Lēsoni 18

Na’e Tokoni ’a e Fakamo’uí ’i he Maama Tatali’anga ’o e Ngaahi Laumālié

Talateú

Kuo fakamo’oni ’a e Kau ’Aposetolo ’o onopōní, fekau’aki mo e Fakamo’uí ’o pehē: “Ne hoko ia ko ha me’a’ofa ma’ongo’onga ko e fakafofonga ’o e kakai kotoa pē ’e faifaiangé pea mo’ui ’i he funga māmaní” (“Ko e Kalaisi Mo’uí: Ko e Fakamo’oni ’a e Kau ’Aposetoló,” Ensign pe Liahona, ’Epeleli 2000, 2). Koe’uhí ko e feilaulau fakalelei ’a e Fakamo’uí mo ’Ene ngāue ’i he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié, ’e ma’u ai ’e he tokotaha kotoa pē ’o e fānau ’a e ’Otuá na’e mo’ui ’i he māmaní ’a e faingamālie ke tali pe fakasītu’a’i ’a e ongoongoleleí. ’E ako ’a e kau akó ’i he lēsoni ko ’ení ki he fatongia ’o e Fakamo’uí ’i he maama ’o e ngaahi laumālié pea mo hotau fatongia ’i hono fakamo’ui ’o e kau pekiá.

Laukonga ’o e Puipuitu’á

Spencer J. Condie, “The Savior’s Visit to the Spirit World,” Ensign, July 2003, 32–36.
Richard G. Scott, “Ko e Fiefia ’i Hono Huhu’i ’o e Kau Pekiá,”Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 93–95.

Ngaahi Fokotu’u ki hono Ako’í

Luke 23:39--43; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:11–24

Na’e ’a’ahi ’a Sīsū Kalaisi ki he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié

Fakakaukau ke faka’ali’ali ’a e ngaahi fakatātā Ko Hono Telio ’o Sīsuú (Tohi Fakatātā ’o e Ongoongoleleí [2009], fika 58; vakai foki, LDS.org) pea mo e Ko Mele mo Sīsū Kalaisi Kuo Toetu’ú (Tohi Fakatātā ’o e Ongoongoleleí, fika 59).

Fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Sipenisā J. Konitī ’o e Kau Fitungofulú:

“’Oku talaki ’a e ngaahi mo’oni ’o e pekia mo e Toetu’u ’a Sīsuú ’e kinautolu ’o e ngaahi siasi Faka-Kalisitiané ko ha ngaahi tefito’i me’a mahu’inga. Neongo ia, ko e me’a na’e fai ’e he laumālie ta’e-fa’a-mate ’o Sīsuú hili ’Ene pekiá pea kimu’a He’ene Toetu’ú ko ha me’a ta’e ’iloa ia ki he tokotaha kotoa tuku kehe ’a e Kāingalotu ’o e Siasí. Pea ko hono mahu’inga ’o e me’a na’á Ne fakahoko lolotonga e ngaahi houa ko iá ’okú ne ’omi ’a e fakava’e fakatokāteline ki hono langa ’o e ngaahi temipalé ’i he funga ’o e māmaní. ’Ikai ngata ai, ’e lava ’e ha fakamo’oni ki he me’a na’á Ne fakahokó ’o fakafiemālie’i lahi ’a kinautolu ’oku nau tēngihia ha mate ha taha ’oku nau ’ofa ai” (“The Savior’s Visit to the Spirit World,” Ensign, July 2003, 32).

Vakai ki he fakatātaá pea fehu’i ange ki he kalasí:

Ko e hā na’e fai ’e Sīsū ’i he vaha’ataimi ’o Hono telió mo ’Ene Toetu’ú?

Ke ’oange ha puipuitu’a, fakaafe’i ’a e kau akó ke nau lau ’a e Luke 23:39–43.

Ko e hā na’e folofola ’aki ’e he Fakamo’uí ki he kaiha’a ’akaú ’i he funga kolosí? (Fakamahino’i ange na’e ako’i ’e he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ko hono fakalea totonu ange ’o e folofola ’a e Fakamo’uí ko e, “Te ta ’i he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié mo au ’i he ’ahó ni” [’i he History of the Church, 5:424–25]. ’Oku ’ave hala’i e folofola ’a e Fakamo’uí ki he kaiha’a ’akaú ’e ha kau Kalisitiane tokolahi ’o pehē tokua ’e lava ha taha ke fakatomala’i ha ngaahi angahala mamafa ’i he faka’osinga ’o ’ene mo’uí. Ka, ’oku ako’i ’e he folofolá ’oku ’ikai totonu ke tau fakatoloi ’a ’etau fakatomalá.)
’Oku ’omi fēfē ’e he ngaahi fo’i leá ni ha tokoni ke ’ilo ’a e ngāue ’a e Fakamo’uí lolotonga e ’i he fonualotó Hono sinó? (Vakai foki, 1 Pita 4:6.)

Talaange ki he kau akó na’e ma’u ’e Palesiteni Siosefa F. Sāmita ha fakahā ’okú ne fakamatala’i ’a e ’a’ahi ’a Sīsū Kalaisi ki he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié. Ke tokoni ke mahino ki he kau akó ’a e kakano ’o e fakahaá ni, fakamatala’i fakanounou ’a e talateu ’o e vahé mo e ’uluaki veesi ’e 10 ’o e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138. Hili ia, kole ki ha kau ako ’e ni’ihi ke nau taufetongi ’i hono lau le’olahi ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:11–12, 15–16, 18–19, 23–24. Alea’i ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení:

Fakatatau mo e vīsone ko ’ení, ko e hā na’e fai ’e he Fakamo’uí ’i he vaha’ataimi ’o Hono telió mo ’Ene Toetu’ú? (’Oku totonu ke fakahaa’i ’e he kau akó na’e lolotonga e ’i he fonualotó Hono sinó, na’e ’a’ahi ’a Sīsū ki he ngaahi laumālie angatonu ’i he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié.)
Ko e hā na’e fonu fiefia mo nēkeneka ai ’a e ngaahi laumālie angatonu ko ’ení? (’I he tali ko ia ’a e kau akó, fakamamafa’i ’a e fo’i mo’oni ko ’ení: Fakatatau ki he palani ’a e ’Otuá, ’e lava ke huhu’i ’a e kakai pekia na’a nau faivelenga ’i he mo’ui fakamatelié mei he maté hili e Toetu’u ’a Sīsū Kalaisí. Te ke lava ’o fakamahino’i ange na’e ’ikai fekau’i ha kau faifekau ia ke nau malanga kiate kinautolu ’i he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié kae ’oua kuo pekia pea Toetu’u ’a e Fakamo’uí [vakai, Luke 16:19–31; Mōsese 7:36–39].)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:20–37

’E ma’u ’e he fānau kotoa ’a e ’Otuá ’a e faingamālie ke fanongo ki he ongoongoleleí

Fakaafe’i ’a e kau akó ke lau fakalongolongo ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:20–21, 25–28 pea feinga ke ’ilo’i ’a e fehu’i na’e fakakaukau’i ’e Palesiteni Sāmitá. Fakatokanga’i ange: Ke tokoni ke ’ilo’i ’e he kau akó hono mahu’inga ke fai e ngaahi fehu’i leleí mo e fekumi ki he ngaahi talí ’i he’enau ako ’a e folofolá, fakamahino’i ange ko e lahi ’o e ngaahi fakahā kuo lekooti ’i he folofolá na’e tupunga ’i hano fai ha fehu’i mo’oni ’o e lotó.) Hili e tali ’a e kau akó, kole ange ke nau lau ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:29–30, ’o kumi ’a e founga ’e fanongo ai ’a e ngaahi laumālie ’i he fale fakapōpulá ki he ongoongoleleí. Fehu’i ange:

Ko e hā na’e fai ’e he Fakamo’uí ’i he lotolotonga ’o e kau mā’oni’oní lolotonga ’Ene ’a’ahi ki he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié? (Fakapapau’i ’oku ’ilo ’e he kau akó ’a e mo’oni ko ’ení: Na’e fokotu’utu’u ’e Sīsū ’a e ngāue ’o e fakamo’uí ma’á e kau pekiá lolotonga ’Ene ’i he maama talitali’anga ’o e ngaahi laumālié.)

Fokotu’utu’u ’a e kau akó ke nau tauhoa. Kole ange ke nau ako ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 138:30–37 pea alea’i hono mahu’inga ’o e fo’i lea kotoá ’o hangē ko hono faka’aonga’i ’i he veesi 30, 31, mo e 37. Hili ha taimi fe’unga pea fehu’i ange:

Ko e hā ’a e taumu’a ’o e ngāue ’a e Fakamo’uí ’i he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié? (’Oku totonu ke lava ’e he kau akó ’o fakamatala’i mahino ’a e fo’i mo’oni ko ’ení: Na’e ’omi ’e he Fakamo’uí ha founga ke fanongo ai e fānau kotoa ’a e ’Otuá ki he ongoongoleleí mo ma’u ’a e fiefia kakató.)
Ko e hā ’oku fie ma’u ai ke malanga’i ’a e ongoongoleleí ki he fānau kotoa ’a e ’Otuá? (Vakai, T&F 138:33--34; 1 PIta 3:18–20.)
Ko e hā ’oku ako’i mai ’e he me’á ni kiate kitautolu fekau’aki mo e ngaahi ola ’o e ngāue fakalelei ’a Sīsū Kalaisí? (’Oku a’u ’a e ngaahi ola ’o e Fakaleleí ki he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié.)

Fakakaukau ke vahevahe ’a e fakamatala ko ’eni na’e fai ’e Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita (1876–1972):

“Kae fēfē ’a e lauiafe ta’e-fa’alaua kuo nau mate ’o ’ikai ke nau teitei fanongo kau kia Kalaisi, te’eki ke ma’u ha faingamālie ke fakatomala pea fakamolemole’i ’enau ngaahi angahalá, te’eki ai ke nau teitei fetaulaki mo ha kaumātu’a ’o e Siasí ’okú ne ma’u ’a e mafaí? ’E tala atu ’e ha ni’ihi ’o hotau kaungā’api Kalisitiane leleí ’oku nau mole ’o ta’engata. …

“’E totonu nai ia? ’E ’uhinga lelei nai? ’Ikai! ’E ’oange ’e he ’Otuá ki he tangata kotoa pē ’a e faingamālie ke fanongo pea mo ma’u ’a e mo’ui ta’engatá, pe ko ha potu ’i Hono pule’angá“ (Doctrines of Salvation, comp. Bruce R. McConkie, 3 vols. [1954–56], 2:132).

Ko e hā ’oku mahu’inga ai ’a e ngaahi mo’oni ko ’eni fekau’aki mo e maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié? Ko e hā hano faikehekehe pe ’e ’ilo ’e ha taha ’a e ngaahi mo’oni ko ’eni ki he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié pe ’ikai?
’E lava fēfē ke hoko ho’o ’ilo ki he ngāue ’a e Fakamo’uí ’i he maama tatali’anga ’o e ngaahi laumālié ko ha fakafiemālie kiate koe?

Te tau lava ’o tokoni ke ma’u ’e he kau pekiá ’a e fakamo’uí

’Oange ki he kau akó kotoa ha tatau ’o e la’ipepa tufa ko ’ení, “Ngāue ma’á e Kau Pekiá ’i he Ngaahi ’Aho Kimui Ní .” Vahevahe ’a e kau akó ki ha fanga ki’i kulupu pe tauhoa. Fakaafe’i kinautolu ke lau ’a e ngaahi fakamatala ’i he la’i pepa tufá, pea kumi mo alea’i ’a e ngaahi tala’ofa kuo fai kiate kinautolu ’oku kau ’i he ngāue ’o e huhu’i e kau pekiá.

Hili ha taimi fe’unga, fai ange ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení:

’Oku tokoni fēfē ’etau kau ’i he ngāue fakatemipalé mo e hisitōlia fakafāmilí ’o tokoni’i ’a kinautolu kuo pekiá ke nau lava ’o ma’u ’a e ngaahi tāpuaki ’oku ma’u ’i he feilaulau fakalelei ’a Sīsū Kalaisí?
’Oku founga fēfē ’a e tokoni ’o e kau ’i he ngaahi ouau fakafofonga ma’á e kau pekiá ke tau hoko ’o tatau lahi ange mo e Fakamo’uí? (’I he tali ko ia ’a e kau ako, fakamamafa’i ange ’a e tefito’i mo’oni ko ’ení: {447}’I he’etau kau atu ki he ngaahi ouau fakatemipale ma’a hotau kāinga kuo pekiá, ’oku tau tokoni ke ’oatu honau fakamo’uí pea ’oku fakamālohia ai kitautolu mei he filí.)

Fakakaukau ke vahevahe ’a e fakamatala ko ’eni na’e fai ’e Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) ki he faitatau ’o e ngāue fakafofonga ma’á e kau pekiá mo e ngāue huhu’i ’a e Fakamo’uí:

“Ko e me’a ’oku hoko ’i he Fale ’o e ’Eikí, … ’oku ofi ange ia ki he laumālie ’o e feilaulau ’a e ’Eikí ’o laka ange ’i ha toe fa’ahinga ngāue ’oku ou ’ilo ki ai. Ko e hā hono ’uhingá? Koe’uhí ’oku fakahoko ’eni ’e kinautolu ’oku nau foaki ta’e-totongi honau taimí mo ’enau koloá, ’o ’ikai ha ’amanaki ki ha fakamālō pe pale, ke fakahoko ma’a ha ni’ihi kehe ’a e me’a ’oku ’ikai ke nau lava ’o fai ma’anautolú” (“A Century of Family History Service,” Ensign, Mar. 1995, 62–63; vakai foki, ’Opataia 1:21).

Toe vakai mo e kau akó ki he ngaahi fakamatala ’i he la’ipepa tufá, pea fehu’i ange:

Ko e fē ha taimi kuó ke mamata pe ongo’i ai ha taha ’o e ngaahi tāpuaki kuo tala’ofa kiate kinautolu ’oku kau atu ki he ngāue ’o hono huhu’i e kau pekiá?

Fakaafe’i ’a e kau akó ke nau fakakaukau’i fakalongolongo ’a e fehu’i ko ’ení:

Ko e fē ’i he ngaahi tala’ofá ni ’okú ke fie ma’u ’i ho’o mo’uí he taimí ni, pea ko e hā te ke loto fiemālie ke fakahoko ke ma’u ai iá?

Fakatukupaa’i ’a e kau akó ke nau talanoa mo e tokotaha fai fale’i hisitōlia fakafāmilí ’i honau uōtí pea ako lahi ange ki he founga hono fakahoko ’o e ngāue ma’a ’enau ngaahi kui kuo pekiá. Lau le’olahi ’a e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:22, pea fakamo’oni’i ’a e ngāue fakalangi ’a Sīsū Kalaisí pea mo e ngāue toputapu ma’á e kau pekiá na’e tu’utu’uni kimu’a ’i he te’eki ai ke ’ai ’a e tu’unga ’o e māmaní.

Laukonga ’a e Kau Akó

Luke 23:39–43; 1 Pita 3:18–20; 4:6; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:15, 22; 138:1–37.
Spencer J. Condie, “The Savior’s Visit to the Spirit World,” Ensign, July 2003, 32–36.

Ngāue ma’á e Kau Pekiá ’i he Ngaahi ’Aho Kimui Ní

Na’e ako’i ’e ’Eletā Sione A. Uitisou (1872–1952) ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá ’a e me’a ko ’ení fekau’aki mo hotau misiona na’e tomu’a fakanofo ke tokoni ’i he fakahaofi ’o e ngaahi foha mo e ngaahi ’ofefine ’o e ’Otuá:

“Na’a tau fai ha aleapau mo e Fungani Māfimafí ’i hotau tu’unga ’i he mo’ui kimu’a ’i he māmaní, ’i he ’aho ’o e fakataha lahi he langí. Na’e fokotu’u ’e he ’Eikí ha palani, na’á Ne palani. Na’a tau tali ia. Koe’uhí na’e fakataumu’a ’a e palaní ma’á e kakaí kotoa, ’oku tau kau ai ’i he fakamo’ui ’o e tokotaha kotoa ’i he palani ko iá. Na’a tau loto, ki ai pea ’i he taimi ko iá, ke ’oua na’a ngata pē ’i he’etau hoko ko e kau faifakamo’ui kiate kitautolú, ka … ke hoko ko e kau faifakamo’ui ki he fa’ahinga kotoa ’o e tangatá. Na’a tau fengāue’aki fakataha ai mo e ’Eikí. Na’e ’ikai ngata ’i he hoko leva hono ngāue’i ’o e palaní ko ha ngāue pē ’a e Tamaí, pea mo e ’Aló, ka ko ’etau ngāue foki. ’Oku kaungā ngāue leva ai hotau taha si’i tahá, ’a e tokotaha loto fakatōkilalo lahi tahá, pea mo e Fungani Māfimafí ’i hono fakahoko e taumu’a ’o e palani ta’engata ’o e fakamo’uí (“The Worth of Souls,“ Utah Genealogical and Historical Magazine, Oct. 1934, 189)“(’i he Doctrine and Covenants and Church History: Gospel Doctrine Teacher’s Manual [1999], 173).

Na’e poupou’i ’e ’Eletā Lisiate G. Sikoti ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá ’a e to’u tupu ’o e Siasí ke fakahoko ’a e ngāue fakatemipale ma’a ’enau ngaahi kuí:

“Ko ha taimi ’aonga mo’oni ha’o fai ha ngāue ’i he temipalé, ka ’i hono fai ko ia e ngaahi ouau fakafofongá ma’a ha taha ho’o ngaahi kuí, ’e toe toputapu ange ai e taimi ’i he temipalé mo ke ma’u ha ngaahi tāpuaki lahi ange. …

“’Oku mou fie ma’u nai kakai kei talavou ha founga pau ke malu’i ai ho’omou mo’uí mei he mālohi ’o e filí? Mou femo’uekina ’i he fakatotolo ki ho’omou ngaahi kuí, teuteu’i honau hingoá ki he ngaahi ouau fakafofonga toputapu ’o e temipalé, pea ’alu ki he temipalé ’o fakafofonga’i kinautolu ke nau ma’u e ouau ’o e papitaisó mo e me’afoaki ’o e Laumālie Mā’oni’oní. … ’Oku ’ikai ke u lava ’o mafakakaukau’i ha me’a ’e toe lelei ange ke ne malu’i koe mei he tākiekina ’a e filí ’i ho’o mo’uí” (“Ko e Fiefia ’i Hono Huhu’i ’o e Kau Pekiá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2012, 93–94).

Na’e fakahoko ’e ’Eletā Tēvita A. Petinā ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá ’a e fakaafe mo e tala’ofa ko ’ení:

“’Oku ou fakaafe’i atu e to’u tupu ’o e Siasí ke mou ako mo ma’u e Laumālie ’o ’Ilaisiaá. ’Oku ou poupou atu ke mou ako, mo fekumi ki ho’omou ngaahi kuí, pea teuteu’i kimoutolu ke fai ’a e papitaiso fakafofonga ’i he fale ’o e ’Eikí ma’a ho’omou ngaahi kui kuo pekiá (vakai, T&F 124:28–36). Pea ’oku ou na’ina’i atu ke mou tokoni ki he kakai kehé ke nau ’ilo’i honau ngaahi hisitōlia fakafāmilí.

“’I ho’omou tali ’a e fakaafe ko ’ení ’i he loto tuí, ’e liliu ai homou lotó ki he ngaahi tamaí. ’E tō ’i homou lotó ’a e ngaahi tala’ofa ko ia na’e fai kia ’Ēpalahame, ’Aisake, mo Sēkopé. ’E fakafehokotaki kimoutolu ’e homou tāpuaki fakapēteliaké, ’a ia ’okú ne ’oatu e hohoko homou hakó, ’okú ne fakafehokotaki kimoutolu ki he ngaahi tamai ko ’ení pea ’e mahu’ingamālie leva kiate kimoutolu. ’E tupulaki ’a ho’omou ’ofa mo e hounga’ia ’i ho’omou ngaahi kuí. ’E loloto mo tolonga ho’omou fakamo’oni mo e ului ki he Fakamo’uí. Pea ’oku ou palōmesi atu ’e malu’i ’a kimoutolu mei he ivi tākiekina mālohi ’o e filí. ’I ho’omou kau pea ’ofa ’i he ngāue mā’oni’oní ni, ’e malu’i ai kimoutolu ’i ho’omou kei talavoú pea ’i hono kotoa ho’omou mo’uí” (“E Liliu ’a e Loto ’o e Fānaú,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2011, 26--27).