Wase 11

Bula Vakavakarau: Vakayagataki ni iVakavuvuli ni Bula Rawati Koya kei na Vakavakarau

Na bula yalomatua kei na vakavakarau sa ivakarau ni bula ka na tara cake na itovo ni bula ka vakalevutaka na noda tiko vinaka vakayago, vakaveimaliwai, e lomada, kei na tiko vinaka vakayalo.

Na Bula nei Spencer W. Kimball

Ni rau se veiwatini gone, erau a kila o Spencer W. Kimball kei Camilla, na watina, “ni rau sega ni vutuniyau. Ia e tiko na nodrau cakacaka kei na nodrau kaukauwa. Erau kila na ivakarau me rau vakatulewataka kina na nodrau ilavo, me rau bula ena loma ni veika e rau rawata, ka maroroya eso me baleta na veisiga ni mataka.“¹

Erau a bula na veiwatini na Kimball ena gauna dredre ni bula vakailavo—na iMatai ni iValu Levu (1914–18), na Leqa ni Bula Vakailavo (1929–39), kei na iKarua ni iValu Levu (1939–45). Ni sotava mai na veigauna dredre, a qai tinia kina o Peresitedi Kimball ka vaka, “Na veika au sa raica e mataqu e vakavuna na noqu rere niu sega ni cakava na veika e dodonu meu cakava meu taqomaki au kina mai na veigauna ca.”²

E okati ena veika e raica na dredre era sotava na tani: “Ena noqu gauna taucoko ni bula me tekivu mai na noqu gauna ni gone au sa dau rogoci ira tiko na Veitacini iliuliu ena nodra tukuna, ‘lako tani mai na bula dinau.’ Au a cakacaka tu me vica na yabaki ena baqe kau sa raica na vanua rerevaki era yacova eso na tamata me baleta ni ra a sega ni rogoca na ivakasala bibi o ya.”

Me ikuri ni nona cakacaka ena baqe, sa dau qarava tiko o Spencer na ivola ni akaude ni so na sitoa ena nodratou koro. “E dua na ka vakidacala ki na noqu bula na noqu raica ena ivola na nodra akaude e vuqa na tamata ena itikotiko au kila. Au kilai ira. Au kila vakacaca na ilavo era dau rawata, au qai raica na nodra dau vakasabusabutaka. Ena dua tale na kena vosa, au raica na nodra volia ‘vakadinau’ na nodra isulu, na nodra ivava, kei na veika kece e tu vei ira.

“Kau raica ni noqu itavi meu cakava na nodra ivola ni sausaumi ena mua ni vula. E vuqa vei ira era sega ni rawa ni sauma ena mua ni vula. Era sega mada ga ni rawa ni sauma na sausaumi e vakarautaki vei ira. Ia me vaka niu susu cake ena dua na vuvale ka dau qarauna vakavinaka na kena ilavo, au sega ni vakasamataka rawa kina. Au rawa ni vakasamataka ni volia vakadinau e dua na nona vale se na nona volia vakadinau na nona motoka. Ia au sega ga ni kila se rawa vakacava vua e dua me dara tiko na isulu e sega ni taukena. Se kania na kakana era volia vakadinau.’ ”³

Ena nona ivakavuvuli e vosa kina o Peresitedi Kimball sega walega ena veika me baleta na ilavo ia ena veika talega me baleta na bula vakavakarau, me vaka na itavi ni tamata yadua, na cakacaka, na caka kei na maroroi kakana e vale. E kaya kina: “Me da sa vakatovotovotaka na vakavakarau ni tamata yadua kei na matavuvale ena noda bula e veisiga. ‘Kevaka dou sa vakarau vakavinaka tu dou na sega sara ni rere’ (V&V 38:30).”⁴

iVakavuvuli nei Spencer W. Kimball

Sa noda dui icolacola sara ga na noda tiko vinaka vakaveimaliwai, ni lomada, vakayalo, vakayago, ka vakakina vakailavo.

Sa vakaroti na Lotu mai vua na Turaga me bula rawati koya ka tu vakaikoya. (Raica V&V 78:13–14.)

Na itavi ni nona tiko vinaka vakaveimaliwai, ni lomana, vakayalo, vakayago, se vakailavo na tamata yadua sa vakatautaki taumada vua, qai tarava na nona matavuvale, qai ikatolu na Lotu kevaka e lewenilotu yalodina.

E sega ni dua na Yalododonu Edaidai dina, ni tu vakavinaka tu na yagona kei na nona vakasama, ena vakacolata na itavi me baleta na tiko vinaka ni nona matavuvale ki vua tale e dua. Ena veigauna kece e rawa tiko kina vua, ena ruku ni nona veivakauqeti na Turaga kei na nona cakacaka o koya vakataki koya, ena vakarautaka kina vua kei na nona matavuvale na veika vakayalo kei na veika vakayago e gadrevi ena bula. (Raica 1 Timoci 5:8.)⁵

Ni da lako ka sotavi ira na tamata ena veiyasai vuravura kece sara, eda raica kina na gagadre levu ni veika vakayago vei ira na noda. Ia ni da gadreva me da vukei ira, eda raica na kena bibi ni nodra vulica na lesoni levu oqo: Na rawa ka cecere duadua ni bula vakayalo ena yaco mai ena noda vakamalumalumutaka na yagoda. Eda na tara cake na itovo ni bula ena noda vakayaloqaqataki ira na tamata me ra sasagataka na veika era gadreva.⁶

E sega ni dua na vuku, iulubale, se na nomu via vakadonui iko me na veisautaka na gagadre bibi ni bula rawati koya. E vakakina baleta:

“Ia na dina sa tu vakaikoya ga ena itagede sa biuti koya kina na Kalou, … me vaka na vuku; kevaka e sega, sa sega na bula.” (V&V 93:30.) Sa kaya na Turaga ni sa koto kina na “galala vua na tamata” (raica V&V 93:31), ka sa lako vata mai kei na galala oqori na itavi me baleti keda. Na galala oqori sa rawa kina ni da laveti cake kina ki na lagilagi se da lutu sobu ki na cudruvi. Me da bula rawati keda vakailawalawa se vakatamata yadua. Oqori na noda isolisoli ka noda icolacola.⁷

Eda sa vakabibitaka sara vakalevu na noda vakarautaki keda vinaka vakatamata yadua se vakamatavuvale. Au nuitaka ni da sa muria tiko vakavinaka na idusidusi oqo na lewe ni Lotu yadua. Au nuitaka talega ni da sa kila ka vakaraitaka tiko na yasana vinaka ka sega ena yasana ca. Au taleitaka na nodra vakavuvulitaka na iSoqosoqo ni Veivukei na vakavakarau vakavinaka ni tamata yadua kei na matavuvale me “bula vakavakarau.” Oqori na lewai vakamatau ni veika e tu vei keda, na tuvai vakayalomatua ni veika vakailavo, na vakarautaki ni veika taucoko me baleta na noda bula yadua, kei na vakarautaki ni veika e ganita na vuli kei na vakatorocaketaki ni cakacaka, me dau kauwaitaki na buli kei na maroroi [kakana] e vale ka vakakina na vakatorocaketaki ni noda rawa ni vakalesuya mai vakatotolo na noda vakasama.⁸

Eda sa vakasalataki me da vakaitavi ena buli kei na maroroi kakana e vale.

Sa vakauqeti keda na Turaga me da mamaroroi me baleta na veisiga ca, vakavakarau ki na veigauna dredre, ka biuta vakatikitiki me baleta na leqa vakasauri, na ivakarau ni kakana taumada me rauta e dua na yabaki me rawa kina ni yaco mai na waluvu, na uneune, na dausiga, na cagilaba, na cava ni bula, me na rawa ni bula tiko kina na noda matavuvale ena veigauna dredre.⁹

Keimami sa vakauqeti kemuni kina mo ni tea na kakana kece o ni rawa ni tea ena nomuni qele. Na loga ni beri, na vaini, vunikau vuata—teivaka kevaka e veidonui kei na draki ni nomuni vanua. Tea na kakana draudrau ka kana kina mai na nomuni iteitei. O ira sara mada ga era vakaitikotiko ena vale saumi vakavula e rawa ni ra tea vakalalai na kakana ena vokete kei na kisi ni teitei. Vulica na veiwalewale vivinaka ni kena rawati na kemuni kakana. Cakava na nomu iteitei me savasava, rairai totoka ka vuavuaivinaka. Kevaka era tiko na gone ena nomu vale, vakaitavitaki ira ena cakacaka oqo ka solia na nodra ilesilesi.¹⁰

Au nuitaka ni da sa kila tiko, ni tiko na noda iteitei … sa dau yaga sara vakalevu ena kena vakalailaitaki na isau ni kakana, ka rawa talega mai kina na vuanikau kei na draunikau kana vinaka ka bulabula, e levu cake tale na ka. O cei e kila na yaga ni veitalanoa erau vakayacora o goneyalewa vata kei Tamana ena nodrau wereca se vakasuasuataka tiko na iteitei? Eda na kalasitaka rawa vakacava na veika vinaka e basika mai ena lesoni kilai ni teitei, cukicuki, kei na lawa tawamudu ni tatamusuki? Eda na vakarautaka rawa vakacava na duavata ni matavuvale kei na veitokoni ka na sala vata mai kei na tawaikavataki kakana? Io, eda sa maroroya tiko na ivurevure ni veika eso, ia na ka vinaka levu cake e koto ena lesoni me baleta na bula eda na vulica ni da bula vakavakarau.

Eda sa vakayaloqaqataka na veimatavuvale me sa tu vakarau e vale na ivakarau kakana ni yabaki oqo; ka da sa tukuna ka tukuna ka baci tukuna tale ka taleva se baci taleva tale na ivolanikalou ni Turaga ka kaya kina ko Koya, “Ia ka vakaevei ni dou sa vakatokai au me Turaga, Turaga, ka sega ni cakava na ka kau sa kaya?” [Luke 6:46.] Sa vakaevei na kena tawayaga ni ra cakacakataka na nodra sa vakasinaiti tu vakayalo, me vaka era tukuna, ka kacivi koya ena veiyacana bibi, ia era sega ga ni cakava na veika e kaya.¹²

Ni da sa vutuniyau cake ka vuce cake na noda ivola ni baqe, sa na basika na yalodei, ka so na gauna eda sa nanuma ni da sega ni gadreva na ivakarau kakana me vaka era vakatura tiko mai na Veitacini iliuliu.… Sa dodonu me da nanuma tiko ni na rawa ni veisau na veika eda sotava ka na taleitaki sara vei keda se vei ira na tani na ivakarau kakana taumada ni dua na yabaki. O koya ena vinaka kina vei keda kevaka eda rogoca ka muria na veika e tukuni vei keda.¹³

E dodonu me da cakacakataka na veika eda ciqoma.

Ena veiyasa kece sara ni noda bula, au vakabauta ni o ira na tagane e dodonu me ra dui vukei ira ga vakataki ira. Sa dodonu me ra siviyara ka teitei me ra cukicuki ka tatamusuki ka kakua ni namaka me na kauta mai na kedra madrai na nodra vakabauta.¹⁴

Na cakacaka e dua na ka e gadrevi ena bula vakayalo ka vakatalega kina ni gadrevi ena bula vakailavo.¹⁵

Na cakacaka e kauta mai na marau, na dokai keda vakaikeda, kei na sautu. Sa idewadewa ni rawa ka kecega; e veibasai ni vakawelewele. Eda sa vakaroti me da cakacaka. (Raica na iVakatekivu 3:19.) Na kena segati me rawati na tiko vinaka vakayago, vakaveimaliwai, ka vakayalo ena ilavo soli wale ni vakaloloma sa voroki kina na ivakaro vakalou me da cakacakataka na veika eda ciqoma.¹⁶

Ena sega ni rawa ni dau talevi tiko vakawasoma vei keda ni veivuke vakawelefea ni Lotu e ka vakayalo ka na vuca yani na kena wakatu kevaka eda vakatara me curu yani ki na noda cakacaka ni Veiqaravi Vakawelefea na vakasama ni ilavo soli wale. Na tamata kece e vukei e rawa ni cakava e dua na ka. Me da muria na kena ivakarau ena Lotu ena vuku ni tikina oqo ka raica me ra soli ira mai o ira kece era ciqoma. Me da qaqarauni sara eke ena kena ciqomi eso na veika vakavuravura me vakaisosomitaka na ituvatuva ni nodra kauwaitaki na nona dravudravua ena veika oqo, na nona sala vakataki koya na Turaga.¹⁷

Na nona sala na Turaga e tara cake na rokovi koya vakaikoya ka vakatorocaketaka ka vakabula na nona rokovi na tamata yadua, ia na sala ni vuravura e tabaka sobu na nona rai e dua me baleti koya ka vakavuna na rarawa bibi.

Na nona sala na Turaga ena vakavuna na nona kusarawa e dua ena nona segata me rawati koya tale ena bula vakailavo, e dina beka ni na gadreva ena so na gauna, ena vuku ni veika eso e sotava, na veivuke. Na sala ni vuravura ena vakatitobutaka cake na nona vakararavi e dua ena parokaramu ni welefea ka na vakavuna me gadreva tikoga vakalevu ka sega ni vakauqeti koya me sasaga lesu tale me rawati koya ga vakailavo.

Na sala ni Turaga ena vukei ira na noda lewenilotu me ra rawata e dua na nodra ivakadinadina vakataki ira me baleta na kosipeli ni cakacaka. Ni sa ka bibi ki na bula marau vakatamata na cakacaka ka vakakina na kena vuavuaivinaka. Na sala ni vuravura, e vakabibitaka cake na noda vagalalataki kei na kena levei na cakacaka.¹⁸

E dodonu me da cakacaka. Na tagane na marama kei na gone vakayadua e dodonu me cakacaka. O ira sara mada ga na gonelalai e dodonu me ra vulica me ra veiwasei, me ra veivuke ena kena qaravi na cakacaka ni vale kei na tautuba, me ra teitei, me ra tea na vunikau, me ra tau vuanikau, ka cakava na veika kecega e dodonu me caka, baleta ni oqori ena vakaukauwataka na itovo vinaka ni bula ka na tara cake na nodra vakabauta kei na nodra itovo ni bula.

Keimami vinakati kemuni na itubutubu mo ni vakavuna eso na cakacaka vei ira na luvemuni. Dau cikevi ira me ra vulica na nodra lesoni mai koronivuli. Kakua ni laiva me ra dau qito tikoga ena veigauna. Ena dua na gauna ni qito, ena dua na gauna ni cakacaka, ka dua na gauna ni vuli lesoni. Raica me ra tubu cake na luvemu ena kena ivakarau o kila ni dodonu me ra tubu cake kina.¹⁹

Na cakacaka e dodonu me ivakavuvuli liu ena nodra bula na noda lewe ni Lotu. (Raica V&V 42:42; 75:29; 68:30–32; 56:17.)²⁰

E rawa ni yaco me da rawati keda vakailavo ena noda mamaroroi, levea na dinau, ka bula ena loma ni veika eda rawata.

O sa vakarau tu beka ka taqomaki me baleta na mate, na tauvimate balavu ka dredre ni oti, na tauvimate ka sega ni rawa ni cakacaka tale kina o koya e dau rawata mai na ilavo? E vakacava na balavu ni nomu rawa ni toso tiko mai na gauna sa muduki kina na kemu isau? Na cava na nomu isasabai? E vakacava na balavu ni nomu rawa ni sauma tiko na nomu sausaumi ni vale, motoka, iyaya ni cakacaka, iyaya livaliva? …

Na imatai ni kena isau sai koya: Eda na sega ni rawata. Sa voleka mada ga ni da sega ni rawa ni sauma kece na veika eda gadreva mai na keda isau ena dua na vula.… kevaka sa voleka ni o sega ni rawata ni sa tubu cake tikoga na kemu isau, o cakacaka vinaka, o bulabula vinaka tu, dau gugumatua, o se gone, ena qai rawa vakacava mo sotava na veika sega ni namaki ni cakacaka, na tauvimate kei na veileqa tale eso eda sega ni dau vaqara?²¹

Mo kakua ni vakayagataka kece na veika o rawata. E dodonu me maroroi toka eso na ilavo me baleta na kaulotu kei na nodra vuli na luvemu. E rawa ni ra vakaitavitaki talega o ira ka taura eso na cakacaka lalai e rawa ni ra veivuke kina ena ilavo oqo, ena nodra sega ni vakayagataka na veika lalai oqori era sa veivuke tiko kina ena mamaroroi me baleta na inaki cecere oqo. E rawa ni kena ibalebale beka ni ra sa na vakuwai ira ena vuqa na ka era dau vinakata na itubutubu ni gauna oqo, ia ni mataka sa na yaco mai na tatamusuki.²²

Levea na dinau.… Nikua na veika kecega sa vaka e gole tikoga ki na dinau. “Taura na nomu kadi ni dinau, ka volia vakadinau na veika kece “: o sa vakauqeti mo vakayacora. Ia na ka dina ni da sega ni gadreva me da vakayacora me da bula kina.²³

Eda vakataroga se cava era na cakava o ira na noda era sa vakayagataka tiko na nodra veika kece kei na vuqa tale. Kevaka ena yaco me vakalailaitaki na cakacaka kei na ilavo e rawa mai, sa na qai vakacava? O bula tiko beka ena veika e sivia na veika o rawata? O dinautaka tu beka na veika o na sega ni rawa ni sauma lesu kevaka ena yaco mai na veigauna ca? Sa vakarau tu beka na itatarovi ni leqa me tarova na leqa vakasauri?²⁴

Tuvatuva ka cakacaka ena kena ivakarau ka na vakatarai kina vei iko mo marau kevaka sara mada ga e sega tu na veika e dau tu ena veigauna vinaka. Bula ena loma ni veika o rawata ka kakua ni sivia.… Volia vakavuku ena qaqarauni na veika o gadreva. Segata mo maroroya e dua na tiki ni ka o rawata. Kakua ni taura cala na veika e vuqa e vinakati me ka e gadrevi.²⁵

Me da vulica vakatamata yadua, vakamatavuvale, ka vakakina vakatabanalevu kei na iteki me da bula ena loma ni veika eda rawata. E koto ena loma ni ivakavuvuli oqo na kaukauwa kei na veivakabulai. E dua e kaya ni da na vutuniyau ni da sa biuta tani na veika e rawa ni da biuta tani. Me vaka ni da matavuvale ka vakakina ni da dua na Lotu, e rawa ka dodonu me da vakarautaka na veika e gadrevi dina sara me baleti ira na noda, ia me da qarauna me kakua ni ulabaleti na veika dina e gadrevi se na inaki e sega ni semati vakadodonu ki na welefea ni noda matavuvale kei na itavi taumada ni Lotu.²⁶

Na vakavakarau e dua na ivakarau ni bula ka kauta mai na kena icocovi.

Na vakavakarau ni segati ena kena ivakarau dodonu, e ivakarau ni bula, ka sega ni dua na parokaramu uasivi, me yaco mai vakasauri.²⁷

E rawa ni da goleva na tiki kece sara ni vakavakarau vakatamata yadua kei na matavuvale, e sega ni semati ki na veivakarusai se na leqa vakasauri, ia ni da vakabulabulataka e dua na ivakarau ni bula ka na vakaicocovitaki koya ena veisiga yadua.

Me da cakava na veika oqo me baleta ni ra dodonu, baleta ni ra veivakamamautaki, ka vakakina me baleta ni da talairawarawa ki na ivakasala ni Turaga. Ena yalo oqori eda sa na vakarau tu kina ki na veika e dau yaco, ka na vakasaututaki keda ka vakacegui keda na Turaga. E dina ni na yaco mai na veigauna dredre— ni sa tukuna tu na Turaga—ka, io, na iteki kei Saioni era “idrodro, ka nodra ivakaruru mai na cava.” (V&V 115:6.) Ia kevaka eda bula vakayalomatua ka vavakarau, eda na taqomaki vakavinaka me vaka ena qeteqete ni ligana.²⁸

Vakatutu ni Vuli kei na Veivakavulici

Vakayagataka na vakasama eso oqo ena nomuni vulica na iwase oqo se ena nomuni vakavakarau mo ni veivakavulici. Raica na tabana e v–ix, me baleta na ikuri ni veivuke

Kevaka e semati na noda bula ki na matavuvale, o ira na itokani, na Lotu, kei na itikotiko, na cava o ni nanuma e kena ibalebale me da bula rawati keda ka tu vakataki keda? (raica na tabana 135–36.)
E vakavuvulitaka o Peresitedi Kimball ni “tiko vinaka vakaveimaliwai, vakavakasama, vakayalo, vakayago [ka] vakailavo era tiki ni bula vakavakarau (tabana e 135). Na sala cava e semati kina na tiko vinaka vakayalo ki na veitikina tale eso?
Ni o ni vulica na iwasewase ka tekivu ena tabana e 136, vakasamataka na vinaka ni nomuni sa vakarautaki kemuni tu me baleta na “cava ni bula.” Na sala cava e rawa ni da vakarautaki vakavinaka cake kina?
Na veika yaga cava tale e rawa ni kauta mai e dua na iteitei ki na matavuvale ka sivia na kena rawati mai kina na kakana? (Raica na tabana e 136.)
E kaya o Peresitedi Kimball ni “cakacaka e dua na ka e gadrevi vakayalo” (tabana e 136). Na veika yaga vakayalo cava soti o ni sa sotava ena cakacaka? Na sala cava beka e rawa ni da vukei ira kina na luveda me ra vulica na bibi ni cakacaka?
Na cava na nomuni nanuma e kedrau duidui na veika e vinakati kei na veika e gadrevi? Na ivakarau ni bula cava beka ena rawa ni vukei keda ena noda lewa vakamatau na veika eda dau vinakata? (Ena ivakaraitaki eso, raica na tabana e 140–41 kei na italanoa ena tabana e 133–35.) Na cava beka na kena vinaka me da tuvailavo? Na veivuke cava e tu me vukei keda ena noda tuva na veika e tu vei keda?
Wilika na iwasewase ka tekivu ena tabana e “00”[121]. Na sala cava beka a kauta mai kina na icovi ki na noda bula e veisiga na vakavakarau?

iVolanikalou Veiwekani: iVakatekivu 41:14–57; 2 Nifai 5:17; V&V 29:8–11

family gardening — “Me da vakatovotovotaka na vakavakarau ni tamata yadua kei na matavuvale ena noda bula e veisiga.”

father and son fixing engine — “ Na cakacaka e kauta mai na marau, na dokai keda vakaikeda, kei na sautu. Sa idewadewa ni rawa ka kecega; e veibasai ni vakawelewele.”