Te Bwaibwai n te Berita
Ni bwaibwai ma te Atua ao n nakonako ma ngaia n tatabemaniia ni Kawaina n te berita bon te kakabwaiaaki man te bwaibwai n te berita.
Tariu ao mwaneu aika tangiraki, te karaki are e taekinaki bon ibukin te ataei n te Moanrinan ae reirei aron te tataro. “Ko rabwa ibukin te reta A, te reta B, … te reta G.” E reitinako ana tataro te ataei, “Ko rabwa ibukin reeta aika X, Y, Z. Tamara are i Karawa ae Tangiraki, ko rabwa ibukin te nambwa 1, te nambwa 2.” Te tia reirei n te Moanrinan e raraoma ma e tataninga ma te wanawana. E taku te ataei, “Ko rabwa ibukin te nambwa 5, te nambwa 6—ao korabwa ibukin au tia reirei n te Moanrinan. Ti ngaia te aomata ae e a tia ni kariaia bwa n na kabanea au tataro.”
Tamara are i Karawa e bon ongo aia tataro ataei n tatabemania nako. Ma te tangira ae akea tokina, E kaungaira bwa ti na roko ni kakoaua ao n riki bwa kaaina man te berita.
Te aonaaba aei e onrake n te mwamwanaaki man tarakin te bai. A mwaiti aika uarereke aia tai ao ni karaoaki n te bai. Ngkana ti aki tabeakin taratara aika mwamwana te aba, keewe, taekinan bwaai aika aki tangiraki ke a tanigiraki, ti tangira ae mwaiti riki nakon te bwai ae aki teimaan, reitaki aika aki teimaan, ke katakin karaoakin bwain te aonaaba. Ma te kakaitau, iai te kawai n tokanikai iaon bwaai ake a taekinaki ae na ko na ni kaekaa te kaangaanga anne.
Ngkana ti roko nakon ana tua te Atua aika tamaroa n Tangiria ao naake irarikira n te berita, ti karaoia tiaki bukina ngkai ti boou ke ti irua ma kanga Natina n te mweenga.1 Te rongorongo ngkoa ae taraa ni kaitara ke n aki raoiroi nakon te iango ma e bon tiku ni koaua. Ngkana tiaki ukoukori bwain te aonaaba aei aika a mamate nanora iai, ibukin te berita ae ti a tia ni karaoi, ti kunea ao n riki bwa ngaira te kabanea n tamaroa ae akea tokina2inaomata, maiu, koaua—ao ni kamataata aron ara reitaki ae moan te kakawaki. Te bwaibwai n te berita bon karaoan ao kawakinan berita nakon te Atua ao ngaira n tatabemaniira rinanon otenanti aika tabu, are e kaoa mwakan aron te Atua bwa e na kakoauaki ni maiura.3 Ngkana ti beritai ara bwai aika iai iroura, ti kona n raka riki nakon ae bon ngaira. Te bwaibwai n te Berita e anganiira te tabo, te rongorongo, te kona n riki nako iai. E karekea te onimaki n te maiu ao te kamaiuaki.4
Berita mairoun te Atua e karekea te tangira ibukin ao mairoun te Atua ao ngaia anne bukina ao ma ngaira n tatabemaniira. Tamara are i Karawa e tangiriira riki ao e kinaira riki nakon are ti bon tangiriira ke ni kinaira ibon iroura. Te onimaki iroun Iesu Kristo ao oin bitakira (rairannano) e karekea te nanoanga, te akoi, te rairannano. Bwaai aikai a karaunanoia aika maraki, maroa, ribuaka ae ti rinanona n te maiu aei. Bukina bwa ngaia te Atua, Tamara are i Karawa e tangiriira bwa ti na karekea ana bwaintangira te Atua aika moan te korakora—Ana kimwareirei, Maiuna ae akea tokina.5
Atuara bon Atuan te berita. Man arona n Atua, E “kawakina te berita ae tabu ao e kaota te nanoanga.”6 E teimatoa Ana berita “ti ngkana iai te tai, ke e na iai temanna te aomata ae tiku ni kamaiuaki i aon te aba.”7 Tiaki kantaningaki bwa ti na maiuakin maiura aika akea nanoia ni maiura ae mamate ma te aki koaua ao te raraoma, ma ni kimwareirei n te reitaki n te berita ae kakawaki “e korakora riki nakon ana kabaebae te mate.”8
Ana otenanti ao ana berita te Atua ti tearona nakoia aomata ni kabane ibukin bwaai aika kainnanoaki ao n onoti ibukin kakoroan nanoia iroun temanna ma temanna. N ana motiraoi te Atua, aomata n taatabemaniia n taabo ao n rooro ni kabane a kona ni karekei otenanti ni kamaiu. E a kabonganaaki te inaomata n rinerine—aomata n tatabemaniia a kona n rineia bwa ana butimwaai otenanti ake anganaki. Ana otenanti te Atua a katauraoi kanikinaean Kawaina n te berita. Ti atonga ana baire te Atua ni uotiia Ana ataei nakon mwengaia bwa te babaire ibukin te kaboaki, te babaire ni kamaiu, te babaire ni kakukurei. Kaboan maiura, te kamaiu, te kukurei n te tieretio a kona n riki bukina bwa Iesu Kristo “e kakoroa bukin te mwakuri ni kamaiu ae kororaoi aei.”9
Ni bwaibwai ma te Atua ao n nakonako ma ngaia n tatabemaniia ni Kawaina n te berita bon te kakabwaiaaki man te bwaibwai n te berita.
Te moan, te bwaibwai n te berita e boboto iroun Iesu Kristo are te “tia Raoi n te berita nabangkai.”10 Bwaai ni kabane a kona n nakoraoi ibukin raoiroira ngkana ti “katabuaki rinanon Kristo … n ana berita are tabu te Tama.”11 Kakabwaia ni kabane aika a raoiroi ao ni beritanaki a reke nakoia aika a teimatoa ni kororaoi ni uaa te toki. Te “kukurei irouia ake a kawakin ana tua te Atua” bon te “kakabwaiaaki ni bwaai ni kabane, n te maiu n rabwata ao te maiu tamnei,” ao “ ngkana a tei matoa ni kakaonimaki ni karokoa te toki a na maeka ma te Atua n te … kukurei ae aki totoki.”12
Ngkana ti karinei ara berita, ti kona n tabetai n namakinna ae ti mena inanon te koraki n anera. Ao ti na raonaki irouia anera—naake ti tangiriia ao a kakabwaiaira n iteran te rabuna aei ao naake a tangiriira ao ni kakabaiaira man iteran te rabuna are teuana.
N te tai ae aki maan Titita Gong ao Ngai ti noora te katooto n te bwaibwai n te berita ae maon te tamaroa ao n tangiraki inanon ruun te onaoraki. Te kairake ni karo e rangin ni kainnanoa onean mwiin ana kirine. Ana utu a tang, aki mamatam, ao n tataro ibukina ni karekean ana kirine. Ngke e a reke te rongorongo bwa e a reke te kirine ni kamaiu, kinnabana e taetae ni karaurau, “Au kantaninga bwa te utu akanne e raoiroi irouia.” Te riki ni bwaibwai n te berita e, reke n ana taeka te Abotoro Bauro, “bwa ti na kaungai nanora, ngai ma ngkami n ara onimaki ae ti i buobuoki iai.”13
N te maiu aei, ao ti kona ni kabua te onimaki iroun te Atua, ma E aki kona ni bua Ana onimaki iroura. N aron te katei n te taetae, E teimatoa n tataningaira bwa ti na oki Nakoina ao E na kairiira ni kawaira. E kaoira bwa ti na nako ke n oki nakon taian berita ake a mwakena Kawaina. E tataninga n tauraoi ni inga ma ngaira, e ngae ngke ti “mena i kiraroa.”14 Ngkana ti taratara ma te mata n onimaki ibukin baeten, boton maiura, ke te tamnei are e reke man nambwa aika katanetaneaki n ara taneiai, ti kona nora Ana tangira n nanoanga ao Ana kaunganano, riki n ara tai ni kataaki, nanokawaki, ao kakaewenako, n raonaki ma kimwareireira. Ana mwaitira aron kairuara ke bwakara, ngkana ti teimatoa ni waaki rake Nakoina, E na buokiira, teutana imwiin teutana.
Te Kauoua, Ana Boki Moomon bon te bwai ni kakoaua ae ti kona n taua ni baira ni bwaibwai n te berita. Ana Boki Moomon bon te kawai ae beritanaki ibukin ikotakiia natin te Atua ae taetae ni burabetiaki bwa te berita naba ngkai.15 Ngkana ti wareka Ana Boki Moomon, bon iroura ma tabeman, tao ni karaurau ke n takarua, ti kona ni bubutia te Atua “ma te nano ae koaua ma nanomi raoi, ao te onimaki iroun Kristo,” e na bon kaota te koaua nakoimi, ni mwaakan te Tamnei ae Raoiroi bwa e bon koaua Ana Boki Moomon.16 E raonaki aei ma te koaua ae Iesu Kristo bon Ara Tia Kamaiu, Iotebwa Timiti bon te burabeti ni Boong aikai, ao ana Ekaretia te Uea e ingoanaki n Arana—Ana Ekaretia Iesu Kristo ibukiia Aika Itiaki ni Boong Aika kaitira.17
Ana Boki Moomon e taekinaki n te berita n taai ake ngkoa ao n taai aikai nakoimi aika natin Riaai, “natiia burabeti.”18 A karekea te berita ae tabu ami bakatibu bwa ngkoe, aia kariki, a na kinaa te bwanaa ae kanga bwanaan ae a tia ni mate n Ana Boki Moomon.19 Te bwana ae kam namakinna ngkana ko warekia e kakoaua bwa “ataein te berita ae tabu ngkami”20 ao Iesu bon am Tia Kawakin Tiibu ae Raoiroi.
Ana Boki Moomon e kaoira n tatabemaniira, n ana taeka Aramwa, bwa ti na rin “inanon te berita ae tabu ma [te Uea], bwa [ti] na toro irouna ao ni kaawakin ana tua, bwa e aonga ni kabatia Tamneina ni karuoa nako [aora].”21 Ngkana ti tangiria ni bitaki nakon ae raoiroi riki—n aron are e taekinna temanna te aomata, “ni katoka te nanokawaki ao te riki ni kukurei bon reken te kukurei”—ti kona ni butimwaai kaetieti, ibuobuoki, ao te korakora. Ngkana ti karekea te berita bwa ti na bwaibwai ma te Atua ao te kaomiuniti ibukiia taan onimaki aika kakaonimaki, ti kona ni karekea te berita are e a tia ni beritanaki inanon ana berita ae tabu Kristo22ngkai.
Te kariaia n te nakoanibonga ao te mwaaka ae kaokaki bwa e na kakabwaiaia Natina bon te kateniua ni mwakoro n te Bwaibwai n te berita. N te marooro aei, Ioane are te tia Bwabaetito ao Abotoro aika Betero, Iakobo, ao Ioane a tia n roko bwa taan uarongorongo aika rineaki mairoun te Atua bwa ana kaoka Ana kariaia n te nakoanibonga.23 Ana nakoanibonga te Atua ao Ana otenant a karika kakawakin te reitaki iaon te aba ao a kona ni kabaeaki n te reitaki n te berita ae tabu i karawa.24
E kona te nakoanibonga ni kakabwaia man te bungiaki nakon te mate—man aran te ataei ao te kakabwaia nakon katabuakin te ruanimate. Kakabwaia n te nakoanibonga a kamaiu, kamwengaraoi, reirei. E un te karo iroun natina te mwane, ni karokoa a manga kabwarabure ma te tangira ngke e angan natina te karo te kakabwaia n te nakoanibonga. Ti ngaia kaain te Ekaretia n ana utu, te kairake n ataeinnaine e aki koaua iaon ana tangira te Atua ni karokoa ngke e a karekea te kakabwaia n te nakoanibonga. Ni kabuta te aonaaba, tamanuea aika karineaki a katauraoi n te tmanei n anga kakabwaia n te tamanuea. Ngke e katoka baina te tamanuea iaon atum, e namakina ao e kaota ana tangira te Atua ibukim. E taekina rikim n te bata are Iteraera. E taekin kakabwaia mairoun te Uea. Ngke e karaua ni iangoia, temanna kainaban te tamanuea e tuangai bwa e kanga ma ana utu ni kaoa te Tamnei, riki ni boong ake e anga iai kakabwaia n te Tamanuea aia papa.
Kabaneana, kakabwaia n te bwaibwai n te berita e roko ngkana ti ira ana burabeti te Uea ao ni kimwareirei n te maiu n te berita n te tembora, n raonaki ma te mare. Te mare n te berita ae tabu e riki ni mimitong ao n akea tokina ngkana ti rineia ni katoabong kukureia buura ao ara utu imwain are bon kukureira. Ngke “ngai” e riki bwa “ngaira,” ti uaia n rikirake. Ti bane n rikirake ni kara; ti bane ni kairake ni kabane. Ngkana ti kakabwaiaira rinanon maiura ni kabwarai ara bure, ti kunei ara kaantaninga ao kimwareireira a katabuaki n te tai aei ao are n akea tokina.
Ngkai a kakaokoro kaangaanga, ngkana ti karaoi ake ti konai, te kabanea n tamaroa are ti kona, ao ni bubuti ma nanora ni koaua ao n ukora Ana ibuobuoki inanon kawaira, e na kairiira te Uea, n Ana tai ma takun nanona, iroun te Tamnei ae Raoiroi.25 Berita n te mare a kabaeaki man aia rinerine naake a karaoi—ana kauring te Atua ao ara karinerine ibukin te rinerine ao te kakabwaia n Ana ibuobuoki ngkana ti katiteuanaki ni ukoukoria.
Kakabwaia n te bwaibwai n te berita rinanoia te roro n te utu a namakinaki inanon mwengara ao inanora. Taiaoka kariaiakai bwa n na kamataata ma au katooto.
Ngke Titita Gong ao ngai ti tangiria n nakon te mare, I reiakina te inaomata n rinerine ao te iango ni babaire. N te tai anne, ti mena n te reirei ni kamatebwai inanon uoua aaba aika kaokoro iaon uoua kaontenanti aika kaokoro. Aei bukin ae I taekinna ma te koaua ae e reke au beeba n Taokita ae PhD n te reitaki ma te botanaomata.
Ngkana I titiraki, “Tamara are i Karawa, I riai ni mare ma Susan?” I namakina te rau. Ma ngke I a reiakina aron te tataro ma te nano ni koaua, “te Tama are i Karawa, I tangira Susan ao I kan mare ma ngaia. I berita N na riki bwa te buumwaane ao te karo ae te kabanea n tamaroa”—ngke I mwakuri ao ni karaoi au kabanea n tamaroa ni babaire, anne bon te kabanea ni korakora ni kamatoa n te tamnei are e roko.
Ngkai aia riki, aia karaki, ao tamneia ara Gong ao Lindsay FamilySearch a buokiira ni kunei ao n reitaki rinanon te taneiai n ara bwaibwai n te berita n te roro.26 Ibukira, ni ikotaki ma ara bakatibu aika karineaki:
Tibutoru-te unnaine ae Alice Blauer Bangerter, are teniua te kabutiman nakoina n teuana te bong,e butia buuna imwiina bwa e na tomaa te kaintoutou ma te mitiin ni karaoa te bwata bwa e aonga ni kaboboa te bwata, ni waewae, ao ni wareware n te tai ae ti teuana.
Tibutoru-te unimwaane Loy Kuei Char e uotiia natina iaon nukana ao aia bwai tabeua ana utu iaon te taongki ngke a rinanon te marae ae mwiin te warekeno i Hawaii Big Island. Aia motinnano ao aia ibuobuoki ana kariki ana utu Char a kakabwaiaia ara uitu.
Gram Mary Alice Powell Lindsay e tiku ma niman natina aika uarereke ngke kainabana ao natina te mwaane ae te karimoa a mate tabeua te bong n nako. Te aine ae mate buuna inanon 47 te ririki, e kaikawaiarake ana utu Gram ma te tangira ae bati mairouia taan kairiiri ao membwa. Inanon ririki aika mwaiti akanne, e berita Gram nakon te Uea bwa ngkana E buokia , ao e na aki manga ngurengure. Te Uea e buoka te aine anne. E bon aki ngurengure.
Tariu ao mwaaneu, n aron ae kakoauaaki iroun te Tamnei ae Raoiroi, bwa bwai ni kabane aika raoiroi ao n akea tokiia a boboto iaon maiun ni koaua te Atua Tamara ae akea Tokina ao Natina, Iesu Kristo, ao Ana Mwakuri ni Kamaiu. Ara Uea, Iesu Kristo, bon te Tia Raoi n te berita ae boou. Kakoauaan Iesu Kristo bon te kaantaninga n te berita n Ana Boki Moomon.27 Man te taeka ni bau ao te berita ae tabu, ana kariaia n te nakoanibonga te Atua ae kaokaki e kantaningaaki bwa e na kakabwaiaia natin te Atua ni kabane, n raonaki ma te berita n te mare, utu n rooro nako, ao kakabwaia nakoia n tatabemaniia nako.
E kabwarabwara ara Tia Kamaiu, “Ngai te Arebwa ao te Omeka, Kristo te Uea; eng, ae bon Ngai ngaia, te moan ao te kabane, te Tia Kaboa te aonaaba.”28
Ma ngaira n te moan, E mena irarikira, n ara bwaibwai n te berita ni kabane, ni karokoa te toki. I kakoaua n aran Iesu Kristo ae tabu ao ni mimitong, amen.