Pene 4
Te faufa’a ’āi’a nō te fa’aro’o ’e te tusia a te mau pionie
« E mau tupuna pionie ānei tō ’outou ’aore rā ’ua tomo mai ānei ’outou i roto i te ’Ēkālesia inanahi ra, e tufa’a ïa ’outou nō teie hōho’a rahi tā taua mau tāne ’e mau vahine ra i moemoeā na… ’Ua ha’amau rātou i te niu. Tā tātou ’ohipa ’o te patura’a ïa i ni’a i te reira niu.
Nō roto mai i te orara’a o Gordon B. Hinckley
I te ’ōro’a ha’amo’ara’a o te hiero nō Columbus Ohio, ’ua mana’ona’o te peresideni Gordon B. Hinckley i tōna mau tupuna pionie. ’Ua ha’amana’o ’oia i muri mai :
« ’A pārahi ai au i roto i te piha tiretiera ra, ’ua mana’o vau i te pāpā o tō’u pāpā rū’au… Nō haere iho nei au e māta’ita’i i tōna vāhi hunara’a i Canada i te tufa’a apato’erau noa o te ’ōti’a fenua nō New York… ’Ua pohe ’oia i te fāito matahiti ’āpī e 38 ».
I te pohera’a o te pāpā o te pāpā rū’au o te peresideni Hinckley, ’aita ā ïa tāna tamaiti ’o Ira, ’o te riro mai ’ei pāpā rū’au nō te peresideni Hinckley, e toru noa ïa tōna matahiti. ’Aita i maoro mai ’ua fa’aipoipo fa’ahou te metua vahine o Ira ’e tau matahiti i muri mai ’ua haere atu i Ohio ’e i muri iho i Illinois. ’Ua pohe ’oia i te matahiti 1842, ma te vaiiho ’ōtare mai ia Ira i te 13ra’a o tōna matahiti. ’Ua parau te peresideni Hinckley nō te fa’aoti i teie ’ā’amu :
« ’Ua bāpetizohia tō’u pāpā rū’au [Ira Hinckley] i Nauvoo ’e… i muri iho ’ua haere nā ni’a i te mau fenua pāpū i roto i te tere o te [mau pionie] » I roto i taua tere ra i te matahiti 1850, ’ua « pohe te vahine ’āpī a Ira ’e tōna [taea’e, te tamaiti a tōna metua vahine nō te tahi ’ē atu tāne] i te hō’ē ā mahana. ’Ua hāmani rū ’oia i te mau ’āfata ma’i ’e ’ua huna ia rāua ’e ’ua rave i tāna ’aiū tamāhine ’e ’ua ’āfa’i atu iāna i te ’āfa’a nō [Roto Miti].
« I te anira’a a Brigham Young ’ua patu ’oia i te Cove Fort, ’ua riro ’ei peresideni mātāmua nō te titi i Fillmore, [Utah], ’e ’ua rave tauasini atu mau ’ohipa nō te fa’ahaere i teie ’ohipa i mua.
« ’Ua tae mai tō’u metua tāne i muri iho… ’Ua riro mai ’oia ’ei peresideni nō te titi rahi roa a’e i roto i te ’Ēkālesia e hau atu i te 15 000 melo ».
’Aita i maoro roa ’ua huri te mau mana’o o te peresideni Hinckley mai tōna mau tupuna i ni’a i tōna huā’ai. ’Ua parau fa’ahou ’oia ē :
« ’A feruri noa ai au i te orara’a o teie nau ta’ata e toru i ni’a i tō’u pārahira’a i roto i te hiero, ’ua hi’o atu vau i tā’u nei tamāhine, i tāna tamāhine, ’o tā’u ho’i mo’otua tamāhine, ’e tāna mau tamari’i, ’o tā’u ho’i mau hina. ’Ite ihora vau ē ’ua ti’a vau i rōpū maita’i i teie nā u’i e hitu—e toru nā mua atu iā’u ’e e toru i muri mai iā’u.
« I roto i taua fare mo’a ra ’e te tura ’ua ō a’era i roto i tō’u ferurira’a te hō’ē ’itera’a nō te tītaura’a rahi i ni’a iho iā’u ’ia fa’ahaere atu i te mau mea ato’a tā’u i fāri’i ’ei faufa’a ’āi’a nō tō’u mau tupuna i te mau u’i tei nā muri mai iā’u ».1
Ta’a ’ē noa atu i te fa’a’itera’a i tōna māuruuru nō tōna iho mau tupuna pionie ’e te faufa’a ’āi’a a te feiā mo’a pionie mātāmua i te mau mahana hope’a nei, ’ua parau pinepine noa mai te peresideni Hinckley ē e mau pionie ana’e te mau melo ato’a o te ’Ēkālesia nā te ao ato’a nei i teie mahana. I te matahiti 1997, ’ua parau ’oia i te feiā mo’a i Guatemala : « Tē ha’amana’o nei tātou i teie matahiti nō te 150ra’a o te matahiti i tae mai ai te mau pionie mōmoni i roto i te ’āfa’a nō Roto Miti. ’Ua haere ātea mai rātou nā roto i te mau pereo’o huti ’e tūra’i. E mau pionie rātou. Tē tāmau noa ra rā te ’ohipa a te mau pionie. Tē vai nei tā tātou mau pionie nā te ao tā’āto’a, ’e tei roto ’outou i taua mau pionie ra ».2 I te feiā mo’a i te fenua Thailande, ’ua parau atu ’oia, « e mau pionie ’outou i te fa’ahaerera’a i te ’ohipa a te Fatu i mua i roto i teie nei nūna’a rahi ».3 ’A tere ai ’oia i Ukraine i te matahiti 2002, ’ua parau ’oia i te hō’ē ā mau parau : « E mau pionie tō te ’Ēkālesia i te mau mahana mātāmua ra, ’e ’o ’outou ïa i teienei te mau pionie i teienei tau ».4
’Ia a’o ana’e te peresideni Hinckely nō ni’a i te mau pionie mātāmua, tāna ’ōpuara’a rahi e ’ere i te fa’atumu-noa-ra’a i ni’a i te mau ta’ata tei ora i muta’a ihora. ’Ua hi’o ’oia i mua, ma te ti’aturi e riro te fa’aro’o ’e te mau tusia a taua feiā mo’a ra « ’ei hō’ē tūra’ira’a pūai ia tātou pā’āto’a, nō te mea e pionie tātou tāta’itahi i roto i tōna iho orara’a, e mea pinepine i roto i tōna iho ’utuāfare ».5
« Te mana tei fa’ahaere i tō tātou mau tupuna nō te ’evanelia ’o te mana ïa nō te fa’aro’o i te Atua ».
Te mau ha’api’ira’a a Gordon B. Hinckley
1
Ma te ’ōrama, te ’ohipa, ’e te ti’aturira’a i roto i te mana o te Atua tei ’ohipa nā roto atu ia rātou, ’ua fa’ariro te feiā mo’a pionie mātāmua nō te mau mahana hope’a nei i tō rātou fa’aro’o ei ’ohipa tei tupu mau.
Nō te fa’aro’o i haere ai te hō’ē pupu iti o te mau melo fa’afāriu mātāmua [i te tufa’a hiti’a o te rā o te fenua Marite] mai New York ē tae atu i Ohio ’e mai Ohio haere atu i Missouri ’e mai Missouri i Illinois nō te ’imira’a i te hau ’e te ti’amāra’a nō te ha’amori i te Atua mai te au i tō rātou iho hina’aro.
Nā roto i te mata o te fa’aro’o rātou i te hi’ora’a i te hō’ē ’oire nehenehe [Navu] ’a haere mātāmua ai rātou i teie vāhi fenua varivari nō Commerce, Illinois. Nō te ’itera’a ē, ’o te fa’aro’o ’aore e ’ohipa e mea pohe, ’ua ha’amarō rātou i te mau fenua varivari, ’ua fa’anaho i te hō’ē ’oire, ’ua patu i te mau fare maita’i nō te fa’aeara’a, te ha’amorira’a ’e te ha’api’ira’a, ’e nā ni’a roa atu, te hō’ē hiero nehenehe, te fare nehenehe roa a’e i taua taime ra i roto ia Illinois tā’āto’a…
[’Aita i maoro roa ’ua tae mai] te hāmani-’ino-ra’a a te mau ta’ata ’ī’ino ’e te mana’o tāparahi. ’Ua tāparahi-pohe-hia tō rātou peropheta. ’Ua vāvāhihia tō rātou mau moemoeā. E mea nā roto fa’ahou ā i te fa’aro’o i ha’apūai ai rātou ia rātou iho mai te au i te hōho’a tei fa’anahohia nā mua atu ’e ’ua fa’aineine ia rātou nō te tahi atu revara’a.
Ma te roimata ’e te ’ā’au ’oto ’ua fa’aru’e rātou i tō rātou mau fare maita’i ’e tā rātou vāhi ’ohipara’a. ’Ua hi’o atu tō rātou mata i muri i ni’a i tā rātou hiero mo’a ’e i muri iho ma te fa’aro’o ’ua fāriu atu i tō rātou mata i te tō’o’a o te rā, i te vāhi ’ite-’ore-hia ’e te haere-’ore-hia, ’e ’a topa mai ai te hiona nō te tau to’eto’e i ni’a iho ia rātou, ’ua haere atu rātou nā roto i te [’ānāvai] nō Mississipi i taua ’āva’e febuare ra 1846 ’e ’ua haere atu nā roto i te vari i te vāhi matie nō Iowa.
Ma te fa’aro’o ’ua ha’amau rātou ia Winter Quarters (ha’apūra’a nō te tau to’eto’e) i ni’a i te [’ānāvai] nō Missouri. E rave rahi hānere tei pohe ’a ta’iri-pohe-hia ai rātou i te ’ati rahi, te hī ’e te hota. ’Ua pāturu ra te fa’aro’o i te mau ta’ata tei ora mai. ’Ua huna rātou i tō rātou mau fēti’i i reira i ni’a i te hō’ē mato i ni’a i te ’ānāvai, ’e i te tau tupura’a rā’au nō te matahiti 1847, ’ua ha’amata rātou… i te haere atu i te mau mou’a i te tō’o’a o te rā.
E mea nā roto i te fa’aro’o tō Brigham Young hi’ora’a atu i te ’āfa’a [nō Roto Miti], te ve’ave’a ’e te tupu ’ore i taua taime ra, i te nā-’ō-ra’a ē, « Teie te vahi ». Fa’ahou ā nā roto i te fa’aro’o, e maha mahana i muri iho, ’ua tūpa’ipa’i ’oia i tāna turuto’oto’o i ni’a i te repo… ’e ’ua parau, « i’ō nei te hiero o tō tātou Atua ». Te hiero nehenehe ’e te mo’a [nō Roto Miti] ’o te hō’ē fa’a’itera’a pāpū nō te fa’aro’o, ’eiaha noa nō te fa’aro’o o te feiā tei patu i te reira ’o te fa’aro’o rā o te feiā e fa’a’ohipa nei i te reira i teienei i roto i te hō’ē ’ohipa rahi nō te here ’o te ’ore e ’imi i tōna iho maita’i.
’Ua pāpa’i Paulo i tō Hebera ē, « ’E teienei, ’o te fa’aro’o nei, ’o te ti’aturi ïa i te mau mea e tīa’ihia nei, ’e te ’ite i te mau mea ’aore e hi’ohia nei ». (Hebera 11:1.) Te tā’āto’ara’a o te mau ’ohipa rarahi tā’u i fa’ahiti iho nei e « mau mea ana’e ïa e tīa’ihia nei, ’e te ’ite i te mau mea ’aore e hi’ohia nei ». Ma te ’ōrama rā, te ’ohipa, ’e te ti’aturira’a i roto i te mana o te Atua tei ’ohipa nā roto atu ia rātou, ’ua fa’ariro rātou i tō rātou fa’aro’o ei ’ohipa tei tupu mau.6
Te mana tei fa’ahaere i tō tātou mau tupuna nō te ’evanelia ’o te mana ïa o te fa’aro’o i te Atua. ’O taua iho mana ra tei fa’atupu i te fa’aru’era’a ia Aiphiti, te terera’a nā roto i te miti ’Ute’ute, te tere roa nā roto i te medebara, ’e te ha’amaura’a ’o ’Īserā’ela i roto i te Fenua fafauhia. […]
E hina’aro rahi tō tātou i te hō’ē ’amara’a pūai nō taua fa’aro’o ra i roto i te Atua ora ’e i tāna Tamaiti ora tei ti’afa’ahou, nō te mea ’o te reira te fa’aro’o pūai rahi o tō tātou mau tupuna nō te ’evanelia.
Tō rātou ’ōrama, e ’ōrama hau atu ïa i te faufa’a rahi i te tahi atu mau hi’ora’a. I tō rātou terera’a mai i te tō’o’a o te rā, e 1 600 kilometera ïa, e 1 600 kilometera rohirohi te ātea i te mau fa’aeara’a ta’ata piri roa a’e i te pae hiti’a o te rā e 1 300 kilometera te ātea i te feiā i te pae tō’o’a o te rā. Te ’itera’a tāta’itahi i te Atua tō rātou Metua Mure ’Ore ’o tā rātou ho’i e nehenehe e hi’o atu ma te fa’aro’o, ’o te tumu mau ïa nō tō rātou pūai. ’Ua ti’aturi rātou i taua fa’auera’a fa’ahiahia ra i roto i te pāpa’ira’a mo’a : « E hi’o i te Atua, e ora. » (Alama 37:47). ’Ua ’imi rātou ma te fa’aro’o i te rave i tōna hina’aro. ’Ua tai’o ’e ’ua fāri’i rātou ma te fa’aro’o i te ha’api’ira’a a te Atua. ’Ua ha’a rātou ma te fa’aro’o ē tae noa atu ē ’ua marua rātou, ma te ’itera’a i te mau taime ato’a ē tē vai ra te hō’ē fa’a’itera’a i tā rātou ti’a’aura’a i mua iāna ’oia ho’i tō rātou Metua ’e tō rātou Atua.7
Tei muri ia tātou te hō’ē ’ā’amu hanahana. ’Ua tāpa’ohia i te ’ohipa ’aito, te tāpe’a-māite-ra’a i te ture, ’e te ha’apa’ora’a ’āueue ’ore. E hotu te reira nō te fa’aro’o. Tei mua ia tātou te hō’ē ananahi fa’ahiahia. E ha’amata te reira i teie mahana. E’ita e nehenehe ia tātou ’ia fa’afa’aea. E’ita e nehenehe ia tātou ’ia haere marū. E’ita e nehenehe ia tātou ’ia fa’aiti mai i tā tātou mau tauto’ora’a.8
2
’Ua hi’o te feiā mo’a pionie mātāmua nō te mau mahana hope’a nei i mua ma te hō’ē moemoeāra’a rahi nō Ziona.
E mea tano ē ’ia fa’afa’aea ri’i tātou nō te fa’atura i taua mau ta’ata ra tei ha’amau i te niu nō teie ’ohipa rahi… Tā rātou fā rahi ’o Ziona ïa [hi’o PH&PF 97:21 ; Mose 7:18]. ’Ua hīmene rātou nō te reira. ’Ua moemoeā rātou i te reira. ’Ua riro te reira ’ei ti’aturira’a rahi nā rātou. E ti’a i tō rātou tere fa’ahiahia ’ia ti’a mai ē a muri noa atu ’ei hō’ē tauto’ora’a fāito ’ore. ’Ua ’ī te tere o te mau ’ahuru tauasini ta’ata i te pae tō’o’a o te rā i te mau huru ’ati ato’a e’ita e nehenehe e mana’ohia, mai te pohe, tei mātau-maita’i-hia e te mau pupu pereo’o hutihia e te mau pua’atoro ’e te mau pupu pereo’o huti rima.
Tē ti’a nei au ma te fa’atura i mua ia Brigham Young. ’Ua ’ite ’oia i te ’āfa’a nō Roto Miti i roto i te ’ōrama nā mua roa ’oia i ’ite ai i te reira i tōna mata nātura. ’Āhiri ’aita, e’ita ïa vau e ti’aturi e fa’aea mai ’oia i’ō nei. Tē vai ra te mau fenua matie a’e i California ’e Oregon. Tē vai ra te fenua e repo hōhonu ’e te maita’i a’e i te tahi ’ē atu vāhi. Tē vai ra te mau uru rā’au rahi nō te hāmanira’a fare i te tahi ē atu mau vāhi, e mea rahi a’e te pape, e mea maita’i ’e e mea au a’e te reva.
E parau mau, tē vai ra te mau ’ānāvai mou’a i’ō nei, ’aita rā te hō’ē i te mea rarahi roa. ’Aita roa atu te repo fenua i fa’a’apuhia atu ra. ’Aita roa a’e te hō’ē ope i vāvāhi noa a’e i te tino o te fenua. Tē māere nei au, tē māere noa nei au ē ’ua arata’i te peresideni Young i te hō’ē pupu rahi… i te hō’ē vāhi ’e ’aore roa atu e ueuera’a ’e e ’ō’otira’a nā mua atu […]
’Ua rohirohi roa teie mau pionie i te haere-noa-ra’a. ’Ua tītauhia e 111 mahana no te fa’ahaere mai ia rātou mai Winter Quarters i te ’āfa’a nō Roto Miti. ’Ua rohirohi roa rātou. ’Ua mahae tō rātou mau ’ahu. ’Ua rohirohi tā rātou mau ’ānimara. E mea ve’ave’a ’e mea marō te reva—te reva ve’ave’a nō te ’āva’e tiurai. Teie rā rātou, i te hi’ora’a i mua ia rātou ’e te moemoeāra’a i te moemoeā mileniuma, te hō’ē moemoeā rahi nō Ziona.9
’Ua ti’a atu vau i te tahi mahana i te uāhu tahito nō Liverpool, i te fenua Peretāne. ’Aita roa atu e ’ohipa i taua po’ipo’i faraire ra i tō mātou haerera’a atu i reira. I riro na ho’i teie vāhi i te hō’ē taime ’ei vāhi ’ohipa roa mai te hō’ē ’ōfa’ara’a manu meri. I roto i te mau matahiti 1800, ’ahuru tauasini o tō tātou mau ta’ata tei haere nā ni’a i te hō’ē ā purumu ’ōfaʻi tā mātou i haere. ’Ua haere mai rātou nā te mau tufa’a ato’a o te mau motu Peretāne ’e te mau fenua nō Europa, te mau melo fa’afāriuhia i te ’Ēkālesia. ’Ua haere mai rātou ma te ’itera’a pāpū i ni’a i tō rātou ’utu ’e te fa’aro’o i roto i tō rātou ’ā’au. E mea fifi ānei ’ia fa’aru’e i tō rātou mau fare nō te ta’ahi atu i roto i te hō’ē ao ’āpī mātau-’ore-hia ? ’Oia mau, e mea fifi roa. ’Ua nā reira rā rātou ma te ’oa’oa ’e te ’ana’anatae. ’Ua pa’uma atu rātou i ni’a i te mau pahī tā’ie. ’Ua ’ite rātou ē te tere nā ni’a i te moana Atelenitita e mea ’ataata ïa. ’Aita i maoro roa ’ua ’ite rātou e mea’ ino roa te rahira’a o te tere. ’Ua ora rātou i roto i te mau vāhi fa’aeara’a na’ina’i tei ’ī i te ta’ata e hepetoma e hepetoma atu. ’Ua fa’aruru rātou i te mau vero, te māuiui, te ma’i. E rave rahi tei pohe i tō rātou tere ’e ’ua hunahia i roto i te moana. E tere fifi ’e te ri’ari’a. ’Ua fē’a’a rātou, ’oia ïa. ’Ua rahi a’e rā tō rātou fa’aro’o i tō rātou mau fē’a’a. ’Ua rahi a’e tō rātou ’oa’oa i tō rātou mau mata’u. ’Ua moemoeā rātou ia Ziona, ’e tē haere ra rātou nō te fa’atupu i te reira.10
3
Tē fa’aite mai nei te fa’aorara’ahia te mau pionie nō te mau pupu pereo’o huti rima a Willie ’e a Martin i te tumu mau nō te ’evanelia a Iesu Mesia.
E fa’aho’i au ia ’outou i te… ’āva’e ’ātopa 1856. I te mahana mā’a [4 nō ’ātopa], ’ua tae mai ’o Franklin D. Richards ’e te tahi mau hoa i roto i te ’āfa’a nō Roto Miti. ’Ua tere mai rātou mai Winter Quarters ’e te mau pua’arehenua pūai ’e te mau pereo’o māmā ’e ’ua nehenehe ia rātou ’ia tae ’oi’oi mai. ’Ua ’imi vitiviti noa te taea’e Richards i te peresideni Young. ’Ua fa’a’ite ’oia ē tē vai nei ma’a hānere tāne, mau vahine ’e te mau tamari’i tei purara i ni’a i te roara’a o te purumu… ē tae atu i te ’āfa’a nō Roto Miti. Te rahira’a e mau pereo’o huti rima… I mua atu ia rātou ’o te hō’ē ïa arati’a teitei ē tae noa atu i te Mou’a Teitei fa’ata’a e rave rahi ïa mau kilometera i muri mai. Tei roto rātou i te fifi rahi… E pohe pā’āto’a rātou mai te mea e’ita rātou e fa’aorahia.
Tē mana’o nei au ē ’aita te peresideni Young i ta’oto i taua pō ra. Tē mana’o nei au ē ’ua tere noa te mau hōho’a o taua mau ta’ata ra tei ro’ohia i te ’ati… i roto i tōna ferurira’a.
I te po’ipo’i a’e ’ua parau ’oia… i te mau ta’ata :
« E hōro’a vau i teie taime i teie nūna’a te tumu parau nā te mau peresibutero e a’o mai… ’O teie ïa… E rave rahi o tō tātou mau taea’e ’e tuahine tei roto i te mau ’āfa’a ’e te mau pereo’o huti, e rave rahi i teienei, tei te 1 100 kilometera te ’ātea i teie vāhi, ’e e ti’a ’ia ’āfa’ihia mai rātou i’ō nei, e ti’a ia tātou ’ia tono atu i te tauturu nō rātou. Teie ïa te pāpa’ira’a, ‘a ’āfa’i mai ia rātou i’ō nei.’
« Teie ïa tā’u ha’apa’ora’a ; terā te fa’auera’a a te Vārua Maita’i i mauhia e au nei. ’O te fa’aorara’a ïa i te nūna’a.
« E pi’i ïa vau i te mau ’episekōpo i teie mahana. E’ita ïa vau e tīa’i ē tae noa atu ananahi, ’aore rā te mahana i muri atu, e 60 ateni maita’i ’e 12 ’aore rā 15 pereo’o pūtō. E’ita vau e hina’aro i te tono i te mau pua’atoro. Tē hina’aro nei au i te mau pua’ahorofenua ’e te mau ateni maita’i. Tei roto teie mau animara i teie tuha’a fenua, ’e e ti’a ia tātou ’ia ti’i i te reira. ’Oia ato’a e 12 tane faraoa ota ’e e 40 ta’ata maita’i nō te tie, ta’a ’ē noa atu te feiā fa’ahoro i te mau ’ānimara.
« E parau ïa vau ia ’outou ē e’ita roa tō ’outou fa’aro’o, tā ’outou ha’apa’ora’a ’e tō ’outou ti’ara’a nō tā ’outou ha’apa’ora’a, e nehenehe e fa’aora i te hō’ē varua i rotopū ia ’outou i roto i te bāsileia tiretiera o tō tātou Atua, maori rā ’ia fa’a’ohipa ’outou i te mau parau ha’api’ira’a mai tā’u e ha’api’i atu nei ia ’outou. ’A haere ’e ’a ’āfa’i mai i taua mau ta’ata ra e vai nei i teie taime i roto i te mau ’āfa’a » (i roto LeRoy R. Hafen and Ann W. Hafen, Handcarts to Zion [1960], 120–21).
Taua avatea ra, ’ua ha’aputuputu-rahi-hia mai te mā’a, te ro’i, ’e te ’ahu e te mau vahine.
I te po’ipo’i a’e, ’ua tu’uhia te mau ’āuri i te ’āvae o te mau pua’ahorofenua ’e ’ua tātā’ihia ’e ’ua fa’atomohia te mau pereo’o pūtō.
I te po’ipoi a’e, te mahana piti, ’ua hutihia 16 ateni ’e ’ua tere ti’a atu i te hiti’a o te rā. I te hope’a nō te ’āva’e ’ātopa tē vai nei ïa e 250 pupu ’ānimara i ni’a i te purumu nō te haere e tauturu.11
I te taera’a atu te feiā fa’aora i te feiā mo’a tei ro’ohia i te ’ati, ’ua riro ïa rātou mai te mau melahi nō te ra’i mai. ’Ua heva te ta’ata nō te māuruuru rahi. ’Ua hurihia te feiā nō te mau pereo’o huti i roto i te mau pereo’o pūtō ’ia nehenehe ia rātou ’ia tae vitiviti atu i rotopū i te nūna’a nō Roto Miti.
Tau piti hānere tei pohe, e hō’ē tauasini rā tei fa’aorahia mai.12
I te taera’a atu te feiā fa’aora i te feiā mo’a tei ro’ohia i te ’ati, ’ua riro ïa rātou mai te mau melahi nō te ra’i mai.
E fa’ati’a-fa’ahou-hia te mau ’ā’amu nō taua feiā mo’a ra tei ro’ohia i te ’ati ’e nō ni’a i tō rātou māuiui ’e tō rātou pohera’a… E ti’a ’ia fa’ati’a-noa-hia te mau ’ā’amu nō tō rātou fa’aorara’ahia. Tē fa’a’ite nei teie mau ’ā’amu i te niu mau nō te ’evanelia a Iesu Mesia…
Tē māuruuru nei au ē ’aita tō tātou e mau taea’e ’e mau tuahine tei mo’e i roto i te hiona, ma te to’eto’e ’e te pohe, ’a tāmata ai rātou i te haere atu… i tō rātou Ziona i roto i te mau mou’a. Tē vai ra rā te feiā, e rave rahi, tei roto i te hepohepo ’e tē tuō nei i te tauturu ’e te tāmarūra’a
E rave rahi roa tē pohe nei i te po’ia ’e te veve nā te ao nei ’o te hina’aro nei i te tauturu. Tē māuruuru nei au ē e nehenehe iā’u ’ia parau ē tē tauturu nei tātou i te mau ta’ata e rave rahi e ’ere nō tō tātou fa’aro’o e mea rahi ho’i tō rātou mau hina’aro ’e e mau rāve’a ho’i tā tātou nō te tauturu atu. ’Eiaha rā tātou e fa’aātea atu nō te ’imi. Tē vai nei te tahi i rotopū ia tātou iho te mau melo o te ’Ēkālesia i roto i te ’ati ’e te māuiui ’e te mo’emo’e ’e te ri’ari’a. E hōpoi’a rahi hanahana nā tātou ’ia haere atu e tauturu ia rātou, ’ia fa’ateitei ia rātou ’ia fa’a’amu ia rātou mai te mea tē po’ia nei rātou, ’ia fa’a’amu i tō rātou vārua mai te mea te po’ihā nei rātou i te parau mau ’e te parau ti’a.
E rave rahi te feiā ’āpī e ori haere noa nei ma te tumu ’ore ’e tei tomo atu i roto i te mau ’ohipa ’oto nō te mau rā’au ta’ero, te mau pupu ’āmui, te vi’ivi’i, ’e te mau huru fifi ato’a e ’āpe’e nei i teie mau mea. Tē vai nei te mau vahine ’ivi e hia’ai nei i te mau reo hoa ’e taua vārua ha’ape’ape’a ra ’o te fa’a’ite i te here. Tē vai ra te feiā tei māhanahana i te hō’ē taime i roto i te fa’aro’o ’e ’ua to’eto’e rā te fa’aro’o i muri mai. E rave rahi o rātou e hina’aro nei i te ho’i mai ’aita rā rātou i ’ite roa e nāhea rā. Tē hina’aro nei rātou i te mau rima hoa nō te toro atu ia rātou. Nā roto i te tahi ma’a fa’aitoitora’a, e rave rahi ’o te nehenehe e rave fa’ahou i te mau ’ōro’a ’e ’ia fāna’o i te hotu o te Vārua.
Tō’u mau taea’e ’e tuahine, tē ti’aturi nei au, tē pure nei au ē e fa’aoti tātou tāta’itahi… ’ia tauturu i te feiā hina’aro ’o te ora nei i te hō’ē orara’a fifi, ’e ’ia tauturu ia rātou ia ’amui mai i te ’Ēkālesia nā roto i te vārua nō te here, i reira ho’i te mau rima pūai ’e te mau māfatu here e tāmāhanahana ia rātou, e aupuru ia rātou, e pāturu ia rātou, ’e e arata’i ia rātou i ni’a i te ’ē’a nō te orara’a ’oa’oa ’e te maita’i.13
4
E pionie tātou tāta’itahi.
E mea maita’i ’ia hi’o i tō muta’a ihora ’ia noa’a te mana’o māuruuru nō teie mahana ’e te hi’ora’a nō ananahi. E mea maita’i ’ia hi’o atu i te mau maita’i o te feiā tei reva atu nā mua ia tātou, ’ia noa’a te pūai nō te mau mea ato’a e vai nei i mua. E mea maita’i ’ia feruri i ni’a i te ’ohipa a te mau ta’ata tei ha’apūai mai ’e tei fāri’i iti noa i roto i teie ao, nā roto mai rā i tō rātou mau moemoeā ’e tā rātou mau ’ōpuara’a mātāmua, tei ’atu’atu-maita’i-hia, ’ua tae mai te hō’ē ’auhunera’a rahi tā tātou ho’i e fāna’o nei. E nehenehe tō rātou hi’ora’a fa’ahiahia e riro ’ei tūra’ira’a pūai nō tātou pā’āto’a, nō te mea e pionie ana’e tātou tāta’itahi, i te rahira’a o te taime i roto ïa i tō tātou iho ’utuāfare, ’e e rave rahi o tātou tei riro ’ei pionie i te tāmatara’a i te ha’amau i te hō’ē ha’amatara’a o te ’evanelia i roto i te mau vāhi ’ātea o te ao nei.14
Tē nā reira noa ra tātou. ’Aita roa atu tātou i fa’aea i te rirora’a ’ei pionie mai te taime… i fa’aru’e mai ai tō tātou nūna’a ia Navu ’e ’ua tae mai… i te pae hope’a i roto i te ’āfa’a nō Roto Miti. Tē vai ra te mana’o fa’ahiahia i roto i te reira. Tē tumu rā nō te reira ’o te ’imira’a ïa i te hō’ē vāhi i reira rātou e nehenehe ai e ha’amau ia rātou iho ’e ’ia ha’amori i te Atua mai te au i tō rātou hina’aro […]
I teienei, tē haere noa ra tātou nā te ao nei i te mau vāhi e ’ore roa i mana’ohia [i te hō’ē taime] i te tae atu… ’Ua ’ite mata vau iho i te tupura’a o te ’Ēkālesia i te fenua Philipino. E ha’amaita’ira’a nō’u i te ’īritira’a i te ’ohipa misiōnare i reira i te matahiti 1961, i te taime ’ua nehenehe ia mātou ’ia’ ite i te hō’ē melo tumu Philipino nō te ’Ēkālesia i roto i te hō’ē rurura’a tā mātou i fa’atupu i te ’āva’e mē 1961. [I te matahiti 1996] tei Manille mātou ’e ’ua tupu te hō’ē ’āmuira’a… ’e te tahi 35 000 ta’ata i roto i taua tahua tū’aro ra nō Araneta… Nō’u nei e semeio [mai] te taime i ’īriti ai mātou i te ’ohipa i roto i taua fenua rahi ra nō Philipino [hi’o i te mau ’api 29–30 nō ni’a i teie ’ohipa i tupu].
Tē haere nei tātou i te mau vāhi ato’a, ’e e tītauhia te vārua pionie. ’Aita tā tātou mau misiōnare e ora nei i roto i te orara’a maita’i roa a’e ’ia haere ana’e rātou i te tahi o teie mau vāhi, e haere rā rātou i mua nō te rave i te ’ohipa, ’e e manuia tā rātou tauto’ora’a. Nā mua roa a’e te tahi noa ïa mau melo, i muri mai e hānere melo, i muri iho e pae hānere melo, ’e i muri mai e tauasini melo.15
Tē vai noa ra ia tātou nei te mau mahana nō te ha’amatara’a i te ’ohipa i roto i te ’Ēkālesia ; ’aita taua mau mahana ra i hope i te mau pereo’o pūtō ’e te mau pereo’o huti tei tāpo’ihia… E ’itehia te mau pionie i rotopū i te mau misiōnare ’o te ha’api’i nei i te ’evanelia ’e ’ua itehia rātou i rotopū i te mau melo fa’afāriuhia ’o te tomo mai i roto i te ’Ēkālesia. I te rahira’a o te taime e mea fifi roa nō rātou tāta’itahi. ’Ua tītauhia i te mau taime ato’a te fa’atusiara’a. ’Ua tupu ato’a te hāmani-’ino-ra’a. ’Ua fāri’ihia rā teie mau tītaura’a, ’e te fa’atusiara’a tei hōro’ahia e mea mau ïa mai te fa’atusiara’a a te feia tei haere nā ni’a i te mau ’āfa’a i roto i te tauto’ora’a a te mau pionie hau atu i te hō’ē tenetere i teie nei.16
E mau tupuna pionie ānei tō ’outou ’aore rā ’ua tomo mai ānei ’outou i roto i te ’Ēkalesia inanahi ra, e tufa’a ïa ’outou nō teie hōho’a rahi tā taua mau tāne ’e mau vahine i moemoeā na. E ’ohipa rahi tā rātou i rave. Tē tāmau noa ra tā tātou hōpoi’a rahi. ’Ua ha’amau rātou i te niu. Tā tātou ’ohipa ’o te patura’a ïa i ni’a i te reira niu.
’Ua tāpa’o rātou i te arati’a ’e ’ua arata’i i te ’ē’a. Tā tātou hōpoi’a ’o te fa’arahi ïa ’e te fa’a’ā’ano ’e te ha’apūai i taua ’ē’a ra ē tae noa atu ’ua fa’a’ati te reira i te ao tā’āto’a… I riro na te fa’aro’o ’ei ture arata’i i taua mau mahana fifi ra. Te fa’aro’o ’o te ture arata’i ïa e ti’a ia tātou ’ia pe’e atu i teie mahana.17
« E mau tupuna pionie ’ānei tō ’outou ’aore rā ’ua tomo mai ānei ’outou i roto i te ’Ēkālesia inanahi ra, e tufa’a ïa ’outou nō teie hōho’a ».
5
Tē fa’ahanahana nei tātou i te mau tusia ’e te faufa’a ’āi’a a te mau pionie nā roto i te pe’era’a i tō rātou hi’ora’a ’e te patura’a i ni’a i tā rātou niu.
’Auē ïa mea fa’ahiahia ’ia fāri’i i te hō’ē faufa’a ’āi’a rahi, e tō’u mau taea’e ’e mau tuahine. ’Auē ïa mea rahi ’ia ’ite ē tē vai ra taua mau ta’ata ra tei reva atu nā mua ’e tei fa’ata’a mai i te ’ē’a e ti’a ia tātou ’ia haere atu, te ha’api’ira’a i taua mau ture ’evanelia mure ’ore ra ’e tei ti’a ’ia riro ’ei mau feti’a arata’i nō tō tātou orara’a ’e te orara’a o te mau ta’ata i muri mai ia tātou. E nehenehe ’outou e pe’e atu i teie mahana i tō rātou hi’ora’a. Te mau pionie e mau ta’ata fa’aro’o rahi ïa, te ha’apa’o ’ū’ana, te itoito i ni’a i te ’ohipa, ’e te parau ti’a pāpū maita’i ’e te ’āueue ’ore.18
Tē ti’a nei tātou ’ei feiā tei fāna’o i te tauto’ora’a rahi a [te mau pionie.] Tē ti’aturi nei au ē ’ua māuruuru tātou. Tē ti’aturi nei au ē tē ta’ita’i nei tātou i roto i tō tātou ’ā’au te hō’ē mana’o māuruuru nō te mea ato’a tā rātou i rave nō tātou…
Mai te mau mea rarahi tei tīa’ihia ia rātou, hō’ē ato’a huru te tīa’i-ato’a-hia nei te mau mea rarahi ia tātou. Tē ’ite nei tātou ē ’ua rave rātou i te mea tei ti’a ia rātou ’ia rave. E rahi atu ā te mea e ti’a ia tātou ’ia rave, ma te hō’ē tītaura’a ’ia haere i mua nō te patu i te bāsileia o te Atua. E rave rahi te mea e ti’a ’ia rave. E fa’auera’a hanahana tā tātou ’ia ’āfaʻi i teie poro‘i i te mau fenua ato’a, te mau nunaa ato’a, te mau reo ato’a ’e te mau ta’ata ato’a. E fa’auera’a tā tātou ’ia ha’api’i ’e ’ia bāpetizo i te i’oa o te Fatu ra ia Iesu Mesia. ’Ua parau te Fa’aora tei ti’afa’ahou, « E haere ’outou e ’ati noa a’e te mau fenua ato’a e fa’a’ite haere i te ’evanelia i te ta’ata ato’a » (Mareko 16:15) […]
’Ua ha’amau tō tātou mau tupuna i te hō’ē niu pa’ari ’e te fa’ahiahia. Nā tātou i teienei te rāve’a rahi nō te patu i te hō’ē fa’anahonahora’a rahi, tei fa’ati’a-māite-hia e te Mesia mai te ’ōfa’i tihi.19
E mau hotu ’outou nō te tā’āto’ara’a o te ’ōpuara’a a te [mau pionie] ’e nō te tā’āto’ara’a o tā rātou mau ’ohipa… ’Auē ïa nūna’a fa’ahiahia. ’Aita e mea mai tā rātou tauto’ora’a rahi i roto i te tā’āto’ara’a o te ’ā’ai… ’Ia ha’amaita’i mai te Atua ia tātou ’ia ha’amana’o ia rātou nō tō tātou iho maita’i. Mai te peu e au ra e mea pa’ari te ’ē’a, ’ia rohirohi ana’e tātou i te feruri ē ’ua pau te mau mea ato’a, e nehenehe ïa tā tātou e fāriu atu i ni’a ia rātou ’e ’ia hi’o e mea ’ino roa atu tō rātou huru orara’a. ’Ia māna’ona’o ana’e tātou nō ananahi, e nehenehe ïa tātou e hi’o atu ia rātou ’e tō rātou hi’ora’a fa’ahiahia o tō rātou ra fa’aro’o […]
Ma taua huru faufa’a ’āi’a fa’ahiahia ra, e ti’a ïa ia tātou ’ia haere i mua. ’Eiaha roa atu tātou e fa’aru’e. E ti’a ia tātou ’ia haere i mua ma te fā ’e te fa’aotira’a pāpū. E ti’a ia tātou ’ia rave i te ’ohipa parau ti’a. E ti’a ia tātou ’ia « ha’apa’o noa atu te tupu » (« ’A ha’apa’o », Te mau Hīmene, 1985, no. 143).20
Te mau mana’o tauturu nō te tuatāpapara’a ’e te ha’api’ira’a
Mau uira’a
-
Nō te aha te fa’aro’o i riro ai ’ei mea faufa’a rahi nō te mau pionie e hina’aro i te ha’aputuputu i roto i te ’āfa’a nō Roto Miti ? (Hi’o te tuha’a 1). Nāhea tō rātou fa’a’ohipara’a i tō rātou fa’aro’o ? Nāhea e nehenehe ai ia tātou ’ia fa’a’ohipa i tō tātou fa’aro’o nō te fa’atupu i te « ananahi » i mua ia tātou ?
-
’Ua ha’api’i te peresideni Hinckley ē ’ua hi’o te mau pionie mātāmua i mua, ’o Ziona tā rātou « fā rahi », « te ti’aturira’a rahi », ’e « te moemoeā » (tuha’a 2). I tō ’outou mana’ora’a nō te aha teie i riro ai ’ei tūra’ira’a pūai nā te mau pionie mātāmua ? E aha te hō’ē ā mau ti’aturira’a e tūra’i nei ia tātou i teie mahana ?
-
E aha te mea tei fa’aputapū i tō ’outou ’ā’au nō ni’a i te ’ā’amu a te peresideni Hinckley nō te fa’aorara’a o te mau pionie o te mau pereo’o huti a Willie ’e a Martin ? (Hi’o te tuha’a 3). Nāhea te pi’ira’a e haere e fa’aora a Brigham Young i fa’a’ite mai e mea fa’auruhia ’oia ’ei peropheta ? E aha tā tātou e nehenehe e ha’api’i mai nā roto i te feiā tei pāhono i tāna pi’ira’a ? E aha tā tātou e nehenehe e rave nō te fa’aora ’e nō te fa’ateitei i te feiā i roto i te ’ati i teie mahana ?
-
Nāhea te hi’ora’a i tō muta’a ihora e tauturu ia ’outou ’ia noa’a te « mana’o māuruuru nō teie mahana ’e te hi’ora’a nō ananahi » ? (Hi’o te tuha’a 4). Nāhea tātou tāta’itahi e riro mai ai e hō’ē pionie ?
-
Nō te aha e mea maita’i nō tātou ’ia fa’ahanahana i te mau pionie mātāmua ? (Hi’o te tuha’a 5). Nāhea te mau melo pā’āto’a o te ’Ēkālesia i ha’amaita’ihia ai e te fa’aro’o ’e te mau fa’atusiara’a a taua mau pionie ra ? Nāhea te mau hi’ora’a o te mau pionie mātāmua e nehenehe ai e tauturu ia tātou ’ia fa’aruru ana’e tātou i te mau tāmatara’a ?
Te mau pāpa’ira’a mo’a
Mataio 25:40 ; Etera 12:6–9 ; PH&PF 64:33–34 ; 81:5 ; 97:8–9 ; 98:1–3
Tauturu ha’api’ira’a
« E mea faufa’a rahi te mau tuatāpapara’a hōhonu nō te ha’api’ira’a i te ’evanelia… Nā roto i te mau tuatāpapara’a arata’i-maita’i-hia e rahi atu ā ïa te ’ana’anatae ’e te ha’apa’o o te mau pīahi. E nehenehe i te mau pīahi ato’a tei tae mai e fa’aitoitohia i roto i te fa’anahora’a o te ha’api’ira’a… ’A ui i te mau uira’a nō te tūra’i i te mau pīahi ’ia feruri māite ’e nō te tauturu ’ia feruri māite i te ’evanelia » (Te Ha’api’ira’a : ’Aita e Pi’ira’a Teitei a’e [1999], 63).