Vertaling van de Schriften: in de taal van ONS hart
Talloze ervaringen tonen de hand van de Heer in het vertalen van zijn Schriften.
Foto van pagina’s van het Boek van Mormon in het Japans, Portugees en Duits Laura Seitz, Deseret News
Wie bij het vertalen van de Schriften vanuit het Engels in een andere taal betrokken zijn geweest, klinkt het volgende bekend in de oren. Het gebeurt telkens weer:
Een jonge Armeniër met een exemplaar van het onlangs in zijn taal vertaalde Boek van Mormon in zijn hand benadert een lid van het desbetreffende vertaalteam: ‘Dankuwel’, zegt hij. ‘Ik heb het Boek van Mormon in het Engels gelezen. Ik heb het Boek van Mormon in het Russisch gelezen. Ik heb het in het Oekraïens gelezen. Maar pas toen ik het in het Armeens kon lezen, werd het mij echt duidelijk. Toen ik het in het Armeens las, viel alles pas op zijn plek. Het voelde alsof ik thuiskwam.’
Thuiskomen
Als het evangelie van Jezus Christus ons geestelijke thuis is, dan mogen we verwachten dat het comfortabel en vertrouwd voelt. Thuis komen we tot rust. We worden er gesterkt. We praten er met onze dierbaren in de taal die we als kind geleerd hebben. Dat is de taal van ons hart. En aangezien het evangelie het hart moet raken, is het essentieel om de Schriften in de taal van ons hart te lezen.
De Leer en Verbonden zinspeelt daar ook op. Daarin openbaart de Heer dat door de sleutels van het priesterschap die het Eerste Presidium draagt ‘de arm des Heren in macht zal worden geopenbaard ter overtuiging van de natiën […] van het evangelie van hun behoudenis.
‘Want te dien dage zal het geschieden dat eenieder de volheid van het evangelie zal horen in zijn eigen tong, en in zijn eigen taal, door middel van hen die tot die macht zijn geordend, door de bediening van de Trooster, die op hen is uitgestort voor de openbaring van Jezus Christus’ (LV 90:10–11).
Jim Jewell, die in het vertaalteam voor de Schriften op de hoofdzetel van de kerk gewerkt heeft, vertelt hoe iemand zich thuis kan voelen in de Schriften die in de taal van het hart vertaald zijn:
‘Voor de vertaling van het Boek van Mormon in het Sesotho, de taal die in de Afrikaanse land Lesotho gesproken wordt, moesten we iemand vinden die het werk van het vertaalteam kon helpen evalueren. De projectsupervisor, Larry Foley, kwam uit bij een lid van de kerk uit Lesotho dat aan de Utah State University gestudeerd had. De voertaal van het onderwijs in Lesotho is Engels. Deze zuster en haar kinderen hadden dus vanaf de eerste klas in het Engels les gehad, maar thuis spraken ze nog steeds Sesotho met elkaar.
‘Ze stelde zich voor het vertaalwerk beschikbaar. Haar evaluatie van de hoofdstukken die we haar stuurden, was inderdaad nuttig. We stuurden haar routinematig specifieke vragen inzake woordenschat en taalstructuur, waarop ze nuttig commentaar gaf. Het viel ons echter op dat ze los van onze vragen vele verzen geel gemarkeerd had. Toen we navraag over de gemarkeerde verzen deden, zei ze: “O, dat zijn verzen die mijn hart diep geraakt hebben die ik in het Engels nooit helemaal begrepen had. Ik heb ze gemarkeerd zodat ik er met mijn kinderen over kon spreken.”’
Een model voor vertalingen van de Schriften
De vertaling van de Bijbel heeft een lange en fascinerende geschiedenis, die met de vertaling van delen van het Oude Testament uit het Hebreeuws in het Grieks begonnen is. Later werd de Bijbel uit het Grieks in het Latijn vertaald, en vanuit het Latijn, Hebreeuws en Grieks in legio andere talen.1 De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen vertaalt de Bijbel dan ook niet in verschillende talen, maar maakt gebruik van versies die christenen met die desbetreffende moedertaal al als gezaghebbend erkennen.2
De kerk richt zich bij het vertalen van de Schriften voornamelijk op het Boek van Mormon (prioriteit één), de Leer en Verbonden en de Parel van grote waarde. De taal van waaruit deze boeken worden vertaald, is het Engels, de taal waarin de profeet Joseph Smith ze geopenbaard heeft, de taal van zijn hart. Het proces voor de vertaling van de Schriften in andere talen dan het Engels zou mensen met enige kennis van de kerkgeschiedenis bekend moeten zijn. De profeet gebruikte min of meer hetzelfde proces om het Boek van Mormon in het Engels te vertalen.
Joseph Smith was een nederige boerenjongen die weinig onderwijs genoten had. Maar hij bezat de kwaliteiten en mogelijkheden die de Heer voor het te verrichten werk nodig had. Joseph en zijn familie werden inderdaad voorbereid en naar de juiste plaats geleid om dat werk tot stand te brengen.3
Joseph kreeg ook hulp — zowel hemelse als aardse — bij het vertalen van de Nephitische kronieken. De engel Moroni bezocht Joseph vier jaar lang elk jaar voordat hij de kroniek tevoorschijn mocht halen. We weten niet wat Moroni de profeet allemaal bijgebracht heeft, maar zijn bezoeken hebben hem kennelijk geestelijk en mentaal op de taak in het verschiet voorbereid.4
De Heer had tevens vooraf uitleggers bereid als hulpmiddel om een verloren taal te vertalen. Deze twee heldere stenen in metalen randen gezet plus een soortgelijk instrument, een zogeheten zienersteen, kwamen de profeet bij de vertaling van de Nephitische kronieken in het Engels van pas. De profeet heeft het proces niet nader toegelicht; hij getuigde eenvoudigweg dat hij het Boek van Mormon ‘door de gave en macht Gods’ vertaald had.5
Naast de hemelse bijstand die hij ontving, kreeg Joseph ook aardse hulp in de vorm van schrijvers die zorgden voor het handgeschreven exemplaar dat uiteindelijk door anderen gezet, gedrukt, betaald en over de wereld verspreid werd.
De voorbereiding en hulp die Joseph bij zijn vertaalwerk genoot, zien we in zekere mate ook terug bij degenen die tegenwoordig de taak hebben om de Schriften te vertalen. Ook zij zijn door de Heer voorbereid en worden met de nodige hulp — zowel hemelse als aardse — in hun werk bijgestaan.
Een werk van openbaring
Het uiterst zorgvuldige vertaalproces gaat met een geestelijke energie gepaard die wellicht het beste met ‘openbaring door beraadslaging’ te omschrijven valt. De twee of drie geselecteerde vertalers werken met anderen in het proces samen. Ze worden bijgestaan door supervisors aan de hoofdzetel van de kerk, lokale revisoren, een lexicon ter referentie6, vertaalrichtlijnen, computerprogramma’s en ondersteuning van kerkleiders tot aan het Eerste Presidium toe. (Zie het bijgaande schema.) Nadat het Eerste Presidium een vertaling definitief heeft goedgekeurd, wordt het werk gezet, gedrukt en verspreid. De vertaling van de Schriften wordt ook in digitale vorm op LDS.org geplaatst en in de Gospel Library app.
Deze gezamenlijke inspanning is intensief én geïnspireerd. Er komt speciale aandacht voor de kwaliteit van de inhoud en de opmaak aan te pas. Vertalingen worden op vele niveaus gereviseerd en geëvalueerd, met name op kerkelijk niveau waarbij de goedkeuring van de Heer gezocht wordt. Alleen met die goedkeuring krijgt een vertaling het groene licht. Hoewel het proces niet precies zo op openbaring gestoeld is als de profeet Joseph Smith het Boek van Mormon vertaald heeft, wordt het wel duidelijk door de Heer gestuurd — door zijn gaven en door zijn macht.
Dat wil niet zeggen dat een eerste vertaling altijd perfect is. Vaak komen er met de tijd zet- of spelfouten aan het licht, en stellen mensen die de Schriften lezen verbeteringen in grammatica en woordgebruik voor. Het gebeurt maar zelden dat er in leerstellige zin aanpassingen nodig zijn. In een dergelijk geval gebeurt dat op aanwijzing van het Eerste Presidium.
De Heer voorziet
De Heer steunt dit vertaalwerk ook op andere manieren. Het vertaalteam op het hoofdkantoor van de kerk meldt regelmatig dat de Heer bij een nieuwe behoefte in een oplossing voorziet.
Een van de vele voorbeelden: er was een vertaler nodig voor de vertaling en opname van kerkmaterialen in het Mam (een Mayataal die nog in Guatemala gesproken wordt). Onder de eerste zendelingen in Guatemala was een ouderling wiens grootvader Mam gesproken had. De zendeling was in een stad opgegroeid en sprak alleen Spaans. Maar elke nacht verscheen zijn grootvader hem in een droom en leerde hem de Mam-taal. Die jonge zendeling werd de hoofdvertaler voor het Mam in de kerk.
Het vertaalwerk wordt vaak met veel opofferingen ter hand genomen. Afhankelijk van hun financiële situatie, bieden sommige vertalers hun diensten gratis aan en worden anderen ervoor betaald zodat ze hun tijd aan het vertalen kunnen wijden.
De man die een van de Urdu-vertalers voor de kerk werd, is in Pakistan lid van de kerk geworden terwijl hij als leerkracht werkzaam was. Zijn lidmaatschap kostte hem zijn baan, zijn huis (dat in beheer was van de school waar hij lesgaf) en de scholing van zijn kinderen. Een supervisor voor kerkelijke vertalingen vroeg of hij zich als vertaler wilde inzetten en bood hem een bescheiden vergoeding aan. Nadat de man enkele maanden als vertaler aan de slag gegaan was, sprak hij met de supervisor en vroeg hij bedeesd of die een nieuwe balpen voor hem kon aanschaffen. De inkt van de pen die hij tot dan toe gebruikt had, was namelijk op. Pas toen ontdekte en corrigeerde de supervisor een administratieve fout die ertoe had geleid dat de vertaler veel minder kreeg dan waar hij recht op had.
Maar net zoals de Heer Joseph Smith op manieren zegende zodat hij zijn werk kon voltooien, zegent de Heer zijn vertalers ook. De vertaler van de Schriften in het Lets was bijvoorbeeld een advocaat die in Rusland rechten gestudeerd had, waar hij zich tot het herstelde evangelie bekeerd had. Hij zette later in Letland zijn kantoor op. Hij was tevens als gemeentepresident werkzaam. Hij had het razend druk, maar de kerk had hem en zijn bedrevenheid in het Engels nodig.
Hij vroeg tijd om over het verzoek te bidden, want als hij het aannam, zou dat, volgens zijn reactie aan de vertegenwoordiger van de kerk, ‘mijn kinderen eten uit hun mond wegnemen’. Na gebedsvolle overweging ging hij akkoord, maar hij vroeg de Heer ook hem met de middelen te zegenen om het moeilijke, geestelijk veeleisende, tijdrovende werk te doen.
Hij begon dagelijks een uur eerder naar zijn advocatenkantoor te gaan en in dat uur aan de vertaling van het Boek van Mormon te werken. Hij was veel eerder klaar dan de vijf jaar die het proces gewoonlijk in beslag neemt. Hij heeft in feite een van de snelste vertaling geleverd sinds Joseph het Boek van Mormon in ruwweg zestig dagen vertaald had.
Er zijn nog veel meer ervaringen aan te halen die de hand van de Heer in het vertalen van zijn Schriften illustreren. Ze maken allemaal duidelijk dat dit zijn werk is en dat het Hem nauw aan het hart ligt. Hij bereidt mensen voor om zijn werk te doen. Hij bereidt de hulpmiddelen die ze nodig hebben om het werk te bespoedigen. En Hij inspireert en zegent hen terwijl ze ermee bezig zijn.
Het resultaat is een wereld verrijkt met het woord van God dat aan zijn kinderen gegeven is in de taal van hun hart.