Vahe 1

Ko hono Ako pea mo Ako‘i ‘o e Ongoongoleleí

‘Oku toki ‘aonga pē hono ako‘i ‘o e Ongoongoleleí ‘i he taimi ‘oku fakahoko ai pea mo tali ia ‘i he fakahinohino ‘a e Laumālie Mā‘oni‘oní.

Mei he Mo‘ui ‘a Hiipa J. Kalānité

Na‘e pehē ‘e Palesiteni Hiipa J. Kalānite: “ ‘Oku ‘ikai ke u ‘ilo ‘e au ha me‘a te ne toe ‘omi ha fiefia lahi ange ki he loto ‘o e tangatá ka ko ha‘ate ngāue ‘i he fonuá ni pe ‘i muli ki hono fakamo‘ui ‘o e laumālie ‘o e tangatá. ‘Oku ‘ikai ke u ‘ilo ‘e au ha me‘a te ne toe ‘omi ha ‘ofa lahi ange ki he ngaahi me‘a ‘oku leleí, ka ko hono ako‘i ‘o e Ongoongolelei ko ‘eni ‘o Sīsū Kalaisí.”¹

Makehe mei he‘ene hoko ko ha faiako faivelenga ‘o e ongoongoleleí, na‘e vēkeveke ma‘u pē ‘a Palesiteni Kalānite ke ako mei he fakamo‘oni ‘a e kakai kehé. Na‘á ne pehē: “ ‘Oku ou fiefia ma‘u pē ‘i he taimi ‘oku ou ma‘u ai ha faingamālie ke fe‘iloaki mo e Kāingalotu ‘o e Siasí ‘i ha‘anau fa‘ahinga houalotu pē. Kuo te‘eki ke u ‘alu ki ha‘atau houalotu, ‘i hotau ngaahi uōtí pe ngaahi siteikí pe ‘i he‘etau ngaahi konifelenisi lahí, ‘oku ta‘e tāpuekina, fakahinohino‘i pea mo fakalotolahi‘i ai au ‘i he tui ki he Ongoongoleleí; pe te u ta‘e fanongo ai ki ha fa‘ahinga me‘a te ne ta‘e fafanga‘i ‘aki au ‘a e mā ‘o e mo‘uí.”²

‘I he kei talavou ‘a Hiipa J. Kalānité, ne hoko ai kiate ia ha me‘a ‘a ia ne tokoni ke ne ‘ilo‘i hono mahu‘inga ‘o e ako mo faiako ‘aki ‘a e Laumālié. Na‘á ne fakamatala ki mui ‘o pehē:

“ ‘Oku ‘asi mahino ‘i he‘eku mo‘uí ha ngaahi me‘a ne hoko ‘i he‘eku kei tupu haké, ko ha tataki fakalaumālie mo ha mālohi ne fakafou mai ‘i he kau tangata na‘a nau malanga‘i ‘a e ongoongoleleí ‘i he laumālie ‘o e fakamo‘oni mo e lotu. ‘Oku ou fie faka-manatu‘i ai ha me‘a pehē ne hoko ‘i he‘eku kei talavoú, mahalo ko hoku ta‘u hongofulu mā fitú pe hongofulu mā valu ia. Ne u fanongo ai ki ha malanga ne fai ‘e Pīsope Mīleni ‘Etiuti ‘a ia kuo pekiá, ‘i he Uooti Hongofulu Mā Tolú. Na‘á ku lolotonga ako foki fekau‘aki mo e tu‘unga fakakalama ‘o e leá he taimi ko ‘ení, pea na‘á ne fakahoko ha ngaahi fehālaaki fakakalama ‘i he‘ene leá.

“Na‘á ku hiki‘i leva ‘ene ‘uluaki sētesí, peá u malimali mo pehē loto pē: ‘Te u ma‘u ‘i heni he pooni, ‘i he lolotonga malanga ‘a Misa ‘Etiutí, ha ngaahi me‘a fe‘unga ke u ngāue ki ai ‘i he lolotonga ‘o e ako po‘uli ‘i he ngaahi kalasi kalamá, he lolotonga ‘o e fa‘ahita‘u momokó.’ Na‘e pau ke mau omi ki he kalasi ‘i he fo‘i lēsoni taki taha mo ha ongo fo‘i sētesi ‘e ua, pe ko ha fo‘i sētesi ‘e fā ‘i he uike, ‘oku ‘ikai tonu fakakalama, fakataha mo hono ngaahi fakatonutonú.

“Na‘á ku fakaukau ki he ngaahi fakatonutonu te u faí peá u toe fanongo ‘i he taimi tatau pē ki he malanga ‘a Pīsope ‘Etiutí. Ka na‘e ‘ikai ke toe laka hake ‘i he fo‘i sētesi pē ko iá ‘a e me‘a na‘á ku tohí—ngata pē he fo‘i lea ko iá; pea ‘i he taimi ne ‘osi ai ‘a e malanga ‘a Mīleni ‘Etiutí, kuo tafe hifo hoku lo‘imatá ‘i hoku kou‘ahé, ko ha lo‘imata ‘o e fiefia mo e loto hounga‘ia ne ake noa tu‘unga ‘i he fakamo‘oni faka‘ofo‘ofa ne fakahoko ‘e he tangatá ni ki he fakalangi ‘o e misiona ‘o Siosefa Sāmitá, ko ha palōfita ‘a e ‘Otuá, kae ‘uma‘ā ‘a e tataki fakalaumālie faka‘ofo‘ofa ne ‘i he palōfitá ni ‘i he lolotonga ‘o ‘ene ngaahi ngāué.

“Neongo kuo lava ‘eni ha ta‘u ‘e onongofulu mā nima mei he‘eku fanongo ki he malanga ko iá, ‘oku kei ma‘ui‘ui pē ‘i he ‘ahó ni, pea na‘a mo e fa‘ahinga loto mo e ongo na‘á ku ma‘ú, ‘oku kei tatau ai pē ‘o hangē ko ia ne u ma‘u ‘i he ‘aho ko ia ne u fanongo ai ki aí. ‘Oku mou me‘a‘i ko ā, na‘e ‘ikai pē ke u toe fakakaukau au te u toe faka‘aonga‘i ‘a e ngaahi sētesi ko ia na‘e fehālaaki fakakalama aí ‘o tatau pē mo ‘eku pehē he ‘ikai ke u teitei tu‘u ‘i ha kalasi ‘o takuanoa ai ‘a e huafa ‘o e ‘Otuá. Ko e fuofua fakamo‘oni ‘eni na‘á ne ue‘i lahi hoku lotó mo ‘eku mo‘uí ki he misiona fakalangi ‘o e palōfitá. Kuó u ‘osi toe fanongo ‘i ha ngaahi fakamo‘oni kehe na‘e fakafiefia kiate au mo toka ‘i hoku lotó, ka ko e fuofua fakamo‘oni ‘eni na‘á ne fakamolū hoku lotó ke u tangi tu‘unga ‘i he tataki fakalaumālie ‘a e Laumālie ‘o e ‘Otuá ki he tangata ko iá.

“ ‘I he ngaahi ta‘u kotoa kuo maliu atú, talu mei he taimi ko iá, kuo te‘eki ke toe faka‘ohovale‘i au pe toe uesia au ‘e ha fehālaaki fakakalama pe pu‘aki hala‘i ‘o ha lea ‘e kinautolu ‘oku nau malanga‘i ‘a e ongoongoleleí. Na‘á ku fakatokanga‘i ‘oku tatau pē ia mo hano fakamāu‘i ha tangata tu‘unga ‘i he vala ‘okú ne tuí, pe fakamāu‘i ha loto ‘o ha tangata tu‘unga he‘ene fa‘ahinga leá. Talu mei he ‘aho ko iá ‘o a‘u mai ki he ‘ahó ni, ko e me‘a lelei taha kuo tokoni lahi taha kiate aú ko e Laumālié, ‘a e tataki fakalaumālie ‘a e ‘Otua mo‘uí ‘oku ma‘u ‘e ha taha ‘i he taimi ‘oku malanga‘i ai ‘a e ongoongoleleí, ka ‘oku ‘ikai ko e leá. … Kuó u ‘ilo‘i pau, ko e Laumālie ‘eni ‘oku foaki ‘a e mo‘uí mo e mahinó, ka ‘oku ‘ikai ko e mata‘itohí.” [Vakai, 2 Kolinitō 3:6.]³

Ngaahi Akonaki ‘a Hiipa J. Kalānité

‘I he taimi ‘oku tau ako‘i ai ‘a e ongoongoleleí, kuo pau ke tau tokanga taha ki he ngaahi tefito‘i mo‘oni mo e ngaahi fekau mahinongofuá.

‘Oku ‘ikai ko e me‘akai ko ē ‘oku tau sio ki ai mo lau ‘oku ifó ‘oku ‘aonga taha kiate kitautolú, ka ko e fa‘ahinga me‘akai ko ia ‘oku tau kai pea mo momosi ‘i lotó. Pea ‘oku ‘ikai foki ko e kai pola leleí ‘oku tokoni lahi taha ki hotau iví mo ‘etau fiemālié pea mo tokoni‘i kitautolu ke tau fakahoko lelei hotau ngafa ‘i he ngaahi feingatau ‘o e mo‘uí, ka ko e taimi lahi, ko e me‘atokoni ma‘ama‘a tahá ‘okú ne fa‘a ‘omai ‘a e me‘a ‘oku lelei mo ‘aonga taha pea mo tolongá kiate kinautolu ‘oku nau kai iá. ‘Oku pehē foki, ‘oku ‘ikai ko e keinanga‘anga pē ‘oku teuteu ‘e he kau potó ‘okú ne tānaki ivi mai ke tau fakahoko ai ha fatongia faka‘ei‘eiki mo ngalitangatá ‘i he ngaahi feingatau ‘o e mo‘uí, ka ‘i he taimi lahi, ‘oku ma‘u mei ha akonaki ‘a e taha anga fakatōkilalo tahá, ha tali ki hotau lotó pea mo hotau laumālié, ‘o tokoni ia ki hotau iví ke tau vilitaki atu ‘o fakahoko hotau ngafá ‘i he ngaahi feinga faka‘aho ke ‘i ai ha fakalakalaká.⁴

Kuo pau ke hoko ko e taumu‘a ‘a e ngaahi houalotu kotoa pē ‘a e Siasí, ‘a hono fokotu‘u ‘o ha fakamo‘oni mālohi ‘i he ‘atamai mo e loto ‘o e Kāingalotú, tautautefito ki he to‘utupú, —ha fakamo‘oni ki hono mo‘oni ‘o e Ongoongolelei kuo Fakafoki Maí, ki he Tu‘unga Faka-Mīsaia ‘o hotau ‘Eiki ko Sīsū Kalaisí, ki hono fakalangi ‘o e misiona ‘o e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ki hono tupu‘anga fakalangi ‘o e Siasi ko ‘eni ne fokotu‘u ‘e he ‘Otuá mo Hono ‘Aló ‘o fakafou ‘i he Palōfitá, pea mo hono mo‘oni ko ia ko e Siasi ‘eni ‘o Sīsū Kalaisí, pea ‘e pehē ma‘u ai pē ia, fakataha mo ia kotoa ‘okú ne fakafōtunga maí, —‘o a‘u ai pē ki he ngata‘angá, koe‘uhí ke lava ‘e he Kāingalotú ‘o ma‘u pea mo fiefia ‘i he ngaahi fakamo‘oni ko ‘ení, ke nau lava ‘o mo‘ui ‘o tauhi ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Eikí, ke fakatupulekina ma‘u ai pē ‘enau ‘ilo ki he Mo‘oní, ‘o fakafaingofua‘i ai kinautolu ke nau mo‘ui ‘i ha tu‘unga ‘e lava ke hoko mai ai kiate kinautolu ‘a e fakamo‘uí, hakeaki‘í, pea mo e fiefia ta‘engata ‘i he Pule‘anga Fakasilesitialé, pea ko hono faka‘osí, ke nau lava ai ‘o taki atu mo ha ni‘ihi kehe ‘i he māmaní ki he ‘ilo pea mo fakamo‘oni‘i ‘o e Mo‘oní, ‘i he‘enau akonakí mo ‘enau tō‘ongá, ke nau ma‘u ai ‘a e ngaahi tāpuaki tatau ko ‘ení.⁵

‘Oku ou tui ko e faiako ko ē ‘oku ‘ofa ki he ‘Otuá mo ‘ilo‘i Iá, ‘oku ‘ofa ‘ia Sīsū Kalaisi mo ‘i ai ha‘ane fakamo‘oni ki Hono fakalangí, ha‘ane fakamo‘oni ki he fakalangi ‘o e misiona ‘o e Palōfita ko Siosefa Sāmitá; ‘a e faiako ko ia ‘okú ne fakatō ‘a e ngaahi me‘á ni ki he loto mo e mo‘ui ‘a e fānau ‘okú ne ako‘í, ko e fa‘ahinga faiako peheé ‘oku femo‘uekina ia ‘i he taha ‘o e ngaahi ngāue faka‘ei‘eiki, faka‘ofo‘ofa, mo kāfakafa taha ‘e lava ke femo‘uekina ai ha taha.⁶

Ako‘i pea mo mo‘ui‘aki ‘a e ngaahi ‘uluaki tefito‘i mo‘oni ‘o e ongoongoleleí, pea tuku pē ‘a e ngaahi me‘a fakamisiteli ‘o e langí ke tatali kae ‘oua ke ke a‘u ki langi.⁷

Pea hangē ko hono fa‘a toutou hiva‘i ‘o ‘e tau ngaahi hivá …, he ‘ikai ke teitei lava ‘o fe‘unga ‘etau toutou fakamanatu‘i ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Eikí ki he kakaí ni, pea mo ‘etau poupou‘i ‘a e Kāingalotú ke nau mo‘ui ‘aki kinautolú.⁸

Kuo tā-tu‘o-lahi ha pehē mai ‘a ha kakai kiate au, “Kuó u pāhia au he toutou fanongo ki he me‘a tatau he taimi kotoa pē. ‘Oku ‘ikai fie ma‘u ia ke toutou tala.” ‘Oku tokolahi ha kakai ‘oku nau siofi ha ngaahi fehālaaki ‘i he ngaahi malanga ‘oku nau fanongo ki aí koe‘uhí he ‘oku lahi ha ngaahi me‘a ai ‘oku toutou lea‘aki.… ‘Oku hangē ‘oku ‘afio‘i ‘e he ‘Eikí ‘a e mahu‘inga ‘o e toutou fakamanatú ke fakamamafa‘i ki he ‘atamai ‘o e kakaí ha fa‘ahinga pōpoaki te ne ‘omi. ‘I he akonaki ‘a hotau Fakamo‘uí, na‘á ne fa‘a toutou lea‘aki ‘a e me‘a tatau mei he taimi ki he taimi, ha fo‘i fakakaukau ‘i ha ngaahi fakalea kehekehe, koe‘uhí pē ke fakapapau‘i ‘oku pikima‘u ki he ‘atamai mo e loto ‘o kinautolu ne fanongo kiate Iá.⁹

Koe‘uhí ke tau hoko ko ha kau faiako lelei ‘o e ongoongoleleí, kuo pau ke tau faiako ‘i he mālohi ‘o e Laumālie Mā‘oni‘oní.

‘I he fuofua ‘a‘ahi lōloa ne u fai he hili hono fakanofo au ko e mēmipa ‘o e Fakataha Alēlela ‘o e Toko Hongofulu Ma Uá, fakataha mo ‘Eletā Pilikihami ‘Iongi ko e Si‘í, ‘a ia kuo pekiá [ko ha toe mēmipa foki ia ‘e taha ‘o e Fakataha Alēlea ‘o e Toko Hongofulu Mā Uá, ] ‘oku ou manatu‘i ha‘aku fakapapau he ‘ikai ke u toe lea ‘i he lolotonga ‘o ‘ema ‘a‘ahi ko iá, —‘a ia ne fe‘unga mo ha māhina ‘e fā—‘i he me‘a ko ia ‘oku ‘iloa ‘iate kitautolu ko e “Lea ‘o e Potó.” … Na‘á ku tukupā te u kumi ha tefito ‘e taha ke u lea ai ‘i he fakataha ka hoko mai te u ‘alu ki aí. Na‘á ku feinga ‘i ha meimei miniti ‘e 20 ‘i ha me‘a kehe, ka ne ki‘i ta‘eoli. Hili ia peá u lea ‘i ha miniti ‘e 20 kehe, ‘i he Lea ‘o e Potó, ‘o faingofua mo‘oni; pea ne u toki ‘ilo he‘ene ‘osi angé kapau ne ‘i ai ha me‘a ne fie ma‘u ‘e he kakaí, ‘i he ki‘i kolo ko ‘eni ne u ‘a‘ahi ki aí, ko hano ako‘i kiate kinautolu ‘a e Lea ‘o e Potó. … Talu mei ai mo ‘eku fakapapau ko e taimi pē ‘e ue‘i ai au ke u lea ‘i ha tefito, peá u ongo‘i ke u fakahoko ia, neongo ne u ‘osi malanga ‘i he tefito ko iá ‘i ha uike kakato ‘e taha, kuo pau pē ke u toe malanga ai. …

Kuó u mātu‘aki fiefia mo‘oni ‘i he‘eku ngāue ‘i he lotolotonga ‘o e kakaí ke u lava ‘o fakamo‘oni‘i ko e taimi ‘oku tau loto fakatōkilalo ai mo fa‘a lotu pea mo loto ‘aki hono ako‘i ‘o e kakaí, ‘oku tataki fakalaumālie leva kitautolu ‘e he ‘Eikí.¹⁰

‘Oku ‘i ai ha fa‘ahinga manavasi‘i mo ha momou ‘oku hoko kiate kitautolu ‘i he taimi ‘oku tau tu‘u ai ‘i he ‘ao ‘o e kakaí ke fakahā kiate kinautolu ‘a e palani ‘o e mo‘uí mo e fakamo‘uí. Te u pehē mahalo ‘oku sai ‘ene hoko ‘a e me‘á ni, he ‘oku tau fakatokanga‘i ai ‘etau fakafalalá, ‘a hotau vaivaí, pea mo ‘etau ta‘e ma-lava ke fakahinohino kinautolu ‘oku tau lea ki aí ‘i he ‘ikai tokoni ‘a e Laumālie Mā‘oni‘oní.… ‘Oku ou fakafeta‘i ‘i he hoko ma‘u pē kiate au ‘a e fa‘ahinga loto manavasi‘i ko ‘ení he taimi ‘oku ou lea ai ki he Kāingalotu ‘o e Siasí, koe‘uhí he ‘oku ‘ikai te u teitei loto ke u ‘i ha fa‘ahinga tu‘unga he ‘ikai ke u toe fie ma‘u ai ke nofo‘ia au ‘e he maama mo e fakahinohino fakalaumālie ‘a e ‘Otuá ‘i he‘eku lea ki he kakaí. ‘Oku ou ‘ilo‘i he ‘ikai ke lava ‘o ‘ilo‘i ‘a e me‘a ko ia ‘e lelei taha ki he kakaí, ka ‘i he le‘o pē ‘o e fakahinohino fakalaumālié.¹¹

Kuo te‘eki hoko ko ha me‘a ‘oku ou faka‘amua ‘i he‘eku lea ki he Kāingalotú, ke fakamāma‘i hoku ‘atamaí ‘e he fakahinohino ‘a e Laumālie Mā‘oni‘oní. Kuó u fakatokanga‘i he taimi ‘oku ako‘i ai ‘a e kakaí, kapau he ‘ikai fakahinohino fakalaumālie ‘a e taha leá ‘e he‘etau Tamai ‘i he Langí, ‘e faingata‘a ke lea‘aki ha fa‘ahinga me‘a ‘e ‘aonga pe mahu‘inga ki he Kāingalotú.¹²

He ‘ikai lava ‘e ha tangata ke ne ako‘i ‘a e Ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí ‘i he fakahinohino fakalaumālie ‘a e ‘Otua mo‘uí pea ‘aki ‘a e mālohi mei ‘olungá kae ‘oua pē ke ne mo‘ui ‘aki ia.¹³

Ko hotau fatongiá ‘eni—ke fokotu‘u kitautolu ‘i ha tu‘unga ‘a ia te tau lava ai ‘o tu‘u hake ke ako‘i ‘a e kakaí, he te tau lava ‘o ako‘i kinautolu ‘i he fakahinohino fakalaumālie ‘a e laumālie ‘o e ‘Otuá ‘o ka hifo ‘o toloto ‘iate kitautolu; ka ‘o kapau ‘oku ‘ikai ke tau tauhi ‘a e ngaahi fekau ‘a e ‘Otuá, he ‘ikai ke tau lava ‘i ha fa‘ahinga ivi, pe mālohi, pe mafai, ke teke ‘a e kakaí ke nau talangofua ki he ngaahi fekau ‘oku ‘ikai ke tau talangofua kitautolu ki aí.¹⁴

Koe‘uhí ke ‘aonga kiate kitautolu ‘a e ngaahi houalotu mo e ngaahi kalasi ‘i he Siasí, kuo pau ke tau ongo‘ingofua mo loto ke fakahoko ‘a e me‘a ne tau akó.

Tatau ai pē pe ko e hā hano mālohi ‘o e fakamo‘oní pe ko e fa‘ahinga ue‘i fakalaumālie aí, kapau ‘oku ‘ikai mateuteu ‘a e ‘atamai ‘o e taha ‘oku fanongó ke ne tali, ‘oku ‘ikai ke fu‘u ‘aonga fēfē. ‘Oku tatau mo‘oni ia mo hano tō ‘o ha tenga‘i keleni ‘i ha kelekele kakā.¹⁵

‘Oku hanga ‘e he fiekaiá ‘o ‘ai ‘a e me‘akaí ke mātu‘aki ifo mo‘oni. ‘Oku hanga ‘e he fiekaia ki he Ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí ‘o ‘ai ke tau sai‘ia ‘i [he‘etau] ngaahi konifelenisí.¹⁶

‘Oku ‘i ai ha kakai ‘e ni‘ihi ‘oku ō ki he ngaahi fakatahá ‘i he ta‘u kotoa pē mo fanongo ki hono ako‘i kinautolu ‘e he kau tamaio‘eiki ‘a e ‘Eikí ‘i ha founga mahino pea ‘i he loto fakatōkilalo ‘a e ngaahi fatongia kuo tuku kiate kinautolú, pea nau foki mei he ngaahi fakataha‘anga ko iá ‘o ‘ikai ke nau teitei fakahoko ‘a e me‘a na‘a nau fanongo ki aí; ka ‘oku nau laukau ‘aki ‘enau ō ma‘u pē ki he ngaahi fakataha‘angá. Ka, ‘e hoku ngaahi kaume‘a, kapau ‘oku mou ō ma‘u pē ki ho‘omou houakai efiafí, ‘o tangutu pea vakai atu ki he me‘atokoní, ‘o ‘ikai kai hano konga, he ‘ikai fuoloa kuo mou mālōlō ‘i he fiekaiá. ‘Oku ‘i ai ha Kāingalotu ‘oku ō ki he ngaahi fakataha‘angá, ka ‘oku nau mate fakalaumālie pē koe‘uhí he ‘oku ‘ikai ke nau puke pea mo faka‘aonga‘i ‘a e me‘atokoni fakalaumālie ko ia kuo foaki aí. ‘Oku ‘ikai totonu ke tau hoko ko e kau fakafanongo pē ki he leá, ka, ko e kau fakahoko foki ‘o e ngaahi lea ko iá [vakai, Sēmisi 1:22].¹⁷

Ko e taimi ‘oku tau ‘i ha fakataha‘anga ai, ‘oku tau keinanga mei he laumālie ‘o e fakataha‘anga ko iá. Ko e taimi ‘oku tau li‘aki aí, ‘oku toki tala mai ‘e ha taha ‘a e fa‘ahinga laumālie lelei ne ‘i he fakataha‘angá pea mo e me‘a ne lava‘i ‘i he ‘i ai tonu ke ma‘u ‘inasi mei aí, pea he ‘ikai ke tau lava ‘e kitautolu ‘o fakahounga‘i fēfē ‘a e ngaahi me‘a ko iá. ‘Oku tatau tofu pē ia mo e tangata na‘e fiekaia pea fakamatala ange ‘e ha taha ha ma‘u-me‘atokoni efiafi lelei. Kuo pau ke tau ma‘ume‘atokoni tonu, kuo pau ke tau mo‘ui‘aki ‘e kitautolu tonu, kuo pau ke tau ‘i he feitu‘u totonu ‘o hotau fatongiá ka tau toki ma‘u ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí, kapau ‘oku fakahā ai ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí.

…Na‘e pau ke ha‘u ‘a Felenisisi M. Laimani [‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá] mei Tuila ‘i he pō ki mu‘a ‘emau fakatahá pea nofo [‘i Sōleki Siti] ‘i ha pō ‘e taha mo ha ‘aho kakato koe‘uhí ke ‘i he fakataha ‘a e Kau Palesitenisií mo e Kau ‘Aposetoló ‘a ia na‘e meimei ke houa ‘e ua pe tolu, ka na‘e ‘ikai ke teitei li‘aki ‘i ha fo‘i fakataha ‘e taha.

Na‘á ku tala ange ki ai ‘i ha ‘aho ‘e taha: “ ‘Oku fakaofo kiate au ‘a e ‘ikai ke ke tōmui pea mo ho‘o ma‘u ‘a ‘etau ngaahi fakatahá.”

Tala mai ‘e ia: “ ‘Oku ‘ikai ke u loto ke u li‘aki ‘i ha fo‘i fakahinohino fakalaumālie ‘e taha mei he ‘Eikí; ‘oku ‘ikai ke u loto au ke toki a‘u mai ‘a e Laumālie ‘o e ‘Eikí kiate au ‘o fakafou mai ‘i ha taha kehe. ‘Oku ou loto ke u ma‘u, ongo‘i, pea mo ‘ilo‘i mo‘oni ia, ‘iate au tonu pē.”¹⁸

‘Oku fakatou ‘aonga mo fakamālohia ‘a e kau faiakó mo e kau fanongó tu‘unga ‘i he lotu ‘o e tuí.

‘Oku ou faka‘amu, ‘o hangē ko ia ‘oku ou fa‘a fai ‘i he‘eku lea ki he Kāingalotú, ke tokoni mai ho‘omou tuí mo ho‘omou ngaahi lotú, ke ‘iate kitautolu ‘a e Laumālie leleí, pea ke fakatou tokoni‘i mo fakaivia kitautolu ‘i he‘etau tui mā‘oni‘oni tahá tu‘unga ‘i he‘etau fakataha fakakātoá.… ‘Oku ‘i ai ha kakai ‘e ni‘ihi ‘oku ou ‘ilo‘i, ‘oku nau pehē ‘oku meimei ko ha lea pau ki he kau malangá ke nau kolea ‘a e tui mo e lotu ‘a e Kāingalotú, ka ‘oku ou loto ke fakahā atu ‘oku ou tui ‘oku fu‘u lahi fau ‘a e ta‘e tokanga ‘a e kakaí fakalūkufua ke kole ki he ‘Eikí ke Ne tāpuaki‘i mo ue‘i fakalaumālie kinautolu ‘e malangá. ‘I he ngaahi me‘a pehení ‘oku tau halaia ai ‘i he taimi lahi, ‘i he ‘ikai ke tuku taha ‘etau fakakaukaú mo hotau lotó ki he tokotaha ‘oku leá pea kolea fakamātoato ‘i he fa‘a lotu ke tāpuekina ia ‘e he ‘Eikí. Te u pehē ‘oku ou halaia mo au ‘i he fa‘a ngalo, ke u lotu ki he ‘Eikí ke Ne tāpuaki‘i kinautolu ‘aki Hono Laumālie Mā‘oni‘oní, he lolotonga e lea ‘a hoku kaungāngāué.

‘Oku ou ‘ilo mei he ngaahi me‘a kuo hokó ‘oku hala ‘atā ke ‘i ai ha Kaumātu‘a ‘e tu‘u ke lea ki he Kāingalotú, ‘e ta‘e faka‘amu fakamātoato ke tokoni ki ai ‘a e tui mo e ngaahi lotu ‘a e kakaí, kapau ‘oku loto mo‘oni ke tokoni kiate kinautolu.. … Fekau‘aki mo e lotu ‘a e Kāingalotu kuo lōnuku maí, ‘oku ou ‘ilo‘i ‘e tāpuekina au ‘e he ‘Otuá mo ha ni‘ihi kehe ‘oku tu‘u ‘i homou ‘aó ‘i he taimi kotoa pē ke malanga‘i atu kiate kimoutolu ‘a e ngaahi fatongia mo e ngaahi ngafa ‘oku mou mo‘ua ai ki homou Tupu‘angá.¹⁹

Ko e taimi ‘oku tau ō ai ki he ngaahi houalotú, ‘oku totonu ke ‘i ai ha lotu ‘i hotau lotó ke ue‘i fakalaumālie ‘e he ‘Eikí ‘a kinautolu ‘e leá, ‘aki Hono laumālié, pea ka hili ‘enau lea mai ‘i he tataki ‘a Hono laumālié, ‘oku totonu ke tau mātuku mai mo e loto fakapapau, mo ha loto holi, mo ha lotu, te tau ako mo‘oni ‘a e me‘a mahu‘inga ne tau fanongoá, pea ke tau faka‘aonga‘i ia ‘i he‘etau mo‘uí.²⁰

Kuo te‘eki ke ma‘u ‘e he‘eku mo‘uí ha fa‘ahinga fiefia, nēkeneka, pe nonga ‘e lava ke fakafehoanaki atu ki he fiefia mo e nēkeneka pea mo e nonga na‘á ku ma‘u ‘i he taimi ne omi ai ‘a e kakai na‘a nau fanongo ki he‘eku malanga‘i ‘a e ongoongolelei ‘o Sīsū Kalaisí ‘o tala mai kuo nau ma‘u ha fakamo‘oni ki hono fakalangi ‘o e ngāué ni; pea kuo hanga ‘e he ngaahi lea ne tō mei hoku loungutú ‘o ‘omi ki honau lotó ha ‘ilo kuo toe fakafoki mai ‘a e palani ‘o e mo‘uí mo e fakamo‘uí ki he māmaní. ‘Oku ou tui ‘oku ‘ikai ha me‘a ia ‘i he māmaní kotoa ‘e lava ke fakafehoanaki mo e fiefia ‘oku ma‘u ‘e he tangatá ‘i he taimi ‘okú ne fakatokanga‘i ai kuó ne hoko ko ha me‘angāue ‘i he to‘ukupu ‘o e ‘Otua mo‘uí ki ha ngaahi loto ‘oku angatonu, ‘o ue‘i ke tupu ai ha ‘ofa ki he ‘Otuá mo ha loto ke tauhi kiate Ia.²¹

Ngaahi Fokotu‘u ki hono Akó mo hono Alea‘í

Ko e hā ‘oku fie ma‘u ai ke “toutou ako‘i” ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘o e ongoongoleleí? Kuo ‘aonga fēfē kiate koe hono toutou fakahoko atu ‘o e ngaahi tefito‘i mo‘oni ‘o e ongoongoleleí?
Ko e hā ha ngaahi faingamālie ‘oku tau ma‘u ke ako‘i ai ‘a e ongoongoleleí? ‘I he taimi ‘oku tau teuteu ai ke faiakó, ko e hā ‘oku mahu‘inga ai ke tau fakahaa‘i hotau vaivaí ‘i he ‘ao ‘o e ‘Eikí?
‘Oku ‘uhinga ki he hā ke faiako ‘i he tataki ‘a e Laumālie Mā‘oni‘oní? (Vakai foki, 2 Nīfai 33:1; T&F 50:13–22; 100:5–8.) Ko e hā te tau lava ‘o fai ke tau ma‘u ai ‘a e fakahinohino ‘a e Laumālié ‘i he‘etau faiakó? (Vakai foki, ‘Alamā 17:2–3; T&F 11:18–21; 42:14.)
Ko e hā ha fatongia ‘oku tau ma‘u ‘i he taimi ‘oku tau fanongo ai ki ha ni‘ihi ‘oku nau ako‘i ‘a e ongoongoleleí? ‘Oku uesia fēfē ‘e he fa‘ahinga tokanga ‘oku tau faí ‘a e me‘a ‘oku tau ma‘u ‘i he ngaahi kalasi he lotú? Ko e hā ha ngaahi founga ‘e tokoni ai ki he faiakó mo ha ni‘ihi ‘i he kalasí ‘a ‘etau tokangá?
Ko e hā ‘e lava ke fai ‘e he kau faiakó ke faka‘ai‘ai ai ‘a e kau mēmipa ‘o e kalasí ke nau kau ‘i he lēsoní?
Ko e hā ha ngaahi founga kuo tokoni‘i ai koe ‘e he ngaahi houalotu ‘o e Siasí ke ke tupulaki fakalaumālié? Ko e hā ‘oku hoko ai ko hatau fatongia ke lotua kinautolu ‘oku faiako ‘i he ngaahi houalotu ‘a e Siasí?
‘I he‘etau fakakaukau atu ki hono ako ‘o e ngaahi akonaki ‘a Palesiteni Kalānité, ko e hā te tau lava ‘o fai ke tau faka‘aonga‘i ai ‘a e ngaahi me‘a kuo tau ako mei he vahe ko ‘ení?

sister teaching — “ ‘Oku ‘ikai ke u ‘ilo ‘e au ha me‘a te ne toe ‘omi ha ‘ofa lahi ange ki he ngaahi me‘a ‘oku leleí, ka ko hono ako‘i ‘o e Ongoongolelei ko ‘eni ‘o Sīsū Kalaisí.”