2019
Ko e Kalasi Naʻá ne Liliu Homa Hala-Fonongá
Sepitema 2019


Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá

Ko e Kalasi Naʻá ne Liliu Homa Hala-Fonongá

Naʻe feʻamokaki fakapaʻanga ʻa Kulisi mo ʻAlifeleita Lupio kae ʻoua kuo fakahaaʻi ange ʻe ha kalasi moʻui fakafalala pē kiate kita ha founga lelei ange.

ʻĪmisi
Chris and Alfreda Rubio

Ko Kulisi Lupiō, ko ha tokotaha tā valivali, ʻokú ne aʻu ki he ngāué mo hono uaifi ko ʻAlifeleitá.

ʻI he maumau kimuí ni e veeni ʻa Kulisi mo ʻAlifeleita Lupioó, naʻe ʻikai ke na hohaʻa pe te na totongi fēfē hono ngāhí. Pea naʻe ʻikai koeʻuhí naʻá na tuʻumālie.

ʻOku pehē ʻe Kulisi, “Naʻá ma maʻu e paʻanga naʻe fie maʻú koeʻuhí naʻá ma fakahū ia. Naʻá ma sai pē. Naʻá ma ʻave e vēní ke ngaahi ʻi he ʻaho ko iá ʻo ʻikai ke ma toe fakakaukau, ʻMani ē.’ Ko ha ongo fakaʻofoʻofa moʻoni ia.”

Ne ʻikai ke pehē maʻu pē. Kimuʻa atú, ne mei nō ʻa e fāmili Lupioó, fakaʻaongaʻi ha kaati fakamoʻua, pe tali ki he ʻaho vahe hokó ke toki ngaahi ai ʻena vēní. Ka ko e taimi ia kimuʻa peá na toʻo ha kalasi ʻi he ngaahi meʻa fakapaʻanga fakatāutahá naʻe fakahoko ʻo fakafou ʻi he polokalama moʻui fakafalala pē kiate kita ʻa e Siasí.

“Naʻá Ma Faingataʻaʻia Fakapaʻanga”

Naʻe fetaulaki ʻa Kulisi mo ʻAlifeleita lolotonga ʻena ngāue ʻi he Laulāpuna Fakakautau ʻa ʻAmelika ʻi Siamané peá na mali ʻi Tenimaʻake. Naʻe ʻosi e ngāue ʻa Kulisí ʻi he 2008, pea naʻe tupu mei he ngaahi palopalema fakaemoʻui lelei ʻa ʻAlifeleitá ʻene mālōlō mei he ngāué ʻi ha ngaahi taʻu siʻi mei ai. Naʻá na ʻilo e Siasí ʻi ha taimi nounou hili ʻena hiki ki ʻAlapama, USA, ka naʻe ʻikai lava ʻe Kulisi ʻo maʻu ha ngāue. ʻOkú ne manatuʻi ʻene pehē, “Kapau ʻoku ʻikai ko e fuʻu lahi ʻeku taukeí, ta ʻoku kei fuʻu siʻisiʻi.”

Naʻe maʻu ha ngāue ʻa ʻAlifeleita ʻi ha falekoloa naunau faka-ʻōfisi, ka ko ʻena maʻuʻanga paʻangá pē ia. ʻOkú ne pehē, “Naʻá ma faingataʻaʻia fakapaʻanga.”

ʻOku pehē ʻe Kulisi, “Naʻe lahi homa moʻuá mo e ʻū moʻua ne ʻosi taimi ke totongí, pea naʻe fetuʻutaki mai e kau tānaki moʻuá. Naʻe aʻu ki ha taimi ne kamata ke ma fakatau atu ai ʻema ʻū meʻá ke totongi homa moʻuá. Naʻe puke ʻema meʻalelé pea mole mo homa falé. Naʻe fakaʻofa ʻaupito.”

Hili e mole hona ʻapí, naʻe hiki e ongo Lupioó ki ha fale nofo totongi ʻi ha uooti foʻou. Naʻe ʻikai ke na ʻiloʻi ha taha, pea ʻi he fakaʻau ke kovi ange hona tuʻunga fakapaʻangá, naʻe pehē ai pē mo ʻena maʻu lotú. ʻOku manatuʻi ʻe Kulisi ko e lahi ange ʻena tokanga taha ki he ngaahi meʻa fakapaʻangá, ko e siʻi ange ia ʻena tokanga ki he tuí.

ʻOkú ne pehē, “Naʻe faingofua ʻaupito ke ma pehē, ʻʻOku ʻikai ke ta lava ʻo ʻalu ki he lotú he ʻahó ni koeʻuhí ʻoku fie maʻu ke ta kumi ha ngāue pe koeʻuhí naʻá ma hohaʻa ki homa ngaahi moʻuá pe koeʻuhí naʻe ʻikai ke ʻi ai ha paʻanga ke ʻutu ʻema meʻalelé.’”

ʻI heʻena talanoa mo ʻena pīsope foʻoú fekauʻaki mo hona tūkunga fakapaʻangá, naʻá ne talaange kiate kinaua fekauʻaki mo ha kalasi ki he Ngaahi Meʻa Fakapaʻanga Fakataautaha ki he Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kitá, ʻa ia naʻe ʻamanaki ke kamata ʻi he ʻapisiasi honau uōtí, naʻe tuʻu ʻi tuʻa pē ʻi Monitikomelī, ʻAlapama.

ʻOku pehē ʻe Kulisi, “Naʻá ma fakatou tupu hake ʻi ha fāmili masiva. Naʻe ʻikai lahi haʻamau meʻa ne maʻu, ko ia naʻe ʻikai ke ma fuʻu ʻilo ai ki he patisetí mo e fakahū paʻangá. Naʻá ma moʻui fakafalala ki he foʻi vahe kotoa pē. ʻI he taimi lahi, ʻe tomuʻa ʻosi e sieké ia hili ha ngaahi ʻaho siʻi pē pea naʻá ma nofo taʻepaʻanga leva ʻi ha vahaʻataimi lōloa. Ko ia ai naʻá ma pehē, ʻʻIo, ta toʻo e kalasí. Kapau ʻe tokoniʻi ai kimaua ʻi ha faʻahinga founga pē, ʻokú ma fie fakahoko ia.’”

“Naʻá ne Liliu ʻEma Fakakaukaú”

Lolotonga ʻena toʻo e kalasi ki he ngaahi meʻa fakapaʻanga fakatāutahá, naʻe ako ai ʻe he fāmili Lupioó mo ha fāmili kehe ʻe tolu e founga ke fokotuʻu ai ha patiseti pea muimui pau ki aí. Naʻa nau ako kau ki he fakamoʻuá mo e founga ke ikunaʻi ʻakí. Naʻa nau ako ki he founga ke maluʻi ai honau fāmilí mei he faingataʻaʻia fakapaʻangá. Pea naʻa nau ako kau ki he fatongia mahuʻinga ʻo e vahehongofulú ʻi he moʻui fakafalala pē kiate kita ʻi he meʻa fakapaʻangá.

ʻOku pehē ʻe Kulisi, “Naʻá ne liliu kakato e anga ʻema fakakaukaú. Naʻá ma ako e founga ke siofi ai, ʻikai ngata pē ʻi heʻema paʻanga hū maí mo e fakamolé, ka ko ʻema paʻanga foki naʻe fakahuú, ʻa ia naʻe ʻikai ke ma maʻu he taimi ko iá. Ko hono moʻoní, naʻe ʻikai ke u teitei fakakaukau te ma maʻu ha paʻanga ke fakahū.”

Naʻe tautefito e fiefia ʻa e ongo Lupioó ʻi he natula fealēleaʻaki ʻo e kalasí, ʻa ia naʻe vahevahe ai ʻe he kau maʻu kalasí ʻenau ngaahi fakakaukaú, lavameʻá, mo e ngaahi tōnounoú. Naʻe fakamālohia ʻe he feohi fakakaungāmeʻá ʻena tuí mo ʻena feinga ke moʻui fakafalala fakapaʻanga pē kiate kinauá, pea naʻe lava e tokotaha tokoni ki he kalasí ʻo ʻoange ha ngāue ʻa Kulisi.

ʻOku pehē ʻe Kulisi, “ʻOku ʻi ai ha faikehekehe ʻi he taimi ʻokú te fetaulaki ai mo e kakai kehe ʻoku nau foua ha tūkunga tatau. ʻOkú ke ʻilo ai ʻoku ʻikai ke ke tuenoa pea ʻoku tau feinga kotoa pē ke feau ʻetau ngaahi fie maʻú mo fakatupulaki ha ngaahi taukei ke hoko ʻo moʻui fakafalala pē kiate kita kae lava ke lelei ange e meʻa kotoa ki heʻetau fānaú.”

“Ko ha Fononga Fakaofo”

ʻI heʻena moʻui fakatatau mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni naʻá na ako fekauʻaki mo e meʻa fakapaʻangá, naʻe fakalakalaka hona tūkunga fakapaʻangá.

ʻOku pehē ʻe Kulisi, “ʻOku teʻeki ke ma aʻu ki ha tuʻunga ʻokú ma tuʻumālie ai pe ʻikai toe hohaʻa ki ha meʻa fakapaʻanga, ka ʻoku fuʻu faingofua ange he taimí ni ke fakahoko homa ngaahi uiuiʻí pea ʻalu ki he lotú ʻo ʻikai hohaʻa ki he ngaahi meʻa fakapaʻangá.” Naʻe liliu fakalaumālie moʻoni kimaua ʻe he kalasí.”

ʻOku toe pehē ʻe ʻAlifeleita: “Naʻe fenāpasi tonu e kalasí mo e tuʻunga naʻe fakaʻau ke mālohi ange ai ʻema tuí. Naʻe kamata ke ma lotu mo lau folofola lahi ange. Naʻá ma ongoʻi naʻe fehokotaki mālohi e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakapaʻanga mo fakalaumālie ʻi he kalasí.

ʻOku fakatatau ʻe Kulisi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko iá ki ha matasioʻata kuó ne tokoniʻi ia mo ʻAlifeleita ke na maʻu pea nofo ai ʻi he hala ki he moʻui fakafalala fakalaumālie mo fakapaʻanga pē kiate kitá.

ʻOkú ne pehē, “Ka naʻe taʻeʻoua e kalasí mo hono ako e ngaahi meʻa kotoa naʻá ma faí, he ʻikai ke ma aʻusia e tuʻunga ʻokú ma ʻi ai he taimi ní—ʻi he tuʻunga fakapaʻangá pe fakalaumālié. Kuo hoko ia ko ha fononga fakaofo moʻoni. Naʻá ma ako ai ʻoku ʻikai fie maʻu ke te maʻu ha paʻanga lahi ke te tuʻumālie. ʻOkú ma tuʻumālie fakalaumālie.”

Paaki