Maungatabu ni Kabuta
Iesu Kristo bon te Kaubwai
Okitobwa 2023 maungatabu ni kabuta


Iesu Kristo bon te Kaubwai ae rangi ni Kakawaki

Kabanea Nanom iroun Iesu Kristo. Bon ngaia ara Tia Kamaiu ao te Tia Kabooi Maiura, te “tia” are ti riai n taraia, ao kaubwaira ae moan te korakora.

N 1907 te mwaane ni Imatang ae kaubwai ae arana George Herbert, te kaniiman man Earl of Carnarvon,1 e mwaing nako Aikubuta ao n anaaki nanona i aon kamatebwaian aia waaki aomata n taai ake ngkoa. E kawara te tia rabakau ae kaain Aikubita, ae Howard Carter, ao e butiia bwa e na riki bwa toana ni mwakuri. Taben Carter bwa e na tararua te keniken ibukin rabwataia aomata, ao Carnarvon e na katauraoa te mwane ni buoka.

A tokanikai ni kunei tabeua taabo aika a na nooraki. A karekea ngkanne te kariaiakaki bwa a na keniken n te tabo ni mate ae Valley of the Kings, ae uakaan ma Luxor ae kaawan Aikibuta ruanimateia are a mwaiti iai bwarao aika a tia ni kuneaki. A baireia bwa a na kakaea ruanimaten te Uea ae Tutankhamun. E riki Tutankhamun bwa te uea i aon ana kaiintoka n uea i Aikubita riaon 3,000 te ririki mai i mwaaina ao e tautaeka i nanon 10 te ririki i mwaain matena ae aki kantaningaaki.2 E ataaki bwa ngkoa are e taunaki n te Valley of the Kings,3 ma te tabo are e mena iai ruamimatena bon akea ae ataa rongorongona.

A kabanea nimaua te ririki Carter ao Carnarvon ni kakakaea ruanimaten Tutankhamun ma e aki te roko n reke. N tokin te tai ao Carnarvon e a kaongoa Carter bwa e nang toki ana kakae ae akea uaan karaoana. E bane ana bubuti Carter ibukin tabeua riki te tai ibukin te keniken, ao e butimwaia Carnarvon ao e kariaia ni mwanena te keniken.

E kunea Carter bwa a bane n tia ni kenaki taabo n te Valley of the Kings n aron baireana—ma tii te kaembwa are a mena iai ae tuai. I nanon tabebong te bong ni keniken ikekei, a kunei te kawai are e a kairiia rikaaki nakon te ruanimate.4

Ngke e kaninganinga Carter n taraa te tabo are e kaweneaki iai te mate ae Tukankhamun ao e noori koora ni wene n raea i nanona. I mwiin teniua namwakaina n korean bwaai ake a kuneaki n te tabo ni mate anne, a kauka te tabo n mate ae e a tia ni kainaki i nanon Beberure n 1923—100 te ririki n nako. Aei bon te kabanea ni kinaaki n kukune n taian kenken i nanon te ka 20 n tienture.

I nanon ririki akanne n te kakae ae kuri matebuaka, a tia n aki noora te bwai are e mena raoi i aan waeia Carter ao Carnarvon. Tao nimaua te tienture i mwaain bungian te tia Kamaiu, e taekinna te burabeti Iakobwa man ana Boki Moomon bwa butimwaean bwaai n akea te kakaitau iai ke ni kaakea bonganana ai aron ae “a ukoukori bwaai aika a aki atai nanoia.” E a kaman nooria Iakobwa bwa aomata ake i Ierutarem a na aki kona ni kinaa te Mesia are e a tia n taekinaki n te berita ngkana E roko. E taetae ni burabeti Iakobwa ae a na riki bwa “aomata [aika] aki kakoauai taeka aika mataata … ao [a ukoukori] bwaai aika a aki atai nanoia. Ma ngaia ae ibukin matakiia, ae te mataki [ae reke] man taraan bwaai aika akea manenaia, ao a na riai ni bwaka.”5 Ke n taekana teuana, a na kona ni bwaka.

Te bwai are e taekinna Iakobwa e koaua ao e bon riki. N ana tai ni mwakuri Iesu i aon te aba, angiina a tarariaoa te tia, n Riaoia. A tia n tarariaoa te tia Kamaiua te aonaaba. Ngke tao a na kinaa tibwangana ni kakoroan nanon ana babaire Tamara are i Karawa, a kabuakakaa ao n tauria n te kaibangaki. A kakaea ao a kakantaningaa temanna riki are e na uotiia nakon te kamaiuaki.

N aroia aomata ake i Ierutarem, ao n aron Carter ao Carnarvon, ti kona naba ngaira n ukoukori bwaai ake a riaon te mwaake. Ti riai ni kamanoira man kaitaraan te aekaki n nano aei bwa tokina ti na kabuaa Iesu Kristo i nanon maiura ao ni kabwaka man kinaakin kakabwaia aika a mwaiti ake E anganiira. Ti Kainnanoia. Ti reireinaki bwa ti riai n onimakina “teuare e tau are iai mwaakana ni kamaiu.”6

Bon ngaia ara taakete. Ngkana ti kairua n ara iango bwa iai riki kainnanoan te bwai ae e riaon riki are E anganiira, ti kakeea ke ni katibanakoa te tai ao te korakora are E na karekea i nanon maiura. E a tia n anaa te nanoanga ao ni manga anganiira.7 Bon ngaia oin “buokara [ae ti riai ni] kawaria ibukin kabwaraan [ara] bure.”8 Bon te tia i buobuoki ma te Tama are e kaman tangiria te Tama: ibukira bwa ti aonga n oki Nakoina bwa taan bwaibwai n Ueana. Ti bon riai, n ana taeka te burabeti ae Aramwa, “ taratara nako mata[ra] ao a moanna ni kakoaua Natin te Atua, bwa e na roko ni kabooia ana botanaomata, ao bwa e na maraki ma ni mate bwa e na karaoa te mwakuri ni kamaiu ibukin [ara] bure; ao bwa e na mangauti riki man te mate, ae e na kakoroa bukin te mangauti.”9 Iesu Kristo bon kaubwaira ae kakawaki.

E a tia te Tia Kamaiu n anganiira kawai aika a mwaiti ni kabanei ara iango Irouna, n raonaki ma te rairannano ni katoa bong. N tabetai ti kakeaa bongan te kakabwaia ae rangi ni korakora aei ae ti anganaki. Ngke waniua au ririki ni maiu, I bwabetitoaki iroun tamau. I mwiina, I taua baina ngke ti nang rinuukan te kawai ae korakora butin taian kaa i aona. I aki bae n taratara raoi ao ngke N nang taonnako mai i aon te timanti are e a bon kaoti naba te turaki ae bane karongoaana. E katikai tamau ni kaokai, man te kawai nako aon te timanti. Ngke arona bwa e aki karaoa arei, N na kaman tia n okaki nako n te turaki. N ataakin arou ae kuri ni karika te kangaanga, I tabe n iango, “Tao e na tamaroa riki ngkana I mate ni kuratinaki n te turaki ibukina bwa N na bon aki itiaki n arou ae ngkai i mwiin bwabetitoau.”

Ngke waniua au ririki, I kairua n te kantaninga are te ran ni bwabetito e kamaunai buure. E kairua aei. I nanon ririki man te tai are I bwabetitoaki iai, I reiakinaki bwa a kaitiakaki buure man mwaakan Iesu Kristo rinanon Ana anga karea ni kamaiu ngkai ti karaoa te berita ae tabu n te bwabetito.10 Ngkanne, rinanon te bwaintangira ae te rairannano, ti kona n teimatoa n itiaki. I reiakinaki naba bwa e uota mwaakan te tamaroa i nanon maiura te toa, n anganiira te konaa ni karekea kamaunaan ara bure.11

N aron te kaubwai are e mena i aan waen Carter ao Carnarvon, a tauraoi nakoira ni katoa tain te roroko n ira bootakin te toa te kaubwai ni kakabwaia man te toa. Ti beritanaki bwa e na riki bwa raora n taai nako te Tamnei ae Raoiroi ngkana ti roko n te bootaki n toa n aron te aomata ae boou ae rairaki rinanon te bwabetito ao te kamatoaaki, ma te nano ae uruaki ao te tamnei ae raraoma, ao te nanomatoa ni maiuakin berita n te bwabetito. E kakabwaiaira te Tamnei ae Raoiroi ma Mwaakana ni katabu bwa ti aonga ni konaa n teimatoa ni karekea kamaunaan ara bure, inanon te wiiki teuana ma teuana.12

E kakorakoraaki aan maiura n tamnei rinanon te rairannano ao man katauraoara ma te karaurau raoi ibukin butimwaean te toa. Bon tii man korakoran aan maiun tamneira ae ti kona n tokanikai i aon te karau, te ang, ao te ieka aika kakaewenako aika ti kaitara mangaai inanon maiura.13 N te anga teuana, e mamaara aan maiura n tamnei ngkana ti aki ira te bootaki n toa ke ngkana ti aki kabanei nanora i aon te Tia Kamaiu n tain te toa. Ti kona n “kararoai[ra] mai iroun Tamnein te Uea n tiaki nanora, ao a na akea nnena [i nanora] are e na kona ni kairi[ra] i nanon kawain te wanawana bwa [ti] aonga ni kakabwaiaaki, n anganaki te kaubwai, ao ni kateimatoaki.”14

Ngkana ti raonaki iroun te Tamnei ae Raoiroi, ti na karekea ana kairi te tamnei ao ni kairaki ni karaoan ao kawakinan berita ake tabeua, n aron akana ti karaoi i nanon te tembora. Ni karaoana ao e na kakorakoraa ara reitaki ma te Atua.15 Ko na bae n tia n nooria bwa angiin taian tembora ake a tia ni katanoataaki n ririki aika a nako, a kaaniaki riki tembora nakoia membwa.16 N te aro ae kamiimi, ngkai a rangi n angaraoi riki kawaran taian tembora, e a bebete riki iroura rereken aki nanakora nakon te tembora. Ngkana a raroa taian tembora, ti bairea ara tai ao ara mwane ni mwananga nakon te tembora n nebonebo ikekei. Ti moanibwai moa mwananga aikai.

Ma te tembora ae uakaan, e kona ni kabebetea butimwaean bwai aika a uarereke bwa a na tukii kawaira n roroko, n taetae ni bon nakoira, “Eng, tao I a nako n te taina.” Te maeka ni uakaan ma te tembora e kangaraoa aron bairean te tai i nanon te tembora, ma te angaraoi anne e na kabebetea butimwaean te tembora n aki kakaitau. Ngkana ti karaoia, ti na “kabuaa te mwaake,” ni kakea bonganan te tai ni kaaniaki ma te Tia Kamaiu i nanon Ana auti ae tabu. E riai n rangi ni korakora ara motinnano ngkana e uakaan te tembora nakon are e na raroa.

I mwiin aia keniken Carter ao Carnarvon n taabo nako n te tabo ae Valley of the Kings n ukoukoran ruanimaten Tutankhamun, a kunea bwa a kuri n aki nooria. Ti riai ni mwakuri n aki tokanikai, n aron are a karaoia n te tai anne, ni kunea kaubwaira. Ke ti ukori reirei man bwaai n ibuobuoki aika aki kinaaki, n ataa kakawakin bwaai n ibuobuoki aika a boou ao n iangoia bwa reirei n aron akanne a karekea riki te atatai nakon are ti na karekea mairoun ana burabeti te Atua ae nanorinano.

N aron are e koreaki n te O Tetemanti, ngke e kakaea katokan aorakina ae te reebera Naaman, e namakina te un ngke e tuangaki bwa e na tebo itiua te tai i nanon te karaanga. Ma e kairoroaki bwa e na ira ana reirei te burabeti ae Eritai nakon riki are e na onimakina oin ana iango bwa e na kanga n riki te kakai anne. Ao n tokina, e kamaiuaki Naaman.17 Ngkana ti onimakina ana burabeti te Atua n te aonaaba ngkai ao ni mwakuriia ana reirei, ti na kunea te kukurei, ao ti konaa naba ngaira ni kamaiuaki. Ti riai n aki taraa are ri aona riki.

Tariu ao mwaneu, I kaungai ngkami bwa kam na ururingnga ao ni kabanea ami iango n tainako iroun Iesu Kristo. Bon ngaia ara Tia Kamaiu ao te Tia Kabooi Maiura, te “tia” are ti riai n taraia, ao kaubwaira ae moan te korakora. Ngkai kam Nakoina, kam na kaniwanganaki n te korakora ni kaitarai kakaewenako n te maiu, n ninikoria ni karaoa te eti, ao te konabwai ni kakoroa nanon am mition n te maiu ae mamate. Kabongana raoi te tai n rairannano, te tai n taua te toa, te kakabwaia ni karaoan ao kawakinan berita aika tabu n te tembora, ao te kimwareirei n te nebonebo n te tembora, ao te kimwareirei n karekean te burabeti ae maiu.

I kaota au koaua ao au kakoaua ae te Atua, te Tama ae akea Tokina, bon Tamara are i Karawa ao E maiu; Iesu bon te Kristo; bon Raoraora ae akoi, ao ni wanawana,18 ao aio bon Ana Ekaretia ae kaokaki. Kam rabwa ibukin ami onimaki ao ami kakaonimaki. Ti tataro bwa kam na kakabwaiaaki, kam na maiu raoi, ao ni kateimatoaaki, n aran Iesu Kristo, amen.

Bwaai aika a na taraaki

  1. Bwaninin aran te Kaniman Earl of Carnarvon bon George Edward Stanhope Molyneux Herbert.

  2. Karaoan te tikaen ibukin mwakoron nako bwain nanon rabwatan te aomata (CT) e karaoaki n 2005 ni kaotaki bwa te Uea ae Tutankhamun iai rootakina man maoton waena teaina, are tao e a karika aorakina ao matena.

  3. Angiin Abanuea aika a Boou aika Bwarao i aon Aikubita a taunaki n te tabo ni mate ae te Valley of the Kings. Angin ruanimate akanne a kuneaki ao ni kimoaaki ake bwain taai ake ngkoa.

  4. Te rongorongo ni kuneakin ruanimaten Tutankhamun e boboto i aon Eric H. Cline, “Ruanimaten te Uea ae Tut,” te Archaeology: An Introduction to the World’s Greatest Sites (2016), 60–66.

    Angiin rongorongo a rangi n ibuobuoki nakon aia rinerine Carter ao Carnarvon bwa iaara te tabo are a na keniken iai—ao te tabo are a na aki—te tabo ni mate ae te Valley of the Kings. Te aono are e katobibia te kaembwa anne e aki rangi n taraa n anainano ibukin te keniken. Te aono are e kanga ai aron tein te turaiangkura ibukiia iruaa a konaa iai n noora ruanimaten Ramses VI, ngaia are e na kona ni kakiriweea karaoan te keniken ikekei. N ana taeka Carter, te aono anne e boni kaonaki n, “mwaitin auti aika a urereke man mwiin taan mwakuri, ake a kabonganaaki irouia taan mwakuri n ruanimaten te utu ae Rameses[,] …[ao] teniua te buuti kenakin te tano are a kaweneaki i aaia.” A taraa n ae aki konaa ni kataeaki auti aika a uarereke aikai ietan te tabo n rin nakon te tabo ni mate (taraa Howard Carter ao A. C. Mace, The Tomb of Tut-ankh-Amen: Discovered by the Late Earl of Carnarvon and Howard Carter, vol. 1 [1923], 124–28, 132).

    For other accounts of the discovery of Tutankhamun’s tomb, see Zahi Hawass, Tutankhamun and the Golden Age of the Pharaohs (2005); Nicholas Reeves, The Complete Tutankhamun: The King, the Tomb, the Royal Treasure (1990), 80–83; and Nicholas Reeves and Richard H. Wilkinson, The Complete Valley of the Kings: Tombs and Treasures of Egypt’s Greatest Pharaohs (1996), 81–82.

  5. Iakobwa 4:14.

  6. 2 Nibwaai 31:19.

  7. Taraa Moronaai 7:27–28.

  8. 2 Nibwaai 25:26.

  9. Aramwa 33:22.

  10. Taraa Reirei ao Berita aika Tabu 76:52.

  11. Taraa David A. Bednar, “Teach to Build Faith in Jesus Christ” (address given at the seminar for new mission leaders, June 23, 2023); Rachel Sterzer Gibson, “Teach to Build Faith in Jesus Christ, Elder Bednar Instructs,” Church News, June 23, 2023, thechurchnews.com.

  12. Te toa e, aki tabeutaaki, bwa kamatoaan kabwaraan ara bure (taraa James E. Talmage, The Articles of Faith, 12th ed. [1924], 175). E aki kona ni karaoa te bure te aomata n oin nanona ao n tairikin te Kaonobong e kantaningaia bwa te bwai are e riai ni karaoia teuanne ke neienne e kana te mwakoro ni kariki ao ni mooi n te ran n te Tabati ao ni kaitiakaki n te tai ae karina. Ma man ana katabu te Tamnei ae Raoiroi e kona ni kaitiaki ni kabane ake a rairinanoia ma te nano ae koaua ma te nano ae koaua.

  13. Taraa 3 Nibwaai 18:12–13.

  14. Motiaea 2:36.

  15. E taku Beretitenti Nelson: “Iai ana tangira te Atua ae onoti ibukiia aomata n tatabemaniia ake a karaoa aia berita ae tabu ma Ngaia i nanon te ran ni bwabetito. Ao te tangira ae e nano mai karawa bwa a raon berita aika a tabu a karaoaki ni kawakinaki ma te kakaonimaki” (“Choices for Eternity” [worldwide devotional for young adults, Meei 15, 2022], Gospel Library). Berita aika a tabu aika a mwaiti n kawain te berita a aki ti karinanaki ma a kabatiaaki ao n riai ni mwakuriaki. A karekea te kaaniaki ao te kakorakoraaki ma te Atua. Such a connection allows us to be transformed to the point that His image is in our countenances and our hearts have been mightily and permanently changed (taraa Aramwa 5:14).

  16. E kabwarabwara Beretitenti Nelson bwa te Uea “e kangaraoi riki Ana tembora bwa a na kona ni kawaraki. E a kabaiti riki katiaan ana tembora bwa a na kateaki. E karikirakei riki ara kona ni buoka ikotakiia Iteraera. E a kabebetea riki nakoira bwa ti na kona ni kaitiakaki n te maiu n tamnei” (“Focus on the Temple,” Liahona, Nov. 2022, 121).

  17. Taraa 2 Uea 5:9–14.

  18. Taraa “I Know That My Redeemer Lives,” Anene n Taromaurinambwa. 136.

Boretiia