Li wankilal re tzʼapok
Li wankilal re tz’apok naxq’axtesi li kolb’a-ib’ sa’ junesal ut li taqenaqil loq’al sa’ junkab’al reheb’ chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios.
Yeeb’il chaq xb’aaneb’ li profeet chalen chaq xkutankil laj Isaias1 naq sa’ roso’jikeb’ li kutan, lix najteril tenamit li Qaawa’ re li sumwank, lix junkab’al laj Israel, “teʼchʼutubʼaaq chaq saʼ li jekʼink keʼxkʼul chaq najter, saʼebʼ chaq li chʼochʼ saʼ xyi li palaw, ut saʼ xkaajachalil chaq li ruchichʼochʼ”2 ut taak’eemanq reheb’ “lix chʼochʼil li reechanihomebʼ.”3 Li Awa’b’ej Russell M. Nelson na’aatinak chi kok’ aj xsa’ chirix li ch’utub’aak a’in, naxye naq a’an “li k’anjel q’axal nim li yoo chi uxmank sa’ li ruchich’och’ anajwan.”4
Kʼaʼru aj-e li chʼutubʼaak aʼin?
Chi k’utb’esinb’il chiru li profeet aj Jose Smith, li Qaawa’ kixye naq a’an re xkolb’al rix li tenamit re li sumwank. A’an kixye, ”Lix chʼutubʼankilebʼ ribʼ saʼ xbʼeen li chʼochʼ Sion, ut saʼ xbʼeenebʼ li roqechal, [taawanq] choqʼ jun kolbʼa-ibʼ naʼajej, ut choqʼ muhebʼaal chiru li kaq-sut-iqʼ, ut chiru li josqʼil naq taahoymanq chaq chi maakʼaʼ xyu saʼ xbʼeen chixjunil li ruchichʼochʼ.”5 Li “josq’il” li yeeb’il resil arin naru natawman ru jo’ xq’ajkamunkil lix qʼetb’aleb’ lix chaqʼrabʼ ut lix taqlahom li Dios saʼ chixjunil li naʼajej.
Sa’ xb’een chixjunil, li ch’utub’aak nak’ulman re xk’amb’aleb’ li rosob’tesihom li kolb’a-ib’ ut li taqenaqil loq’al reheb’ chixjunil li te’k’uluq re. A’an chan ru naq li sumwank kiyeechi’iman re laj Abraham taatz’aqloq ru. Li Qaawa’ kixye re laj Abraham naq rikʼin ruqʼebʼ li riyajil ut lix tijonelil, “teʼosobʼtesimanq chixjunil li junkabʼal re li ruchichʼochʼ, rikʼin ajwiʼ li osobʼtesink re li Evangelio, aʼan li osobʼtesink re li kolbʼa-ibʼ, re ajwiʼ li junelik yuʼam.”6 Li Awa’b’ej Nelson kixye a’an chi jo’ka’in: “Naq naqak’ul li evangelio ut nakub’e qaha’, naqak’ul sa’ qab’een lix loq’laj k’ab’a’ li Jesukristo. Li kub’iha’ a’an li rokeb’aal li ok choq’ sum eechaninel re chixjunil li kixyeechi’i li Qaawa’ sa’ li najter kutan re laj Abraham, laj Isaak, laj Jakob, ut eb’ li riyajileb’.”7
Sa’ 1836, laj Moises kixk’ut rib’ chiru li profeet aj Jose Smith sa’ li santil ochoch re Kirtland ut “kixqʼaxtesi … xlaawil lix chʼutubʼankil Israel chalen chaq saʼ xkaajachalil li ruchichʼochʼ.”8 Sa’ ajwi’ li hoonal a’an, laj Eliyah kixkʼut ribʼ ut “kixqʼaxtesi lix kʼojlajik li evangelio re laj Abraham, ut kixye naq qikʼin laaʼo ut li qiyajil chixjunilebʼ li tasal tenamit moqon chik chiqix teʼosobʼtesiiq.”9 Rik’in li wankilal a’in, laa’o naqak’am anajwan lix evangelio li Jesukristo—li chaab’il esilal chirix li tojb’al-ix sa’ xk’ab’a’ a’an—rik’in chixjunileb’ li tenamit ut kristiaan re li ruchich’och’, ut naqach’utub’eb’ chixjunil li te’raj ok sa’ lix sumwank li evangelio. Neke’ok choq’ “li riyajil laj Abraham, ut li iglees ut awaʼbʼejihom, ut li sikʼbʼilebʼ ru re li Dios.”10
Sa’ ajwi’ li hoonal a’an sa’ li santil ochoch re Kirtland kiwan rox li choxahil aj k’amol esil li kixk’ut rib’ chiru laj Jose Smith ut laj Oliver Cowdery. A’an li profeet aj Elias, ut a’an li wankilal ut eb’ li laaw li ke’k’ojob’aak wi’chik xb’aan a’an li tin’aatinaq wi’ anajwan.11 Li wankilal re xk’eeb’al xwankil chixjunileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li tijonelil ut re xb’ak’b’aleb’ sa’ ruchich’och’ jo’ ajwi’ sa’ choxa—li wankilal re tz’apok—a’an aajel ru re xch’utub’ankil ut xkawresinkil jun tenamit re li sumwank chi ka’pak’al li tz’apleb’ t’ikr.
Wiib’ oxib’ chihab’ rub’elaj a’an, laj Moroni kixch’olob’ chiru laj Jose Smith naq laj Elias tixk’am chaq li aajel ruhil wankilal re li tjjonelil: “Tinkʼutbʼesi cheru li Tijonelil, rikʼin ruqʼ laj Elias li profeet.”12 Moqon laj Jose Smith kixye: “K’a’ut naq kixtaqla laj Elias? Xb’aan naq wan rik’in a’an xlaawil li wankilal re xk’anjelankil chixjunileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li Tijonelil; ut [wi ink’a’] k’eeb’il li wankilal, ink’a’ neke’ru chi k’anjelamank li k’ojob’anb’il k’anjel sa’ tiikilal”13—ut chi jo’kan eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel ink’a’ te’wanq xwankil anajwan ut chi junelik.14
Sa’ jun k’utum li wan anajwan sa’ li Tzol’leb’ ut Sumwank, li Profeet kixye: “Maare wankebʼ li teʼkʼoxlanq re naq qʼaxal kawil chʼoolejil li tzolʼlebʼ nokoʼaatinak wiʼ—jun li wankilal li natzʼiibʼank esil malaj nabʼakʼok saʼ ruchichʼochʼ ut nabʼakʼok saʼ choxa.” Aʼbʼanan chiru li jar qʼehil wanjenaq wiʼ li ruchichʼochʼ, yalaq joʼqʼe naq li Qaawaʼ kixkʼe jun xkʼojlajik li tijonelil re junaq winq rikʼin tzʼaqal li kʼutbʼesink, malaj re jun chʼuutaqebʼ li winq, junelik nakʼeeman li wankilal aʼin. Chi joʼkan, yalaq kʼaʼru keʼxbʼaanu li winq aʼan chi kʼeebʼilebʼ xwankil, saʼ lix kʼabʼaʼ li Qaawaʼ, ut keʼxbʼaanu chi tzʼaqal ut chi tiik, ut keʼxtzʼiibʼa resil aʼan chi tzʼaqal re ru ut chi tiik, kiʼok choqʼ chaqʼrabʼ saʼ ruchichʼochʼ ut saʼ choxa, ut inkʼaʼ kiru chi sachmank xwankil, joʼ chanru li aatin taqlanbʼil xbʼaan li nimla Jehova.”15
K’aynaqo chixk’oxlankil naq li wankilal re tz’apok wan ka’ajwi’ sa’ junjunq reheb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch, a’b’an li wankilal a’an aajel ru re xk’eeb’al xwankil chixjunileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel ut re xb’ak’b’aleb’ toj chirix li kamk.16 Li wankilal re tz’apok naxk’ut xyaalal laa kub’iha’, jo’ eetalil, re naq taak’ulub’aaq arin ut sa’ choxa. Sa’ roso’jik, chixjunileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li tijonelil neke’b’aanuman rub’el xlaawileb’ li Awa’b’ej re li Iglees, ut jo’ kixye li Awa’b’ej Joseph Fielding Smith, “A’an [li Awa’b’ej re li Iglees] kixk’e li wankilal qe, a’an kixk’e li wankilal re tz’apok sa’ li qatijonelilxb’aan naq a’an naxk’ameb’ li laaw a’an.”17
Wan jun chik aajel ruhil rajom lix ch’utub’ankil Israel li wan xyaalal naq noko’aatinak chirix li tz’apok sa’ ruchich’och’ ut sa’ choxa—a’an lix kab’lankileb’ ut roksinkileb’ li santil ochoch. Jo’ kixye li profeet aj Jose Smith : “K’a’ut naq neke’xch’utub’ rib’ … lix tenamit li Dios chalen chaq xtiklajik li ruchich’och’? … A’an re xkab’lankil jun ochoch choq’ re li Qaawa’, b’ar wi’ naru a’an chixk’utb’esinkil chiru lix tenamit eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li rochoch, ut lix loq’alil lix awa’b’ejihom, ut chixk’utb’al chiru li tenamit lix b’ehil li kolb’a-ib’; xb’aan naq wankeb’ li k’ojob’anb’il k’anjel ut li na’leb’ li tento te’k’utmanq ut te’b’aanumanq sa’ jun li na’ajej, malaj jun ochoch li kab’lanb’il choq’ re a’an.”18
Li k’ulub’aak naxke’ li wankilal re tz’apok reheb’ li k’ojob’anb’il k’anjel, nak’eeman ajwi’ reheb’ li k’ojob’anb’il k’anjel neke’b’aanuman chi uuchilej sa’ li na’ajej sik’b’il ru xb’aan li Qaawa’—lix santil ochoch. Arin naqak’e reetal lix nimal ru ut lix santilal li wankilal re tz’apok—a’an naxq’axtesi li kolb’a-ib’ sa’ junesal ut li taqenaqil loq’al sa’ junkab’al reheb’ chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios, maak’a’ naxye b’ar ut jo’q’e ke’wan sa’ li ruchich’och’. Maajun chik paab’aal, na’leb’, malaj wankilal naru nak’ehok re a’an. Li wankilal re tz’apok a’an tz’aqal lix k’utb’esinkil lix tiikal ru xna’leb’, li ruxtaan, ut lix rahom li Dios.
Rik’in li wankilal re tz’apok, ak re naq li qach’ool naxsutq’isi rib’ rik’ineb’ li ani ke’chal xb’een wa chiqu. Li ch’utub’aak sa’ li sumwank li yoo chi uxk sa’ roso’jikeb’ li kutan naxq’ax ru li tz’apleb’ t’ikr. A’ yaal lix tustuukilal li Dios tz’aqal re ru, eb’ li yo’yo ink’a’ naru te’xk’ul li junelik yu’am sa’ xtz’aqalil wi ink’a’ te’xb’ak’ rib’ rik’ineb’ “li yuwa’b’ej,” eb’ li qaxe’ qatoon. Jo’kan ajwi’, eb’ li ak ke’kam, ut li toj te’kamq chi maak’a’ li tz’apok sa’ junajil, ink’a’ te’ruuq chi xik chi uub’ej toj reetal naq eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel chi uuchilej te’xb’ak’eb’ qik’in, eb’ li riyajil, ut toohe’xb’ak’ rik’ineb’ a’an, a’ yaal lix tustuukilal li choxa.19 Li ajom re xtenq’ankil qib’ chiqib’il qib’ chi ka’pak’alil li tz’apleb’ t’ikr naru na’ilman jo’ jun sumwank, jun raqal re li akʼ sumwank li junelik nakana. Jo’ kixye laj Jose Smith, naqaj “xtz’apb’aleb’ sa’ junajil li qakamenaq re teʼtzʼaqonq [qochb’een] saʼ li xbʼeen wakliik chi yoʼyo.”20
Li k’utb’esihom q’axal taqenaq ut sant re li wankilal re tz’apok a’an lix junajinkil li winq ut li ixq chi junelik sa’ li sumlaak ut lix junajinkileb’ chixjunil li kristiaan chiru jar tasal lix tenamitebʼ. Li wankilal re k’anjelak sa’ eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel a’in q’axal loq’, jo’kan naq a’an ajwi’ li Awa’b’ej re li Iglees li naxjek’ reheb’ li jun siir chik. Li Awa’b’ej Gordon B. Hinckley kixye, “Naab’al sut inyehom naq wi ta maak’a’ chik xyo’la sa’ xyanq li rahilal ut tawasiik ki’ajman re xk’ojob’ankil wi’chik li evangelio, maare ka’ajwi’ lix wankilal li tijonelil re xtz’apb’aleb’ li junkab’al sa’ junajil choq’ re li junelik q’e kutan, toj tz’aqal raj li k’a’ru tojb’il chaq xb’aan li rahilal.”21
Chi maak’a’ li tz’apok li naxjunajiheb’ li junkab’al chi junelik ut li tasal tenamit arin ut chi junelik, tookanab’aaq raj chi junelik chi maak’a’ li qaxe’ chi moko quq’—sa’ jalan chik aatin, chi maak’a’ li qaxe’toonil chi moko qiyajil. Li wank sa’ junesal chi maak’a’ xjunajileb’ li kristiaan, sa’ li junpak’al, malaj li junajink-ib’ li naxtz’eqtaana li sumlaak ut li komonil sa’ junkab’al jo’ k’ulub’anb’il xb’aan li Dios,22 sa’ li junpak’al chik, te’xsach raj li rajom lix yo’ob’tesinkil li ruchich’och’. Wi ta taa’ok a’an jo’ li k’ulub’anb’il xb’aan xk’ihaleb’, a’an chanchan raj naq li ruchich’och’ taamajewaaq malaj “taasachmanq raj chi junajwa” sa’ lix k’ulunik li Qaawa’.23
Naru naqak’e reetal k’a’ut naq “lix sumlajik li winq rik’in li ixq k’ojob’anb’il xb’aan li Dios, ut naq li junkab’al q’axal aajel ru sa’ lix k’uub’anb’il na’leb laj Yo’ob’tesinel choq’ rehaq lix k’ulumeb’ li ralal xk’ajol sa’ li junelik q’e kutan.”24 A’ut naqak’e ajwi’ reetal naq sa’ li kutan a’in li wan xmajelal, maare ink’a’ naru nak’ulman sa’ xyu’am chixjunileb’. A’b’an wan qayo’onihom rik’in li Kristo. Naq naqoyb’eni li Qaawa’, li Awa’b’ej M. Russell Ballard naxjultika qe naq “eb’ li loq’laj hu ut eb’ li profeet sa’ roso’jikeb’ li kutan a’in neke’xch’olob’ naq chixjunil li ani tiik chixpaab’ankileb’ li sumwank re li evangelio taaruuq tixtaw li taqenaqil loq’al.”25
Wankeb’ li xe’xk’ul li rahil ch’oolejil ut li yib’ ruhil na’leb’ sa’ xjunkab’aleb’ ut chi jo’kan ink’a’ neke’raj wank sa’ junkab’al chi junelik. Li Elder David A. Bednar kixye a’in: “Eere laa’ex li yot’b’il eech’ool xb’aan li jachok-ib’ sa’ lee junkab’al malaj rahob’tesinb’il eech’ool xb’aan li muxe’k, chijultiko’q eere [naq lix k’uub’anb’il na’leb’ choq’ re li junkab’al] natikla chi ak’il eerik’in! Maare xtoqman jun b’ak’leb’ re lix b’ak’leb’ ch’iich’ lee tasal tenamit, a’b’an toj wankeb’ li tiikil b’ak’leb’ ut li rela’ li b’ak’leb’ ch’iich’ li toj aajelaq ru chi junelik. Naru nekekawob’resi lee b’ak’leb’ ch’iich’ ut maare naru ajwi’ textenq’anq chixtuqub’ankileb’ li toqb’il b’ak’leb’. Taab’aanumanq a’an chi junjunqil.”26
Sa’ xmuqlajik li Hermana Pat Holland, li rixaqil li Elder Jeffrey R. Holland, sa’ li julio xnume’, li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixye, “Sa’ junaq kutan, li xPatricia ut laj Jeffrey te’junajiiq wi’chik. Moqon te’junajiiq rik’ineb’ lix kok’al ut li rijayileb’ li tiikeb’ chixpaab’ankil lix sumwank, re naq te’xk’ul xtz’aqalil li sahil ch’oolejil li tixk’e li Dios re chixjunileb’ li ralal xk’ajol li tiikeb’ chi paab’ank. Rik’in li nawom a’an, naqataw ru naq li kutan jwal nim xloq’al sa’ xyu’am li xPatricia maawa’ xkutankil xyo’lajik chi moko xkamik. Li kutan jwal nim xloq’al sa’ lix yu’am a’an li 7 re junio, 1963, naq kitz’ape’ sa’ junajil rik’in laj Jeff sa’ li santil ochoch re St. George. … K’a’ut naq jwal nim xloq’al a’in? Xb’aan naq li ruchich’och’ tz’aqal kiyo’ob’tesiik re naq eb’ li junkab’al te’ruuq chi k’uub’amank ut chi tz’apmank sa’ junajil. Li kolb’a-ib’ nak’ule’ sa’ junjunqalil, a’b’an li taqenaqil loq’al, nak’ule’ jo’ junkab’al. Maa’ani naru chi taqsiik xloq’al sa’ junesal.”
Toje’, li wixaqil ut laa’in xqochb’eeni jun li qamiiw sa’ xna’aj li tz’apok sa’ junajil sa’ li santil ochoch re Bountiful Utah. Kinnaw ru li wamiiw xb’een wa jo’ ch’ina ixqa’al aran Cordoba, Argentina. Li wochb’een sa’ mision ut laa’in yooko chi aatinak rik’ineb’ li kristiaan sa’ jun na’ajej nach’ rik’in li oficiin re mision, ut a’an kixte rokeb’aal li rochoch naq koowulak aran. Rik’in xnumik li hoonal, a’an, lix na’, ut eb’ li ras riitz’in ke’ok sa’ li Iglees, ut toj tiikeb’ chi paab’ank anajwan. Anajwan a’an jun chaab’il ixq, ut koowan qochb’een a’an sa’ li santil ochoch re xtz’apb’al sa’ junajil lix na’ ut lix yuwa’ li kamenaqeb’, toja’ naq a’an taatz’ape’q rik’ineb’.
Jun sumal li ke’ok choq’ tz’aqal ramiiweb’ ke’xb’aanu ruuchileb’ xna’ xyuwa’ chiru li artal. Xqeek’a xki’il li hoonal a’an, ut kinumta xki’il naq li qamiiw aj Argentina xtz’ape’ sa’ junajil rik’in lix na’ ut lix yuwa’. Waqib’o ajwi’ li koowan aran chiru jun ch’anch’ookil ewu chi najtob’resinb’il rik’in li ruchich’och’, a’ut yoo chi k’ulmank jun reheb’ li k’anjel jwal nim xloq’al li nak’ulman sa’ li ruchich’och’. Kisaho’ inch’ool naq lin k’anjel ut lin komonil wulajenaq chaq chalen xtoch’b’al rokeb’aal li rochoch jo’ saaj misioneer toj sa’ li kutan a’in, naab’al chihab’ chik chirix a’an, naq yookin chixb’aanunkil li k’ojob’anb’il k’anjel li tixtz’ap a’an sa’ junajil rik’in lix na’, lix yuwa’, ut lix xe’toonil.
A’in yoo chi k’ulmank rajlal chiru chixjunil li ruchich’och’ sa’eb’ li santil ochoch. A’an li roso’jikil yokb’ sa’ xch’utub’ankil li tenamit re li sumwank. A’an li loq’al q’axal nim naqak’ul jo’ komon re lix Iglees li Jesukristo. Ninyeechi’i eere naq wi teesik’ a’an rik’in paab’aal, sa’ li yu’am a’in malaj sa’ li junelik q’e kutan, teek’ul.
Ninch’olob’ xyaalal naq tz’aqal yaal li wankilal re tz’apok li kik’ojob’aak wi’chik sa’ li ruchich’och’ rik’in laj Jose Smith, ut naq li k’a’ru b’ak’b’il arin sa’ ruchich’och’ xb’aan, b’ak’b’ilaq ajwi’ chi yaal sa’ choxa. Ninch’olob’ xyaalal naq li Awa’b’ej Russell M. Nelson, jo’ Awa’b’ej re li Iglees, a’an li junaj chi winq sa’ ruchich’och’ sa’ li kutan a’in li naxb’eresi, rik’ineb’ li laaw wankeb’ rik’in, lix k’anjelankil li choxahil wankilal a’in. Ninwotz xnawom inch’ool naq rik’in lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo naru tookole’q chiru li kamk ut naru toowanq sa’ jun junkab’al taqenaq xloq’al chi junelik. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.