Ngāue Fakaetauhi ki he Fānaú mo e Toʻu Tupú
ʻE lava e kakai lalahi kotoa, neongo pe ko e hā honau uiuiʻí, ʻo poupouʻi e fakalakalaka ʻa e fānau mo e toʻu tupu ʻi honau uōtí.
Kuo foaki mai ‘e ha Tamai Hēvani ʻofa kiate kitautolu takitaha ha ngaahi talēniti makehe, meʻafoaki, ngaahi meʻa ʻoku tau holi mo mahuʻingaʻia ai. ʻOku fakaʻatā ʻe he ngaahi talēniti ko ʻení ke tau ngāue fakaetauhi kiate kinautolu ʻoku tau feohí, ʻi heʻetau feinga ke hoko ʻo “loto-taha pē mo fakakaukau taha” ʻi he muimui kia Sīsū Kalaisí (Mōsese 7:18). ‘Oku kau heni ʻetau ngaahi ngāue fakaetauhi ki he fānaú mo e toʻu tupú.
Tatau ai pē pe ko ha faiako Palaimeli koe, taki ʻo e toʻu tupú, pe ko ha tangata pe fefine ngāue fakaetauhi, pe ʻokú ke feohi pē mo e fānaú mo e toʻu tupú ʻi he lotú, te ke malava ʻo ueʻi, fakalotolahiʻi, langaki, mo tokoniʻi e fānaú mo e toʻu tupú ke nau hoko ko e meʻa ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke nau aʻusiá.
ʻE lava ke hoko hoʻo fakalotolahí mo e ngāue fakaetauhí ko ha konga ʻo e ngaahi tafaʻaki ʻoku poupouʻi ʻe he Siasí ʻi he ngaahi ngāue ʻoku fakatefito ʻi ʻapí, ʻi hono manatuʻi ʻoku maʻu ʻe he mātuʻá ʻa e tefitoʻi fatongia toputapu ki hono fakahinohinoʻi mo poupouʻi e tupulaki ʻa ʻenau fānaú. ‘Oku moʻoni ia neongo kapau ʻoku ʻikai mēmipa e mātuʻá ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Máʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimuí Ní pe ʻoku ʻikai ke nau mālohi ʻi he Siasí. Ko ia ai, ʻoku fēfē ʻa e poupou ko ia mei he Siasí, pea te tau lava fēfē ʻo tokoní?
ʻE lava ke tokoni ʻa e ngaahi fakakaukau ʻe fā ko ʻení:
1. ʻAi ke ke maheni mo e fānaú mo e toʻu tupú.
‘Oku faingataʻa ke poupouʻi e niʻihi kehé kae ʻoua kuó ke ʻiloʻi e poupou ʻoku nau fie maʻú. ‘Okú ke ʻilo lelei nai e fānau mo e toʻu tupu ʻoku mou feohí ke ke ʻiloʻi e ngaahi taumuʻa ʻoku nau ngāueʻí, tokoni te nau ala fie maʻú, pe ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga kiate kinautolú? ‘I he tafaʻaki ʻe tahá, ʻokú ke ʻiloʻi nai foki honau ngaahi mālohingá mo e ngaahi meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia aí ke ke lava ʻo tokoniʻi e niʻihi fakafoʻituituí ke nau fehokotaki ʻi he hoko ha faingamālie ke nau fetokoniʻaki ai?
Hangē ko ʻení, naʻe angaʻofa ʻa Sēsika ʻOsikamapa mei Kuatemalá, ke ne tokangaʻi ʻa Tēvita ko e foha hono kaungāmeʻa ko Lisipetí, lolotonga e ngāue ʻa Lisipeti ʻi he kemi ʻa e Kau Finemuí. Naʻe fehuʻi ange ʻe Sēsika pe naʻe ʻi ai ha meʻa te ne lava ʻo fai ke tokoniʻi ʻa Tēvita lolotonga e taimi ko iá, pea naʻe pehē ʻe Lisipeti kuo teʻeki ke poto ʻa Tēvita ʻi he heka pasikalá. Naʻe fakaafeʻi ʻe Sēsika hono ngaahi fohá ke nau tokoni, pea naʻa nau akoʻi ʻa Tēvita ke poto ʻi he heka pasikalá. Naʻa nau ʻiloʻi foki naʻe vaʻinga ʻa Tēvita ʻi he timi pasiketipolo ʻa e uōtí pea ʻokú ne teuteu atu ki ha feʻauhi, ko ia naʻa nau tokoniʻi ai ia ʻi he ʻahó ke ne mateuteu. Mahalo naʻe ʻikai lelei ange e vaʻinga pasiketipolo ʻa Tēvita ʻi he foʻi ʻaho ʻe taha ko iá, ka naʻá ne pehē, “naʻa nau fakahaaʻi mai ʻoku nau tokanga moʻoni.” Naʻá ne toe pehē foki, “ʻOku ou kei maʻu pē ʻi heʻeku telefoní ʻa e foʻi vitiō ʻo ʻeku ako heka pasikalá.”
Ngaahi Fakakaukau Kehe
-
Fakapapauʻi ‘okú ke maʻu ha ngofua mei he mātuʻá ki ha faʻahinga fengāueʻaki mo ʻenau fānaú mavahe mei ha kalasi pe ʻekitivitī ʻa e Siasí. Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi tūkunga ʻokú ke nofo toko taha ai mo e fānaú mo e toʻu tupú. ‘Oku lelei ke ʻi ai ha taha ʻi he mātuʻa ʻa e tamasiʻí pe taʻahiné ʻi hoʻo tokoniʻi ʻena tamasiʻí pe taʻahiné. ‘Oku totonu foki ke fai e tokanga ke poupouʻi ʻa e ngaahi founga ki he malú.
-
Fakafeʻiloaki ki he fānaú mo e toʻu tupú mo ʻenau mātuʻá ʻi he lotú. ʻIloʻi honau hingoá pea fehuʻi ange fekauʻaki mo honau uiké.
-
Fehuʻi kiate kinautolu ʻokú ke ngāue fakaetauhi ki aí mo honau ngaahi fāmilí pe ko e hā ʻoku nau fiefia taha ki ai, tailiili, pe mahuʻingaʻia aí. ‘Iloʻi e ngaahi meʻa ʻoku nau teuteu ki aí. Talanoa leva mo kinautolu mo lotua foki ke ʻiloʻi pe ʻoku ʻi ai ha meʻa te ke lava ʻo fai ke tokoniʻi kinautolu.
2. Vahevahe ho ngaahi talēnití pea kumi ha ngaahi fehokotaki te ke lava ʻo fakakau mai ai ha niʻihi kehe.
Kuó ke fakaʻaongaʻi ho moʻuí kotoa ʻi hono fakatupulaki ha ngaahi taukei mo ha ngaahi talēniti. Kuó ke aʻusia ha ngaahi meʻa makehe ʻokú ke maʻu ai ha ngaahi fakakaukau mo e ʻilo ki ha ngaahi tefito kehekehe. Te ke lava nai ʻo vahevahe ho ngaahi talēnití mo e potó pea mo e fānaú pe toʻu tupú ke tokoniʻi kinautolu ʻi heʻenau ngaahi palani fakalakalaká? Te ke lava nai ʻo tokoni ke nau ʻiloʻi ha ngaahi faingamālie ʻe tokoni kiate kinautolu ʻi he tupulaki ʻoku nau fie maʻú?
Hangē ko ʻení, ko Olalekani Papatanité ko ha loea ia mei ʻŌsoni, Naisīliá. Naʻe kau hono siteikí ʻi he fuofua sivi maʻá e Fānaú mo e Toʻu Tupú. ‘I he fanongo ʻa Olalekani naʻe ueʻi ha talavou ʻe taha ʻi hono uōtí ke ne hoko ko ha loeá, naʻá ne fetuʻutaki kiate ia mo angaʻofa ke tokoni. ʻOku tokoni ʻa Olalekani kiate ia ke ne ʻilo e meʻa ke fai ke teuteu ai ki he ako laó.
Naʻe fakatokangaʻi ʻe Malia Vasiano mei Kievi ʻIukuleini, ʻa e ivi tākiekina ʻa ha fefine naʻá ne toki ʻilo ki he talēniti mūsika hono foha taʻu 13. Naʻe fakaafeʻi ia ʻe he fefiné ke ne tā piano ʻi he faiva fakafiefia kimuʻa pea fakatapui e Temipale Kyiv Ukraine. Naʻá ne fakakaukau lahi ke liʻaki e mūsiká he taimi ko iá, ka naʻá ne loto ke tali ʻene fakaafé.
Naʻe pehē ʻe Malia, “Naʻe hoko ʻeni ko ha liliuʻanga ʻi he moʻui hoku fohá. Naʻe fakaʻofoʻofa ʻaupito e konisetí! Hili iá, naʻá ma talaange ki homa fohá te ne lava leva ʻo liʻaki e mūsiká he taimí ni, ka naʻá ne tali mai he ʻikai te ne fai ia. Naʻá ne ʻosi mei he ʻapiako mūsiká mo ha maaka tuʻukimuʻa, taukei ʻi ha ngaahi meʻa fakamūsika lahi ange, kamata ke faʻu mūsika mo ha ngaahi hiva, mo fokotuʻu ha kulupu hiva. ‘I heʻene ʻalu ʻo ngāue fakafaifekaú, naʻá ne fokotuʻutuʻu ha ngaahi ʻekitivitī fakamūsika, tā ha ngaahi himi ʻi he houalotu sākalamēnití, faihiva ʻi ha kuaea ʻa e kau faifekaú, mo akoʻi ha kau fiefanongo ke nau tā kītā mo e piano. Te mau houngaʻia maʻu pē ki he fefine naʻá ne tokoniʻi homa fohá ke fakatupulaki hono ngaahi talēnití.” Naʻe fakahoko ʻe he fefine faʻifaʻitakiʻanga leleí ha meʻa mahuʻinga ʻi heʻene ʻiloʻi pē ʻa e ngaahi taukei ʻa e talavoú pea fakaafeʻi ke fakaʻaongaʻi ia ke tāpuekina ai e niʻihi kehé.
Ngaahi Fakakaukau Kehe
-
Angaʻofa ke akoʻi ki he fānaú mo e toʻu tupú hoʻo ngaahi taukei ʻi ha taha ʻo ʻenau ngaahi ʻekitivitií, pe ʻai ke nau vahevahe honau talēnití mo e Fineʻofá pe kōlomu ʻo e kaumātuʻá.
-
Toe vakaiʻi ho tāpuaki fakapēteliaké ke fakakaukauloto ki ho ngaahi talēnití mo e ngaahi meʻafoaki ʻo e Laumālié te ne lava ʻo tokoniʻi e niʻihi kehé ʻi heʻenau fakalakalaká—naʻa mo e ngaahi meʻafoaki ʻoku ʻikai ʻiloʻi ngofua hangē ko ha ngaahi meʻa kehe, ʻo hangē ko e hoko ko ha tokotaha fanongo leleí.
-
Hiki ha lisi ‘o e ngaahi mālohinga ʻa e niʻihi fakafoʻituituí—ʻaʻau mo e niʻihi kehé—ke ke mateuteu ke tokoniʻi e niʻihi kehe ʻe lava ʻo ʻaonga kiate kinautolu ha ʻilo ʻa ha taha kehe. ‘E ala ʻaonga ʻeni tautautefito ki he ngaahi fāmilí, ngaahi fakataha alēlea fakauōtí, mo e kau palesitenisī fakakalasí mo fakakōlomú ke nau fakahoko fakataha.
3. Mahuʻingaʻia pea fai ha fakalotolahi.
Manatuʻi e taimi ʻoku ʻamanaki hoko ai ha meʻa mahuʻinga ʻa e fānaú pe toʻu tupú; pea muimuiʻi leva. ‘Ave ha kiʻi tohi fakalotolahi. ʻEke ange pe naʻe fēfē ʻenau ngaahi palani ki he uike ko iá. Fiefia ʻi heʻenau tupulakí pea fakalotolahiʻi kinautolu ke nau hokohoko atu ʻo aʻu ki he ngaahi taimi fakamamahí. ‘Oku ʻikai fie maʻu ia ke ke ʻiloʻi e fakaikiikí ke fakahaaʻi ange ʻokú ke poupou kiate kinautolu.
Ko e taimi ʻe taha, naʻá ku feinga ke fakatupulaki ha ʻulungaanga ʻo e mohe efiafí, naʻe fanongo ha mēmipa ʻi he uōtí ki heʻeku lea ʻi ha ʻaho Sāpate ʻe taha fekauʻaki mo ʻeku fakaʻamu ke u mohe fiu ʻi he uike ko iá. Naʻá ne ʻeke mai pe ko e hā te u fakahoko ke hoko ai e meʻa ko iá. Naʻá ku tukupā ke u mohe ʻi he taimi naʻá ku fie maʻú ʻi ha pō pē ʻe taha he uike ko iá. Naʻá ne pehē mai, “Te u ʻeke atu ʻi he uike ka hoko maí.” Naʻá ku tui te ne fai ia, ko ia naʻá ku tauhi ai ʻeku tukupaá.
Hangē pē ha loí, naʻá ne fehuʻi mai he uike hono hokó ʻi he lotú pe naʻá ku aʻusia ʻeku taumuʻá (naʻá ku aʻusia ia!), peá ne fehuʻi mai pe te u toe fakahoko ia ʻi he uike hoko maí. Naʻá ku ʻiloʻi te ne muimuiʻi, ko ia naʻá ku fakahoko ia. Naʻá ne fakalotolahiʻi au ʻi he uike hono hokó ke u fakahoko tuʻo ua ʻeku taumuʻá ʻi he uike ko iá. Pea ʻi he uike hono hokó? Naʻá ne fakatukupaaʻi au ki ha pō ʻe tolu. Naʻá ne fakalotolahiʻi au he uike takitaha kae ʻoua kuó u anga ki heʻeku palaní.
Hili ha ngaahi taʻu mei ai, naʻá ku fai e talanoa ko iá ki ha kaungāmeʻa ʻe taha ʻi he lotú koeʻuhí ne kamata ke u tuku e anga lelei ko iá peá u ʻiloʻi naʻe fie maʻu ke u toe kamata. Naʻá ne pehē, “Te u tokoni atu ke ke haʻisia ki ai.” Ko ia naʻá ne toutou vakaiʻi au ʻi he uike takitaha kae ʻoua kuó u toe fakatupulaki ha ʻulungaanga ʻo e mohe feʻungá. ‘I he fakalau ʻa e ngaahi taʻú, kuo tokoniʻi au ʻe he fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻa ofí ʻi ha ngaahi taumuʻa ke mohe feʻunga, ka ko e ongo taimi ne ola lelei taha aí ʻi he taimi naʻe tokoni ai ha kau mēmipa ʻo e uōtí—ʻa ia ne ʻikai ke u vāofi mo ia—ke u fokotuʻu pea tauhi ha taumuʻa pea naʻa nau toutou vakaiʻi mai ʻi ha founga fakalotolahi.
Ngaahi Fakakaukau Kehe
-
Kapau ‘oku vahevahe ʻe ha fakafoʻituitui honau talēnití lolotonga ha faiva pe vaʻinga, ʻalu ki ai pea fakakaekae kiate kinautolu.
-
Fakatokangaʻi e tupulaki ʻa e niʻihi kehé pea fakahīkihikiʻi kinautolu ʻi heʻenau ngāué, hangē ko ha lea pe lēsoni ʻi he Siasí, ko ha ʻekitivitī naʻa nau tokoni ke palani, ko ha ngāue ʻofa naʻa nau kau ai, pe ko ha lavameʻa fakaako naʻá ke fanongo ai. ‘E lava ke ʻomi ‘e hoʻo ngaahi leá ha fakaʻaiʻai mahuʻinga kiate kinautolu ke hokohoko atu ʻenau tulifua ki heʻenau ngaahi taumuʻá ʻi he ngaahi ʻaho faingataʻá.
-
Kapau ‘okú ke palani ha ngaahi ʻekitivitī fakafāmili ke tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau ako ha ngaahi taukei foʻou, fakakaukau ke fakaafeʻi mai mo ha niʻihi kehe ke nau kau, tautautefito kapau ʻoku felāveʻi ia mo ʻenau ngaahi taumuʻá.
4. Muimui ki he Laumālie Māʻoniʻoní
Ko e meʻa tēpuú, fekumi ki he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku ʻafioʻi ʻe he Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí hoʻo ngaahi mālohingá mo e ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi kehé. ʻOkú Na ʻafioʻi hoʻo malava ke tāpuekina e fānau mo e toʻu tupu ʻi hoʻo moʻuí. Lotua ke ‘ilo ʻa e founga te ke lava ai ʻo tokoniʻi mo tāpuekina e niʻihi fakafoʻituitui ko iá. Pea ngāue leva ʻi he tui. ʻE tataki koe ʻe he Laumālié ʻi hoʻo ngaahi feinga iiki mo faingofua ke fakahoko e ngaahi maná (vakai, ʻAlamā 37:6).
ʻOku hanga ʻe he ui ʻa e Fakamoʻuí ke “loto-taha pē mo fakakaukau tahá” (Mōsese 7:18) ʻo fakaafeʻi kitautolu—talavou mo e matuʻotuʻa—ke tau faaitaha ʻi heʻetau ngaahi feinga ke hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí mo muimui ʻi Hono ngaahi halá. ‘I heʻetau ngāue fakaetauhi ki he fānaú mo e toʻu tupú mo feinga ke tokoniʻi ke nau tupulakí, te tau ala ʻiloʻi ai ʻoku tau tupulaki foki ai.
Ngaahi Fakakaukau Kehe
-
Moʻui taau ke ke maʻu maʻu pē e takaua ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.
-
Fokotuʻu ha taimi fakauike ke fakalaulauloto ai ki he founga ke tokoniʻi e tupulaki ho fānaú pe ko e fānau mo e toʻu tupu ʻi ho kāingá, uōtí, pe komiunitií.
-
Falala ki he Laumālié ʻi hoʻo ngāue ki hoʻo fakalakalaka fakatāutahá. Ako pea hokohoko atu hoʻo tupulaki ʻi he fehalākí, ʻi hoʻo fekumi ki he Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoniʻi koe ʻi hoʻo tupulakí.