Lēsoni 23

Na’e Fakafoki Mai ’e he Fakamo’uí ’a Hono lakanga Fakataula’eikí, Siasí, pea mo e Ongoongoleleí

Talateú

Kuo ’osi fakamo’oni’i ’e he Kau ’Aposetolo ’o onopōní: “’Oku mau fakahaa’i ’i he lea fakamātoato kuo ’osi fakafoki mai [’e Sīsū Kalaisi] Hono lakanga fakataula’eikí mo Hono Siasí ki he funga māmaní” (“Ko e Kalaisi Mo’uí: Ko e Fakamo’oni ’a e Kau ’Aposetoló,” Ensign pe Liahona, ’Epeleli 2000, 3). ’I ho’o ako’i e lēsoni ko ’eni, tokoni ke mahino ki he kau akó na’e tataki ’e he Fakamo’uí ’a hono Fakafoki mai ’o e ongoongoleleí pea mo Hono Siasí ’o fou he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. ’Oku fakahā ’e hono vakai’i fakalelei ’o e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ’oku tataki ’e Sīsū Kalaisi ’a e pule’anga ’o e ’Otuá ’i he māmaní.

Laukonga ’o e Puipuitu’á

James E. Faust, “The Restoration of All Things,” Ensign or Liahona, May 2006, 61–62, 67–68.
Tad R. Callister, “Ko e Hā ’a e Mape ’o e Siasi ’o Kalaisí?” (Fakataha lotu ’a e Polokalama Ako ’a e Siasí ma’á e kakai lalahi kei talavoú, ’aho 12 ’o Sānuali 2014); LDS.org.

Ngaahi Fokotu’u ki hono Ako’í

SiosefaSāmita—Hisitōlia 1:18–20

Na’e fakafoki mai ’e Sīsū Kalaisi Hono Siasí ’i he ngaahi ’aho kimui ní

Kamata ’a e kalasí ’aki ha’o kole ange ki he kau akó ke nau lisi ha ngaahi fehu’i mahu’inga ’e ala fai ’e ha taha ki he Tamai Hēvaní. Hili ha ngaahi tali, fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e Siosefa Sāmita--Hisitōlia 1:18–19 . Hili ia, fehu’i ange leva:

Ko e hā ’a e fehu’i na’e fai ’e Siosefa Sāmita ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí?
Na’e founga fēfē hono tali ’e Sīsū Kalaisí? (Fakakaukau ke fakamahino’i ange ’oku lekooti ’i he veesi 20 na’e toe fakahoko mai ’e he Fakamo’uí ’a ’Ene talí: “Na’á ne toe fekau’i au ke ’oua na’á ku kau ki ha taha ’o kinautolu.”)
Kapau na’e “hala” kotoa ’a e ngaahi siasí, ko e hā na’e fie ma’u ke hoko kae lava ke ’i māmani ’a e Siasi ’o e ’Eikí? (Na’e fie ma’u ke ’i ai ha fakafoki mai ’o e Siasi he Fuakava Fo’oú ’o e ’Eikí.)

Faka’ali’ali ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e Palesiteni Sēmisi E. Fausi (1920–2007) ’o e Kau Palesitenisī ’Uluakí, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia:

“’Oku tau tui ko e Siasi ’o Sīsū Kalaisi ’o e Kau Mā’oni’oni ’i he Ngaahi ’Aho Kimui Ní, ko hono fakafoki mai ia ’o e fuofua Siasi ne fokotu’u ’e Sīsū Kalaisí, ’a ia na’e langa ’i he fakava’e ‘ko e ’aposetolo mo e kau palōfita, pea ko hono [fungani makatulikí] ’a Sīsū Kalaisi’ [ ’Efesō 2:20]. ’Oku ’ikai ko ha’ane mavahe mai mei ha siasi kehe” (“The Restoration of All Things,” Ensign or Liahona, May 2006, 68).

’Oku ’uhinga ki he hā ’a ’etau pehē Ko e Siasi ’o Sīsū Kalaisi ’o e Kau Mā’oni’oni ’i he Ngaahi ’Aho Kimui Ní ko hono fakafoki mai ia ’o e Siasi ’o e Fakamo’uí na’e fokotu’u ’i he kuonga ’o e Fuakava Fo’oú?

Talaange ki he kau akó ’oku ’ikai ma’u ha taimi fe’unga ’i he kalasí ke fakafehoanaki ai ’a e konga kotoa ’o e Siasi ’o e ’Eikí he kuonga mu’á (’o ’uhinga ki he ’uluaki siasí) mo e Siasi kuo fakafoki maí. Neongo ia, mahalo te ke fie ma’u ke fakamanatu ’e he kau akó ’a e Luke 6:13; 10:1; Ngāue 14:23; ’Efesō 4:11; Filipai 1:1; mo e Taitusi 1:5 pea feigna ke ’ilo’i ’a e ngaahi konga ’o e fa’unga ’o e Siasi he kuonga mu’á pea ’oku ’i he Siasí he ’ahó ni. (Ke ma’u ha ngaahi sīpinga lahi ange, poupou’i ’a e kau akó ke lau ’a e “Ko e Hā ’a e Mape ’o e Siasi ’o Kalaisí?” ” na’e fai ’e Misa Teti R. Kalisitā, ko e palesiteni lahi ’o e Lautohi Faka-Sāpaté, ’a ia ’oku ’i he konga ’o e Laukonga ’a e Tokotaha Akó ’i he lēsoni ko ’ení.) Faka’ali’ali ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e Misa Kalisitaá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia:

“[Kapau ’e…fakatatau [’e ha taha] … ’a e ’uluaki Siasi ’o Kalaisí mo e ngaahi siasi ’i he māmaní he ’aho ní, te ne ’ilo] ’a hono fokotu’utu’ú, mo e fa’unga ki he fa’ungá, akonakí, ouaú, fuá mo e fakahaá, ko e taha pē ’e tataú—te ne ’ilo ko e Siasi pē ’e taha, ’a e Siasi ’o Sīsū Kalaisi ’o e Kau Mā’oni’oni ’i he Ngaahi ’Aho Kimui Ní ”(“Ko e Hā ’a e Mape ’o e Siasi ’o Kalaisí?” [Fakataha lotu ’a e Potungāue Ako ’a e Siasí ma’á e kakai lalahi kei talavoú, ’aho 12 ’o Sānuali 2014]; LDS.org).

Ko e hā ’oku mahu’inga ai ke ma’u ha fakamo’oni ko e Siasi ’o Sīsū Kalaisi ’o e Kau Mā’oni’oni ’i he Ngaahi ’Aho Kimui Ní ko hono fakafoki mai ia ’o e ’uluaki Siasi ’o e Fakamo’uí? (’Oku tokoni ’a e fa’ahinga fakamo’oni peheé ke tau ’ilo’i ko e Siasi ’o Sīsū Kalaisi ’o e Kau Mā’oni’oni ’i he Ngaahi ’Aho Kimui Ní ko e Siasi mo’oni ia ’o e ’Eikí ’i māmani he ’ahó ni. Koe’uhí ’oku tatau ’a e ’Eikí ’i he ’aneafí, ’ahó ni, pea ta’engata, ’oku totonu leva ke tau ’amanaki ko Hono Siasí ’oku ’i ai ’a e ngaahi konga tatau ’i he kuonga fakakosipeli kotoa pē.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:17, 38; 18:34–35.

’Oku tataki ’e Sīsū Kalaisi ’a e ngāue ’o e Fakafoki mai ’o e ongoongoleleí

Fakaafe’i ’a e kau akó ke nau lau fakavavevave ’a e Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:17 pea ’ilo’i ’a e me’a na’e fekau ’e he Tamai Hēvaní ’a Siosefa Sāmita ke ne faí (fanongo ki Hono ’Aló). Hili ia, lau le’olahi leva ’a e fakamatala ko ’eni na’e fai ’e Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmitá (1876--1972):

“Ko e fakahā kotoa pē talu mei he hingá kuo fakafou mai ia ’ia Sīsū Kalaisi” (Doctrines of Salvation, fakatahataha’i ’e Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 1:27).

Ke fakatātaa’i ’a e fo’i mo’oni ko ’ení, fakaafe’i ’a e kau akó ke lau fakalongolongo ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:17, 38; 18:34–35 mo fakakaukau’i ’a e fehu’i ko ’ení: ’Oku tokoni’i fēfē ’a e ngaahi veesi ko ’ení ke mahino lelei ange kiate kitautolu ’a e fo’i mo’oni ’Oku tataki mo fakahinohino ’e Sīsū Kalaisi Hono Siasí ’o fou ’i he fakahā? Hili ha taimi fe’unga, pea fakaafe’i ’a e kau akó ke vahevahe ’a e me’a na’a nau ma’ú.

Faka’ali’ali ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Keuli J. Koulumení, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia:

“Ko e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ko ha fakamo’oni ia ’i he ngaahi ’aho kimui ní ’o e ngāue ’a Sīsū Kalaisi ki he fānau ’a e ’Otuá ’o fakafou ’i he kau palōfita mo e kau tamaio’eiki ’a e ’Otuá, pea ’okú ne fakahaa’i ’a e sīpinga fakalangi ’o e fakahā ’okú ne tataki ’a e Siasí mo hono kāingalotú he ’ahó ni” (“You Shall Have My Word: The Personal Ministry of Jesus Christ in the Restoration,” ’i he You Shall Have My Word: Exploring the Text of the Doctrine and Covenants, ed. Scott C. Esplin, Richard O. Cowan, mo Rachel Cope, The 41st Annual Brigham Young University Sidney B. Sperry Symposium [2012], 3).

Fakatatau kia ’Eletā Kolimani, ko e hā ’oku mahu’inga ai ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ki he Siasí he ’ahó ni? (Ko ha fakamo’oni ia ’i he ngaahi ’aho kimui ní ki he ngāue ’a Sīsuú, pea ’okú ne fakahaa’i ’a e founga hono taki ’e he fakahaá ’a e Siasí ’a e Siasí he ’aho ní.)
’Okú ke pehē ko e hā ’oku mahu’inga ai ke mahino ki he fānau ’a e Tamai Hēvaní ’a e fo’i mo’oni na’e ako’i ’e ’Eletā Kolimaní?

Fakamo’oni’i ange ko e ngaahi hā, ngaahi fakahā, mo e foaki mai ’e he Fakamo’uí ’a e ngaahi mālohi ’o e lakanga fakataula’eikí mo e ngaahi kií lolotonga e Fakafoki mai ’o e ongoongoleleí ko ha konga mahu’inga lahi ia ’o ’Ene ngāue fakalangí. Ke tokoni ke vakai pau ange ’a e kau akó ki he founga na’e tataki ’aki ’e he Fakamo’uí hono Fakafoki mai ’o e ongoongolelei ta’engatá mo Hono Siasí ’i he ngaahi ’aho kimui ní, faka’ali’ali ’a e saati ko ’ení pe tufa ki he kau akó ko ha la’ipepa tufa (’oua ’e fakakau ’a e ngaahi kupu’i lea ’oku ha’í):

handout, Savior Directs the Work of Restoration

’Oku Tataki ’e he Fakamo’uí ’a e Ngāue ’o e Fakafoki mai ’o e Ongoongoleleí

Ngaahi Tokāteline ’o e Siasí	Ngaahi Ouau ’o e Siasí	Tu’unga Fakataki ’o e Siasí
Konga ’ulu’i tohi mo e fakamatala fakanounou ’o e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76 (Ngaahi pule’anga ’o e nāunau, mo’ui hili e maté) T&F 84:33--39 (Fakapapau mo e fuakava ’o e lakanga fakataula’eikí) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:1, 15, 18 (Papaitaiso fakafofonga ma’á e pekiá) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4 (Fie ma’u ’a e mali fakasilesitialé ki he hākeaki’í) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:6–10; 138:29–35 (’E ma’u ’e kinautolu ’oku mate ta’e ha ’ilo ki he mo’oní ha faingamālie ki he huhu’í)	Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 20:37, 72–74 (Ngaahi fie ma’u pea mo e founga totonu ’o e papitaisó) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:70 (Ko e tāpuaki’i ’o e fānaú) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:75–77, 79 (Ko hono fakahoko ’o e sākalamēnití) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:33--39 (Ngaahi ouau fakatemipalé) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:7, 15–20 (Mali ta’engatá)	Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:38–59 (Ngaahi fatongia ’o e ngaahi tu’unga ’o e lakanga fakataula’eikí) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:61–62 (Ko hono tataki ’o e ngaahi konifelenisi angamaheni ’o e Siasí) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26:2 (Felototaha’akí) Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:22–27, 33–35, 64–67, 85–91 (Ngaahi fatongia ’o e tu’unga fakataki ’i he Siasí)

Ngaahi Tokāteline ’o e Siasí

Ngaahi Ouau ’o e Siasí

Tu’unga Fakataki ’o e Siasí

Konga ’ulu’i tohi mo e fakamatala fakanounou ’o e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76 (Ngaahi pule’anga ’o e nāunau, mo’ui hili e maté)

T&F 84:33--39 (Fakapapau mo e fuakava ’o e lakanga fakataula’eikí)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:1, 15, 18 (Papaitaiso fakafofonga ma’á e pekiá)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4 (Fie ma’u ’a e mali fakasilesitialé ki he hākeaki’í)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 137:6–10; 138:29–35 (’E ma’u ’e kinautolu ’oku mate ta’e ha ’ilo ki he mo’oní ha faingamālie ki he huhu’í)

Tokāteline mo e ngaahi Fuakava 20:37, 72–74 (Ngaahi fie ma’u pea mo e founga totonu ’o e papitaisó)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:70 (Ko e tāpuaki’i ’o e fānaú)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:75–77, 79 (Ko hono fakahoko ’o e sākalamēnití)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:33--39 (Ngaahi ouau fakatemipalé)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:7, 15–20 (Mali ta’engatá)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:38–59 (Ngaahi fatongia ’o e ngaahi tu’unga ’o e lakanga fakataula’eikí)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:61–62 (Ko hono tataki ’o e ngaahi konifelenisi angamaheni ’o e Siasí)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 26:2 (Felototaha’akí)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107:22–27, 33–35, 64–67, 85–91 (Ngaahi fatongia ’o e tu’unga fakataki ’i he Siasí)

Vahevahe ’a e kalasí ki ha kulupu ’e tolu pea ’oange ki he kulupu taki taha ha ’otu ke nau ako. Fakaafe’i ’a e kau akó kotoa ke lau ha potufolofola ’e tolu pe fā ’i he ’otu kuo vahe kiate kinautolú pea teuteu ke tali ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení:

Ko e hā na’e fakafoki mai ’e he Fakamo’uí ki he māmaní ’ia Siosefa Sāmitá?
Ko e hā ’oku mahu’inga ai ’a e ngaahi tefito’i mo’oni mo e ngaahi ngāue ne mou ma’ú?

Hili ha ngaahi miniti si’i, pea fakaafe’i ’a e kau akó ke vahevahe ’a e me’a na’a nau ’iló. Fakamamafa’i ange ’i he lolotonga ’enau vahevahé ’oku tataki ’e Sīsū Kalaisi ’a e ngāue ’o e Fakafoki mai ’o e ongoongoleleí. Ka fie ma’u, pea fai ha ngaahi fehu’i tatau mo ’eni:

Ko e hā ’oku mahu’inga ai ke mahino ’oku kei tataki ’e Sīsū ’a e ngāue ’o Hono Siasí mo hono kau takí?
Ko e hā ha ngaahi a’usia kuó ne tokoni’i koe ke ke ’ilo’i ko e Siasi ko ’ení ko e Siasi ia ’o Sīsū Kalaisí?

Ka kei toe ’a e taimí, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:30. Hili ia, fehu’i ange leva ki he kalasí:

Hili ’etau fakakaukau’i ’a e me’a kuo tau alea’i ’i he ’aho ní, ko e hā ’oku hoko ai ’a e Siasi ’o Sīsū Kalaisi ’o e Kau Mā’oni’oni ’i he Ngaahi ’Aho Kimui Ní “ko e siasi mo’oni mo mo’ui pē taha ’i he funga kotoa ’o e māmaní”? (Koe’uhí he ko e siasi pē ia ’e taha ’i he funga ’o e māmaní ’oku ’i ai ’a e mafai fakalangi ke ako’i ’a e ongoongolelei mo’oni ’o Sīsū Kalaisí, fakahoko ’a e ngaahi ouau ’o e fakamo’uí ’oku fie ma’ú, pea ma’u hokohoko ’a e fakahaá ’o fakafou ’i he kau tamaio’eiki ’a e ’Eikí kuo fokotu’ú.)

Ke faka’osi e lēsoní, fakakaukau ke kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 76:40–42 kae muimui pē ’a e kalasí. Fakamo’oni’i ange ko e ngaahi vēsí ni ko hano fakamatala fakanounou’i ia ’o e ngāue ta’engata ’a e Fakamo’uí. Fakatukupaa’i ’a e kau akó ke fakakaukau’i pe ko e hā te nau lava ’o fai ke fakalāngilangi’i ’a Sīsū Kalaisi, ’a ē na’á Ne fakahoko ’a e Fakaleleí koe’uhí ke lava ’o fakamā’oni’oni’i, fakama’a, pea mo fakahaofi kitautolu ’i he pule’anga ’o e Tamaí.

Laukonga ’a e Tokotaha Akó

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:17, 38; 18:33–35; Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:17–20.
Tad R. Callister, “Ko e Hā ’a e Mape ’o e Siasi ’o Kalaisí?” (Fakataha lotu ’a e Potungāue Ako ’a e Siasí ma’á e kakai lalahi kei talavoú, ’aho 12 ’o Sānuali 2014); LDS.org.