Lēsoni 16

Na’e Fai ’e he Fakamo’uí ’a e Fakalelei ma’á e Angahala ’a e Fa’ahinga Kotoa ’o e Tangatá

Talateú

“Na’á Ne [Sīsū Kalaisi] foaki ’Ene mo’uí ko ha fakalelei ki he ngaahi angahala ’a e fa’ahinga kotoa ’o e tangatá kotoa. Ne hoko ia ko ha me’a’ofa ma’ongo’onga ko e fakafofonga ’o e kakai kotoa pē ’e faifaiangé pea mo’ui ’i he funga māmaní”(“Ko e Kalaisi Mo’uí: Ko e Fakamo’oni ’a e Kau ’Aposetoló,” Ensign pe Liahona, ’Epeleli 2000, 2). Na’e ako’i ’e ’Eletā Lisiate G. Sikoti ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá “Ko e Fakaleleí ko e konga mahu’inga ia ’o e palani ’o e fiefia ’a ’etau Tamai Hēvaní ’a ia ne ’ikai mei lava ke fakahoko kapau ne ’ikai ia” (“’Okú Ne Mo’ui! Ke Lāngilangi’ia Hono Huafá! Ensign pe Liahona, Mē 2010, 76). ’E nofotaha ’a e lēsoni ko ’ení ’i he faingata’a’ia lahi ’a e Fakamo’uí, ’a ia na’e kamata ’i Ketisemani pea aofangatuku ’i he kolosí, pea te ne fakamatala’i ’a e founga ’e lava ai ’e Kalaisi ’o tokoni’i kitautolu ke tau ikuna’i ’etau ngaahi angahalá mo fakamālohia kitautolu ’i he’etau mo’ui faka’ahó ’o fou ’i He’ene Fakaleleí.

Laukonga ’o e Puipuitu’á

David A. Bednar, “Ko e Fakaleleí pea mo e Fononga Fakamatelié,”Liahona, ’Epeleli 2012, 12–19
Jeffrey R. Holland, “Ko e Fakalelei ’a Sīsū Kalaisí,” Liahona, Mā’asi 2008, 32–38.

Ngaahi Fokotu’u ki hono Ako’í

Ma’ake 14:33–36; Luke 22:39–44; 2 Nīfai 9:21

Na’e fuesia loto-fiemālie pē ’e Sīsū Kalaisi ’a e mamahi ’o e Fakaleleí

Fakakaukau ke kamata e kalasí ’aki hano fakaafe’i ’a e kau akó ke nau hiva’i ’a e “’Oku Fakaofo” (Ngaahi Himi, fika 102) pe ha toe himi pē fekau’aki mo e Fakamo’uí. Hili iá, fehu’i ange ’i he kamata ’a e lēsoní:

’Oku teuteu’i fēfē kimoutolu ’e hono hiva’i ’o e “’Oku Fakaofó” (pe ha toe himi pē fekau’aki mo e Fakamo’uí) ke mou ako ki he Fakalelei ’a Sīsū Kalaisí?

Fakaafe’i ’a e kau akó ke lau fakalongolongo ’a e Ma’ake 14:33–36, ’o kumi ’a e ngaahi kupu’i lea ’oku nau fakamatala’i ’a e faingata’a’ia ’a e Fakamo’uí ’i Ketisemaní. Hiki ’i he palakipoé ’a e ngaahi kupu’i lea ’e ma’u ’e he kau akó.

Ko e hā ha ’uhinga ’oku ’oatu ’e he ngaahi kupu’i lea ko ’ení kiate koe?

Fakaafe’i ’a e kau akó ke ako ’a e Luke 22:39–44; 2 Nīfai 9:21; mo e Mōsaia 3:7 ke ma’u ha toe ngaahi fakaikiiki fekau’aki mo e faingata’a’ia ’a e Fakamo’uí lolotonga ’Ene feilaulau fakaleleí. Mahalo te ke fie fokotu’u ange ke fakafekau’aki ’e he kau akó ’a e ngaahi potufolofolá ni ’i he’enau folofolá.

Ko e hā ’a e ngaahi fo’i mo’oni mahu’inga ’oku ako’i ’e he ngaahi potufolofola ko ’ení fekau’aki mo e mamahi na’e kātekina ’e Sīsū ma’atautolú? (’Oku totonu ke kau ’i he talí ’a e fo’i mo’oni ko ’ení: Na’e fakatupu ’e he faingata’a’ia ’a Sīsū Kalaisi ’i Ketisemaní ke tauta’a ko e ta’ata’a ’i he ava kotoa Hono kilí.)

Fakamahino’i ange ki he kau akó na’e kau ’i he Fakalelei ’a Sīsuú ’a ’Ene mamahi koe’uhí ko ’etau ngaahi angahalá ’i Ketisemani pea ’i he funga kolosí, ’a e lilingi Hono ta’ata’á, ’Ene pekia ’i he kolosí, mo ’Ene Toetu’u mei he fonualotó. Fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e lea na’e fai ’e ’Eletā Pulusi R. Makongikī ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá:

“’Oku ’ikai ke tau ’ilo, ’oku ’ikai ke tau lava ’o tala, ’oku ’ikai lava ke mahino ki he ’atamai ’o e tangatá ’a e kakato ’o e me’a na’e fakahoko ’e Kalaisi ’i Ketisemaní.

“’Oku tau ’ilo’i na’á Ne tauta’a ko e [ngaahi tulutā lalahi] ta’ata’a mei he ava kotoa pē ’o Hono kilí pea na’á Ne inu ’a e totoka ’o e ipu mahi ko ia na’e ’oange ’e He’ene Tamaí kiate Iá.

“’Oku tau ’ilo’i na’á Ne mamahi’ia, ’i he sinó mo e laumālié fakatou’osi, ’o lahi ange ia ’i he mamahi ’e lava ke a’usia ’e ha tangata, tuku kehe pē ’a e maté. …

“’Oku tau ’ilo’i na’á Ne tokoto ’i he kelekelé kuo vaivai ’aupito, ko e fakatupu ’e he ngaahi mamahi ’o ha kavenga ta’e-fakangatangatá, ke Ne tetetete peá Ne loto ke ’oua na’á Ne inu ’i he ipu mahí” (“Ko e Mālohi Fai Fakama’a ’o Ketisemaní,” Liahona, ’Epeleli 2011, 16).

Ko e hā ’a e ngaahi ongo ’okú ke ma’u fekau’aki mo e faingata’a na’e kātekina ’e Sīsū Kalaisi ’i Ketisemani mo e funga kolosí?

Sione 15:13; 1 Pita 3:18; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15–19

Na’e mamahi ’a Sīsū koe’uhí ke ’oua na’a fie ma’u ke tau mamahi ’o hangē ko Iá

Fai ange ’a e fehu’i ko ’ení:

’Okú ke pehē ko e hā na’e loto fiemālie ai ’a Sīsū ke Ne fuesia ha ngaahi me’a lahi ma’atautolú?

Fakaafe’i ’a e kau akó ke ako fakalongolongo ’a e Sione 15:13; 1 Pita 3:18; mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15–19, ’o kumi ’a e ngaahi ’uhinga na’e loto fiemālie ai ’a Sīsū Kalaisi ke Ne fuesia ’a e ngaahi mamahi ’o e Fakaleleí. Hili ha taimi fe’unga, kole ki he kau akó ke vahevahe ’a e me’a na’a nau ’iló. Fakakaukau ’i he lolotonga tali ’a e kau akó ke fakamatala’i fakanounou ’enau ngaahi talí ’i he palakipoé ’o hangē ko ’ení:

Ke fakahaa’i ’Ene ’ofa lahi kiate kitautolú.

Ke ta’ofi ha’atau fuesia kakato ’etau ngaahi angahalá.

Ke faka’atā ke tau fakatomala pea mo fakamolemole’i ’etau ngaahi angahalá.

Ke fakalāngilangi’i ’a e Tamaí.

Ke faka’atā ke tau lava ’o foki ki he ’Otuá.

Ke ’omi ’a kitautolu ki he ’Otuá.

’I ho’o fai ange ’a e ngaahi fehu’i ko ’ení, ’oange ki he kau akó ha taimi ke nau fakalaulauloto ai ki he’enau ngaahi talí kimu’a peá ke toki fakaafe’i kinautolu ke nau tali. (Fakamanatu ki he kau akó ko e taimi te nau ako ai ke fakalaulauloto ki he me’a ’oku nau ’ilo ’i he folofolá, ’e fa’a fakahā ’e he Laumālié ha ngaahi mo’oni kehe kiate kinautolu.)

Ko e hā ’oku ako’i atu ’e he ngaahi ’uhinga ko ’eni ki he faingata’a’ia ’a Sīsū Kalaisí fekau’aki mo Ia?
’Oku kaunga fēfē ’a e ngaahi ’uhingá ni kiate koe fakatāutahá?

Fakamamafa’i ki he kau akó na’e hoko ’a Sīsū Kalaisi ’i he Fakaleleí ko hotau Fetongi—na’á Ne fetongi hotau tu’ungá, na’á Ne fua ’etau kavengá, na’á Ne fuesia ’etau ngaahi angahalá. Na’e fakamatala’i peheni ia ’e he ’Aposetolo ko Paulá: “He na’á ne (’Otua ko e Tamaí] ngaohi ia [Kalaisi ko e ’’Aló] na’e ’ikai ha’ane angahalá’ ko e feilaulau ’i he angahala koe’uhí ko kitautolu; kae hoko ai ’a kitautolu ko e mā’oni’oni ’a e ’Otuá ’iate ia” (2 Kolinitō 5:21). ’Oku hangē ia hano fai mai ’e hotau ’Eiki mo e Fakamo’uí kiate kitautolu takitaha ’a e folofola ko ’ení: “Ha’u kiate au. Te u fua ho’o angahalá, pea te u foaki kiate koe ’a ’eku mā’oni’oní.”

Fakamo’oni’i ange ’e lava ’o fakamolemole’i kitautolu mei he’etau ngaahi angahalá kapau te tau fakatomala he kuo fakahoko ’e Sīsū Kalaisi ’a e Fakaleleí. Kuo teuteu’i ’a e hala ke tau foki ai ’o nofo mo ’etau Tamai Hēvaní ’i ha ’iuniti fakafāmili ’o ta’engata koe’uhí ko ’Ene feilaulau ma’atautolú. Na’e tukulolo ’a Sīsū Kalaisi ki he Fakaleleí koe’uhí ko ’Ene ’ofa lahi ki he Tamai Hēvaní mo kitautolú. Poupou’i ’a e kau akó ke fakakaukau’i pe ’e founga fēfē ha’anau fekumi lelei ange pea mo ma’u ’a e ngaahi tāpuaki ’o e Fakaleleí ’i he’enau mo’uí.

’Alamā 7:11–13

’Oku fakahoko mai ’e he Fakalelei ’a Sīsū Kalaisí kiate kitautolu ’a ’Ene ’alo’ofá pe mālohi fakaiviá

Faka’ali’ali ’a e fakamatala ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Niila A. Mekisuele ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá ’i he palakipoé, pea fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ia.

“’I he taimi na’e kakato ai ’a e mamahí, na’e fu’u tōtu’a, ’o kovi ange ’i he me’a na’e malava ke Ne fakakaukau ki ai ’i Hono poto makehé! …

“Na’e taulōfu’u ’a e mafatukituki fakakātoa ’o e ngaahi angahala fakamatelié—’o e kuo hilí, lolotongá, pea mo e kaha’ú—’i he Laumālie haohaoa, ta’e ha angahala, pea mo pelepelengesi ko iá! Na’e kau foki ’i hono fika’i ’o e Fakalelei fakamamahí ’a e ngaahi faingata’a’iá mo e mahamahakí kotoa. (Vakai, ’Alamā 7:11–12; ’Īsaia 53:3–5; Mātiu 8:17.) …

“… Ko ’ene mamahí—’o hangē ko ’ene hulufaú toe fakalahi ia ’e he ta’e fakangatangatá—’o fakatupu ’a ’Ene kalanga ’i he kolosí, pea ko ha kalanga ’o e tuēnoa. (Vakai, Mātiu 27:46.)” (“Willilng to Submit,” Ensign, May 1985, 72–73).

’Okú ke pehē na’e ’uhinga ki he hā ’a ’Eletā Mekisuele ’i he’ene pehē “fika’i ’o e Fakalelei fakamamahí”?
Makehe mei he’etau ngaahi angahalá, ko e hā mo ha toe me’a na’e pehē ’e ’Eletā Mekisuele ’oku kaunga ki he mamahi ’a e Fakamo’uí?

Fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau le’olahi ’a e ’Alamā 7:11–13. Kole ki he toenga ’o e kalasí ke nau muimui ai mo feinga ke ’ilo’i ha ngaahi tūkunga kehe ’o e mo’ui fakamatelié na’e kātekina ’e he Fakamo’uí. Kole ki he kau akó ke nau lipooti ’a e me’a na’a nau ma’ú, pea hiki ’enau ngaahi talí ’i he palakipoé. (’Oku totonu ke kau ’i he ngaahi talí ’a e ngaahi mamahí, faingata’á, ’ahi’ahí, mahakí, vaivaí, pea mo e maté.) Alea’i ’a e ’uhinga ’o e ngaahi tūkunga ko ’ení pea mo e founga ’e lava ai ’e Sīsū Kalaisí ’o tāpuaki’i kitautolu ’o fakafou ’i he Laumālie Mā’oni’oní ’i he taimi ’oku tau a’usia ai kinautolú.

Fakaafe’i ha tokotaha ako ke lau ’a e lea ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Tēvita A. Petinā ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá:

“Na’e ’ikai ke mamahi’ia pē ’a e Fakamo’uí koe’uhí ko ’etau ngaahi angahalá ka ’oku kau ai mo ’etau tō kehekehé, ’ikai ke potupotutataú, mamahí, loto laveá, pea mo e faingata’a’ia fakaeloto ’oku tau toutou fehangahangai mo iá. ’Oku ’ikai ha mamahi’ia fakaesino, mamahi’ia fakaeloto, faingata’a’ia fakalaumālie, vaivai pe loto-fo’i kuo tau fehangahangai mo ia ’i he’etau fononga fakamatelié na’e te’eki ai ke tomu’a a’usia ia ’e he Fakamo’uí. Mahalo pē ’i ha momeniti ’o e loto fo’í te tau kaila ai ‘’Oku ’ikai ke mahino ia ki ha taha. ’Oku ’ikai ha taha ia te ne ’ilo’i.’ Mahalo pē ’oku ’ikai ha taha ia ’i he fa’ahinga ’o e tangatá te ne ’ilo’i. Ka ’oku ’afio’i pea mahino lelei ia ki he ’Alo ’o e ’Otuá, he na’á Ne tomu’a ongo’i mo fua ’etau ngaahi kavengá kimu’a pea tau toki fou atu aí. Pea koe’uhí kuó Ne ’osi fai ’e Ia ’a e totongi taupotu tahá pea fua e kavenga ko iá, ’oku mahino lelei kiate Ia e me’a ’oku tau ongo’í pea mafao mai kiate kitautolu Hono to’ukupu manava’ofá ’i he ngaahi tapa kehekehe ’o ’etau mo’uí. ’Okú Ne lava ke a’u atu, ue’i ’etau ngaahi ongó, tokoni’i …mo fakamālohia kitautolu ke tau lava fai ha me’a lahi ange he me’a te tau malavá pea tokoni’i kitautolu ke tau lava ’o fai ha me’a he ’ikai ke tau teitei lava ’o fai kapau te tau fakafalala ’ata’atā pē ki hotau mālohí”(“Ko e Fakaleleí mo e Fononga Fakamatelié,” Liahona, ’Epeleli 2012, 19).

Fehu’i ki he kau akó pe ’e founga fēfē ha’anau fakamatala’i fakanounou ’a e ngaahi akonaki ’a ’Eletā Petinaá. Hili iá, pea fehu’i ange:

’Oku founga fēfē hono ’omi ’e he ngaahi tāpuaki ’oku ma’u ’i he Fakaleleí ha founga ke tau foki ai ki he ’ao ’o e Tamai Hēvaní? (’I he tali ko ia ’a e kau akó, fakamamafa’i ange ’e lava ke tau ma’u ha fakafiemālie mo ha mālohi koe’uhí ko e Fakalelei ’a Sīsū Kalaisí, ’o fakafou ’i he Laumālie Mā’oni’oní ke kātekina ’a e “ngaahi mamahi mo e ngaahi faingata’á pea mo e ngaahi ’ahi’ahi kehekehe kotoa pē” [ ’Alamā 7:11].)

Fakaafe’i ’a e kau akó ke takitaha ako ha taha ’o e ngaahi potufolofola ko ’ení mo teuteu ke vahevahe ’a e me’a ’oku nau ’iló ke tokoni ke mahino kiate kinautolu ’a e mālohi fakaivia, pe ’alo’ofa ’o e Fakamo’uí. (Fakakaukau ke tohi ’a e ngaahi potufolofola ko ’ení ’i he palakipoé.)

2 Kolinitō 12:7–10

Mōsaia 3:19

Mōsaia 24:10–15

‘Alamā 31:24–25, 31–33, 38

’Eta 12:27

Hili ha taimi fe’unga, fehu’i ange:

Fakakaukau ki he ngaahi founga ’oku fakamatala’i ’i he ngaahi potufolofola ko ’ení ’a hono fakamālohia ’e Sīsū Kalaisi ’a e kakaí ’o fou ’i he Fakaleleí. Ko e fē ha taimi na’e fakamālohia pehe’i ai koe pe ko ha taha ’okú ke ’ilo’i?
Ko e hā ’oku mahu’inga ai ke mahino kiate kitautolu ’oku ’atā ke tau ma’u ’a e mālohi fakaivia ’o Sīsū Kalaisí?

Faka’ali’ali ’a e fakamatala ko ’eni na’e fai ’e ’Eletā Lisiate G. Sikoti ’o e Kōlomu ’o e Kau ’Aposetolo ’e Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau le’olahi.

“’Oku ’i ai ha fie ma’u vivili ke tau fakamālohia ’a ’etau mahino ki he mahu’inga ’o e Fakalelei ’a Sīsū Kalaisí kae lava ke hoko ia ko e fakava’e mālohi ke langa ai ’etau mo’uí. …

“’Oku ou poupou’i mālohi atu ke ke fokotu’u ha palani ako fakatāutaha ke toe mahino mo ke hounga’ia ange ai ’i he ta’e-hano-tatau, ta’engata pea mo e ola ta’e-fakangatangata ’o hono fakahoko haohaoa ’e Sīsū Kalaisi ’a Hono uiui’i fakalangí ko hotau Fakamo’ui mo e Huhu’í” (“’Okú Ne Mo’ui! Ke Lāngilangi’ia Hono Huafá! Ensign pe Liahona, Mē 2010, 77).

’I ho’o faka’osí, poupou’i ’a e fānau akó ke fokotu’u ha palani ako fakatāutaha ’o Sīsū Kalaisi mo ’Ene Fakaleleí.

Laukonga ’a e Tokotaha Akó

Ma’ake 14:33–36; Luke 22:39–46; Sione 15:13; 1 Pita 3:18; 2 Nīfai 9:21; Mōsaia 3:7; ’Alamā 7:11–13; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:15–20.
David A. Bednar, “Ko e Fakaleleí mo e Fononga Fakamatelié,”Liahona, ’Epeleli 2012, 12–19