2012
Ko Homou Ngaahi Fatongia ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné
Sune 2012


Ko Homou Ngaahi Fatongia ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné

Kuo ʻosi fakanofo kimoutolu ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. Ko e hā leva ʻa e meʻa ʻoku totonu ke ke fai ʻi he taimi ní?

Mahalo pē ko ha tīkoni kei foʻou koe, ne toki fakanofo pē ʻi he Sāpate kuo ʻosí, pe ko ha akonaki ʻoku tokoni ʻi hono teuteu ʻo e sākalamēnití he uike kotoa pē. Pe ko ha taulaʻeiki mateuteu lelei, kuó ke poto ʻi he ngaahi founga ʻo e ngāue tokoni ʻofá pea mo hono tataki ʻo e kau akonakí mo e kau tīkoní ʻi honau ngaahi fatongiá. Ka ʻoku maʻu ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki kotoa ha uiuiʻi tatau mei he ʻEikí: “Tuku ke akó ni ʻo ʻilo ʻe he tangata kotoa pē ʻa hono fatongiá, pea … ngāue ʻi he lakanga kuo fakanofo ia ki aí, ʻi he faivelenga kakato” (T&F 107:99).

Ka te ke ʻalu ki fē ke ako ai ʻa e fatongia ko ʻeni? Ko e ʻuluaki feituʻu ke kumi aí ko e ngaahi folofolá. Tautautefito, hono fie maʻu ke ke ako ʻa e ongo vahe ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa ia ʻoku fokotuʻu atu ai ʻa e ngaahi fatongia ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné: vahe 20:46–60, 72–79; mo e vahe 84:111.

Ko ha maʻuʻanga tokoni lelei ʻe taha ko e kiʻi tohitufa Ko Hono Fakahoko ʻa Hoku Fatongia ki he ʻOtuá: Maʻá e Kau Maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻEloné. ʻOku vahevahe ʻe he kiʻi tohí ni ho ngaahi fatongia fakataulaʻeikí ki ha konga ʻe tolu: (1) “Fakahoko ʻo e Ngaahi Ouau ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” (2) “Tokoniʻi ʻo e Niʻihi Kehé,” mo e (3) “Fakaafeʻi ʻo e Kakai Kotoa ke Nau Haʻu kia Kalaisí.” ʻI he konga ki he “Ngaahi Fatongia Fakataulaʻeiki” ki he—tīkoní, akonakí, mo e taulaʻeikí—te ke maʻu ai ha toe ngaahi potu folofola ke ako pea mo ha ngaahi fokotuʻu ki hono faʻu haʻo palani ke tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ho ngaahi fatongia fakataulaʻeikí.

Tau kiʻi vakai nounou ki ha ngaahi tefitoʻi fatongia ʻo e kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné.

Kau Tīkoní

ʻOku tā ʻe ha tīkoni ha sīpinga lelei ki hono kaungā mēmipa he kōlomú pea mo e kāingalotu kehe ʻo e Siasí. ʻOku moʻui māʻoniʻoni pea mo taau maʻu pē ke ne fakaʻaongaʻi e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOkú ne tufa ʻa e sākalamēnití. Ko e taha ʻeni e ngaahi fatongia toputapu taha ʻo ha tīkoni. Ko e taimi ʻoku fakahoko ai ʻe ha tīkoni ʻa e fatongiá ni, ʻoku hoko ia ko ha fakafofonga ʻo e ʻEikí. ʻOku totonu ke ne taau ke ʻoatu ʻa e fakataipe ʻo e sākalamēnití ki he kāingalotu ʻo e Siasí. ʻOku totonu ke teunga pea mo fai e founga ko ia te ne fakafōtunga mai ʻa e natula toputapu ʻo e sākalamēnití. Kapau ʻe lava, ʻoku totonu ke ne tui ha sote lanu hinehina.

ʻOku hoko ʻa e tīkoní ko ha faifekau nofo maʻu, “kuo fokotuʻu ke leʻohi ʻa e siasí” (T&F 84:111). Te ne toe “fakatokanga, fakamatala, naʻinaʻi, mo akonaki, pea fakaafeʻi ʻa e kakai kotoa pē ke nau haʻu kia Kalaisi” (T&F 20:59). ʻOku kau ʻi he fatongiá ni ʻa e fakafeohi ki he kau mēmipa ʻo e kōlomú pea mo ha kau talavou kehe, fakamanatu ki he kāingalotú ʻa e ngaahi houalotu ʻo e Siasí, lea ʻi he ngaahi fakatahá, vahevahe ʻo e ongoongoleleí, pea mo e fai ʻo e fakamoʻoní.

ʻOku tokoni ki he pīsopé ʻi hono “fakahoko ʻo e… ngaahi meʻa fakatuʻasinó” (T&F 107:68). ʻE ala kau ʻi he fatongiá ni hono tānaki ʻo e foaki ʻaukaí, tokangaʻi ʻo e paeá mo e masivá, tokangaʻi ʻo e falelotú mo e ʻapi siasí, mo hoko ko ha taha talafekau ki he pīsopé ʻi he ngaahi houalotu ʻo e Siasí.

ʻOku kau ʻi he fakahinohino fakakōlomú ʻaki ʻene hoko ko ha taha ako maʻu pē ʻo e ongoongoleleí. ʻOku kau ʻi hono ngaahi fatongia kehé ʻa ʻene tokoni ki he kāingalotú ʻi hono fakalato ʻenau ngaahi fie maʻu fakaetuʻasinó, teuteu pea mo tokoni ʻi he ngāue fakafaifekaú, poupou pea mo tokoni ki he palesiteni ʻo e kōlomú, fakamālohia ʻa e kau talavou ʻoku ʻi he taʻu ʻo e kōlomú, pea mo ako ʻa e ongoongoleleí.

Kau Akonakí

ʻOku maʻu ʻe he akonakí ʻa e ngaahi fatongia kotoa pē ʻo e tīkoní. ʻOkú ne toe maʻu foki mo e ngaahi fatongia ko ʻení:

ʻOkú ne teuteu ʻa e sākalamēnití. Ko e fatongia ʻo e kau akonakí ke nau ʻai ke mateuteu maʻu pē ʻa e sākalamēnití ki he houalotu sākalamēnití. Ko e teuteu ʻo e sākalamēnití ko ha sīpinga lelei ia ʻo e fai ha ngāue tokoni ʻo ʻikai ha ʻamanaki ki ha fakahīkihikiʻi ʻi hono fakahoko iá. ʻOku ʻikai faʻa fakatokangaʻi ʻe he kāingalotú ko e kau akonakí ʻoku nau teuteu ʻa e sākalamēnití, neongo ia, ʻoku fakahoko pē ʻa e ngāué ni, pea ʻoku hōifua ʻa e ʻEikí he ko ha ngāue tokoni moʻoni ia.

“Ko e fatongia ʻo e akonakí, ke leʻohi ʻa e siasí maʻu ai pē, pea ke ne ʻiate kinautolu mo fakamālohia ʻakinautolu” (T&F 20:53). Ko ha founga ʻe taha ʻokú ne fakahoko ai ʻení ko haʻane hoko ko ha faiako fakaʻapi.

Te ne “tokanga ke ʻoua naʻa ʻi ai ha fai angahala ʻi he siasí, pe ko ha felotokoviʻaki ʻiate kinautolu, pe loi, pe lauʻikovi, pe lea kovi” (T&F 20:54). ʻOku kau ʻi he fatongia ko ʻení ʻa e hoko ko ha taha fakamelino ʻaki ʻene tokoni ki he kāingalotú ke nau vālelei. ʻOku totonu ke ne poupouʻi ʻa e kakai ʻoku ʻi aí ke nau tokanga maʻu pē ki he lelei ʻi he kakai kehé.

Te ne “Tokangaʻi ʻoku faʻa fakataha ʻa e siasí, pea tokangaʻi foki ʻoku fai ʻe he kāingalotú kotoa pē ʻa honau fatongiá” (T&F 20:55).” Ko e konga ʻo e fatongiá ni ko hono fakaafeʻi ʻo ha niʻihi kehe ke nau maʻu lotu.

Kau taulaʻeikí

ʻOku maʻu ʻe he taulaʻeikí ʻa e ngaahi fatongia kotoa pē ʻo e tīkoní mo e akonakí. ʻOkú ne toe maʻu foki mo e ngaahi fatongia ko ʻení:

ʻOku ngāue ʻi he tēpile ʻo e sākalamēnití. ʻOku foaki ʻa e lāngilangi ʻo hono tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití ki he kau taulaʻeikí, ʻa ia ʻoku nau fakahoko ʻa e tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití. ʻOku totonu ke maheni ʻa e taulaʻeikí mo e lotu tāpuaki ʻo e sākalamēnití, teuteu taau, pea mo fanofano hono nimá ki muʻa peá ne toki fakahoko ʻa e ouaú. Ko e mahuʻinga tahá, ʻoku totonu ke moʻui taau ʻa e kau taulaʻeikí ke fakahoko ʻa e ouau ko ʻeni ʻo e sākalamēnití ko e kau fakafofonga ʻo e Fakamoʻuí.

Ko e fatongia ʻe taha ʻo e kau taulaʻeikí ke fai papitaiso ʻo ka fakamafaiʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakakoló (vakai, T&F 20:46). Ko e taha ʻo e ngaahi ouau mahuʻinga mo toputapu taha ʻo e Siasí ʻa e papitaiso ʻi he mafai totonú ʻo tau hoko ai ko e kāingalotu ʻo e Siasí, fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá, pea hū ai ki he hala ki he puleʻanga fakasilesitialé.

“Ko e fatongia ʻo e taulaʻeikí ke malanga, akonaki, fakamatala, [mo] naʻinaʻi” (T&F 20:46). ʻOku ʻuhinga ʻeni ko e taulaʻeikí ʻoku uiuiʻi ke ne akoʻi ha kakai kehe ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Pea koeʻuhí ke ne akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, kuo pau ke ne tomuʻa ako kinautolu. ʻE hoko ʻa e fatongiá ni ko ha tokoni lahi ʻi heʻene teuteu ke ngāue fakafaifekau taimi kakató.

Te ne “ʻaʻahi ki he fale ʻo e kāingalotú takitaha, pea naʻinaʻi kiate kinautolu ke nau lotu ʻaki ʻa e leʻó pea ʻi he liló ʻo fai ʻa e ngaahi fatongia fakafāmili kotoa pē” (T&F 20:47). ʻOku fakahoko ʻeni ʻe ha taulaʻeiki ʻi heʻene fakahoko hono fatongia ko e faiako fakaʻapí mo ʻaʻahi ki he fāmili kuo vahe ki aí.

ʻOkú ne maʻu ʻa e mafai ke foaki ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné mo fakanofo ha kau taulaʻeiki, kau akonaki, mo ha kau tīkoni ʻi hano toki fakamafaiʻi ʻe he pīsopé pe palesiteni fakakoló (vakai, T&F 20:48). ʻOku toputapu ʻa e mālohi ke foaki ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné.

Kau Finemuí mo e Lakanga Fakataulaʻeikí

Neongo ʻoku foaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kāingalotu tangata moʻui taau pē ʻo e Siasí, ʻoku ʻatā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he taha kotoa—pea ʻoku tatau pē ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení ki he houʻeiki tangatá mo e houʻeiki fafiné, fānau fefiné mo e fānau tangatá, koloaʻiá mo e masivá. ʻOku maʻu ʻe he fānau kotoa ʻa e ʻOtuá ha faingamālie ke maʻu ʻa e ngaahi ouau fakahaofi tatau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻI heʻenau hoko ko e ngaahi ʻofefine fili ʻo e ʻOtuá, ko e kau finemui kotoa pē kuo papitaisó, kuo nau toe maʻu foki mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku nau maʻu ʻa e totonu ke fekumi pea mo tāpuakiʻi ʻe he ngaahi meʻafoaki fakalaumālié, ʻo hangē ko e “meʻafoaki ʻo e lea ʻi he ngaahi lea kehekehé, kikité, fakahaá, ngaahi meʻa-hā-maí, fakamoʻui ʻo e mahakí, fakamatalaʻi ʻo e ngaahi lea kehekehé, mo e ngaahi meʻa peheé” (Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:7). Ko e taimi ʻoku moʻui māʻoniʻoni ai ʻa e kau finemuí mo feinga ke tokoni ki he niʻihi kehé ʻaki ʻenau maʻu mo fakatupulaki ʻa e ngaahi meʻafoaki ko ʻeni ʻo e Laumālié, ʻe hoko ʻenau sīpinga ʻo e leleí ko ha ivi mālohi ki he kau talavoú ʻoku ʻiate kinautolú.

ʻE tokoni fēfē ʻa e kau finemuí ki he kau talavoú ke nau hoko ko ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki moʻui taau? Naʻe tali ʻe ha talavou ʻe taha: “Te u pehē ko ha meʻa ʻe ua ʻo e ngaahi meʻa lalahi ke nau fakahokó ko e teunga taau pea mo angaʻofa ki he taha kotoa. ʻOku tokoni ʻa e teunga tāú ke u tauhi ai ʻeku ngaahi fakakaukaú ke tonu, pea ʻoku ou lava ʻo sio tonu pē kiate kinautolu ʻi he lolotonga ʻo ʻeku leá!”

ʻE Tokoni Atu ʻa e Tamai Hēvaní

ʻI he mahino pea mo fakahoko ʻe he tīkoní, kau akonakí, mo e kau taulaʻeikí honau ngaahi fatongia fakataulaʻeikí, te mou maʻu ʻa e fiefia ko ē ʻoku maʻu ʻi hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, mei he tokoni ki he niʻihi kehé, pea mo hono fakaafeʻi ʻo e kakai kotoa ke omi kia Kalaisí. Naʻe tohi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi heʻenau pōpoaki ki he kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné: “ʻOku falala mo fakatetuʻa atu ʻa e Tamai Hēvaní kiate koe pea ʻoku ʻi ai ha misiona mahuʻinga ke ke fakahoko. Te Ne tokoniʻi koe ʻi hoʻo tafoki kiate Ia ʻi he lotú, fakafanongo ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié, talangofua ki he ngaahi fekaú, pea mo tauhi ʻa e ngaahi fuakava kuó ke faí” (Ko Hono Fakahoko ʻa Hoku Fatongia ki he ʻOtuá [2010], 5).

ʻOku ʻomi ʻi hono fakanofo ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné ha ngaahi totonu, ngaahi fatongia, pea mo ha ngaahi tufakanga pau. ʻUluaki tafoki ki he folofolá ke ke ʻilo ai pe ko e hā kinautolu. Ko ha maʻuʻanga tokoni lelei ʻe taha ko e kiʻi tohitufa Ko Hono Fakahoko Hoku Fatongia ki he ʻOtuá: Maʻá e Kau Maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné.

Neongo ʻoku foaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he kakai tangata moʻui taau pē ʻo e Siasí, ka ʻoku ʻatā ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ki he taha kotoa, ʻa e tangata mo e fefine.

Tā fakatātaaʻi ʻo e ʻatá ʻe Cody Bell

Paaki