Era Vakasakiti dina na Marama Yalododonu Edaidai!
E levu sara na ka e rawati rawa ena Lotu nikua sa baleta tiko na nodra yalodina na marama.
E a vola na dauvolaivola ka daunivolaitukutuku makawa o Wallace Stegner me baleta na nodra vakasoqoni vata na Momani ki na Buca o Salt Lake. A sega ni duavata kei na noda vakabauta, ka levu sara na nona dau vakalewa; ia, e sa bau qoroya dina na nodra yalodina kei na yaloqaqa o ira na ivuvu ni Lotu, vakauasivi o ira na marama. E tukuna vakaoqo, “Era vakasakiti dina na nodra marama.”1 Au tokaruataka na vakanananu o ya nikua. Era vakasakiti dina na noda marama!
E vakatikora na Kalou vei ira na marama na itovo vakalou ni kaukauwa, ivalavala dodonu, yalololoma kei na yalo ni solibula me rawa kina ni ra susugi cake na veitabatamata Luvena vakayalo.
E dua na vakadidike mai Amerika e kilai kina ni o ira na marama ena veimatavakabauta e “kaukauwa cake sara na nodra vakabauta na Kalou” ka levu cake na nodra dau lako ki na veisoqoni vakalotu.“Ena veika kecega era dau gumatua cake ena lotu.”2
Au sega sara ga ni kidroa ena macala ni vakadidike oqo, vakabibi niu vakasamataka na nodra itavi cecere na matavuvale kei ira na marama ena lotu eda lewena. E matata na noda ivunau; ni o ira na marama era luvena na Tamada Vakalomalagi, ka lomani ira. Era tautauvata kei ira na watidra tagane. E gadrevi ena bula vakawati na veivukei ka ra daucakacaka vata na tagane kei na yalewa mera sotava kina na gagadre ni matavuvale.3
Eda kila ni ra dau bolei vakalevu na marama, wili kina o ira era saga tiko mera bulataka na kosipeli.
Nodra iYau na Marama iVuvu
E dua na ka bibi ena nodra bula na noda ivuvu, sa ikoya na nodra vakabauta na marama. Sa isolisoli vakalou vei ira na marama na nodra itavi cecere ni yalodina ni veiqaravi e vale vakakina ena veivanua tale eso. Ni raici mai ena rarama oqo, sa veivakauqeti dina ni da raica na nodra lomasoli na marama, mera biuta na nodra vale ka takosova yani na vanua liwalala ki na vanua tawakilai. Kevaka e dua me na kila na ka e bibi duadua vei ira, sa ikoya na nodra vakabauta tudei na kosipeli vakalesuimai ni Turaga o Jisu Karisito.
Na itukutuku ni yaloqaqa ka yaco vei ira na marama ivuvu oqo ena nodra solibula ni ra takosova tu yani na vanua liwalala, sa itukutuku maroroi tu ni Lotu. E dau tarai au na itukutuku kei Elizabeth Jackson, ka a mate na watina o Aaron ni takosovi na iotioti ni takoso ni uciwai na Platte River ena ilakolako ni Martin Handcart Company. E a vola vakaoqo ko koya:
“Au na sega ni tovolea meu vakamacalataka na ituvaki ni veika au vakila niu sa mai biu tu kei na tolu na gonelalai ena ituvaki vakaloloma dina oqo. … au vakabauta … ni noqu vakararawataki oqo me baleta na kosipeli ena vakalougatataki au meu vinaka kina. …
“Au [vakamasuta] na Turaga,… o Koya e sa yalataka me na watidra na yada, ka tamadra na luveniyali. Au a kerei Koya, ka sa mai vukei au o Koya.”4
E tukuna o Ilisapeci ni a vola na itukutuku oqo ena vukudra o ira era na sotava talega na ka vata oqo ena nona vakanuinui ni o ira na nodra kawa era na tu vakarau mera solibula ki na veika kecega me baleta na matanitu ni Kalou.5
Era Kaukauwa ka Yaloqaqa na Marama ena Lotu ena Gauna Oqo
Au vakabauta ni marama ena loma ni Lotu nikua era sa sotava tiko na dredre ka ra sa vakaukauwataki ka tudei ena vakabauta. Sa vakavinavinaka na matabete ena kena ivakatagedegede kece sara vei ira na marama ena nodra veiqaravi, solibula, yalodina, kei na gugumatua.
E levu sara na ka e rawati rawa ena Lotu nikua, sa baleta tiko na nodra yalodina na marama. Sa dua na ka totoka ni rau cakacaka vata na matabete kei na iSoqosoqo ni Veivukei, ena Lotu se mai vale. Na veiwekani vakaoqo e vaka e dua na mata ivakatagi ka sa vakarautaki vinaka tu, ni qai yaco mai na gauna ni vakatasuasua sa vakauqeti keda kece sara ga na veika e caka.
Ena noqu a qai lesi ga ki na dua na koniferedi ni Mission Viejo California Stake, e tarai au sara ga na veika e yaco ena danisi ni Yakavi ni Yabaki Vou ni va na iteki. Ni suka na danisi e qai kunei e dua na bausi ka sega tu na kena ivakatakilakila. Meu wasea mada vei kemuni na ka e vola tu o Sisita Monica Sedgwick, na peresitedi ni Goneyalewa ena iTeki o Laguna Niguel: “Keitou sega ni via siosio; oqo e nona ka mareqeti e duatani tale! Keitou dolava sara vakamalua ka dreta mai na ka e tu sara e cake—ka nuitaka ni na kilai kina se o cei na goneyalewa e nona. E vakakina ia, ena duatani tale na sala—qo e dua na tikidua ni iSakisaki vei ira na iTabagone. Sa dina! Qo e tukuna vei keitou e so na ka me baleti kena itaukei. Keitou sa qai tara tale mai na ikarua ni ka, e dua na ivola lailai. Koya oqo sa dodonu me tukuna vei keitou na isau ni taro, ia e sega ni o koya na ka keitou namaka tiko. Na imatai ni tabana…volai tu kina e so na tiki ni ivolanikalou vakamareqeti … tarava tale mai e lima na tabana ka sinai tu kina na veitiki ni ivolanikalou taleitaki kei na so na itukutuku vakaitaukei.”
Eratou sa via sota sara ga kei na goneyalewa yalodina oqo na marama iliuliu. Eratou lesu tale kina bausi me ratou kila na kena itaukei. Eratou tara mai e so na ivakaboi ni icegu, sovu, losoni, kei na dua na barasi. Au taleitaka na ka eratou tukuna: “Totoka, so na ka vinaka e lako mai gusuna; savasava ka malumu na ligana; ka dau qarauni koya sara vakavinaka.”
Eratou waraka ka namaka na ka mareqeti e tarava mai. Basika sara e dua na bausi cula ga mai vale ena dua na tiki ni kateni ni wainigunu ka tiko e loma e so na ilavo. Eratou dredre, “Wailei, o koya sa bau matai sara ga ka vakarau tu mai vakavinaka!” Eratou vakataki ira sara ga na gonelalai ena mataka ni Siganisucu. Eratou sa qai kurabui ga vakalevu ena ka eratou raica tarava—e dua na resapi ni vavi keke jokiliti na Black Forest, kei na dua na ivolalailai ni icakacaka ni keke ni nona siganisucu e dua na nona itokani.Voleka sara ga ni ratou kaila, “O koya sa dua na DAUVEIQARAVI! [HOMEMAKER] Dauveinanumi ka tu vakarau me veiqaravi.” Kena iotioti sa qai tu na ivakatakilakila. Eratou kaya na iliuliu ni itabagone ni ratou sa vakalougatataki, ena nodratou raica na nona ivakaraitaki e dua na goneyalewa ka bulataka tiko na kosipeli.”6
Na itukutuku oqo sa vakaraitaka na nodra sa dinata na noda goneyalewa na ivakatagedegede ni Lotu.7 Sa ivakaraitaki talega ni nodra qaqarauni, kauwai ka yalodina tiko o ira na iliuliu ni Goneyalewa e vuravura taucoko. Era veivakasakiti dina!
Ena ituvatuva ni Tamada Vakalomalagi sa ka bibi sara na nodra itavi na marama ena Lotu, ena matavuvale kei na nodra bula yadua. E levu sara vei ira na itavi oqo ena sega ni vukea na bula vakailavo, ia ena vakarautaka na vakacegu sa tawamudu sara na kena yaga. Ena dua na gauna lekaleka sa oti e a taroga kina e dua na marama ena dua na matabose ni niusipepa na nodra itavi na marama ena Lotu. A vakamacalataki vua ni ena veivalenilotu era sega ni saumi na kena iliuliu.E takoso mai ka tukuna ni sa sega soti sara ni vinaka vua. Ka kaya, “Au sega ni vakabauta ni ra na gadreva na marama e so tale na cakacaka sega ni saumi.”
Keitou a vakaraitaka ni matavuvale sa ilawalawa bibi duadua e vuravura, ka ni rau “tautauvata kina ena vakatulewa … o tama kei tina.”8 E sega ni dua vei rau e saumi, ia na kena veivakalougatataki e sega ni vakamacalataki rawa. Keitou tukuna vua ni iSoqosoqo ni Veivukei, ira na Goneyalewa, kei ira na Lalai, era liutaki mai vei ira na kena peresitedi marama. Keitou vakaraitaka ni se tekivu makawa sara na nodra dau masu na turaga kei na marama ka ra dau lagasere, vunau, lewe ni matasere, ena soqoni mada ga ni sakaramede, na noda soqoni ka bibi duadua.
Na ivola kacivaki vakalevu na American Grace e tukuni ira na marama mai na vuqa na matavakabauta. E tukuna ni o ira na marama ena Yalododonu Edaidai era sa bau taleitaka sara ga na nodra itavi ena veiliutaki ena Lotu.9 Kena ikuri, ni o ira na Yalododonu Edaidai, kei ira na turaga kei na marama, era sa dei sara ga ena vakabauta mai vei ira na matavakabauta ka ra a vakadikevi vata.10
Era sega ni veivakasakiti na noda marama baleta ni rawa mera levea na dredre ni bula—na kena veibasai. Era veivakasakiti baleta ni ra rawata mera walia na dredre cava ga era sotava. Kevaka me na mani vakaitamera sara vakacava na dredre era sotava—mai na nodra bula vakawati, nodra digidigi na luvedra, tauvi mate, sega ni levu na ka e rawati, kei na levu ni dredre cava ga—era dei toka ga ka dredre ni yavalati na nodra vakabauta. Ena loma ni Lotu raraba era sa dau veivukei tu ga na marama vei ira na malumalumu, laveti cake na liga sa wadamele, ka vakaukauwataka na duru sa malumu.11
E a vakavinavinakataka e dua na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei na itavi levu oqo, ka kaya, “Ena gauna mada ga era veiqaravi voli kina na marama, era nanuma voli ga kevaka me a levu cake tale na ka mera a cakava!” Dina ni ra sega tu beka ni vinaka sara, ka levu tu na dredre era dui sotava, sa laurai ga ena nodra bula na nodra vakabauta na Tamada Vakalomalagi kei na veivakadeitaki ni veisorovaki ni i Vakabula.
Nodra iTavi na Marama ena Lotu
Ena tolu na yabaki sa oti, eratou sa vaqara kina na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni Le Tinikarua na veituberi, na veivakauqeti, kei na ivakatakila ena neimami sa bose vata kei ira na iliuliu ni matabete kei na veimataisoqosoqo ena kena sa qaravi na ivola vou ni iDusidusi ni Lotu. Ena kena qaravi tiko na ka oqo, au sa vakila kina na bibi ni itavi era qarava tiko na marama, kau sa vakavinavinaka kina vei ira na vakawati kei ira na dawai, ena vuku ni veika era sa qarava oti mai vaka kina na kena ena gauna oqo, ena matavuvale kei na Lotu.
O ira kece na lewe ni Lotu i Jisu Karisito “mera cakacaka ena nona were ni vaini mera vakabulai kina na tamata.”12 “Na cakacaka oqo ni veivakabulai e oka kina na cakacaka ni kaulotu, nodra maroroi na saumaki mai, nodra vakabulabulataki na lewenilotu luluqa, na cakacaka ni valetabu kei na tuvakawa, … vakavuvulitaki ni kosipeli,”13 mera vukei na dravudravua kei ira na vakaleqai.14 Oqo me na qaravi sara ga vakatabakidua mai na matabose ni tabanalevu.15
Me vakabibitaki, ni inaki ni iDusidusi vou o ya mena kila tiko o bisovi, na ka e yaco tiko, ka me na vota yani e levu sara na itavi. E dodonu mera kila na lewenilotu ni sa vakasalataki o bisovi me vota na itavi. Dodonu mera tokoni koya na lewenilotu ena nona sa na muria na ivakasala oqo. Oqo sa na soli kina na galala vei bisovi me dau laki tiko vata vakalevu kei ira na itabagone, itabagone qasecake, vakakina na nona matavuvale. O koya me sa na vota yani e so tale na itavi vei ira na iliuliu ni matabete, peresitedi kei na iliuliu, kei ira e so tale na turaga se marama. Ena Lotu e rokovi na nodra itavi na marama ena loma ni matavuvale.16 Ni sa dau soli vua na tina e dua na itavi ka na gadrevi kina vakalevu na nona gauna, ena qai soli vei tama e dua na itavi ka sega soti ni taura vakalevu na nona gauna me rawa ni rau na wasea vakavinaka na itavi mai vale.
Au a laki tiko ena dua na koniferedi ni iteki mai Toga ena vica na yabaki sa oti. E a vakasinaiti na tolu na idabedabe e liu ena mataka ni Sigatabu mai vei ira na turaga yabaki 26 ki na 35. Au nanuma ni dua na matasere ni turaga. Ia ni sa qaravi na bisinisi ni koniferedi, sa qai kacivi na yacadra kece na 63 na turaga oqo mera sa tokoni ka tabaki ki na matabete i Melikiseteki. Au a marau ka kidroa.
Au tarogi Peresitedi Mateaki ni oti na koniferedi, se yaco vakacava na veika vakurabui oqo.Tukuna o koya ni a veitalanoataki ena dua na bose ni matabose ni iteki na veivakabulabulataki. Na nona peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei, o Sisita Leinata Va’enuku a kerea kevaka e rawa ni tukuna mada e dua na ka. Na gauna e vosa tiko kina sa vakadeitaki vei Peresitedi ni sa dina taucoko na ka e tukuna tiko. E vakamacalataka ni lewe levu na turaga yabaki 20–30 ena nodratou iteki era se bera tu ni kaulotu. Tukuna o koya ni levu vei ira era sa vakararawataki nodra bisovi kei nodra iliuliu ni matabete, ka ra a vakauqeti ira mera kaulotu ka sa vaka era sa kalasitaki tu ena loma ni Lotu.Tukuna o koya ni o ira na turaga oqo era sa sivia na yabaki ni kaulotu.Vakamacalataka o koya na nona sa rui lomani ira.Vakamacalataka ni cakacakatabu vakalotu ni veivakabulai e se tu vei ira na dodonu mera ciqoma, ka sa dodonu me ra vakanamata ki na veitabaki ni matabete kei na cakacakatabu vakalotu ni valetabu.Vakaraitaka o koya ni so e se bera ni vakawati ka levu sara vei ira era sa vakawatitaka e so na marama totoka sara—so era lotu tiko, so sa sega, ka so era sega ni lewenilotu.
Ni sa veivosakitaki sara vakavinaka ena matabose ni iteki, sa vakadeitaki ni o ira na turaga ena matabete kei na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei mera sa lako yani ka vueti ira mai na turaga oqo kei ira na watidra, ka me sa vakanamata ga o bisovi vei ira na cauravou kei na goneyalewa ena tabanalevu. O ira era sa lako yani mera veivueti mai mera vakanamata kina nodra vakarautaki ki na veitabaki ni matabete, vakamau tawamudu, kei na cakacakatabu vakalotu ni valetabu. Ena loma ni rua na yabaki mai na gauna au a tiko kina e na koniferedi o ya, era sa tabaki kece na 63 na turaga ka ra a tokoni ka laki ciqoma nodra edaumeni mai valetabu ka ra sa vauci vei ira na watidra. Oqo e dua ga na ivakaraitaki ni nodra dau vakaogai ira na marama ena cakacaka ni veivakabulai ena tabanalevu kei na iteki ka vakadeitaka na ivakatakila ena matabose ni Lotu.17
Nodra iTavi na Marama ena Matavuvale
Keimami kila ni levu sara tiko na vakaduiduile kei na sasaga me ravuti kina o ira na marama kei na matavuvale. Na vakadidike ka se qai caka ga oqo e vakaraitaka ni sa lutusobu tikoga na vakamareqeti ni bula vakamau kei na lailai ni uabula era sa vakawati.18 Vei ira eso, na bula vakawati kei na matavuvale, sa vaka me “ivola ni kakana digitaki me laukana ka sega ni ivakavuvuli me vakanamata kina na tamata.”19 Sa dua na ka na digidigi era bini e matadra na marama ka sa gadrevi mera dau masulaka na ka era digitaka kei na kena revurevu ena nodra matavuvale.
Au a wilika ena niusipepa mai Okaladi, Niu Siladi ena yabaki sa oti, o ira na marama sega ni lewe ni noda lotu ka ra sotava tiko na dredre ena ka oqo. Dua na tina e kaya ni nona digidigi me cakacaka se sega e baleta na nona gadreva e dua na ibe ni valagi vou kei na dua tale na nodratou motoka ka sega mada ga ni gadrevi. Dua tale na marama e kaya ni “meca levu ni matavuvale mamarau e sega ni cakacaka saumi—na televiseni ga.” E kaya ni nona matavuvale e vutuniyau ena TV ka dravudravua ena gauna ni matavuvale.20
Oqo, era sa rui ka ni rarawa ka dui tarai keda, ia meda nanuma tiko e rua na ivakavuvuli. Kena imatai, ni sega ni dua na marama me nanuma ni dodonu me kere veivosoti se me nanuma ni veika e sa cakava e sega soti ni bibi baleta ni nona gauna levu duadua sa baleta tiko na nodra susugi na luvena. E sega ni dua tale na ka ena bibi cake mai na ituvatuva ni Tamada Vakalomalagi. Kena ikarua, meda qarauna meda kakua ni vakalewa ni ra na laki vakacakacakataki na marama ena taudaku ni matavuvale. Eda na sega soti ni kila se na vakavinavinakataka na veika era sotava yadua tiko na tamata. Mera dau masu vata na veiwatini ka mera kila ni Kalou ena tarogi ira ena vakatulewa era vakayacora.
Vei kemuni na marama ko ni qaravi gone taudua voli, se cava ga na vuna, keitou vakavinavinakataki kemuni sara vakalevu. Era sa vakamatatataka na Parofita “ni ra sa tu vakarau e lewelevu sara mera vukei kemuni. Na Turaga e kilai kemuni vakavinaka sara tu ga. Vakatalega kina na Nona Lotu.”21 Sa noqu vakanuinui ni o ira na Yalododonu Edaidai, era na liu ena veivanua ni cakacaka mera dau vukei na marama kei na turaga ena nodra itavi vakaitubutubu.
Kemuni na marama dawai yaloqaqa, keimami vakavinavinaka vei kemuni ka kila ni na sega ni dua na veivakalougatataki ena sogolati vei kemuni.
E a vola na marama ivuvu o Emily H. Woodmansee na serenilotu “Marama e Saioni.” E dodonu na nona kaya “kauta na itukutuku ni agilosi.”22 Oqo e vakamacalataki me “kakua ni lailai mai na veika ena gadreva na Tamada Vakalomalagi, vakakina ‘na isolisoli … ni marama … me nodra.’”23
Kemuni na marama, keimami lomani kemuni ka qoroi kemuni. Keimami vakavinavinakataka na nomuni itavi ena matanitu ni Turaga. Ko ni sa veivakasakiti dina sara ga! Au vakavinavinakataki ira na marama ena noqu bula. Au vakadinadinataka na dina ni Veisorovaki, ni sa vakalou na iVakabula, kei na vakalesuimai ni Nona Lotu, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.