Howard W. Hunter: Tamau, te Burabeti
E maeka te tia korokaraki i Utah, USA.
Angiin te tai a titirakinai raoraou uoua taian titiraki: “Te aekakira arom ngkana ko riki bwa natin te burabeti ao n ikawairake ma te mwaane ae tamaroa man kororaoi?” ao “Ko iangoia raoi bwa tamam bon ana burabeti te Atua?”
Anganano ibukin tamnei aika kakaongora man ana utu Hunter, te Raiburari n Rongorongon te Ekaretia, ao te Miutiam n Rongorongon te Ekaretia; stock photographs © iStock/Thinkstock
I a kakoaua bwa mwaane ao aine a kona ni motikaki taekaia man taraakin aroaroia ao man baike a tauraoi ni karaoi ibukin aroaro akanne. Aomata aika tamaroa a taraa n teimatoa ni karaoa are a riai ni maiuakinna man koaua aika kakawaki, e ngae n ae te anganano ae korakora. Tamau bon temanna mai buakoia aomata aika tamaroa. E reke au tai ni reiakin bwaai aika kakawaki mairouna ibukin koauan raoi nanon te kakannato. E aki roko te reirei man te bwai are e tuangai ma man te bwai are e karaoia ao antai ngaia.
Karaki akana imwiina a kaotaki bwa aekakira aron rikirakeu ma tamau: te rooia, te tia katangitang, te tia tararua, te burabeti—ma ae kakawaki riki, te mwaane ae kaota te akoi ao n tauraoi n anga bwaai ni kabane ibukin te Atua ao ana utu.
Anganano ibukin Kanakoraoan Ana Utu
Ngke te kairake ngai, I ukeukeri nako bwain te ruu ietan te tiiring ao n te bong teuana I a kunei bwarikoriko ni bwaoki aika on n te bubu. I a kunea te bwai ni katangitang ae ukaki n te wii te kirarinite, te tiakitioboun, te waeoriin, ao te bikura. Imwiin titirakinan tamau n taekan bwaai aikanne, I reiakinna bwa bwaai ni katangitang akanne e kabonganai. Iai ana baan ni katangitang ngke e mena n te reirei ae te kauarinan i Boise, Idaho, USA. Bon te tia katangitang ae rang taarena are e rangi n tatangira te katangitang ao ni karaoi kuuna ni katangitang. A kakamataku kaain ana baan ni bobotaki aika bubura i Boise ao iaon naba te kaibuke n kaneweaba are e mwananga nako Asia. Imwiin mwaingina nakon California Meang, USA, n 1928, e a manga moan tei aia baan ao a rangin ataaki man kinaaki.
N 1931 e a mare ma tinau, Clara Jeffs. A tangiria ni kan karikiia natiia. E namakinna n tangiroroia bwa ana mwakuri n riki bwa te tia kamataku e aki botau ma kakawakin nanona ma are e tangiria ibukin ana utu. Ngaia are n te bong teuana e karin bwaai ni katangitang inanon nneia ao n uoti nakon te ruu ietan te tiiring. Ma e tii katangitang ni botakin te utu n tabetai, e aki manga oki ni kabonganai.
I aki te roko n ataia bwa korakorara ana anganano ae karaoia imwiina riki. N 1993 e mwaing mai Salt Lake City, Utah, USA, mani mweengana nakon te auti n te taaun i Salt Lake City, ni kaan ma ana aobiti. N tain te mwaing ti a manga kunei naba bwaai ni katangitang. I titirakinna ngkana e tangiria n anganako nakon te Ekaretia ibukin kakawakin kabonganakiia inanon maiuna n ataeinimwaane. I tounako n aron ana kaeka: “Tai baaku moa. I aki kona ni kanakoi n te tai aei.” E ngae ngke e aki kona ni kabonganai Tamau, ma e kangaanga bwa e na kaaki taekaia ao n anga naako. Imwiina teutana ngke I a ataia bwa bon te anganano ae korakora ae e a tia ni karaoia.
Karikirakean te Motinnano nakon Rongorongon te Utu
Imwiin mareakia au karo, teuana mai buakon nakoan Tamau e angareirei n te kiraati ibukin rongorongon te utu. N te tai aei e motika nanona bwa e na karaoa ana mwakuri ibukin rongorongon te utu. A mwaiti katebetabe ake e kanikinaei iaon ana karenta n ana aobiti n angiin te bwakantaai e na nako n te raiburari ibukia te botanaomata i Los Angeles ni karaoa te kakaae iaon te kateiriki. E moana katauraoan beeba aika onoua te buuti abwakiia (1.8 miita) ibukin te utu, are e karaui ni kabaei ni kamwaneauai raoi inanon booki aika mamatoa.
Tamau e na bae ni booti rekooti ao ni maroro ma ara utu. E kanakoi tebubua reeta nakoia ana koraki ngke e kuneiia bwa antai ngaiia. N tain motirawaia ara utu angiin te tai ti kawariia ai tarira, ai tinara, ao ai ara karo. Man aei I reiakina te tamaroa are e kona ni karaoaki ngkana ko anganano teuana te bong ni motirawa ae kakukurei.
Kaota Korakoran Ana Anganano n te Reirei ibukin te Tua
Ngke I bungiaki, tamau e wareka te boki ae taekan berita ao taian kakoaua n te ruu n tataninga inanon te onaoraki. E a tia ni baireia bwa e na riki ngaia bwa ataein te reirei ibukin te tua ngke e mwakuri man taian rooia i Los Angeles Flood Control District i Maiakin California. Bon te mwaane ae babane nanona ibukin ana utu n taainako, e namakinna tamau bwa e kona ni boutokaiia raoi ana utu ngkana e bon riki bwa te rooia. Ma kainnabana, natina aika uoman, ao ana mwakuri ae bwanin taina, ma e ngae n anne, e ataia bwa te reirei ao te kamatebwai e na bae ni karaoaki n te tairiki.
Imwiina, ngke I mena n reirein te tua, I miimi bwa e kanga tamau ni kona ni karaoia. I titiraki, “Ko matu n ningai?” E taku bwa e kamwatebwai n aron ana konaa, ao ngkana e a bon rangin kua e aki kona ni manga kamatebwai, e matu tao teniua ke aua te aoa. E reitinako anne inanon nimaua te ririki. I miimi n ana anganano ae korakora.
Kamanenaan te Tai ma Natina Mwaane
Tamau e rang tabebetabe inanon maiuna, ma e bon reke ana tai ibukin ana utu. Ngke I kaaina te Tikauti n Ataeinimwaane, a baireia kaain ara kurubu bwa ti na nako n te Karaanga ae Rogue i Oregon, USA, inanon taian waa ake ti bon kabai. E anga nanona Tamau bwa e na iriira e ngae ngke tiaki te aomata ae tatangira te kaembing, ao te matu iaontano. Ti kabanei aoa aika bati n te karaati ni kaai ni mwakuri ni kabaa waara ae te kaai uoman kaaina.
Imwaain ae maan, ao ti mena inanon te karaanga. I toka ni wiira mai moa, ao Tamau e mena ibuki. Ngke ti waaki nako inanon te karaanga, akea bwa tia rinanon bwaronran aika kakamaku.
Tabon waara mai moa e tebonako inanon te ran ikabin te bwaronran ao e a baraaki, ni kaurakeira nako nanon te karaanga. I aerake ao ni kakaea Tamau ma I aki nooria. E a beitirake imwiina, ma ni kakarongoa, ao ti a manga kaeta te waa n arona ao n toka iaona. Imwaain rokora ni mataniwiin te aba n nooria bwa terana ae riki, ti katikakinako n te karaanga nako nanon baronran ake imwiina. E aki reke ara tai ni kaeta te waa n etin kawaina ngke tia minotaki naba n te nimwamwaano, ao ni teweakirikaaki rinanon baronnao ao ni kararoaaki nako.
N tokina ti a roko n te tabo ni kaembing n te tairiki anne ma Tikauti ake tabeman. E karaki Tamau nakoira n rongorongon Iobi tabeua. Man bwaai ake a riki n te bong anne ao rongorongon Iobi, ti reiakinaki bwa te maiu e bon aki bebete n taainako. N te bong are imwiina, nakon are ti na okira mweengara, e toka iaon ara booti ae uarereke Tamau ao ti reita mwanangara inanon te karaanga. Te mwakuri ae ti rinanona aei e reireinai bwa tera aron kakannaton te mwaane ngkana e kawakiniia raoi ana utu.
N Tabeakina Kainnabana
N 1970 n te tutuo are e karaoaki nakon tinau ao e kuneaki bwa iai aorakina are e bonotii iia are e toma ma kaburorona. Bon te aine ae niniwana, taraaraoi, ma matana ae botonnaine. Ma 13 te ririki imwiina, e a tabe ni kekeerikaaki marurungina. Kanga ai aron ae e a bua raoraom ae tamaroa teutana imwiin teutana.
E riki Tamau bwa te tia onomwi n tararua ibukina. N te moan tai e karaoi anganano aika uarereke bwa e aonga n nikoraoi ao ni kukurei. E katauraoa kanana, e anene nakoina, ao e taua baina. Ni waakin te tai, ma e ngae n anne, tararuan tinau e rang kangaanga riki ni kaeti ma tararuan te rabwata. E a bon riki bwa te kangaanga ibukinTamau.
Ngkai e tabe ni kekeerikaaki marurungin Tinau, marurungin tamau e a riki bwa te bwai ni katabeaianga. I mena ikekei ngke e tuangaki iroun ana taokita bwa Tinau e kainnanoa te tararua raoi n te tabo n neeti aika konabwai man mwaatai. Taraakina bwa e na bae ni mate ngkana e reitinako n tararua tinau n aron are e kainnanoia, ao are a na akea ngkanne temanna ae e na manga tararuaira.
Ni kabanea 13 namwakaina ni maiun tinau, Tamau e kakawaria ni katoa bong n aia tabo neeti are e aki nako ni karaoa mwiokoana n te Ekaretia. Tinau e aki kinaa tamau, ma akea kaokoron anne iroun tamau. E taete ma tinau n aron ae ai angkoa a nakoraoi bwaai ni kabane. N na bae n nooria n okina man ana maungatabu te titeiki n taabo aika raroa nako. E bae ni kua. Ma te moan bwai are e na karaoia ngkana e roko e nako moa n noora Tinau, ni kakukureia n aron are e konaa.
Tamau e na aki kona n tabeakina raoi tinau. I reiakina ana anganano ae e mwaiti man kamwatauan taraakina n tabeakina tinau.
Karaoan te Anganano ibukin Nakoana
MAIETA N TE MAING: TAMNEI IROUN TOM SMART, MAMANANO MAN ANA RONGORONGO TE Deseret
Tamau e namakinna bwa nakoana n Abotoro e bon moanibwai—ao n iai bukina ae tamaroa. Iai te kurubu ae uarereke ibukiia mwaane are a aranaki bwa taani kakoaua aika onoti ni kaira ana mwakuri te Atua iaon te aba, ao a aki kona n anaa teuana aia bong ni motirawa, ni katuka te ririki n arona.
Kakoroan nanoan mwiokoana e bon kakawaki riki iroun tamau nakon marurungina. Tamau e katukua nakon te Uea ibukin kabooua rabwatana (taraa D&C 84:33). E butiai n tetaina bwa N na raona n nakon te maungatabu i Paris, Buranti. E taku ana taokita e riai ni motirawa tabeua te bong ni kakoroan nanon mwanangana ibukin ananaun te mwananga are e na roota rabwatan Tamau, ma ti kiba ni kaineta Paris. E kangaanga ae N na kaurei matau, ao Tamau e korakora marurungina ni kairii taian boowi, intawiu, ao ni boutokaiia tabeman.
Ni kabanean maiuna, angin te tai e namakina te maraki ae korakora. I aki ataia ae rabwatan te aomata e kona n ekanako te maraki n aron aei. “Tamau,” I titiraki, “am iango ti takaarua ni kukurei ni karekei rabwatara n aekakin aei?” Ma ana kakoaua e kaeka, “Eng.” Ngkanne e reitia ma teutana te anua ni kamanga, “I aki koaua ma ti bon ataa bwaninin te karaki.”
Kaotan te Akoi
Tamau e bwabwaina te akoi. E taetae ma mwaakan te aomata ae akoi. E kinaaki bwa te mwaane ae akoi ao e karineaki irouia kaain rarikina, ana utu, raoraona, itoman ni mwakuri, raona ni mwakuri, ao kaain te Ekaretia.
I aki kona n uringa au tai n rikirake bwa e kairai n te aro ae aki riai ke n aki akoai. E ngae ngke I kataua te kaekaaki ma te un, e taobaraai bwaai ni kabane n te angareirei nakon te karekekai. Ti na maroroakinna bukina bwa te bwai are I a tia ni karaoia e bon bure ao tera ae N na karaoia ibukin anne. Irou, e uaana—ke tao akea n aron ae kona ni kataningaaki.
Tamau e beku bwa te bitiobi n te Uoote ae El Sereno ngke e a tibwa moan waaki te Ekaretia i Los Angeles, n aonon California. Kaain te uoote a teimatoa ni maroroakina aron ana akoi nakoia ao nakoia aia utu. Te Taabati teuana e aki ira bootakin te nakoanibonga Tamau Aomata ni kabane a miimi bwa tera ae e a riki nakoina. Imwiina a kunea bwa iai ana kangaanga temanna te ibonga ibukin aki konamakina n utiuti iaon te tai ni kaei boowi. Ngaia are n ana akoi e a booa te boowi ni kooram n ana ruu ni matu te ibonga anne.
Temanna raoraou n te kauarinan bon te aomata ae mwaatai ma ana konabwai ae rianako, ma e raraoma bwa e na okira te reirei ke e na aki ibukin boobuakana. Tamau e kunea raraoman neienne ao e kaoia nakon ana aobiti. Imwiin rokon neiei, tamau e anganna te tieke are e a kaman katauraoia bwa e aonga ni kona n okira te reirei.
Iai naba temanna raoraou n te kauarinan n te titeiki ae Pasadena Stake ngke e riki Tamau bwa te beretitenti n te titeiki. E nako n reirei n te reirei ae rietaata Brigham Young. Ni mwanangana n tei ibukin te reirei, ike e a reke naba n te kabuanibwai bwa e kurati n te motokaa ao e karinaki n te onaoraki i Las Vegas, Nevada, USA. Ngke e kunea ana kangaanga neienne Tamau, e buti 270 te maaire (435 kiromiita) mai Los Angeles nako Las Vegas n noora neienne n uota ana tangira ao ana kaunganano.
I aki ataia mwaitira ana mwakuri n akoi n aekakin aei are e karaoia Tamau. E aki taekin nakoira ke nakon temanna. Aomata aika akoi a aki kakaraoa anne.
I reiakin taekan tabeua mwakuri n akoi rinanon taian reta ake e kawakin mairouia aomata ake a koroboki nakoina ni kakaitau. Aei te aekaki n reta ae e karekea: “N tain te bwarannano I koroboki ni kaineti ma ara karimoa te aine. … Karekea am tai ma te nano ni mwamwannano ni weteia bwa e na kawariko, n anganna nambwan am tareboon. E miimi ao n tounako bwa ko noora aron kakawakina. Te wewete anne ao te kakawari ae onoti bon te bitaki ae koaua inanon maiuna.” Ngkanne te reta e kaota okina nakon te Ekaretia, kabaeakina n te tembora, ao maiuna ae kakukurei ao n nakoraoi. “Imwiin warekan am rongorongo [n taekan te akoi n te Maungatabu ni Kabuta n Okitobwa 1994] e karika wawanakon ranin matau n ataia bwa ko a tia ni maiuakinna inanon ririki te bwai are ko kaungaira iai ni kabane bwa ti na karaoi.”
Tamau, ana Burabeti te Atua
Tamau e kakoaua Iesu Kristo. E kabebetea naba nakoiu kakoauan Kristo. I noora te bwai ae karaoia temanna are e kakoaua Kristo ao n riki n Ai arona. I namakina te rau ao te kantaninga ao te kimwareirei are e riki man te aekaki ni maiu anne.
Ngkai ibukin te kabanea n titiraki: “Ko taku bwa tamam ana burabeti raoi te Atua?” Te titiraki aei e bebere nakoiu ni kaeka. I aki kona n uringa ana tai ae e onoti tamau, au utu, au mwakuri, ke maiu n te Ekaretia are e a kairai n iangoia bwa e a bon aki tau. Ma e kaokoro ma kakoauan ae e bon weteaki bwa te tia tei ibukin te Atua ibukiia natina ni kabane iaon te aba. I kakoaua bwa bon ana burabeti te Atua, ma te rabakau anne e aki roko man kinaakina, taraakin ana katooto, ke n rootaki man te bwai are I nooria ni karaoia ao n taekinna. Bwaai aikanne a buokai. Ma te rabakau anne I a anganaki bwa te bwaintangira n nanoanga mairoun te Atua ae ti te arona are e weteia.