Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 5: Ko Sīsū Kalaisi ʻa Sihova ʻo e Fuakava Motuʻá


Lēsoni 5

Ko Sīsū Kalaisi ʻa Sihova ʻo e Fuakava Motuʻá

Talateú

Kuo fakahā ʻe he kau palōfita ʻo onopōní ʻi heʻenau fakamoʻoniʻi ʻa e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí: “Ko e Sihova Maʻongoʻonga ia ʻo e Fuakava Motuʻá” (“Ko e Kalaisi Mo’uí: Ko e Fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetoló,” Ensign pe Liahona, ʻEpeleli, 2000, 2). Kuo fokotuʻu ʻe Sīsū Kalaisi, ʻa ia ko Sihova, ʻa e ongoongolelei taʻengata ʻa e Tamai Hēvaní ʻi māmani ʻi he kuonga fakakosipeli kotoa pē ʻo e taimí ke lava ʻo tānaki fakataha mai e taha kotoa he fānau ʻa e ʻOtuá naʻe molé. ʻE lava ke fakamālohia ʻetau tui kia Sīsū Kalaisí ʻi haʻatau ʻiloʻi Hono natula taʻe-feliliuakí pea mo ʻEne ongoongolelei taʻengatá.

Laukonga ki Hono Puipuituʻá

  • Russell M. Nelson, “Ngaahi Fuakavá,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2011, 86–89

  • “The Abrahamic Covenant,” The Pearl of Great Price Student Manual (Church Educational System manual, 2000), 93–98.

  • “Konga Fakatupulaki A: Ko Hai ʻa e ʻOtua ʻo e Fuakava Motuʻá?” Old Testament Student Manual: Genesis–2 Samuel, 3rd ed. (Church Educational System manual, 2003), 45–48.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻEkesōtosi 3:11–14; 6:2–3; Sione 8:52–53, 56–59; 18:5, 8; 3 Nīfai 15:5; ʻĒpalahame 1:16; 2:8

Ko Sīsū Kalaisi ʻa e Sihova ʻo e Fuakava Motuʻá

Fakaafeʻi ʻa e fānau akó ke nau vahevahe ha ngaahi huafa mo ha ngaahi tuʻunga ʻo e Fakamoʻuí ʻoku nau ʻiloʻi. Hiki ʻenau talí ʻi he palakipoé. Talaange ki he fānau akó te mou aleaʻi he ʻahó ni ha huafa mahuʻinga, pe tuʻunga, naʻe ʻiloa ʻaki ʻa Sīsū Kalaisi kimuʻa ʻi Heʻene ngāue fakamatelié. Fakaafeʻi kinautolu ke nau lau fakalongolongo pē ʻa e Sione 8:52–53, 56–59. Hili ia pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi naʻe fai ʻe he kakai Siú ki he Fakamoʻuí?

  • ʻOkú ke pehē naʻe ʻuhinga ki he hā ʻa e tali ʻa Sīsuú ʻi Heʻene pehē, “Kimuʻa ʻia ʻĒpalahamé, ʻoku ou ʻi ai au”? (veesi 58).

Ke tokoniʻi ʻa e fānau akó ʻi hono fakaʻuhingaʻi ʻo e kupuʻi lea “Ko Aú,” vahevahe ke tauhoa ʻa e fānau akó pea kole ange ke nau lau ʻa e ʻEkesōtosi 3:11–14; 6:2–3, ʻo kumi e founga hono fakahā ʻe he ʻOtua ʻo e Fuakava Motuʻá Iá. Hili ha taimi feʻunga, fai ange ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Fakatatau mo e ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā ʻa e ngaahi huafa naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtua ʻo e Fuakava Motuʻá ke ʻiloʻi ʻaki Iá? (Fakamahinoʻi ange ʻoku pehē ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita ʻo e ʻEkesōtosi 6:3, [“Ko au ko e ʻEikí ko e ʻOtua Māfimafi; ko e ʻEiki SIHOVA]. Pea ʻikai naʻa nau ʻilo ʻa hoku hingoá?” Vakai foki, ʻĒpalahame 1:16.)

  • ʻOku fakamahinoʻi fēfē ʻe he ngaahi vēsí ni hono mahuʻinga ʻo e folofola ʻa Sīsū Kalaisí, “Kimuʻa ʻia ʻĒpalahamé, ʻoku ou ʻi ai au”? (ʻOku totonu ke fakatokangaʻi ʻe he fānau akó ko Sīsū Kalaisi naʻe Sihová, ko e ʻOtua pea mo e KO AU ko e lahí ʻo e Fuakava Motuʻá.)

Fakaʻaliʻali ʻa e ongo fakamatala ko ‘ení:

ʻĪmisi
ʻEletā Bruce R. McConkie

“Ko ha talaki fakalangi fakahangatonu mo māsila ʻeni kuo faifaiangé pea fakahoko pe kuo lava ke fai ʻe ha taha. ‘Kimuʻa ʻia ʻĒpalahamé, naʻá ku ʻi ai au ko Sihova.’ ʻA ia ko e pehē, ‘Ko au ko e ʻOtua Māfimafí, KO AU ko e Lahí. Ko au ko e Tokotaha Taʻengata, ʻoku ou moʻui ʻiate au pē. Ko au ko e ʻOtua hoʻomou ngaahi tamaí. Ko hoku hingoá ko e: KO AU KO E KO AÚ” (Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 3 vols. [1965–73], 1:464).

Ko e Sihová ko e “huafa fuakava pe huafa totonu ia ʻo e ʻOtua ʻo ʻIsilelí. ʻOku ʻuhinga ia ko e ‘Tokotaha Taʻe-feliliuaki” (Bible Dictionary, “Jehova”).

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ko Sīsū Kalaisí ko Sihova ia ʻo e Fuakava Motuʻá? (ʻOku totonu ke kau ʻi he ngaahi talí ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku puleʻi maʻu pē ʻe he ʻOtuá ʻEne ongoongoleleí ʻo fakafou ʻi Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. Vakai foki, 3 Nīfai 15:5, ʻoku hiki ai ʻa e akonaki ʻa e Fakamoʻuí ko Ia ʻa e taha foaki fonó.)

Mahalo te ke fie fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmitá (1876–1972):

ʻĪmisi
Palesiteni Jospeh Fielding Smith

“Ko e fakahā kotoa pē talu mei he hingá kuo fakafou mai ʻia Sīsū Kalaisi, ʻa ia ko Sihova ia ʻo e Fuakava Motuʻá. … Kuo teʻeki ai teitei fengāueʻaki hangatonu ʻa e Tamaí [ʻElohimi] mo e tangatá talu mei he hingá, pea kuo teʻeki ai ke teitei hā mai tuku kehe pē ke fakafeʻiloaki pea mo fakamoʻoniʻi ʻa e ʻAló” (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 1:27).

  • ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻe he ʻilo ko ia ko Sihova, pe ko Sīsū Kalaisi, ʻoku taʻe-feliliuakí ke ke tui ai kiate Ia? (ʻE ala kau ʻi he ngaahi talí ʻa e ʻilo ko ia ko Sīsū Kalaisi ʻoku ʻikai feliliuakí ke tokoniʻi kitautolu ke tau tui ʻe hangē ʻEne tauhi ʻa ʻEne ngaahi talaʻofa ki he kakai naʻa tau lau ki ai ʻi he folofolá, ko ʻEne tauhi ʻEne ngaahi talaʻofa kiate kitautolú.)

Fakamahinoʻi ange ko e fuofua taimi naʻe ʻosi ai hono hiki ʻo e tohi tapú, ko e hingoa faka-Hepelū ko e Sihová (naʻe angamaheni ʻaki ke ne fakafofongaʻi ʻa Yahweh ʻi he ngaahi tohí) na’e pehē ko e me’a toputapu ia ke lea ʻaki. ’I he ’uhinga ko ’ení, tukukehe ha ngaahi fakaʻatā ʻe niʻihi (vakai, ʻEkesōtosi 6:3; Saame 83:18; ʻIsaia 12:2; 26: 4), naʻe liliu ʻe he kau liliu lea ʻo e Liliu ʻa Kingi Sēmisi ʻo e Tohi Tapú ʻa e foʻi lea Sihová ke ʻEIKI (mataʻitohi lahi kotoa). ʻI he lotu faka-Siu ʻo onopōní, ʻoku fetongi ia ʻaki ʻa e foʻi lea ko e Adonai, ko hono ʻuhingá ko e “ʻEiki.”

Sēnesi 13:14–16; 17:1–9; Mōsese 6:51–52, 64–66; ʻĒpalahame 1:18–19; 2:8–11

Naʻe fokotuʻu ʻe Sihova ʻa e ongoongolelei taʻengatá ʻi he kuonga muʻá

Lolotonga ʻo e ngāue tauhoa ʻa e fānau akó, kole ange ke nau lau ʻa e Mōsese 6:51–52, 64–66 pea feinga ke ʻiloʻi e meʻa naʻe akoʻi ʻe Sihova kia ʻĀtamá. Talaange ko e veesi 51–52, ko e folofola ia ʻa Sihova ʻo fakafofongaʻi ʻa e Tamaí. Hili ia pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā ha meʻa naʻá ke fakatokangaʻi fekauʻaki mo e ongoongolelei naʻe akoʻi kia ʻĀtamá? (Ko e ongoongolelei tatau pē ia ʻoku akoʻi he ʻaho ní. [Vakai, 2 Nīfai 31:10–16 ke maʻu ha sīpinga ʻo e ongoongolelei tatau naʻe akoʻi ʻi he Ongo ʻAmeliká.] Fakakaukau ke fakamamafaʻi ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻaki haʻo hiki ʻa e fakamatala ko ʻení ʻi he palakipoé: Ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻoku taʻengata mo taʻe-feliliuaki ʻi he kuonga fakakosipeli takitaha ʻo e ongoongoleleí.)

Fakahā ki he fānau akó naʻe fakafoʻou ʻe Sihova ʻi ha kuonga fakakosipeli kimui mai ʻa ʻEne ongoongolelei taʻengatá ʻi ha fuakava mo ʻĒpalahame ʻoku ʻiloa ko e fuakava faka-ʻĒpalahamé. Vahe ua e kalasí. Vahe ki ha vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau ako ʻa e Sēnesi 13:14–16; 17:2–8; ʻĒpalahame 1:18–19; 2:8–11 pea hiki ha lisi ʻo e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻe he ʻEikí kia ʻĒpalahamé. ʻOange ki he vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ʻoku toé ke nau ako ʻa e Sēnesi 17:1–5, 9; ʻĒpalahame 1:19; 2:8–11 mo hiki ha lisi ʻo e ngaahi meʻa naʻe fie maʻu ʻa ʻĒpalahame ke ne fai ka ne maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofá. (Fakatokangaʻi ange: Ko e taimi ʻoku ako ai e fānau akó ke ʻiloʻi e founga hono ʻai ha lisi ʻi he folofolá, te nau lava lelei ange ai ke fakatokangaʻi e ngaahi tefito mahuʻinga naʻe fakataumuʻa ʻa e tokotaha tohi ʻo e folofolá ke fakamamafaʻí.)

Hiki ʻa e saati ko ʻení ʻi he palakipoé ʻi he lolotonga ʻo e ako ʻa e fānau akó, pea tuku ha feituʻu ke hiki ai ʻa e ngaahi talí:

Fuakava Faka-ʻĒpalahamé

Ngaahi Talaʻofa Naʻe Fai kia ʻĒpalahamé

Ngaahi Fatongia ʻo ʻĒpalahamé

Ka hili ha taimi feʻunga, pea fakaafeʻi ha fānau ako ʻe niʻihi mei he ongo kulupú ke nau omi ki he palakipoé ʻo hiki ʻa e meʻa naʻa nau maʻú ʻo fakatatau hake ki he ʻuluʻi tohi totonú. Fakakaukau ke ke fakamatalaʻi fakanounou ʻa e fuakava faka-ʻĒpalahamé ʻaki hano fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻení pea ʻai ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi:

“Naʻe maʻu ʻe ʻĒpalahame ʻa e ongoongoleleí pea fakanofo ia ki he lakanga fakataulaʻeiki māʻolungá (T&F 84:14; ʻĒpalahame 2:11), pea naʻá ne kau ki he mali fakasilesitialé, ʻa ia ko e fuakava ʻo e hakeakiʻí (T&F 131:1–4; 132:19, 29). Naʻe maʻu ʻe ʻĒpalahame ha talaʻofa ʻe foaki ki hono hako fakamatelié ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa pē ʻo e ngaahi fuakava ko ʻení (T&F 132:29–31; ʻĒpalahame 2:6–11). ʻOku fakatahaʻi ʻa e ngaahi fuakava mo e ngaahi talaʻofa ko ʻení ʻo ui ia ko e fuakava faka-ʻĒpalahamé. Ko hono fakafoki mai ʻo e fuakava ko ʻení ʻa e fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí he ʻe tāpuekina ai ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa ʻo e māmaní (Kalētia 3:8–9, 29; T&F 110:12; 124:58; ʻĒpalahame 2:10–11) “(Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fuakava Faka-ʻĒpalahamé”; scriptures.lds.org).

Fakamamafaʻi ange naʻe talu mei he kamataʻangá, mo e fuakava ʻa e Tamaí mo ʻEne fānaú ke tānaki fakataha kinautolu ʻo fou ʻi he ngaahi moʻoni, ngaahi ouau, pea mo e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongolelei taʻengatá. ʻOku kau ʻi he Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻa hono fakafoki mai ʻo e fuakava faka-ʻĒpalahamé. Ko ia, ko e fuakava faka-ʻĒpalahamé ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e fuakava foʻou mo taʻengatá, ʻa ia ko e kakato ia ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Fehuʻi ki he fānau akó:

  • ʻOku takiekina fēfē hoʻo tōʻonga moʻuí ʻe he ʻilo ko ia ko e hako kitautolu ʻo ʻĒpalahame mo e kau ʻea-hoko ki he meʻa kotoa kuo talaʻofa ʻe he ʻOtuá?

  • ʻOku fakamālohia fēfē e ngaahi fāmilí mo tataki kitautolu ʻi he ngaahi fili ʻoku tau faí ʻi hono maʻu e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa kia ʻĒpalahame mo hono hakó?

Fakaafeʻi ʻa e fānau akó ke nau vahevahe ha ngaahi founga ʻe lava ke nau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa kiate kinautolu mo honau ngaahi fāmili, ʻi he kuo hilí, lolotongá mo e kahaʻú, ʻi he fuakava ko ʻení.

Sosiua 24:3–13; 1 Nīfai 17:23–32

Naʻe tāpuakiʻi mo tataki ʻe Sihova ʻa ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá

Talaange ki he fānau akó ko e konga ʻo e fuakava faka-ʻĒpalahamé, naʻe talaʻofa ai ʻe Sihova ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ongoongoleleí ki he hako ʻo ʻĒpalahamé mo kinautolu naʻe tānaki fakataha mo kinautolú. Fakaafeʻi ha vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke nau lau ʻa e Sosiua 24:3–13, pea fakaafeʻi ʻa e vaheua ʻe tahá ke nau lau ʻa e 1 Nīfai 17:23–32. Kole ki he fānau akó ke nau kumi ʻa e ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau akoʻi ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Sihova maʻa ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke nau fakaʻilongaʻi e meʻa ʻoku nau maʻú. Hili ha taimi feʻunga, kole ki he fānau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa naʻa nau akó. Toe fakalea e ngaahi tali ʻa e fānau akó ʻi he palakipoé. Ke maʻu ha ʻilo ki he ʻuhinga naʻe fai ai ʻe Sihova ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa naʻá Ne fakahokó, kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻEkesōtosi 6:2–6. Fehuʻi ange ki he kalasí:

  • Ko e hā e ʻuhinga naʻe ʻomi ʻe Sihová ʻi Heʻene fakahoko e ʻū meʻa lahi ʻoku mou lau ai ʻi he tohi ʻa Sosiuá mo e 1 Nīfai?

  • Ko e hā ʻoku fakahā atu ʻe he meʻá ni fekauʻaki mo e ngaahi talaʻofa kuo fai ʻe he ʻEikí kiate kimoutolú? (Hiki e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé, lolotonga e tali ʻa e fānau akó: Kapau te tau moʻui faivelenga, ʻe tauhi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi talaʻofa kuó Ne fai kiate kitautolú.)

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻo lahi ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Tietā F. ʻUkitofá:

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

“ʻE lava ke tau ʻamanaki lelei atu ʻe tauhi ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi talaʻofa kiate kitautolú ʻi he lolotongá mo e kahaʻú he kuó Ne faitotonu mo tauhi foki ʻEne ngaahi talaʻofa he kuo hilí. ʻI he taimi faingataʻá, ʻe lava ke tau piki maʻu ki he ʻamanaki lelei “ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē koeʻuhí ko [ʻetau] leleí’ [T&F 90:24]” ( “Ko e Mālohi Taʻefakangatangata ʻo e ʻAmanaki Leleí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2008, 23).

  • ʻE tokoniʻi fēfē koe ʻe he ʻilo ki he ngaahi ngāue ʻa Sihova ʻi he kuonga muʻá he lolotonga ʻo e taimi faingataʻá?

  • Ko e hā naʻá Ne fai maʻa ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá te Ne toe fai ia maʻaú?

Fakamoʻoniʻi ange kuo tāpuakiʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻi he kuonga fakakosipeli kotoa pē ʻo taimí e fānau ʻa e ʻOtuá ʻaki e ongoongolelei taʻengatá. Pea hangē ko e maʻu ʻe he kakai ʻo e fuakava ʻo e kuonga muʻá ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa ʻaki ʻe he ʻEikí, ʻe pehē pē mo kitautolu ʻo makatuʻunga ʻi heʻetau talangofuá.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó

Paaki