Na Bula kei na Veiqaravi nei Spencer W. Kimball

Ena dua na yakavi ni vula ikatakata ena itekivu ni yabaki 1900, e a laki cegu vakalekaleka o Orville Allen ena vale nei Andrew Kimball me laki solia kina eso na papukeni, erau a rogoca sara na voqa ni lagasere nei Spencer na luvei Andrew ni loba sucu tiko. A kaya sara o Baraca Allen vei Andrew, “E rairai e marau tiko o nomu cauravou.” A sauma mai o Andrew: “Io, o koya e dau mamarau tu ga. O koya e dua na gone savasava ka dau muria na veika au tukuna vua. Au sa soli koya vua na Turaga kei na Nona cakacaka. Ena yaco o koya me dua na tamata cecere ena loma ni Lotu.”¹

Mai na loma ni veiyabaki ni vakavakarau, e a yaco vakaidina o Spencer me dua na tamata cecere. E a sega walega ni a vakarautaka tiko na Turaga e dua na turaga daunibisinisi, se iliuliu ni vanua, se dua na daunivakatulewa, se dua na dauvolaivola, se dua na qasenivuli—e dina ga ni na rawa ni tamata yaco ni veika oqo. Sa vakarautaka tiko na Turaga e dua na tama, e dua na peteriaki ni nona matavuvale, e dua na iapositolo ka parofita, ka dua na peresitedi ni Nona lotu.”²

iYausoli

E a veiqaravi sara vakalevu na matavuvale nei Spencer W. Kimball ena Lotu vakalesui mai. Oi rau na tubuna ena yasana ruarua erau a rogo talega ena cakacaka taumada ni gauna oqo. A kacivi o Heber C. Kimball ki na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena gauna a tauyavutaki kina ena 1835. E a qai laki veiqaravi vaka-iMatai ni Daunivakasala vei Peresitedi Brigham Young ena ruasagavulu vakacaca na yabaki ka a italai gugumatua ni Turaga ena gauna taucoko ni nona veiqaravi. Na tukai Spencer o Edwin D. Woolley mai na yasana vei tinana ka a lewena taumada na Pennsylvania Quaker e a qai ciqoma na kosipeli ena gauna nei Josefa Simici. A yaco me dua na bisopi dokai ena Buca o Salt Lake. E a veiqaravi talega vakamanidia ni veika vakabisinisi nei Brigham Young ena so na gauna. Na veiqaravi nei Bisopi Woolley me baleti ira na dravudravua kei na nona yalodina ena cakacaka ni kosipeli sa iyausoli e drodrovi ira na nona kawa.

Na bui Spencer o Ann Alice Gheen Kimball “e a dua na marama yalodina, … mamadua e matanalevu, e marama wadrovu ka rawarawa tu ga na irairai ni matana, ka dau lomani ira na vakaloloma kei na tauvimate.”³ E a ikatolu ni luvena tagane o Andrew Kimball. Na ikarua ni bui Spencer o Mary Ann Olpin Woolley, e marama ni Igiladi ka a tinadratou e tinikadua na gone, na ikaono vei iratou o Olive.

E a vakamautaki Olive Woolley o Andrew Kimball ena ika 2 ni Feperueri, 1882, e Salt Lake City, ka rau a laki vakaitikotiko kina. Ni oti toka vakalailai e tolu na yabaki, e a ciqoma o Andrew e dua na veikacivi me biuta na nona vuvale ka laki veiqaravi yani ki na Tabana ni Kaulotu ni Vanua Vakaitaukei e Amerika, ena vanua ka sa kilai tu oqo me ko Oklahoma. Ni oti e rua veimama na yabaki ni nona kaulotu tudei, e a qai kacivi me vakatulewa ena tabana ni kaulotu o ya. Na veikacivi vou o ya sa rawa kina vua me vakaitikotiko ga ena nona vale, ia, ena tini na yabaki ka tarava e a vakaitikotiko e Utah vata kei nona matavuvale ena gauna e liutaka tiko kina na tabana ni kaulotu ena ivola kei na veisiko ki na vanua o ya.

Na veiqaravi nei Andrew ena tinikarua na yabaki ena Tabana ni Kaulotu ni Vanua Vakaitaukei e Amerika e a tarava sara yani e dua tale na veikacivi, ia ena gauna oqo me laki vakaitikotiko ki na Buca o Gila ena ceva e loma kei Arizona. E kea me na laki peresitedi ni iteki ni nodra itikotiko na Yalododonu Edaidai ni vanua o ya, ka a tauyavutaki me iTeki o St. Joseph. Ena 1898, eratou a sokumuna na nodratou iyaya o Andrew kei Olive kei iratou na ono na luvedrau (okati kina o Spencer ni se yabaki tolu tiko) ka ratou lakova yani e 600 na maile ena ceva kei Salt Lake City.

iTabagone

E a sucu o Spencer Woolley Kimball ena ika 28 ni Maji 1895, na ikaono vei iratou na lewe tinikadua na luvedrau o Andrew kei Olive Kimball.

Ena nona vakananuma lesu na veitokaitua kei Arizona ena gauna ni nona cauravou, a vola kina, “Oqo e dua na vanua dravuisiga, ia e a vuavuaivinaka sara mai na nodra cakacaka vagumatua na daucakacaka.”⁴ E a nanuma talega: “Keitou a laki tiko ena dua na lomanibai lailai ni teitei ena ceva ni mua kei Thatcher e Arizona. E a laki toka sara na neitou vale ena kena tutu ka rabailevu yani na vanua ni teitei ki na ceva kei na tokalau. Ena daku ni vale e a tiko kina na toevu, na pamu, na qaqi ni cagi, e dua na taqe kau levu ni meitou wai, na volau ni iyaya ni cakacaka, ka qai tiko yani vakalailai e muri e dua na ibinibini buka levu. Ka toka tikiva sara yani na bai ni vuaka, na bai ni ose, na ibinibini co madu, kei na lololo qereni.”⁵

E a vulica taumada mai vei rau na nona itubutubu o Spencer na lesoni bibi ni kosipeli. “Au nanuma sara niu se cauravou lailai,” a kaya, “niu dau salavata tu kei tinaqu ena gaunisala kuvu ki na vale nei bisopi ena dua taucoko na siga ni keitou dau laki sauma na neitou ikatini ena manumanu kei na vuata. Ni keirau sa taubale tiko au a kaya, ‘A cava e daru kauta tiko kina na yaloka vei bisopi?’ A sauma mai o koya, ‘Baleta ni oqori na ikatini ka ni dau ciqoma o koya na ikatini e nona na Tamada Vakalomalagi.’ E a qai talanoataka o tinaqu ni ra dau kau mai na yaloka ena veiyakavi, me dua e biu ena basikete lailai kei na vo ni ciwa e dau biu ena basikete levu.”⁶

Na ivakaraitaki ni cakacaka yalodina nei Andrew Kimball e dau vakauqeta sara na bula nei Spencer, ka a kaya: “Na imatai ni noqu kila rawa na cakacaka ni dua na peresitedi ni iteki au raica vei tamaqu.… Au vakabauta ni nona qaravi ira na nona tamata o tamaqu sa vua ni veivakalougatataki ki vua mai vei Peresitedi Joseph F. Smith, ka a yalataka ni ko ira na tamata ena Buca o Gila era na “raici koya cake, me vakataki ira ga na gone vei tamadra.’ E dina ga niu a sega ni ciqoma taumada na nona ivakaraitaki, ia na ivakarau ni nona bula sa mai vua e dua ka kilikili kaya me peresitedi ni iteki.”⁷

Eratou matavuvale rakorako na Kimball. “Keitou a sega ni kila ni keitou dravudravua,” a kaya o Spencer. “Keitou nanuma ga ni vinaka tu na neitou bula.”⁸ Eratou cula ga na nodratou isulu kei na kena e veisolitaki sobu mai. E rawarawa tu ga na kakana eratou dau vakarautaka, o ya na lewe ni manumanu kei na vuata eratou tea ga.

E dau veivuke o Spencer ena lomanibai ni teitei. “Au dau pamutaka ga na wai e ligaqu meu vakasuasuataka kina na iteitei,” a kaya, “kau sa kila sara na loba sucu, samaka na kau vuata, vakavinakataka na bai, kei na cakacaka tale eso. E a rua tiko na tuakaqu qase, kau siqema rawa ni rau dau taura ga na cakacaka rawarawa ka solia vei au na kena e dredre. Ia au sega ni cudruvaka; e vaqaqacotaki au ga.”⁹ Ni se qai yabaki ciwa o Spencer sa tekivu wiligusutaka na Yavu ni Vakabauta, na Vunau e Tini, kei na vuqa na sere mai na ivolanisere ni Lotu ni dau loba sucu tiko ka vagunuvi ira na ose ena veisiga yadua.

A leqa o tinana, ena gauna sa yabaki tinikadua kina o Spencer. Oqo e a dua sara ga na veivakatovolei levu ni se qai tubucake tiko. E a vakasamataka se na bula vakacava na matavuvale. “Ia au a qai kila rawa,” e a kaya, “me vaka au sa kila tu mai ena levu na gauna, ni sa rawa vua e dua me vosota na veika kece.”¹⁰ E a qai yaco, me vakamau tale o Andrew Kimball, ka sa mai tinai Spencer vakacabecabe kina o Josephine Cluff. Era dau kacivi koya na nona itokani ena yaca, “Josie,” ena sega ni rawa me na taura sara na itutu nei Olive ena bula nei Spencer, ia na nona bula gugumatua kei na vosota e a vaqaqacotaka vakavinaka na matavuvale nei Kimball.

Ni se cauravou voli, e a sega walega ni vulica o Spencer na cakacaka vakaukauwa ena vanua ca ia a vulica talega eso na cakacaka ka a vakarautaki koya ki na veiqaravi cecere ena veisiga mai muri. E a vulica me daulagasere ka liutaka na sere ka digitaki me daunisere ni iteki ni se qai yabaki 15. E dina ga me vaka e tukuna o koya ni “qaqalo ni liga leleka ka levulevu,”¹¹ ia a vakamatautaki koya tikoga, ena nona vulica na ikabakaba ka tabaka na piano. E a kila vinaka sara me yacova ni sa kila rawa ni vakatagitaka na sere ka vakaitavi talega ena mata ivakatagi. Ni oti toka e vica na yabaki, erau a cakacaka vata kei Elder Harold B. Lee me rau dau ni ivakatagi ena nodra bose ni veimacawa na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua.

E a vuli bera o Spencer mai vei ira tale eso, me vaka e tukuni toka oqo: “E kaya o tinai Spencer ni o ira na gone era se bera sara ni ra yalomatua me ra laki vuli me yacova ni ra sa yabaki vitu, o koya gona ni sa oti e dua na yabaki sa qai laki vuli bera o Spencer mai vei ira na gone tale eso.… Ni sa sigalevu tutu e dau ciciva sivita e tolu na iyatu vale mai koronivuli ki na nodratou me laki vagunuvi ira na manumanu, vakania na vuaka, ka me vakasigalevu. Ena dua na siga a kaya o tinana, “Oqo se qai vakacagicagi ga, na cava o sa mai cakava e vale? Se bera na sigalevu tutu! E a cici lesu ki koronivuli ena taqaya ka raica ni ra sa lesu ki loma na nona lewe ni kalasi ni sa oti na vakacagicagi. Era a dredrevaki koya taucoko—vakavo ga o qasenivuli, ka a tukuna e kea ki na kalasi ni sa liutaki ira na vo ni kalasi rua o Spencer ka sa na toso cake vei ira era yabaki vata.”¹²

Ni mai cava na vuli taumada o ya, e a laki vuli o Spencer ena koronivuli ni Lotu na Gila Academy. E a rawata e dua na isausau vinaka e kea, vakaitavi ena qito, ka a dua ka vakaitutu ena koronivuli.

Sa toso cake talega na nona kila ena Lotu ka voleka ni dau tiko ena veisoqoni kece. E dau vakaliuca na ilesilesi vakamatabete, me vaka a tukuni eke: “Sa nodra itavi talega na dikoni ena veivula ni bera na siga ni lolo me ra vodo ose yani kei na qiqi ki na veivale yadua me ra vakasokumuna mai na isolisoli ni lolo me baleti ira na lewe ni Lotu dravudravua. Era sa qai kauta yani na isolisoli oqo vua na bisopi—o ya na vuata tawaitavaya, falawa, papukeni, denioni, ka so na gauna e limasagavulu na sede se ilavo lalai tale eso. E maqusa o Andrew na vakavulica na nona cauravou ena nona itavi me kakua ni dua na ka e tarovi Spencer ena nona vakasokumuni ena siga o ya. Sa dau galala tale tu ga na nodratou ose kei na qiqi na Kimball me ra vakayagataka ena cakacaka ni kuoramu ni dikoni. Sa dau gole duadua ga o Spencer ena itavi o ya, kevaka e sega ni yaco mai o nona itokani ni vakasokumuni.”¹³

Me ikuri ni nona cakacaka e vale, koronivuli, kei na ilesilesi ena Lotu, sa dau vunivola talega nei tamana. E dau vola ivola sara vakalevu o Andrew, e rauta ni ono ena dua na siga. E dau vakarorogo ga vua o Spencer ka qai taipataka na ivola.

Na veika a sotava o Spencer ni se cauravou e vakavulica vua na yaga ni cakacaka, e dua na ivakavuvuli e a bulataka ka vakatavulica ena nona bula taucoko. Ni oti e vuqa na yabaki ni sa mai dua na iApositolo ni sa yabaki vitusagavulu vakacaca, sa dau vakila ena so na siga oqori, ka vola kina: “Au a tekivu ena yalorarawa kau sa lomatarotarotaka na noqu cakacaka ena siga o ya, ia …sa vaka ga meu sa kauwai vakalevu ga ki na noqu cakacaka kau sa guilecavi au ka yaco kina me dua na siga vinaka.”¹⁴

Veiqaravi ni Kaulotu

Ena 1914, e a vakaivola o Spencer mai na Gila Academy, ka nanuma me na laki vuli ki na Univesiti e Arizona ena vula itubutubu. Ena siga ni soli ivola, e a qai vakaraitaka kina o Andrew Kimball ni sa na kacivi tiko o Spencer me laki kaulotu.

Ena nona vakavakarau ki na kaulotu, e a laki cakacaka o Spencer e Globe e Arizona me dau qaravi bulumakau. Oqo na imatai ni gauna me laki vakaitikotiko kina ena taudaku ni nodra koro na Yalododonu Edaidai ena Buca o Gila. E a raica rawa ni kevaka ena sega ni tudei tiko ena nona ivakarau dina, ena rawa me vecei me laki maliwai ira tiko na tamata e dua tani na nodra ivakarau mai vei koya. Era a rokovi koya na nona itokani vakacakacaka. Ni oti na vula ikatakata, e a vakarautaka o nona iliuliu dau kana sika, ka sega ni lewenilotu e dua na kana vata me baleti Spencer ka lolomataka vua e dua na kaloko koula ni liga.

Mai na Okotova 1914 ki na Tiseba 1916, e a veiqaravi vakadaukaulotu tudei kina o Spencer ena Tabana ni Kaulotu ni iWasewase e Loma, ka tiko na kena valenivolavola liu e Independence e Missouri. Oqo na vanua vata ga eratou a veiqaravi kina o tamana, tinana vakacabecabe, kei na dua vei iratou na tuakana.

E a dua na gauna ni tubu vakayalo na gauna a kaulotu tudei tiko kina o Elder Kimball ena buturara ni kaulotu. E a sotava na veidredre vakayago. E a vakasalataka o nona peresitedi vei rau na daukaulotu me rau kere kakana ka vakarurugi mai vei ira erau vakavulica. Ena vuku ni ka oqo, sa dau moce vakaca tu ga kina o Elder Kimball ena so na vale lalai ena veikau kei Missouri, ka vakasosataki na nona moce ena navanava se kutu ni tana ka katilaki koya na namu. E sotava vakavuqa na walokai, ka sa dau kania ga na veika e soli vua.

E cakacaka dredre sara na kere curu ki na vale yadudua, ka dau lailai sara era kauwai mai. Oqo e dua na italanoa ni sala vou ni veikilai a vakayacora o Elder Kimball:

“Ena nodrau a kaulotu voli e St. Louis e a raica rawa o koya ena laqa ni katuba e dua na piano, ka kaya yani vua na marama ka a vakarau sogota mai e matana na katuba, ‘Oqori e dua na piano totoka.’

“ ‘Keitou se qai volia walega oqo,’ a kaya mai na marama o ya, ka vaka me tu vakadua.

“ ‘Oqori na Kimball, se vakaevei? Oqori talega na yacaqu. Au rawa ni vakatagitaka kina e dua na sere ko na rawa beka ni taleitaka.’

“A kurabui o koya, ka kaya, ‘Io, drau curu mai.’

“E a dabe ena idabedabe o Spencer ka vakatagitaka ka lagata, ‘I, Tamaqu.’

“E se kila tu ga o Spencer, ni a sega ni lewena na Lotu na marama oqo, ia a sega ni baleta ni a sega ni sasagataka o Spencer.”¹⁵

E a vaqaqacotaki sara na kaulotu nei Spencer mai na veika a yavutaki ena nona susugi cake mai Arizona: o ya na vakabauta na Turaga, cakacaka vakaukauwa, yalodina, veiqaravi lo, kei na solibula.

Vakamau kei na Matavuvale

Ena vula ikatakata ni 1917, ni oti toka e vitu na vula na nona sa lesu mai o Spencer Kimball ena kaulotu a raica rawa o koya ena niusipepa e dua na itukutuku. Eratou a toki mai ki na Buca o Gila ena 1912, o Camilla Eyring vata kei na nona matavuvale, sa na laki qasenivuli ni cakacaka ni liga ena Gila Academy. Ena nona a wilika o Spencer ka baci wilika tale, a vakadeitaka e lomana ni na dua na siga ena vakamautaki Camilla Eyring. E a “donu sara” na nona sotavi Camilla ni a waraka tiko na basi volekata na koronivuli o ya, ka vosa rawa sara vua. A dabe tikivi koya sara ena basi, ka rau mani tomana na veitalanoa, ka a vakadonui Spencer me laki sikovi koya yani.

E a taleitaka sara vakalevu o tinai Camilla na cauravou o Spencer Kimball. E dau sureti koya me vakayakavi ni dau laki raici Camilla tiko yani ena veigauna kece. Ia o Baraca Eyring e dua ka dau vinakati ira na cauravou vinaka me ra veigadivi kei na luvena yalewa, a sega ni vakatatao. Ni oti e 31 na siga sa vaka me lewe ni vuvale na Eyring o Spencer. Erau a nakita sara me rau vakamau ia a mani vakataotaka na siga namaki oqo na kena yaco tiko na iMatai ni iValu Levu. Sa nanuma o Spencer me na tikoga mai Thatcher e Arizona me waraka na nona rawa ni curu ki na mataivalu, ka a sega ni rawa me rau gole vakabalavu kina ki na valetabu e Utah. Erau a qai vakamau vakamatanitu ena ika 16 ni Noveba, 1917, ia ka rau sa nanamaki tiko me rau vauci ena valetabu ena kena gauna totolo duadua. E a qai vakavotukanataki na sasaga o ya ena June ka tarava ena Valetabu e Salt Lake.

Eratou lewe va na luvedrau o Spencer kei Camilla: e tolu na tagane ka dua na yalewa (o Spencer LeVan, Andrew Eyring, Edward Lawrence, kei Olive Beth). Erau a vakarautaka vakaitubutubu e dua na bula ka ra sega walega ni vakila kina na gone na loloma kei na veikaroni ia sa soli talega kina me ra vakatulewa vakaiira. A qai kaya vakaoqo e dua vei iratou na nodrau cauravou:

“Ena gauna era vakaitavi kina na gone e koronivuli, ena Lotu se dua tale na vanua, erau na dau tiko kina na noqu itubutubu, ka rau solia talega na nodrau iyau. Erau dau vakaraitaka na nodrau kauwai ka vakacerecerei keitou.

“Ena loma ni neitou matavuvale, e umanaki kina na duavata, ka sega na veivakasaurarataki. Sa soli vei keitou na ilesilesi ni vakatulewa. Erau dau veivakalougatataki ka veidusimaki, ia e sega ni rau veivakaroti.”

E a kaya talega na cauravou vata oqo me baleti tamana:

“Au sega ni kila tale e dua me vakataka na yalololoma nei tamaqu. E turaga lomasoli ka dau veikauwaitaki vakasivia. Era dau nanuma na gone ni ra tamata qaqa dauvakatulewa o ira na itubutubu, ka ra sega ni dau leqa. Ia au dau kila vakavinaka ni dau gadreva o tamaqu me dau vakacaucautaki se vakavinavinakataki. E sega ni dua tale na vosa ni vakavinavinaka se kauwai me vakataka e dau tau mai na nona matavuvale.

“Au sega tale ni kila e dua na ka e dau vakamarautaki koya vakalevu cake—ni sa vakatakilai vua na nona vakadonuya na Turaga na nona sasaga—o ya me raica na nona matavuvale na nona ivakarau ni sasaga me bula dodonu.

“Kevaka meu digitaka o koya me lewai au ena iotioti ni siga, e sega tale ni dua au na digitaka o tamaqu ga.”¹⁶

Bula Vakacakacaka, Veikacivi Vakalotu, kei na Veiqaravi Raraba

Ena veitokoni nei Camilla ka sa vauci tu vua na ilesilesi ni matavuvale, a tekivuna na nona bula vakacakacaka o Spencer me liga ni ilavo ena baqe. Toso na gauna, a toki mai na baqe ki na cakacaka vakainisua kei na vakatorocaketaki ni volitaki iyaubula. Na dredre vakailavo ena gauna ni Dravudravua Levu (1929–39) a vakayavalata sara vakaca na bisinisi nei Spencer, ia a vorata rawa na nona matavuvale na leqa levu o ya.

E a mate o tamai Spencer ena 1924, ni oti toka e tolusagavulu na yabaki na nona a veiqaravi vakaperesitedi ni iteki. Ena gauna a mai veisautaka kina na mataveiliutaki ni iteki o Peresitedi Heber J. Grant, na ikavitu ni Peresitedi ni Lotu, e a kacivi kina o Spencer yabaki 29 me ikarua ni daunivakasala.

Me ikuri ni nona bula vakamatavuvale, rawa ka vakacakacaka, kei na veiqaravi ena Lotu, e a dauveiqaravi sara vagumatua o koya vei ira na tamata. E a vukea o koya na kena tavoci na isevu ni vale ni walesi e kea. E a gumatuataka sara na nona lewena na Rotary Club, e dua na isoqosoqo ni veiqaravi, ka yaco sara me taura na itutu ni kovana ni tikina.

Ena 1938 e a vidai na iTeki o St. Joseph, ka a kacivi kina o Spencer me peresitedi ni iTeki vou o Mount Graham. Ena nona rivarivabitaki ira ena liutaka ka rawa ni ra lomacataki koya, erau a veisiko kina o Spencer kei Camilla vei ira era yalo vakaoqo me vakayacori na “veivakasavasavataki.”

Ena Sepiteba 1941, ni a veiqaravi tiko vaka-peresitedi ni iteki o koya, a ravuta na itikotiko o ya e dua na waluvu levu. E a taubi tikoga na uca ka sa cere cake na Uciwai na Gila ka coka yani na dobui ki na veigaunisala eso ni itikotiko. Era sa kuitaki laivi ena dobui na veivale kei na iteitei. Era sa gadreva vakalevu na veivuke o ira na lewenivanua, ka levu vei ira era lewe ni Lotu,. Ena gauna sa rogoca kina na vakacaca oqo, e a vakasinaita na nona motoka ena kakana e solia na Lotu ka gole yani ki na taoni era luvuci. E a vakarautaka na kena savati na isulu duka. E a vukei ira na dauteitei me ra vakani na nodra manumanu. Oti ga vakalailai sa yaco mai e dua na lori ka usana tu mai na kakana kei na isulu. Ena loma ga ni dua na macawa era sa vakacokotaki vakavinaka o ira era a vakaleqai vakaca sara ena waluvu. Era a dodoliga yani na lewe ni Lotu ena lomasoli cecekia. E a liutaka o Spencer na kena laurai na leqa kei na kena votai na iyau. Mai na veika kece oqo, e a veitaratara vakavoleka sara tiko kina vata kei Elder Harold B. Lee ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, ka nona ilesilesi talega na qaravi ni parokaramu ni welefea.

Na Cakacaka Vakaiapositolo

Ena ika 8 ni Julai, 1943 e a qiriti Spencer ena nona vale o Peresitedi J. Reuben Clark Jr. ena Mataveiliutaki Taumada. A kaya ni sa kacivi o Spencer me vakatawana e dua vei rau na itutu e lala tiko ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. A qai kaya kina vakaoqo o Spencer: “Isa, Baraca Clark! E sega ni o au? Oi au beka kemuni? E dua beka na cala. Au kila niu a rogoci kemuni cala.… E sega ni rawa. Au tamata malumalumu ka lailai ka sega ni vuli vinaka ka guce.”¹⁸ A qai vakadeitaka o Spencer vei Peresitedi Clark ni sa dau dua ga na isau ni nona veikacivi na Turaga, ia na nona gagadre me veiqaravi e a sega ni tababokoca sara na nona nanuma me baleta na nona tamata guce ka tawa kilikili.

Ena vica na siga ka tarava e a veivakaleqai sara na vakasama o ya, ka sa moce yadrayadra kina o Spencer. Ena gauna a laki sikovi luvena tagane kina mai Boulder e Colorado, a laki taubaletaka ena dua na matakacaca na veidelana e kea. Ena gauna sa toso tikoga kina ena delana cecere, a vakananuma sara na bibi ni ilesilesi ni cakacaka vakaiapositolo. E a vakayavalati koya sara na vakasama ni na sega ni rawata, ni rairai cala na nona kacivi. Ena nona vakananuma tiko, sa yacova sara yani na dela ni ulunivanua a kabata tiko, ka a qai tekiduru ena masu kei na vakanananu titobu. “Sa dua na ka na noqu masu!” a kaya. “Sa dua na ka na noqu rarawa! Au a tagi vakalevu! E a vakayavalati na yaloqu. Ni a rarawa tiko, e a tadrai kina o Heber C. Kimball kei “na cakacaka levu a vakayacora.” Na veivakauqeti oqo e a qai yalo vakacegu kina o Spencer. E a yaco mai vua e dua na veivakadeitaki ni yalo, sa takali sara na vakatitiqa kei na lomatarotaro. Sa vaka sara ga ni sa kau laivi e dua na icolacola bibi. Au a dabe vakanomodi ka vakasarava yani na buca totoka o ya, kau vakavinavinakataka na Turaga ena isau ni masu veivakacegui ka veivakadeitaki.”¹⁹ Ena ika 7 ni Okotova, 1943, ni sa yabaki 48, a tabaki kina o Spencer W. Kimball me dua na iApositolo.

E a tolusagavulu taucoko na yabaki na nona veiqaravi o Elder Kimball ena Kuoramu ni Le Tinikarua. Ena gauna oqori a veilakoyaki vakalevu sara ki na veivanua, ka vaqaqacotaki ira na lewenilotu ka vukea na nodra tubucake ena matanitu. Ena dua na ilesilesi talei mai vei Peresitedi George Albert Smith, a kauwai sara vakabibi o Elder Kimball ki na kawa nei parofita Liai ena iVola i Momani—o ira na itaukei ni Vualiku, iWasewase e Loma, kei na Ceva kei Amerika. E dau veilauti na nona vosa me baleta na nodra cakacaka ena kuoramu e cake ni Lotu vakakina vei ira na veivakaduiduitaki vakamatatamata kei na nodra dau tabaki sobu na dravudravua.

E dau vaka na serekali ka matata vinaka na nona vunau o Elder Kimball. E dau vakamacalataka na veiulutaga bibi ka rawa me ra vakayacora o ira na lewe ni Lotu. Me ikuri ni nona vosa e vuqa, a vola na ivola The Miracle of Forgiveness. A vakayavutaki mai na ivola oqo na nona veiqaravi vakabalavu tu vaka-iapositolo, ka vakasalataki ira era rawai ena cala bibi. Ena ivola oqo a vakamacalataka kina na nona nuitaki keda tiko na Turaga, na noda rawa ka vakalou, kei na salatu me da muria ni da veivutuni ka rawata na ivakadei ni veivosoti mai lagi. E vakadinadinataka o Elder Kimball vei ira era wilika ni sa dau loloma vakalou na Turaga ka na vosoti ira era veivutuni vakaidina.

Bolebole ni Bula Vakayago

Ena gauna ni nona bula, e a sotava o Spencer W. Kimball e vuqa sara na veimataqali mavoa kei na tauvimate. E rua na bole-bole ni bula vakayago a yaco vua ni a se iApositolo tiko. Na imatai ni mate e a vakamalumalumutaki Elder Kimball sara ka a leqa kina na domona. Ena mua ni 1956 a vila ni sa droga ca na domona. E a kunei ni tauvi koya tiko na kenisa ni domo. A vakayacori vua e dua na veisele ena Julai 1957 ka a kau tani kina e dua na salawa ni domona kei na dua tale na tikina. Ni oti na veisele levu o ya, a vakaceguya na domona me rawa ni vakavatukana na kena mavo. E a moce yadrayadra o Elder Kimball ka vakasamataka kevaka ena rawa ni vosa tale.

Ni oti e ono na vula mai na siga ni veisele, era sa vakaraitaka na vuniwai ni sa mavo vinaka na domo i Elder Kimball. E talanoataka o Elder Boyd K. Packer ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua na nona dau veiwalitaka vei ira na vakarorogo na irogorogo vou ni domona:

“Me na tovolei mada. E rawa beka ni vosa? E rawa beka ni vunau?

“E a lesu tale o koya ki na nona vale [e Arizona] me sevutaka kina na nona vosa.… Ia oqo ena koniferedi ni iTeki o St. Joseph,… sa mai tucake tu ena itutu ni vunau.

“ ‘Au sa lesu tale mai eke,’ a kaya, ‘meu mai maliwai kemuni na wekaqu. Ena buca oqo au sa mai vakatulewa vaka-peresitedi ni iteki.’ E rairai e nanuma tiko kevaka me na sega ni rawata, oqo na vanua era na tiko kina o ira era lomani koya vakalevu ka kilai koya vakavinaka.

“E a yaco e kea e dua na yalololoma levu. Na vakanomodi ni gauna talei o ya a tagutuvi ena nona a tomana, ‘Au na tukuna vei kemuni na veika sa yaco vei au. Au a lako tu ki na Tokalau, au a sotavi ira kina na dau musudomo.…’ Ni oti o ya sa sega ni kauwaitaki na veika e tukuna. Sa lesu tale mai o Elder Kimball!”²⁰

E rogo malumu na domona vou, bi ka droga. E a vakamacalataka vakaoqo o Elder Packer, “e dua na domo e malumu, veivakauqeti, e vinaka, e domo soli, e dua na domo veimasuti, na domo …era taleitaka na Yalododonu Edaidai.”²¹

E a yaco talega vei Elder Kimball na mate ni uto eso. Ni oti na nona tabaki me iApositolo, a tauvi koya e vica na mate ni uto. Ena 1972, ni se veiqaravi tiko vaka-Peresitedi Vakatawa ni Kuoramu ni Le Tinikarua, e a vakayacori vua e dua na veisele rerevaki. Ena gauna o ya e a vuniwai ni uto tiko nei Peresitedi Kimball o Dr. Russell M Nelson. Oti o ya, ni sa qai mai lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua o Elder Nelson, a tukuna kina na veika a yaco ena veisele o ya: “Au na sega ni guilecava rawa na ituvaki ni yaloqu ni sa tekivu yavala tale mai vakaukauwa ka vagumatua na utona. Ena gauna vata o ya a vakatakila mai vei au na Yalotabu ni o koya na tamata tauvimate oqo ena yaco me parofita ni Kalou e vuravura.”²²

Peresitedi ni Lotu

Ena bogi ni ika 26 ni Tiseba, 1973 a leqa vakasauri kina o Peresitedi Harold B. Lee, na ika 11 ni Peresitedi ni Lotu. Ena kena dau vakamuri ga na ivakarau ni veisosomitaki ni iapositolo ena Lotu, a vakatikori kina o Spencer W. Kimball, na lewe iliuliu ni Kuoramu ni Le Tinikarua ena ika 30 ni Tiseba 1973, me sa Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.

Era a kurabui sara ena ka oqo o ira na lewe ni Lotu—ka vakabibi vei Peresitedi Kimball. E a tabaki me iApositolo ni oti e rua veimama na yabaki na nona a tabaki o Harold B. Lee. E dina ga ni qase cake o Peresitedi Kimball ena va na yabaki mai vei Peresitedi Lee, ka laurai, ni tautauvimate wasoma, ka sa namaka tu o Peresitedi Kimball ni na sega ni bula tiko me sosomitaki Peresitedi Lee. A qai kaya e muri: “Au sa kila deivaki sara tu ga niu na mate, ni yaco mai na gauna, niu sa peresitedi ni Le Tinikarua.… Au a kaya ena veibulu nei Peresitedi Lee ni a sega tale ni dua a masu vagumatua cake me vakataki au kei Sisita Kimball me vakabulai ni a tauvimate tiko ka me gugumatua ni a bula vinaka tiko.”²³

E a tokoni o Peresitedi Kimball mai vei ira na lewe ni Lotu ena koniferedi raraba ni Epereli 1974. E a sega ni kakavaka o koya na itutu oqo, ia a digitaki koya na Turaga me Nona parofita, daurairai, ka dauvakatakila ka me liutaka na Nona Lotu kei na matanitu e vuravura.

Mai na kena salavata na koniferedi raraba ni Epereli, a vosa kina o Peresitedi Kimball me baleta na cakacaka ni kaulotu ena dua na nodra soqoni na iliuliu ni Lotu. E a tiko talega ena soqoni o ya o Elder William Grant Bangerter, ka a qai laki lewe ni Mataveiliutaki ni Vitusagavulu, a mata tiko ni iwasewase ena gauna o ya. E a qai kaya o koya me baleta na veivakauqeti nei Peresitedi Kimball:

“Keimami sa qai kila ni sa tadolava tiko o Peresitedi Kimball na katuba vakayalo ka sa sureti keimami tiko me keimami raica vata kei koya na ituvatuva ni bula tawamudu. Sa vaka sara ga e sa dreta laivi na ilati ka a vakatabogotaka tu na inaki nei koya sa Cecere ka sureti keimami me keimami raica vata kei koya na inaki ni kosipeli kei na ituvatuva ni kena cakacaka.

“Au sega ni vakabekataka ni sega ni dua na tamata ka tiko e kea me na guilecava rawa na siga o ya. Oi au mada ga au se bera tale mada ni wilika vakarua mai na gauna o ya na vosa nei Peresitedi Kimball, ia na iusutu ni veika a tukuna e makaresese vinaka sara tu ga ena noqu vakasama kau rawa ni wiligusutaka ena gauna oqo.

“E a curumi Peresitedi Kimball na Yalo ni Turaga ka dewa mai vua kivei keimami ka yaco me keimami vakila, ka sa veivakayavalati ka veivakurabuitaki. Sa tevuka vei keimami e dua na katuba ni raivotu lagilagi.”²⁴

Na vosa o ya nei Peresitedi Kimball a voqataka kina na iusutu ni nona veiqaravi vaka-Peresitedi ni Lotu:

“Kemuni na taciqu, au a vakasamataka tiko kevaka eda sa gugumatua dina tiko. Eda sa lomavinaka tiko beka ena noda saga me vakavulici o vuravura taucoko? Sa 144 oqo na yabaki ni noda kaulotu tiko mai. Eda sa vakavakarau tiko beka me da vakarabailevutaka na noda sasaga? Me da vakalevutaka na noda rai? …

“Kemuni na taciqu au sega ni tatadra tiko, meu kaya kina ni na rawarawa ka sega kina na mosi se me na vakayacori ga ena dua na siga, ia au sa vakabauta dina ni da rawa ni gugumatua ka cakacaka vakaukauwa cake mai na kena eda vakayacora tiko.…

“…Au vakabauta ni kevaka eda na yalovata ka duavata ka inakinaki vata me da rawa ni toso ki liu ka veisautaka na irairai ka vaka me kaya tiko ‘Eda sa toso vinaka tiko. Me da kakua ni vakacacana na ituvatuva.” ’ ”²⁵

Sa tekivu talega kina e dua na itabayabaki vinaka ni tubu kei na veisau. E dina ga ni ulu ni vakasama oqo na cakacaka ni kaulotu, ia sa laki makaresese sara vei ira na lewe ni Lotu ni o Peresitedi Kimball e sega ni taleitaka na tu vakadua ena dua na cakacaka ni veika dodonu.

Cakacaka ni Kaulotu

E a saga o Peresitedi Kimball me tadolava na salatu ki na veimatanitu me vunautaki kina na kosipeli. Na tawase mai na “Cold War” o ira na matanitu vakamatatamata kei na komunisi sa tarova kina na kaulotu ki na veimatanitu e Iurope kei Esia. Sa vakakina na lawa ni Lotu ena vuku ni veitabaki ki na matabete sa yalana na cakacaka ni kaulotu mai Aferika, vanua vaka-Esia mai na Ceva kei Amerika kei na Caribbean. E a vakasaqara o Peresitedi Kimball na veimadigi yadua me curuma yani na Lotu na veivanua.

Ena gauna vata o ya, a vakamacalataka ni veimadigi cecere ni nodra vakavulici na veimatanitu ena vakatau ki na nodra lomasoli na lewe ni Lotu me ra ciqoma na veimadigi o ya. Kivei ira na cauravou bula kilikili ka sa vakavakarau tu, me kakua ni raici na cakacaka ni kaulotu me dua na digidigi ia me dua na ilesilesi ka madigi vakalou. Oqo e dua na itavi e nodra na cauravou se vanua cava ga e tadu mai kina. Sa rawa talega vei ira na goneyalewa me ra daukaulotu ia e sega ni tautauvata na nodra itavi na cauravou. Me ikuri, era sa dau vakauqeti talega na veiwatini qase me ra vakaitavi talega ena kaulotu. Ena gauna sa tekivu veiqaravi kina o Spencer W. Kimball me Peresitedi ni Lotu, era sa veiqaravi tiko kina e 17,000 na daukaulotu e vuravura taucoko. Ena gauna sa mate kina ni oti e tinikarua na yabaki, sa toro cake sara na iwiliwili o ya ki na 20,000. Sa vakavuana sara vakalevu na cakacaka ni kaulotu: Sa toso cake na iwiliwili ni lewenilotu mai na 3.3 na milioni ka sa volekata sara na 6 na milioni.

Ena nona a vosa kivei ira e dua na ilawalawa lewe ni Lotu itabagone ena 1975, a kaya kina o Peresitedi Kimball: “Ko ni sa kila tiko beka na veika sa vakayacora na Turaga vei kemuni na cauravou? E totoka na kemuni irairai na cauravou. E kaukauwa ka vinaka ka mamarau na kemuni ituvaki. O cei a solia vei kemuni na nomuni bula oqo? O cei a solia na matamuni? O cei a solia na daligamuni? O cei a solia na rorogo ni daligamuni? Ko ni dau vakasamataka beka na veika oqo? E dua e a solia dina vei kemuni na iyau sega ni saumi rawa oqo.”

E a qai vakamacalataka sara o koya na veika a sotava ena kena sele na domona ka sa mai vo ga vakalailai sara na voqa ni domona. A tomana tale ena nona kaya: “Meu taroga mada e vica vei kemuni ko ni sa lomasoli me kau laivi na rorogo ni domomuni? Ko a volia beka se veisolisolitaka? E dua beka a solia vei iko? A solia beka vei iko na Turaga na rorogo ni domomu mo rawa kina ni vakamacalataki iko? Sa na qai rawa beka mo gole yani ki vuravura ka wasea yani na italanoa cecere duadua, ka tukuna vei ira na tamata ni sa vakalesui mai na dina; ni sa semati ira tikoga mai na Turaga na parofita ka vakatekivu mai vei Atama ki na siga nikua; ka sa vakatikori tu vei iko na matabete tabu, mo sa na qai vakarabailevutaka ena nomu bula taucoko? Vakaraitaka yani ki vuravura! Era gadreva tu!

“Ia au na tarogi iko tale, o cei e solia vei iko na voqa ni domomu? Baleta na cava?—mo lagasere beka kina se vosa se veiwali kei ira na tamata? Se a solia beka o koya vei iko na domo oqori mo vakatavulica kina na kosipeli? …

“Ia oqo au sa nanuma me da gole yani ki na buturara ni kaulotu, se vakaevei?—oi kemuni yadua na cauravou bula kilikili.”²⁶

Cakacaka ni Valetabu

Ni sa Peresitedi ni Lotu, sa raica vagumatua sara o Spencer W. Kimball na kena toso cake na levu ni valetabu e tara. Ena itekivu ni nona veiliutaki a veiqaravi tiko kina e 15 na valetabu; kei na gauna sa mai leqa kina ni oti toka e 12 na yabaki, a toso cake na iwiliwili ki na 36, e sivia ni vakaruataki. A kaya kina vakaoqo o Peresitedi Gordon B. Hinckley, na iKarua ni Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada, “Na veivakayavalati cecere oqo ni tara valetabu a vakaraitaka mai o Peresitedi Kimball mai na ivakatakila ni Turaga.”²⁷

Me baleta na cakacaka ni valetabu, a kaya kina o Peresitedi Kimball: “Sa roro voleka tiko mai vei keda na siga era na veiqaravi kina ena siga kei na bogi na veivaletabu e vuravura.… Era na oga vakalevu na tamata cakacaka ena siga kei na bogi, me baleta na bibi ni cakacaka oqo kei na iwiliwili vakaitamera ni tamata era wawa tu ena vuravura ni yalo ka ra sa kerea, ka gadreva dina tiko me yaco yani vei ira na veivakalougatataki oqo.”²⁸

Liutaki ni Lotu

Ena 1975 kei na 1976, a lewa kina o Peresitedi Kimball me veisau ka vakarabailevutaki na liutaki ni Lotu me veiraurau vata kei na tubu ni Lotu. Me tiki ni veisau vou oqo kei na nodra ilesilesi na Vakaitutu Raraba, a vakayavutaki vou kina na iMatai ni Kuoramu ni Vitusagavulu ka me qai yacova na Okotova 1976 sa vakacurumi vou e 39 na veitacini vakalotu. “Mai na kalawa oqo,” a vakamacalataka o Peresitedi Kimball “ni ko iratou na kuoramu veiliutaki ni Lotu ka tuvanaki ena ivakatakila,—o ya na Mataveiliutaki Taumada, na Kuoramu ni Le Tinikarua, kei na iMatai ni Kuoramu ni Vitusagavulu,—eratou sa mai vakatikori oqo me vaka sa vakatakila mai na Turaga. Oqo sa na qai rawa me qaravi kina vakavinaka sara na cakacaka vakaitamera sa tu ka me vakavakarau ki na kena vakarabailevutaki kei na toso totolo ni cakacaka oqo, ka nanamaki tiko ki na siga ena lesu mai kina na Turaga me mai liutaka vakaikoya na Nona lotu kei na matanitu.”²⁹ Na ivakatakila oqo mai vua na Turaga kivua na Nona parofita sa laki muataka na veisau eso ena veiliutaki ena Lotu me vaka e gadrevi ena “cakacaka ni were ni vaini” (V&V107:96).

Na iVolanikalou

Ena 1976, a vakatulewa kina o Peresitedi Kimball me baleta e rua na ivakatakila, e dua vua na Parofita ko Josefa Simici ka dua vei Peresitedi Joseph F. Smith, me vakacurumi ki na veivolanikalou (raica V&V 137 kei na 138). Mai na lewa nei Peresitedi Kimball, a tabaki kina ena 1979 na iVolatabu Makawa ni YDE kei na ilavelave vou ni ivolatolu (na iVola i Momani, na Vunau kei na Veiyalayalati, kei na Mataniciva Talei) ka a tabaki ena 1981. E a kaya o Elder Boyd K. Packer me baleta na kedra tabaki na ivolanikalou oqo, “Ni toso tiko na bula, ena vakatokai na ka oqo ena itukutuku ni veigauna, me ulu ni rawa ka ena veiliutaki nei Peresitedi Spencer W. Kimball.”³⁰

E a vakayagataki talega na ivolanikalou me yavutaka na lewenivuli ni Matawilivola ni Sigatabu ena Lotu, ena gauna ni veiqaravi nei Peresitedi Kimball.

Vakarawarawataki

Ena kena sa rabailevu tikoga na levu kei na cakacaka ni Lotu, era sa raica rawa kina o Peresitedi Kimball kei ira na iliuliu ni Lotu na kena sa vinakati me vakarawarawataki na veiparokaramu ni Lotu me rawa kina, ena kena e bibi duadua me vakarautaki vakarawarawa ena so na sala vei ira na tabana vovou ka vakakina vei ira na tabanalevu era a tauyavutaki makawa mai. E kaya vakaoqo o Peresitedi Kimball:

“Na ilesilesi ni Lotu me vakarautaka vei ira na lewena na ivakavuvuli, na parokaramu, kei na matabete me rawa ni ra vakarautaki ira me ra bula vakalou. Na noda gugumatua, vakatamata yadua kei na Lotu, ena vakatau vakatabakidua ena noda yalodina ki na bulataki ni kosipeli ena noda vuvale. Mai na noda raica rawa vakavinaka na noda ilesilesi vakatamata yadua kei na ilesilesi ni matavuvale kei na itikotiko sa na rawa kina me da kila vakavinaka ni veikuoramu ni matabete kei na veimataisoqosoqo, ka vakakina na tabanalevu kei na iteki, e sa kedra inaki taumada me vukei ira na lewenilotu me ra bulataka na kosipeli ena loma ni nodra vuvale. Eda sa na qai kila kina ni ra sa bibi cake na tamata mai na parokaramu, ka sa dodonu ki na parokaramu ni Lotu me na veitokoni tikoga ka kakua ni vakawalena na itavi qaravi vakosipeli ni matavuvale.…

“Na noda gumatuataka na kena bulataki na kosipeli ena vuvale me sa itukutuku matata ni lewe ni matabete yadua kei na parokaramu ni mataisoqosoqo, ka vakalailaitaki, ena so na vanua, eso na itavi qaravi e digitaki ka na rawa ni dau tagutuva na vakaliuci tikoga ni matavuvale kei na itikotiko.”³¹

E dua na veisau levu ena gauna ni veiliutaki nei Peresitedi Kimball o ya na kena tauyavutaki na tolu na auwa ni gauna ni lotu ena Sigatabu. Oqo e sa semata kina na veisoqoni ena loma ni macawa kei na kena ena Sigatabu ki na dua na ivakarau ni soqoni ena Sigatabu e matata ka rawarawa cake. Na tauyavutaki ni soqoni cokovata oqo ena 1980 sa vakalailaitaka sobu na vakayagataki ni gauna kei na ilavo mai vei ira na lewe ni Lotu me rawa ni ra vakaitavi taucoko sara ena parokaramu ni Turaga.

iVakatakila me baleta na Matabete

E dua vei ira na veisau levu duadua ka a yaco ena veiliutaki nei Spencer W. Kimball o ya na ivakatakila me baleta na matabete (raica Ai Vakaro Raraba 2 ena Vunau kei na Veiyalayalati).

Ena ika 1 ni June, 1978, eratou a bose ena loqi e cake ni Valetabu e Salt Lake o Peresitedi Kimball, vata kei na lewe tale eso ni Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. E a tiko talega ena soqoni o ya o Peresitedi Gordon B. Hinckley ni a lewe tiko ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ka a qai tukuna vakaoqo:

“Na iulutaga ni kena soli yani na veivakalougatataki ni matabete vei ira na loaloa era sa dau vakasamataka tiko mai ena veiyabaki sa oti o ira na Veitacini Vakalotu. Era sa dau kauta cake tiko mai vakawasoma na Peresitedi ni Lotu. Oqo e dua na ka a kauwai sara kina vakalevu o Peresitedi Spencer W. Kimball.

“Ena dua na gauna balavu a masulaka tiko mai kina o koya na taro bibi ka dredre oqo. E dau balavu sara na nona dau laki masumasu ka vakanananu titobu vakataki koya ena loqi e cake ni valetabu.

“Ena soqoni oqo a vakaraitaka cake kina o koya na ulutaga oqo vei ira na Veitacini Vakalotu—vei rau na nona Daunivakasala kei iratou na iApositolo. Ni oti na bose oqo keitou a qai duavata ena masu ena kena ituvaki vakayalo e cecere duadua. E a cabora na masu o Peresitedi Kimball.… E a tiko e kea na Yalo ni Turaga. E a yaco vua na parofita ena kaukauwa ni Yalo Tabu e dua na veivakadeitaki ni iulutaga a masulaka e dodonu, ni sa yaco mai na kena gauna, me sa vakatikori yani na veivakalougatataki lagilagi ni matabete vei ira na tagane bula kilikili ena veivanua kecega se ra kawatamata cava ga.

“Na tamata yadua era soqoni tiko e kea, era vakila talega na ka o ya.

“O ya e dua na gauna vakanomodi ka cecere duadua.…

“…E sega ni dua vei keimami a tiko ena soqoni o ya me tau tauvata tikoga ni oti o ya. Sa sega talega ni se bau vakaoqo e liu na Lotu.”³²

Na vakaraitaki raraba ni ivakatakila oqo a volai ena dua na ivola ena ika 8 ni June, 1978, vei ira raraba na matabete ni veivanua ena Lotu taucoko: “Me soli na ilesilesi vakabete vei ira yadua na tagane yalodina ka kilai ni ganiti ira; io sa soli talega vei ira na kaukauwa me ra vakayacora kina na kena cakacaka; ia era na qai marautaka vata kei ira na wekadra na veivakalougatataki e vure mai kina me yaco sara ki na veivakalougatataki ena valetabu” (V&V, Ai Vakaro Raraba 2).

E kaya o Peresitedi Gordon B. Hinckley: “E a veisoliyaki yani na ivola oqo ki na Lotu kei na veimatanitu. E sega ni gadrevi meu tukuna vei kemuni na marau cecekia e a yaco ena loma kei na taudaku ni Lotu. E a levu na tagi, kei na wainimata ni vakavinavinaka e sega walega mai vei ira a yalani taumada tu vei ira na matabete kei ira era na vakatikori sara mai na ivakaro oqo, ia vei ira talega na tagane kei na yalewa ena Lotu e vuravura taucoko era a vakila na veika keimami a vakila me baleta na ka oqo.”³³

Ni oti toka e tolu na vula, a kaya vakaoqo o Peresitedi Kimball me baleta na ivakatakila o ya: “E dua vei ira na Veitacini Vakalotu a kaya e na noa ni sa yaco mai oqo e dua vei ira na veisau kei na veivakalougatataki cecere duadua e se qai bau kilai vakadua.… Vakavo walega e vica na tamata era dau vakaduiduile, era sa ciqoma na lewe i vuravura na veisau oqo ena vakavinavinaka.… Ia oqo sa dua na ka na neimami marautaka vakalevu na ka oqo, vakabibi vei ira a yalani taumada tu vei ira na veivakalougatataki oqo.”³⁴

Lomani Ira na Tamata kei na Cakacaka ni Turaga

Ena nona vakamacalataki Peresitedi Kimball, a kaya kina vakaoqo o Elder Neal A. Maxwell ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua: “Sa tu ena nona veiqaravi na turaga oqo e dua na yalo ni veivakauqeti vinaka. E veilauti na matana dauloloma, na nona dauveimokoti, na nona iregu savasava, na nona yalololoma—era vakila e vuqa na tamata—era umanaka kina e dua na veimaliwai vinaka me baleta na turaga oqo, e sega ni vakayawaki koya, ia ena loloma veikauwaitaki. Na nona loloma e rabailevu; e sega ni dua e vakuai mai kina. Era nanuma na Vakaitutu Raraba yadua ni ra gone ni toko nei Peresitedi Kimball, baleta ni dau lomani keimami vakavinaka sara. Ena rawa vakacava vua e dua me duatani na nona nanuma?”³⁵

E a kaya o Peresitedi Kimball vei ira na lewe ni Lotu, “Au vinakata meu kilai ena noqu lomani ira na taciqu kei na ganequ ena Lotu.”³⁶ Era vakatakila ka vakaraitaka na Yalododonu Edaidai na nodra lomani koya me idole, ka a vakavinavinaka kina o koya. E kaya o koya: “Au dau tukuna vei ira era dau kaya ni ra lomani au, ‘Ia oqori e ka vinaka, baleta ni oqori na noqu bula! Kau sa kaya vakaidina tiko oqo.”³⁷

Ena nona ivakarau dauloloma ia ka gugumatua, a vakasalataki ira kina na Yalododonu Edaidai o Peresitedi Kimball me ra vakarabailevutaka na nodra qarava na Turaga, valuti na vakawelewele, ivalavala ca, se leqa tale eso ka dau vakataotaka na nodra toso ki liu. Ena nona bula, e a dua na ivakaraitaki ni gugumatua ena veiqaravi vua na Turaga, se cava ga na dredre e sotavi.

E kaya vakaoqo me baleti Peresitedi Kimball o Elder Robert D. Hales, a lewe ni iMatai ni Kuoramu ni Vitusagavulu ena gauna o ya,: “Oqo e dua na turaga daucakacaka, ka vakatakilai toka ena dua na ivakatakilakila ena nona teveli ka tukuna toka vakaoqo, ‘Mo Kitaka.’… Na ivakaraitaki ni nona loloma e dau muataki ira era dau vakamuria na nona ivakaraitaki me ra rawa ka kina vakavinaka ka vakarabailevutaka na nodra kakavaki me ra vinaka sara.”³⁸

Ena dua na vosa ni koniferedi raraba ni Okotova 1979, a tukuna kina o Peresitedi Kimball na italanoa mai na Veiyalayalati Makawa me baleti Kelepi, ka a sotava na bolebole eso ni kena curumi na vanua yalataki, a kaya kina, “Mo solia kina vei au na ulunivanua oqo” (Josua 14:12)., E a kaya kina o Peresitedi Kimball, me baleta na vosa oqo:

“Oqo na lomaqu me baleta na cakacaka oqo ena gauna oqo. Era sa tadravi keda tu oqo na bolebole levu, ka me tauri na madigi lelevu. Au na ciqoma na veika talei kau gadreva meu kaya vua na Turaga ena yalo vakacegu, ‘Solia vei au na ulunivanua oqo,’ solia vei au na bolebole oqori.

“Ena yalo vakacegu, au sa yalataka vua na Turaga vata kei kemuni na taciqu kei na ganequ, kemuni na itokani vakacakacaka ena inaki tabu i Karisito: au na toso tikoga ki liu, ena vakabauta na Kalou ni Isireli, kau kila ni na muataki ka liutaki keda, ka dusimaki keda, me yacova yani na noda vanua yalataki kei na kalougata sa yalataki tu vei keda.…

“Au sa vakamasuti kemuni vakayadua vagumatua ka vakaidina mo ni vakayacora na yalayala kei na cakacaka oqo—oi kemuni taucoko na iliuliu ni matabete, yalewa yadua ni Isireli, na cauravou yadua, goneyalewa yadua, gonetagane kei na goneyalewa lalai yadua.”³⁹

Ena ika 5 ni Noveba, 1985, ni sa voleka ni 12 na yabaki na nona veiqaravi tiko vaka-Peresitedi ni Lotu, a mai leqa kina o Spencer W. Kimball. Ena gauna a mai leqa kina o Peresitedi Kimball, a kaya kina vakaoqo o Peresitedi Gordon B. Hinckley na nona daunivakasala: “Sa dua na gauna ka madigi cecere na noqu mai veiqaravi vakavoleka kei Peresitedi Kimball ena duavata ena cakacaka ni Turaga. Ena dua na gauna au a tovolea meu vakamaluataki koya vakalailai, ka qai kaya mai, ‘Gordon, na noqu bula sa vaka na noqu ivava—me na yavu ga mai ena cakacaka.’ E a bula vakakina. E a mate vakakina. Sa gole yani o koya me laki tiko kei Koya na nona italai, o ya na Turaga o Jisu Karisito, ka a vakadi nadinataka o koya.”⁴⁰

family singing — O Andrew kei Olive Kimball ena 1897 kei iratou na luvedrau (mai na imawi ki na imatau): Ruth, Gordon, Alice, Clare, Spencer (e tene tiko vei Andrew), kei Delbert.

newborn baby — Na cauravou o Spencer W. Kimball (imawi) vata kei Clarence Naylor, e dua na itokani gonetagane,.