pea na’e ’omi fakataha ia mo e tala’ofa ’a e Fakamo’uí: ‘Pea ko ia ia ’e ha’u kiate au mo e loto mafesifesi mo e laumālie fakatomalá, te u papitaiso ia ’aki ’a e afi mo e Laumālie Mā’oni’oní’ (3 Nīfai 9:20)” (“Houalotu Sākalamēnití mo e Sākalamēnití,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 19).
’E founga fēfē ha’o fakamatala’i nounou ’a e ngaahi mo’oni kuo tau ’osi alea’i fekau’aki mo e ’Ohomohe Faka’osí? (Fakamamafa’i ’i he tali mai ’a e fānau akó na’e fakakakato ’e Sīsū Kalaisi ’a e fuakava motu’á, peá Ne fokotu’u ’a e fuakava fo’ou ’o fou ’i he sākalamēnití.)
’Oku tokoni’i kitautolu ’e he sākalamēnití ke tau manatu’i ’a e Fakamo’uí
Vahevahe ’a e fānau akó ke nau tauhoa. Fakaafe’i ’a e hoa takitaha ke lau ’a e Luke 22:19–20 mo 3 Nīfai 18:7, 11. Kole ange ke nau tala atu mo ha toe ’uhinga ’e taha (makehe mei hono fokotu’u ’o ha fuakava fo’oú) na’e fokotu’u ai ’e he Fakamo’uí ’a e sākalamēnití. Alea’i ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení:
Ko e hā ’a e ’uhinga na’e ’omai ’e he Fakamo’uí ki hono fokotu’u ’o e sākalamēnití? (’Oku totonu ke ’ilo’i ’e he fānau akó ’a e fo’i mo’oni ko ’ení: ’Oku totonu ke tau manatu’i ’a e Fakamo’uí ’i he’etau ma’u ’a e sākalamēnití.)
Ko e hā ’oku mahu’inga ai ke tau feinga ke manatu’i ’a e Fakamo’uí ’i he’etau ma’u ’a e sākalamēnití?
Kapau he ’ikai ke tau manatu’i ’a e Fakamo’uí mo e me’a na’á Ne fai ma’atautolú, ko e hā hano toe ’uhinga ’o e sākalamēnití?
Fakakaukau ke ’oange ki he tokotaha ako takitaha ha tatau ’o e la’ipepa tufá, ’a ia ’oku ’i ai ha konga ’o e lea na’e fai ’e ’Eletā Hōlani ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá. Fakaafe’i ’a e fānau akó ke nau lau fakalongolongo ’a e la’i pepa tufá. Hili ha taimi fe’unga, pea alea’i ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení:
Ko e hā ha fale’i te ke fai ki ha taha ’oku fāifeinga ke tokanga taha ki he Fakamo’uí pea mo ’Ene feilaulaú lolotonga hono fakahoko ’o e sākalamēnití? (Te ke lava ke fakamahino’i ange ’i he lolotonga ’o e tali ’a e fānau akó, ko e taimi ’oku tau fekumi ai ki ha ngaahi faingamālie ke fakakaukau ki he mo’ui ’a e Fakamo’uí mo ’Ene ngāué he lolotonga ’o e uiké, ’e faingofua ange ke tau tokanga kiate Ia lolotonga hono fakahoko ’o e sākalamēnití he Sāpaté.)
Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke ongo’i ’i ho’o feinga ke manatu’i ’a e Fakamo’uí mo ’Ene Fakaleleí ’i ho’o ma’u ’a e sākalamēnití?
’Oku fakafo’ou ’etau ngaahi fuakavá ’i hono ma’u ’i he taau ’a e sākalamēnití.
Fakaafe’i ’a e kau akó ke nau lau mo fakafehoanaki fakalongolongo pē ’a e 1 Kolinitō 11:27–30 mo e 3 Nīfai 18:28–29; 20:8–9. Kole ange ke nau tala atu ha fakatokanga na’e fai fekau’aki mo e sākalamēnití. Hili iá, peá ke ’eke ange:
Ko e hā ’oku ta’e-fakapotopoto ai ke ma’u ’i he ta’e-taau ’a e sākalamēnití?
Mahalo na’a tokoni ke vahevahe ’a e fakamatala ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Sione H. Kolipoki ’o e kau Fitungofulú, ’a ia na’á ne fakamatala’i e ’uhinga ’o e ma’u ’a e sākalamēnití ’i he tāú:
ʻĪmisi
Elder John H. Groberg
“Kapau ’oku tau fie fakalakalaka (’a ia ko ha’atau fakatomala) pea mo ’ikai fakangatangata kitautolu ’e he lakanga fakataula’eikí, ’oku ou fakakaukau leva, ’oku tau mo’ui taau. “Neongo ia, kapau ’oku ’ikai ke tau fie fakalakalaka, kapau ’oku ’ikai ha’atau fakakaukau ke muimui ’i he fakahinohino ’a e Laumālié, kuo pau leva ke tau fehu’i: ’Oku tau taau nai ke ma’u ’a e sākalamēnití, pe ’oku tau manuki’i ’a e tefito’i taumu’a ’o e sākalamēnití, ’a ia ko ’etau ngāue ke fakavave’i ’a e fakatomalá mo e fakalakalaka fakatāutahá?” (“The Beauty and Importance of Sacrament,” Ensign, May 1989, 38).
Ko e hā ’a e ngaahi tāpuaki ’o kinautolu ’oku nau ma’u ia ’i he tāú? (vakai, 3 Nīfai 20:8–9.) (Fakapapau’i ’oku mahino ki he kau akó kapau te tau ma’u ’a e sākalamēnití ’i he fa’a lotu mo e laumālie fakatomala, te tau lava ’o ma’u ha fakamolemole ’o ’etau ngaahi angahalá, ’o hangē pē ko ia ne tau fakahoko ’i he taimi na’a tau papitaiso aí.)
Faka’ali’ali ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Tāleni H. ’Oakesi ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia.
ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks
“Ka ne ’ikai ha faingamālie ke toe fakama’a ai kitautolu hili hotau papitaisó, te tau hē kotoa mei he ngaahi me’a fakalaumālié. He ’ikai ke tau lava ’o ma’u ’a e takaua ’o e Laumālie Mā’oni’oní, pea ’e ha’i kitautolu ’i he fakamaau faka’osí ke ‘kapusi atu … ’o ta’engata’ (1 Nīfai 10:21). ’OKu tau fakafeta’i lahi he kuo ’omai ’e he ’Eikí ha founga ke toutou fakama’a ai ’a e mēmipa takitaha ’o Hono Siasí kuo ’osi papitaisó, mei he ’uli ’o e angahalá. Ko e sākalamēnití ko e konga mahu’inga ia ’o e founga ko iá” (“The Aaronic Priesthood and the Sacrament,” Ensign, , Nov. 1998, 38).
Fakatatau kia ’Eletā ’Oakesi, ko e hā ’oku hoko ai ’a e sākalamēnití ko ha ouau mātu’aki mahu’inga ’o e ongoongoleleí?
Vahevahe ’a e fakamatala makehe ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā ’Oakesí:
ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks
“’Oku fekau’i kitautolu ke tau fakatomala’i ’etau ngaahi angahalá pea ha’u ki he ’Eikí mo e loto mafesifesi mo e loto fakatomala ’o ma’u ’a e sākalamēnití ’o fakatatau mo hono ngaahi fuakavá. Ko e taimi ’oku tau fakafo’ou ai ’etau ngaahi fuakava ’o e papitaisó ’i he founga ko ’ení, ’oku fakafo’ou leva ’e he ’Eikí ’a e mālohi fakama’a ’o hotau papitaisó. ’Oku ngaohi kitautolu ’i he foungá ni ke tau ma’a pea mo lava ma’u pē ke tau ma’u ’a Hono Laumālié. ’Oku mahino hono mahu’inga ’o e me’á ni ’i he fekau ’a e ’Eikí ke tau ma’u ’a e sākalamēnití ’i he uike kotoa pē (vakai, T&F 59:8–9)” (“The Aaronic Priesthood and the Sacrament,” Ensign, Nov. 1998, 38).
Mahalo te ke lava ke fakamatala’i ko e taimi ’oku tau ma’u ai ’i he taau ’a e sākalamēnití, ’oku tau “fakafo’ou ’a e ngaahi fuakava kotoa na’a tau fakahoko mo e ’Eikí” (Delbert L. Stapley, ’i he Conference Report, Oct. 1965, 14; ko e tānaki atu hono fakamamafa’í; vakai foki, L. Tom Perry, “As Now We Take the Sacrament,”Ensign pe Liahona, May 2006, 41).
Fakaafe’i ’a e kau akó ke nau fakamanatu ’a e Luke 22:15. Hili ia pea fehu’i ange:
Kapau ’e fehu’i atu ’e ha taha pe ko e hā ’a e ’uhinga ’okú ke pehē na’e fie ma’u lahi ’e Sīsū ke nofo mo ’Ene Kau ’Aposetoló he Kātoanga Laka Atú, te ke tali fēfē ia? Ko e hā ha fakamo’oni te ke fai?
Fakamo’oni’i ange ko e taimi ’oku tau manatu’i ai ’a Sīsū Kalaisi mo ’Ene feilaulau fakaleleí, pea ’i he’etau ma’u ’i he taau ’a e sākalamēnití, ’oku tau fakafo’ou ai ’etau ngaahi fuakava mo e ’Otuá. Poupou’i ’a e kau akó ke fakalaulauloto ki ha founga te nau lava fakafo’ituitui ai ke “foaki ha loto mafesifesi mo ha laumālie fakatomala” ’i he’enau ma’u ’a e sākalamēnití. Fakatukupaa’i kinautolu ke ’ai ma’u pē ’a e ouau sākalamēnití ke hoko ko ha a’usia fakalaumālie.
Filifili mei he lea ’a Sefilī R. Hōlani, “This Do in Remembrance of Me”
ʻĪmisi
Elder Jeffrey R. Holland
“Kapau ko e manatu’í ’a e tefito’i ngāue ’i mu’a ’iate kitautolú, ko e hā leva ’e ala ha’u ki he’etau fakakaukaú ’i he taimi ’oku foaki mai ai ’a e ngaahi faka’ilonga mahino-ngofua mo mahu’inga ko ’ení?
“’E lava ke tau manatu’i ’a e mo’ui ’i he maama fakalaumālié ’a e Fakamo’uí pea mo e me’a kotoa kuo tau ’ilo na’á Ne fai ’i He’ene hoko ko e Sihova ma’ongo’ongá, ko e tupu’anga ’o e langí mo e māmaní pea mo e me’a kotoa pē ’oku ’i aí. ’E lava ke tau manatu’i na’e ’ofa ’iate kitautolu ’i he Fakataha Lahi ’o e Langí pea na’e mālohi mo’oni, ’o tau ikuna ai ’i he mālohi ’o Kalaisí pea mo ’etau tui ki he ta’ata’a ’o e Lamí (vakai, Fakahā 12:10--11).
“’E lava ke tau manatu’i ’a e fakaofo ’o hono ’alo’i fakamatelié. …
“’E lava ke tau manatu’i ’a e ngaahi mana ’a Kalaisí mo ’Ene ngaahi akonakí, ’a ’Ene ngaahi fakamo’ui mahakí mo ’Ene tokoní. ’E lava ke tau manatu’i na’á Ne faka’ā ’a e kuí mo fakaongo ’a e tulí mo faka’eve’eva ’a e pipikí mo e heké mo e ketú. Pea, ’i he ngaahi ’aho ko ia ’oku tau ongo’i ai kuo ’ikai ha fakalakalaká pe faka’au ke si’i ’etau fiefiá pea nenefu ’etau vakaí, te tau kei lava ’o vilitaki atu ’i he tu’uma’u ’ia Kalaisi. …
“Te tau lava ’o manatu’i neongo ’a e fa’ahinga misiona molumalu pehē na’e tuku kiate Iá, na’e kei ma’u ’e he Fakamo’uí ’a e fiefia ’i he mo’uí; na’e fiefia ’i he kakaí mo fakahā ki He’ene kau ākongá ke nau fiefia. Na’á Ne folofola ’oku totonu ke tau fiefia ’i he ongoongoleleí ’o taau mo ha taha kuó ne ’ilo ha koloa mahu’inga, ko ha mata’itofe mahu’inga fau, ’i hotau matapaá tonu. …
“’E lava ke tau manatu’i na’e ui ’e Kalaisi ’a ’Ene kau ākongá ko Hono ngaahi kaungāme’a. …
“Te tau lava—pea ’oku totonu—ke tau manatu’i ’a e ngaahi me’a faka’ofo’ofa kuo tau ma’u ’i he’etau mo’uí pea ‘ko e ngaahi me’a kotoa pē ’oku lelei ’oku tupu meia Kalaisi’ (Molonai 7:24). … …
“’E ’i ai ha ngaahi ’aho ’e ni’ihi ’e ’i ai e ’uhinga ke tau manatu’i ai ’a e ngaahi anga ta’e’ofa na’e fai kiate Iá, ’a e fakafisinga’i na’á Ne fouá, pea mo e fakamaau ta’e-totonú—’oi, ’a e fakamaau ta’e-totonu na’á Ne kātekiná. ’I he taimi te tau fehangahangai ai mo ha ni’ihi ’o e ngaahi me’á ni ’i he mo’uí, ’e lava ke tau manatu’i na’e fekuki ’a Kalaisi ’i he tapa kotoa ’o e mo’uí mo e faingata’a’iá, ka na’e ’ikai hoha’a; puputu’u, ka na’e ’ikai siva e ’amanakí; fakatanga’i, ka ’oku ’ikai li’aki; tukuhifo, kae ’ikai faka’auha (vakai, 2 Kolinitō 4:8–9).
“Ko e taimi ’e hoko mai ai ’a e ngaahi taimi faingata’a peheé kiate kitautolú, te tau lava ’o manatu’i na’e pau ke hifo ’a Sīsū ’o mā’ulalo ange ’i he me’a kotoa pē koe’uhí kimu’a pea toki lava ’o hā’ele hake ’o mā’olunga ange ’i he me’a kotoa ko iá, pea na’á Ne kātekina ’a e ngaahi mamahí mo e ngaahi fakamamahí pea mo e ngaahi ’ahi’ahi ’o e fa’ahinga kotoa pē koe’uhí ke lava ’o fonu ’alo’ofa pea mo ’afio’i ’a e founga ke fakafiemālie’i ai Hono kakaí ’i honau ngaahi faingata’a’iá” (vakai, T&F 88:6; ’Alamā 7:11--12).
“Kiate kinautolu ’oku taufā holo mo humú, ’okú Ne ’i ai ke pukepuke mo fakamālohia kitautolu. Ko hono faka’osí, ’okú Ne ’i ai ke fakahaofi kitautolu, pea na’á Ne foaki ai ’Ene mo’uí koe’uhí ko e ngaahi me’á ni kotoa. …
“… Te tau lava ’o manatu’i ’a e ngaahi me’á ni kotoa ’i he taimi ’oku fakaafe’i ai kitautolu ’e ha taula’eiki kei talavou ’oku tū’ulutui ke tau manatu’i ma’u pē ’a Kalaisí” (Ensign, Nov. 1995, 67–69).